Konstytucja 3 maja i jej znaczenie

Konstytucja 3 Maja z 1791 roku była jedną z najważniejszych ustaw w Polsce. Była ona drugą konstytucją w świecie - po Konstytucji Stanów Zjednoczonych z 1787 r. - spisaną ustawą tego typu . Konstytucja była próbą radykalnego uzdrowienia państwa i wyeliminowania wpływów obcych mocarstw, czego dalszą konsekwencją była wojna w obronie konstytucji i kolejne rozbiory. Konstytucję 3 Maja uchwalono w najbardziej sprzyjających dla uchwalenia pierwszych dniach maja, gdyż większość posłów opozycji, sprzeciwiających się konstytucji była jeszcze na urlopie wielkanocnym. Aby nic nie przeszkodziło w uchwaleniu ustawy, zdecydowano złamać obowiązujący w sejmie zwyczaj, który nakazywał wcześniejsze ogłoszenie projektu. Po siedmiogodzinnych obradach, ignorując protesty opozycji, konstytucję przyjął sejm a następnie podpisał król. Autorami Konstytucji 3 Maja byli : król Stanisław August Poniatowski , Ignacy Potocki , Hugo Kołłątaj , któremu przypisuje się ostateczną jej redakcje.

Konstytucja 3 maja 1791r. dokonywała zasadniczej przemiany przestarzałego ustroju politycznego Rzeczpospolitej. Zgodnie z duchem Oświecenia wprowadziła podział władzy na ustawodawczą, wykonawczą i sądowniczą. Uchwalona przez Sejm Czteroletni jako "Ustawa Rządowa", Konstytucja wprowadzała w Rzeczpospolitej wolności wyzwania, jednak religią panującą pozostawał katolicyzm. Na mocy Konstytucji 3 maja zmieniono również następujące elementy: Polska stała się monarchią parlamentarną, Likwidacji uległa odrębność urzędów Polski i Litwy; Zniesiono liberum veto wolne elekcje, konfederacje; Decyzje sejmu będą wiążące dla sejmików wojewódzkich; Sejm składał się z dwóch izb - wybierany będzie na dwuletnią kadencję; Głową rządu stawał się król - jego decyzje, by weszły w życie, wymagały kontrasygnaty ministrów, którzy z kolei byli odpowiedzialni przed sejmem.

Chłopi przeszli pod opiekę rządu. Według artykułu Czwartego („Chłopi włościanie”) „odtąd jakiekolwiek swobody, nadania, lub umowy dziedzice z włościanami dóbr swoich autentycznie ułożyli, czyli by te swobody, nadania i umowy były z gromadami, czyli też z każdym osobno wsi mieszkańcem zrobione, będą stanowić wspólny i wzajemny obowiązek, podług rzetelnego znaczenia warunków i opisu zawartego w takowych nadaniach i umowach, pod opiekę rządu krajowego podpadający.” Rzemieślników i kupców obcego pochodzenia zachęcano przez zapewnienie im wielu swobód do osiedlenia się w Polsce.

Jeżeli zaś chodzi o szlachtę, ustawa rządowa gwarantowała "stanowi szlacheckiemu wszystkie swobody , wolności , prerogatywy i pierwszeństwo w życiu prywatnym i publicznym" . Ale szlachta o której tu mowa - to "ziemianie", a więc właściciele majątków . Zabezpieczono szlachcie nietykalność osobistą, i własnościową, w szczególności środków i narzędzi produkcyjnych .Ustawa zwalniała szlachtę od kwaterunku wojskowego . Utrzymana została zwierzchność dominialna szlachty nad chłopstwem. Szlachtę nie osiadłą oraz czynszową odsunięto od wpływu na sprawy publiczne, pozbawiając ją prawa udziału w sejmikach. Utrzymano zasadę, że świeże szlachectwo nie daje jeszcze w pierwszym i drugim pokoleniu prawa piastowania wyższych urzędów . Konstytucja 3 Maja i dalsze ustawodawstwo Sejmu Czteroletniego utrzymały zatem w obrębie państwa feudalnego ustrój stanowy, ale przegrody stanowe uczyniły mniej rygorystycznymi niż dotąd . Szlachectwo miało się odtąd łączyć nie tylko z urodzeniem, ale i z własnością ziemi oraz funkcją społeczną.

Jak każde wielkie wydarzenie, Konstytucję Trzeciego Maja hucznie obchodzono.
Stulecie uchwalenia Konstytucji uświęcone zostało licznymi obchodami w Galicji; w Warszawie pod zaborem rosyjskim i w zaborze pruskim nie mogło być należycie uczczone. Duże znaczenie miała ekspozycja we Lwowie w 1891 r. jednego z ostatnich wielkich dzieł Jana Matejki – Konstytucja 3 Maja, które artysta przeznaczył dla Sali Sejmowej Zamku Królewskiego w przyszłej niepodległej Rzeczypospolitej. Zachował się również opis obchodów stulecia uchwalenia Konstytucji 3 maja w 1891 r., które odbyły się w Krzeszowicach. Była to okazała uroczystość. Rozpoczęły ją salwy z moździerzy, które poprzedziły nabożeństwo odprawione w kościele parafialnym o dziewiątej rano przez ks. Józefa Slosarczyka. O godzinie osiemnastej w sali łazienkowej, przystrojonej w godło narodowe, odczyt do licznie zebranych mieszkańców Krzeszowic wygłosił Walery Krawczyński, kandydat notarialny. Chór dziecięcy odśpiewał pieśni patriotyczne. W komitecie obchodów rocznicy byli także miejscowi Żydzi – Maurycy Buchsbaum i Daniel Hoffman, którzy zorganizowali z tej okazji modły w bożnicy i odczyt historyczny.
125 rocznica Konstytucji wypadła w czasie pierwszej wojny światowej, w 1916 r., gdy Warszawa i Królestwo Polskie znajdowały się już pod okupacją niemiecka, umożliwiającą nawiązanie do niepodległej tradycji Rzeczypospolitej. Dzień 3 maja 1916 r. święcony był uroczyście, ukazały się liczne publikacje popularne, przybliżające opinii publicznej tradycję Ustawy Rządowej. Odzyskanie niepodległości stało się dla rocznicy uchwalenia Konstytucji wydarzeniem szczególnej wagi – 29 kwietnia 1919 r. sejm uchwalił uznanie dnia 3 Maja za święto państwowe. W okresie międzywojennym uroczystości trzeciomajowe odbywały się w Krzeszowicach pod patronatem miejscowych władz i proboszcza. Na rynku licznie gromadzili się mieszkańców, np. 3 maja 1933 r. w obchodach wzięło udział 1200 ludzi.

Niestety, po zakończeniu drugiej wojnie światowej okazało się niemożliwe utrzymanie trzeciego maja jako święta państwowego obok Święta Pracy obchodzonego pierwszego maja. Obchody trzeciomajowe w 1945 r. przebiegły w Krzeszowicach bez zakłóceń. Natomiast w 1946 r. licznie zgromadzonych uczestników uroczystości rozpędzała milicja. Ludowcy, którzy w liczbie około trzydziestu przybyli na koniach, nie pozwolili wypędzić się z miasta. Na czele z Józefem Kurdzielem długo manifestowali i przejeżdżali przez wszystkie ulice Krzeszowic. Uroczystości, które odbyły się w 1947 r. również miały burzliwy przebieg. Milicja rozpędziła zgromadzonych. Następnie przeprowadzono rewizje u uczestników manifestacji, część z nich została aresztowana i osadzona w areszcie w Chrzanowie. Przywrócenie święta 3 Maja nastąpiło dopiero 6 kwietnia 1990 r.
W dniu dzisiejszym Trzeci Maj zajmuje drugie miejsce zaraz po Jedenastym Listopada. Święto przypomina nam wysiłki patriotów, którzy podjęli się trudnego zadania reformy państwa chylącego się ku upadkowi. Dostarcza nam też wiele wzorów do naśladowania, daje przykłady zachowań patriotycznych.