Pozycja społeczna ucznia w klasie szkolnej

Pozycja społeczna ucznia w klasie szkolnej

AUTOR: Waśkowska Ewa

Czynniki wpływające na pozycję ucznia w klasie szkolnej Współczesna socjologia zajmuje się jednym z podstawowych pojęć jakim jest pozycja społeczna. Każdy człowiek przez całe życie uczestniczy w grupie, dąży do zajęcia określonej pozycji w społeczeństwie. Przez polskiego socjologa Z. Zaborowskiego rozumiana jest jako „miejsce jednostki w społecznej hierarchii grupy, związane z jej autorytetem i wpływem na grupę".Pojęcie pozycji społecznej określane jest jako „miejsce w strukturze społecznej wyznaczające jednostce określone zadania, funkcje, obowiązki i przywileje; określa w jakim stopniu i w jaki sposób jednostka ma uczestniczyć w społeczeństwie; im wyższa pozycja, tym większy dostęp do dóbr pożądanych w danym społeczeństwie, wyższy status społeczny".Pozycja społeczna zawsze odnosi się do określonego miejsca w strukturze stosunków społecznych np.: dotyczy takiej struktury jaką jest klasa szkolna. M. Łobocki odnosząc pojęcie pozycji społecznej do środowiska szkolnego, określa ją jako „miejsce ucznia w klasie i nierzadko także związaną z nim rolę społeczną, czyli zbiór zasad określających sposób zachowania się ucznia zajmującego daną pozycję". Klasa szkolna, w której przebywa jednostka przez większość swojego dnia ma na nią ogromny wpływ bowiem w procesie rozwoju jednostki, grupa rówieśnicza odgrywa istotną rolę. Przyczynia się do zaspokojenia takich potrzeb psychologicznych dziecka jak: potrzeba uznania, dodatniej samooceny, uczestnictwa w grupie i identyfikacji z nią.W procesie psychospołecznego rozwoju dziecka, ważną rolę odgrywa, prawidłowe zaspokojenie jego potrzeb, które regulują jego aktywność. Nie zaspokojone potrzeby oraz związane z tym stany frustracji, powodują występowanie głównych zaburzeń w zachowaniu, trudności wychowawczych nieprzystosowania społecznego, co z punktu widzenia pedagogiki jest bardzo niekorzystne zwłaszcza dla uczniów w młodszym wieku szkolnym. Jednostka dopiero bowiem się rozwija i jej wcześniejsze doświadczenia wpływają na jej całe życie.Autorzy wyróżniają następujące rodzaje potrzeb, których zaspokojenie jest też ważne w tym wieku. Z. Skorny do potrzeb psychologicznych dziecka w tym wieku zalicza: potrzebę bliskiego związku tzw. afiliacji, bezpieczeństwa, kontaktów społecznych, uznania społecznego i przynależności grupowej. Z. Zaborowski wyróżnia jeszcze potrzeby: identyfikacji z zespołem i partycypacji.Korzystna pozycja sprzyja prawidłowemu rozwojowi, pomaga utrzymać równowagę psychiczną. I odwrotnie, jeśli pozycja ta przejawiła się w izolacji czy odrzuceniu, to dziecko unika towarzystwa, budzi się w nim poczucie krzywdy i osamotnienia. Wkrótce prowadzi to do zaburzeń w zachowaniu, a przyczyną jest wówczas niekorzystna pozycja w grupie rówieśniczej. Zachwiana jest jego kariera szkolna, powodzenie w nauce i społeczny rozwój. Wiadomo jednak, że różnym dzieciom, udaje się to w różnym stopniu. Jedne zdobywają dość łatwo i utrzymują dobrą pozycję społeczną w klasie, inne mają duże trudności, są przez kolegów izolowane i odrzucane. Można stwierdzić, iż dziecko, które posiada uznanie grupy, jest aprobowane przez nią ma większe szanse na to, aby jego nauka była rzeczą przynoszącą osiągnięcia i sukcesy. Znaczenie pozycji w tym wieku szkolnym odgrywa doniosłą rolę. Dobrze ukształtowana pozycja społeczna w klasie ma wpływ na dalsze losy szkolne dziecka.. W każdej klasie szkolnej tworzy się struktura społeczna, czyli „wzajemny układ stosunków pomiędzy poszczególnymi uczniami badanej grupy". Uczniowie zajmują określone pozycje, równocześnie z tymi zjawiskami następuje podział na wzajemne sympatie i antypatie w grupie, kształtuje się też atmosfera zespołu klasowego.Stwierdzono, iż pozycja socjometryczna dziecka w klasie jest uzależniona od tzw. czynników socjologicznych takich jak: · wykształcenie i zawód rodziców,· pozycja dziecka w rodzinie, · warunki domowe (stosunek ojca i matki do dziecka), · standard ekonomiczny rodziny. Badania dotyczące wpływu czynników socjologicznych na pozycję ucznia w klasie szkolnej przeprowadził m. in. W. Kozłowski. Udowodnił on, że na pozycję ucznia wpływa: · pozycja społeczna rodziców, · warunki środowiska społecznego, w którym dziecko się wychowuje, · stosunki międzyludzkie w rodzinie. W. Kozłowski dowodzi też, że dzieci rodziców z wyższym wykształceniem i zawodach cieszących się wysoką oceną opinii społecznej, z reguły posiadają lepszy start w uzyskaniu dla siebie korzystnej pozycji w grupie dziecięcej. Jest tak, ponieważ sądy i oceny dorosłego społeczeństwa, odbijają się w świadomości dzieci i kształtują ich własne sądy i oceny. Popularność i niepopularność dzieci w klasach uzależniona jest między innymi od warunków środowiska wychowawczego.Elizabeth Hurlock analizując jakie cechy mogą zapewnić dziecku popularność w zespole, wyróżnia: zdolność do współpracy, życzliwość, energię, bezpośredniość, odpowiedzialność, pewność siebie, dobre wyniki w nauce, zdrowie i sprawność fizyczna, atrakcyjny wygląd zewnętrzny, inteligencja, płeć, pozycję materialną rodziców, pozycję dziecka w rodzinie. Cechami powodującymi niepopularność są: nieśmiałość, ociężałość, powściągliwość, brak energii, nieprzystępność, zbytnie odstawanie od grupy, agresywność, niesolidność, nielojalność, egocentryzm. Niektórzy autorzy podkreślają, iż te negatywne cechy i przejawiane odchylenia w zachowaniu, mogą być rezultatem braku uznania i akceptacji w grupie, a nie jego przyczyną.Wielu autorów uważa, że przyczyna złej pozycji jednostki w zespole nie zawsze tkwi w rzeczywistych mankamentach dziecka, lecz głównie w ukształtowanych przez środowisko opiniach. Opinie te są dwóch rodzajów. Pierwsze kształtują się już najczęściej przed przyjściem do szkoły lub powstają po bardzo krótkim pobycie dzieci w klasie. Drugie - to opinie tworzące się wolniej, w toku nauki i współżycia na terenie klasy. Oprócz wymienionych opinii powinny powstać jeszcze inne, te które są zależne od nauczyciela - wychowawcy, które on celowo kształtuje i umacnia. Opinie te mają skorygować niewłaściwą pozycję ucznia w klasie oraz przyczynić się do powstania serdecznych stosunków koleżeńskich. Ujemne opinie powodujące negatywne postrzeganie dziecka mają następujące przyczyny:1. niesprawność dziecka - fizyczna, ułomność;2. brak zdolności, słaby rozwój umysłowy;3. złe warunki domowe i rodzinne;4. poglądy rodziców i najbliższego otoczenia;5. brak karności, agresywność dziecka.Każdy z wymienionych czynników wpływa na powstanie opinii, które mogą dać obraz stosunków panujących w klasie. Zespół, a głównie uczniowie najaktywniejsi są bardzo surowi w ocenie kolegów. Zasłyszana opinia czy też własne spostrzeżenia, bywają w sposób dosadny wygłaszane w klasie. Dziecko, które źle czuje się w grupie, jest wyśmiewane przez kolegów, odrzucane, nie jest w stanie skupić się na lekcjach, nie dorównuje innym i często nie orientuje się w materiale nauczania. Widać, iż przyczyny złej pozycji dziecka tkwią w opinii otoczenia (często krzywdzącej lub obiektywnie pozbawionej podstaw, np. „etykietowania") lub w zachowaniu i cechach osobowości jednostki, które są wynikiem przynależności dziecka do określonego środowiska społecznego.Zapoznając się z wynikami badań na podstawie literatury nasuwa się wniosek, że we wszystkich badaniach dotyczących pozycji społecznej ucznia w zespole, był uwzględniony czynnik warunków środowiskowych dziecka. Analizując warunki środowiskowe najczęściej bierze się pod uwagę : · pochodzenie społeczne,· wykształcenie rodziców,· liczebność rodzin,· warunki materialne,· system stosowanych przez rodziców kar i nagród.W tym momencie potwierdzają się wyniki badań różnych autorów, a mianowicie:· pochodzenie społeczne jest cechą, która różnicuje pozycje społeczne uczniów akceptowanych lub nieakceptowanych,· wykształcenie rodziców (zawód i standard ekonomiczny) jest czynnikiem wpływającym na prestiż danej rodziny w środowisku, atmosferę domową, zaspokajanie potrzeb i aspiracji dziecka, postawy wychowawcze rodziców.Mnie również zainteresował problem zajmowanej pozycji uczniów w mojej klasie w związku z przyczyną niepowodzeń szkolnych. Chciałam zorientować się na ile środowisko rodzinne dziecka wpływa na pozycję ucznia w klasie.Na podstawie badań przeprowadzonych przeze mnie w wiejskiej szkole podstawowej w kl. II doszłam do następujących wniosków: 1) czynniki związane z cechami społeczno-demograficznymi rodziny mają ogromny wpływ na pozycję i postępy dzieci w nauce szkolnej. Dziecko, które pochodzi ze stabilnej rodziny jest o wiele bardziej zorganizowane, pewniejsze siebie i potrafi łatwiej podejmować decyzje;2) atmosfera współżycia w rodzinie jest najistotniejszym czynnikiem spośród analizowanych. Kiedy dziecko ma poczucie bezpieczeństwa, jakie zapewnia mu ustabilizowane życie rodzinne, łatwiej pokona czyhające na niego trudności, zarówno w szkole jak i poza nią. Jeżeli nie poświęci się dziecku dość dużo uwagi w domu, to może ono szukać jej w nieodpowiednim środowisku, co z kolei pociąga za sobą dalsze kłopoty wychowawcze. Szczególną troską należy otoczyć uczniów z rodzin patologicznych, w których zaburzona jest więź emocjonalna. 3) Dobre wyniki w nauce zależą od ich sytuacji rodzinnej. Rodzina jest bowiem głównym przekaźnikiem systemu wartości i wzorców, od których zależy powodzenie w szkole.




2. Osiągnięcia szkolne a pozycja ucznia w szkole

Każda grupa społeczna posiada pewien system wartości. Jednostka, która pragnie być uznawana i popularna w grupie musi spełniać pewne warunki i reprezentować sobą cenione wartości. Badania dowodzą, że w klasach początkowych dzieci cenią u swych kolegów i koleżanek przede wszystkim: koleżeńskość, aktywność, uprzejmość w zachowaniu oraz osiąganie wyników w nauce. Mniej wartościowe cechy to: sprawność fizyczna i dobra materialne.

Aby dziecko mogło zdobywać zaufanie grupy, musi spełniać niektóre warunki, a więc przejawiać te cechy, które sprawiają, że będzie w grupie uznawane. Osiągnięcia w nauce, nie są istotną wartością dla najmłodszych dzieci, więc aby zdobyć zaufanie grupy nie wystarczy tylko dobrze uczyć się.

Liczne badania dowodzą, że wyniki w nauce określają w pewien sposób pozycję ucznia w zespole klasowym. Pojawia się tutaj zależność, a mianowicie, dzieci osiągające dobre i bardzo dobre wyniki w nauce, zajmują wyraźnie wyższą pozycję w klasie niż ich rówieśnicy, którzy osiągają słabsze wyniki w nauce. Dzieci zwracają uwagę na to, jak się uczą ich koledzy i koleżanki, oceniają ich przez pryzmat wyników nauczania. Uczeń osiągający powodzenie w nauce, cieszy się większą popularnością wśród rówieśników.

Zaborowski badając stosunki społeczne w klasie szkolnej stwierdził, że szacunkiem cieszą się uczniowie osiągający dobre wyniki w nauce oraz przejawiający pozytywne cechy charakteru, takie jak: koleżeńskość i uczciwość.

Osiąganie wyższej pozycji uczniów z dobrymi wynikami, nie w każdej klasie kształtuje się tak samo. Różnicę tę podkreśla H.Filipczuk. Przykładem może być tutaj klasa I, gdzie uczniowie starają się uzyskać jak najlepsze oceny po to, aby zyskać uznanie dorosłych rzadziej rówieśników. Natomiast w klasie III dobre wyniki w nauce umożliwiają zdobycie wyższej pozycji w strukturze klasy, bowiem naukę traktuje się w tej klasie jako jedno z głównych zadań, które należy sumiennie realizować. Uczniowie w klasie III kierują się tym, że poprzez własne osiągnięcia chcą przyczynić się do wzrostu znaczenia klasy jako grupy, wzmocnić jej popularność.

Badania potwierdzają, że nie zawsze na osiąganie wyższej pozycji, mają wpływ dobre osiągnięcia w nauce. Od klasy III występuje takie zjawisko, że uczniowie dobrzy wcale nie mają najlepszej pozycji w zespole rówieśniczym, a są uważani przez koleżanki i kolegów za kujonów. Popularnymi stają się ci, którzy np. potrafią zachować się arogancko, przeciwstawić się nauczycielowi lub zdobyć tylko oceny niedostateczne.

Powstanie takiej zależności w klasie jest zazwyczaj wyrazem panujących tam stosunków społecznych, łączących poszczególnych członków zespołu klasowego.

Na to, czy osiąganie dobrych wyników może warunkować wyższą pozycję w klasie, wpływają również normy i wartości w niej uznawane. I tak np.: początkowo dobry uczeń osiągający powodzenie w nauce jest popularny w klasie szkolnej, innym razem osoba taka, staje się wręcz izolowana, uważana za prymusa i nie mająca uznania w grupie rówieśników.

W badaniach między innymi H.Filipczuk oraz U.Chełmińskiej podkreślane jest uznawanie norm i wartości w danej strukturze klasy. Jeśli klasa jako całość, niechętnym okiem patrzy na najlepszych uczniów, poszczególni uczniowie uczą się z mniejszym zapałem. Jeśli zaś klasa akceptuje dobre wyniki w nauce i umożliwia to zdobycie wyższej pozycji, każdemu wówczas uczniowi zależy na ich uzyskaniu dla zdobycia aprobaty, dobrej pozycji wśród koleżanek i kolegów.

Zaprezentowane powyżej stanowiska, pozwalają stwierdzić, że na pozycję ucznia w klasie, mają pewien wpływ osiągnięcia szkolne uczniów. Uzależnione to jest jednak, od ukształtowanych norm i wartości w danej klasie szkolnej. Jeśli uczeń uzyskuje powodzenie w nauce, to w zasadzie jego pozycja jest wyższa w klasie niż innych rówieśników, którzy tego powodzenia nie uzyskują.

Bibliografia

· 1. Chełmińska U., Niepowodzenia w nauce jako przyczyna zaburzeń w zachowaniu. [W] Prace pedagogiczne, Kraków 1984.
· 2. Ekiert-Grabowska D., Dzieci nieakceptowane w klasie szkolnej, WSiP, Warszawa 1983.
· 3. Filipczuk H., Zapobieganie trudnościom i niepowodzeniom szkolnym, IWZZ, Warszawa 1985.
· 4. Hurlock E., Rozwój dziecka, PWN, Warszawa 1985.
· 5. Janowski A., Poznawanie uczniów, WSiP, Warszawa 1985.
· 6. Kozłowski W., Klasa szkolna jako grupa społeczna. Problemy Opiekuńczo-Wychowawcze 1995, nr 3.
· 7. Słownik psychologiczny, red. W. Szewczuk. Wiedza Powszechna, Warszawa 1979.
· 8. Skorny Z., Potrzeby psychiczne dziecka,frustracja oraz przeciwdziałanie jej ujemnym skutkom, [W:] Vademecum dla rodziców dzieci od lat 6 do 10, pod red. W. Pomykało, RSW „Prasa-Książka-Ruch", Warszawa 1987.
· 9. Zaborowski Z., Pozycja społeczna ucznia w klasie, Kwartalnik Naucz. Opolskie 1990, nr 1-4.