Gleby i lasy

Gleba jest to powierzchniowa warstwa skorupy ziemskiej, składająca się z części mineralnych i organicznych powstałych w wyniku oddziaływania czynników glebotwórczych, takich ja klimat, woda, drobnoustroje glebowe, rośliny, zwierzęta oraz działalność gospodarcza człowieka.

Powstanie gleby (procesy glebotwórcze).
1. Wietrzenie – jest to rozdrobnienie skały, które następuje pod wpływem działania czynników atmosferycznych, takich jak woda, zróżnicowane temperatury i nasłonecznienie. Z czasem powodują ona nie tylko rozpad skał na drobne części, ale także jej rozkład chemiczny. Wietrzenie prowadzi do powstania rumoszu skalnego – zwietrzeliny.
2. Powstanie zwietrzeliny.
3. Warstwa mineralna – tworzy się w skale macierzystej i tworzy dolny poziom glebowy.
4. Powstanie próchnicy – poziom organiczny, który powstaje na warstwie mineralnej. Między ziarna skalne dostaje się woda opadowa i zaczynają się tam rozwijać mikroorganizmy, grzyby, mchy, porosty, a nawet trawy. Po pewnym czasie rośliny obumierają i są rozkładane przez bakterie.

Prawie każda gleba jest zbudowana z warstwy mineralnej, powstałej wskutek procesów wietrzenia skały macierzystej, oraz, z warstwy organicznej, będącej efektem rozkładu organizmów roślinnych i zwierzęcych na powierzchni gleby oraz w jej wnętrzu.

Żyzność jest to zdolność do zaopatrywania roślin w wodę, tlen i składniki pokarmowe. Pojęcia tego nie należy mylić z urodzajnością, przez którą rozumiemy zdolność gleby do dawania plonów, czyli stwarzanie dobrych warunków do rozwoju mikroorganizmów i wzrostu roślin.


Rodzaje gleb

Gleby bielicowe – bilelice (pisaki i żwiry)
Bielice utworzyły się w podłożu borów sosnowych, powstałych 10 tys. lat temu po ustąpieniu lądolodu. Gleby bielicowe rozwinęły się na piaskach pradolin, sandrów i wydm śródlądowych. Charaktery6styczną cechą bielic jest białawy górny poziom gleby ubogi w próchnicę, zwany poziomem wymywania. Powstał on na skutek wypłukiwania i rozpuszczania substancji glebowych przez wodę opadową. Niżej znajduje się ciemniejszy poziom wymywania, w którym są osadzone składniki wymyte z poziomu wyższego. Gleby bielicowe zajmują Oki. 25% powierzchni Polski i ze względu na ubóstwo składników mineralnych oraz próchnicy są w większości porośnięte lasami sosnowymi.

Gleby brunatne (piaski i żwiry)
Znaczne powierzchnie w kraju zajmują gleby brunatne i płowe. Te ostatnie są pokrewne cielicom, przy czym zawierają znacznie mniej od nich części ilastych. Występują ona na powszechnie na Pojezierzu Pomorskim i Mazurskim oraz na Nizinie Śląskiej i Wyżynie Małopolskiej. Ukształtowały się pod wpływem roślinności lasów liściastych i mieszanych. Gleby brunatne zawierają znaczne ilości próchnicy i są bogate w składniki pokarmowe dla roślin. Razem z glebami płowymi zajmują ponad połowę powierzchni Polski (51,5%)

Czarnoziemy (less)
Są to najlepsze gleby w naszym kraju. Ich skałą macierzystą są lessy. Gleby te charakteryzują się bardzo dużą zawartością próchnicy, której grubość dochodzi czasem do 1m. powstały one z traw i roślinności cebulkowej porastające suche i zimne stepy na przedpolu lądolodu. Czarnoziemy zajmują zaledwie 1% powierzchni Polski i występują na Wyżynie Lubelskiej i Roztoczu (okolice Hrubieszowa i Tomaszowa Lubelskiego), na Wyżynie Małopolskiej (okolice Sandomierza i Opatowa), na Pogórzu Karpackim (okolice Jarosławia i Przemyśla) oraz na Płaskowyżu Głubczyckim ( przedpole Sudetów Wschodnich).
Czarne ziemie (piaski i żwiry)
Zaliczane są również do urodzajnych gleb w Polsce. Powstały ona na skutek osuszenia osadów jeziornych i bagien. Zajmują ok.. 1,3% powierzchni kraju, a ponad 50% wszystkich czarnych ziem występuje na Kujawach i Nizinie Wielkopolskiej. Większe obszary tych gleb znajdują się także w okolicach Pyrzyc nad Jeziorem Miedwie (Nizina Szczecińska) oraz na obszarach położonych na południe od Wrocławia.

Rędziny (wapienia, margiel, gips)
Rędziny to gleby wytworzone ze skał bogatych w wapń (wapienie, margle, gipsy). Zawierają one dużo próchnicy. Występują głównie na Wyżynie Małopolskiej i Lubelskiej, a także w Niecce Nidziańskiej i na Wyżynie Krakowsko-Częstochowskiej. Gleby te zajmują 0,9% powierzchni Polski.

Mady piaszczyste (podłoże piaszczyste)
Nie są one związane z z określonym podłożem (skałą macierzystą). Powstały one w dolinach rzek z namułów nanoszonych okresach wylewów. Mady są bardzo żyzne, ponieważ zawierają dużo próchnicy i składników mineralnych. Są prawie w całości wykorzystywane rolniczo i tylko sporadycznie porastają je naturalne lasy łęgowe (lasy nad rzekami składające się z dębu, jesionu, olszy, wierzby i wiązu). Najżyźniejsze mady występują w dolnym biegu Wisły oraz przy jej ujściu (Żuławy Wiślane), a także nad Odrą. Ogólna powierzchnia mad stanowi 5% obszaru Polski.

Gleby bagienne (torf)
Występują one w dolinach rzek oraz na obszarach nadmiernie uwilgoconych. Stanowią one 7,8% powierzchni Polski. Największe skupiska tych gleb spotyka się w dolinach Biebrzy i Narwi, na Polesiu Lubelskim, w dolinie Noteci oraz na Pobrzeżu Bałtyku. Są to Gleby żyzne, lecz wymagają odwadniania. Dlatego też wykorzystywane są głównie jajo łąki i pastwiska.

Gleby górskie (granit, piaskowiec, zlepieniec)
Występują w górach. Charakteryzują się one małą miąższością oraz słabo rozwiniętym poziomem próchniczym lub jego barkiem. Zajmują ok. 8% obszaru Polski i występują w Karpatach i Sudetach.

Czynniki niszczące gleby:
- odkrywkowa eksploatacja kopalin,
- opady atmosferyczne - wodna erozja gleb,
- wąwozy tworzone przez wody deszczowe wyżłabiające kilkumetrowe je w glebie,
- rozwój przemysłu chemicznego i energetycznego,
- zakwaszanie gleb – kwaśne deszcze,
- zakażenie substancjami ropopochodnymi,

W Polsce erozje występują najintensywniej na stokach lessowych Wyżyny Lubelskiej, we wschodniej i środkowej części Wyżyny Małopolskiej, na Podkarpaciu i Przedgórzu Sudeckim. Pomorzu Zachodnim oraz w górach. Tereny silnie objęte erozja zajmują 17% powierzchni kraju.



Szata roślinna

Roślinność tworzy zbiorowiska roślinne, czyli obszary, na których dominują pewne typy roślin, np.: lasy lub łąki. Zbiorowiska te tworzą charakterystyczne krajobrazy geograficzne, np.: krajobraz leśny, łąkowy.
Największe rozprzestrzenienie powierzchniowe w Polsce maja lasy.

Lesistość jest to stosunek procentowy powierzchni leśnej do ogólnej powierzchni danego terytorium.


Lasy w Polsce.
Wielkie kompleksy leśne występują w zachodniej i północnej Polsce, na Pojezierzu Mazurskim, w Karpatach oraz na Roztoczu i na wschód od Odry między Kędzierzynem-Koźle a Opolem.


Zbiorowiska roślinne

Bory
Wyróżniamy bory sosnowe i świerkowe. Bory sosnowe rozwinęły się na piaskach sandrowych i wydmowych środkowej i północnej Polski. Należy tu wymienić kompleksy lasów w rejonie Augustowa, na Równinie Kurpiowskiej, w Kotlinie Warszawskiej, na Międzyrzeczu warciańsko-noteckim oraz Bory Dolnośląskie i Bory Tucholskie.

Grądy (lasy liściaste – buk, grab)
Zajmują one ok.8% powierzchni Polski. Są to lasy liściaste składające się przeważnie z buka i grabu. Niegdyś porastały ona dobre gleby. Dlatego też większość tych lasów wycięto, a na ich mi4ejscupowsatły pola uprawne. Dzisiejsze lasy grądowe występują na pojezierzach: Pomorskim i Mazurskim oraz na Wyżynie Małopolskiej i na Roztoczu.

Łęgi (lasy liściaste - topole, wierzby, wiązy, jesiony olsze)
Dawniej występowały ona nad brzegami jezior i w dolinach rzecznych, porastając urodzajne mady. Jednak szybko zmieniono je na pola uprawne. Charakterystycznymi drzewami lasów łęgowych są topole, wierzby, wiązy, jesiony oraz olsze. Resztki łęgów występują dzisiaj w dolinach Odry i Warty oraz na Żuławach Wiślanych i są chronione.

Olsy
Porastają one torfowiska oraz tereny podmokłe w puszczach: Białowieskiej, Knyszyńskiej i Augustowskiej oraz na Pojezierzu Mazurskim.

Lasy górskie
W lasach górskich występuje wyraźne zróżnicowani gatunkowe drzew, związane przede wszystkim z różną wysokością obszarów, na których rosną. W najniższych częściach gór oraz na ich przedpolu rosną lasy liściaste, najwyżej zaś występują lasy iglaste, (piętrowość roślinna).

Funkcje lasów:
- utrzymywanie optymalnej dla rozwoju świata organicznego wilgotności powietrza i gleby,
- ochrona gleby przed erozją (wodną i wietrzną) i stepowieniem,
- dostarczanie glebie składników pokarmowych,
- pochłanianie dwutlenku węgla i zatrzymywanie płynów oraz produkcja tlenu,
- dostarczanie drewna, runa leśnego i zwierzyny,

Główną przyczyna złego stanu zdrowotnego drzew jest przemysł, zwłaszcza elektroenergetyczny i chemiczny, emitujący do atmosfery dwutlenki siarki i azotu.

Najbardziej zalesione województwa:
- woj. Lubuskie,
- woj. Pomorskie,
- woj. Podkarpackie,