Etiopia - środowisko przyrodnicze

Położenie geograficzne

Etiopia (Etiopska Republika Ludowo-Demokratyczna, dawniej zwana Abisynia) - jest to państwo położone w Afryce Wschodniej. Zajmuje powierzchnię 1 127 000 km². Od południa graniczy z Kenią, od zachodu z Sudanem, od wschodu z Dżibuti i Somalią, a od północy z Erytreą. Nie ma dostępu do morza, a większą część kraju zajmują wyżyny. Etiopia znajduje się dokładnie pomiędzy 13* a 3* szerokości geograficznej północnej, czyli leży w blisko równika. W niedalekich okolicach w kierunku północnym znajduje się Morze Czerwone, w kierunku północno wschodnim Zatoka Adeńska, a w kierunku zachodnim Ocean Indyjski. Etiopia leży głównie we wschodnich dopływach Nilu.

Budowa geologiczna i krainy geograficzne

Budowa geologiczna

Prawie cały obszar Etiopii zajmuje rozległa wyżyna powstała w wyniku mezozoicznych i trzeciorzędowych ruchów tektonicznych, kiedy cały obszar północno wschodniej Afryki uległ wydźwignięciu, a jej wschodni kraniec zatopieniu. Wskutek tego wyżyna uległa silnemu spękaniu i stała się obszarem intensywnej działalności wulkanicznej, która w niektórych rejonach trwa do dziś. Trzeciorzędowe lawy bazaltowe pokrywają obszar warstwą o grubości aż do 1000m. Natomiast w skutek rozsuwania się płyty arabskiej i afrykańskiej w trzeciorzędzie powstały Wielkie Rowy Afrykańskie, których częścią na terenie Etiopii są Zapadlisko Afar i Rów Abisyński. Rowy te oddzieliły wielki blok na 2 części: na Wyżynę Somalijską i Wyżynę Abisyńską. Poza tymi wyżynami w Etiopii można jeszcze znaleźć Kotlinę Danakilijską.

Krainy Geograficzne

Największą część Etiopii zajmuje Wyżyna Abisyńska o przeciętnej wysokości od 2000-2500 m( z najwyższym szczytem Ras Daszan 4550m), gdzie obniża się łagodnie w kierunku zachodnim. Na wschodzie zaś opada prawie w pionie. Powierzchnię wyżyny zajmują liczne rowy, a także głębokie(do 100m) i szerokie(11-20km) doliny rzek, co nadaje całej rzeźbie górski charakter. Charakterystyczne są także dla tej wyżyny liczne, uformowane przez erozję wzniesienia o płaskich wierzchołkach zwane AMABAMI. Na krawędziach wyżyny można spotkać aktywne wulkany, o których wspomniałem wcześniej.
Natomiast położona we wschodniej Etiopii Wyżyna Somalijska jest wzniesiona najwyżej w strefie ryftowej, gdzie tworzy krawędzie, w obrębie których znajdują się liczne masywy górskie, z najwyższym Mendebo, którego szczyty przekraczają 4000m( Najwyższy szczyt Batu ma 4307m n p m.). Wyżyna Somalijska obniża się łagodnie ku południowemu wchodowi do nadmorskiej niziny Benadir w Somalii. Poza wcześniej omawianą strefą ryftową rzeźba tej wyżyny charakteryzuje się występowaniem znacznie łagodniejszych form i mniejszymi różnicami wysokości w porównaniu do Wyżyny Abisyńskiej.
Obie te wyżyny są oddzielone od siebie Rowem Abisyńskim, którego szerokość sięga do 25km, a głębokość do 2km. Jest on pokryty młodymi skałami wulkanicznymi, wśród których leżą liczne jeziora. Jest to obszar sejsmiczny z licznymi fumarolami( przez nie wydostają się gazy oraz para wodna pochodzenia wulkanicznego) i gorącymi źródłami. Na północy rów ten rozszerza się i przechodzi w zapadlisko tektoniczne.
Najniżej położony obszar Etiopii możemy znaleźć w północnej części kraju, przy granicy z Erytreą. Jest to nizina Danakilijska, w której znajduje się zapadlisko Afar, gdzie w północnej jego części występuje rozległa depresja z jeziorem Asale. Depresja ta sięga 116m poniżej poziomu morza.
Klimat(Norek)

W Etiopii występuje górska i wyżynna odmiana klimatu równikowego monsunowego, na zachodnich częściach wyżyny Abisyńskiej jest to klimat wilgotny, a w pozostałej części kraju suchy.
Obszar ten jest objęty cyrkulacją pasatową i monsunową.
• Północno wschodnia część kraju znajduje się pod wpływem suchych pasatów. I tak w regionie Afar czyli północno wschodniej części Etiopii, w ciągu całego roku Temperatura maksymalna wynosi od 36 do 47* Celsjusza, a minimalna od 26-32 stopni.
Na pozostałym obszarze panuje cyrkulacja monsunowa, odmienna w różnych częściach kraju:
• Na zachodzie, podczas lata występują silne kontrasty między suchym pasatem zimowym, a gorącym monsunem gwinejskim, natomiast na południowym wschodzie i wschodzie te różnice są znacznie mniejsze, mimo, że w lecie napływa tam również bardzo suche powietrze pasatowe. W konsekwencji taka cyrkulacja wpływa na dosyć duże zróżnicowanie temperatury i opadów na obszarze kraju.

Temperatura:
Na wykresie przedstawiona jest średnia temperatura miesięczna w stolicy Etiopii Addis Abeba.
W Etiopii występują 3 typy rocznego przebiegu temperatury zgodnie z sezonowym rozkładem opadów.
• Na zachodzie(czyli od około 40*E do ok. 38*E) najwyższa temperatura przypada na luty i marzec i wynosi od 39*C do nawet 44*C, natomiast najniższa temperatura przypada na styczeń i wynosi od 19*C do 7*C w wyjątkowych przypadkach. Natomiast na lipiec i sierpień, gdy u nas w Polsce panuje lato, temperatura tam jest niższa, aniżeli w lutym i w marcu i wynosi około 32*C. Wynika to z faktu, iż panuje wtedy pora deszczowa i występuje duże zachmurzenie i liczne opady.
• Na wschodzie ( od około 40*E do około 47*E ) najcieplej jest w okresie od maja do lipca, lecz temperatura jest bardzo zróżnicowana i wynosi od 19*C aż do 38*C. Najchłodniejszy okres przypada natomiast na grudzień i styczeń, kiedy to temperatura jest tak samo zróżnicowana jak w okresie ciepłym i wacha się pomiędzy 10*C a 31*C.
• Na południowym wschodzie i na południu Etiopii, na Wyżynie Somalijskiej występują dwa okresy z najwyższą temperaturą i dwa okresy z najniższą temperaturą. Okresy najcieplejsze przypadają na okres między marcem, a majem oraz między październikiem i listopadem, a okresy z najzimniejsze w styczniu i między lipcem a sierpniem.

Opady:
Jak wcześniej wspomniałem, opady w Etiopii są tak samo zróżnicowane, jak temperatura.
Na wykresie widać przekrój opadów rocznych w stolicy
• I tak w strefie objętej pasatami, czyli Północno wschodniej części kraju roczna suma opadów jest bardzo niska i wynosi od 50 do 200mm, a w regionach wyżej położonych opady mogą dochodzić do 600mm. Najmniejsza ilość opadów występuje w październiku, kiedy panuje pora sucha i deszcz występuje niezwykle żadko.
• Podobnie sytuacja ma się w południowo wschodniej części kraju, gdzie opady dochodzą maksymalnie do 250mm rocznie i najczęściej występują około kwietnia i maja.
• Natomiast w strefie monsunowej, zwłaszcza w południowo zachodniej części Wyżyny Abisyńskiej mamy do czynienia z dużą ilością opadów, gdzie ich roczna suma przekracza nawet 1400mm. Opady występują głównie w okresie deszczowym, od czerwca do września i mają charakter ulew z burzami, a niekiedy gradem.

Wysokość nad poziomem morza, a klimat:

Jak wspomniałem na wstępie, Etiopia jest krajem wyżynno górzystym i to ukształtowanie powierzchni także wpływa na klimat, jaki tam zaobserwujemy.

I tak klimat Etiopii dzieli się na kilka stref:

• Strefę bereha (do 500 m n.p.m.), gdzie występuje klimat gorący pustynny, z temperaturą w ciągu roku ponad 28°C.

• Kotlinę Danakilską, która jest jednym z najgorętszych miejsc na ziemi, ze średnią temperaturą roczną od 28 do 35°C.

• Piętro kolla (do 1800 m n.p.m.), gdzie średnia temperatura roczna nie spada poniżej 20°C.

• Strefę klimatu umiarkowanego (do 2500 m n.p.m.) ze średnimi temperaturami miesięcznymi od 16 do 20°C. Warto dodać, że od wysokości 2000m.n.p.m. występują przymrozki.

• Piętro dega (do 3500 m n.p.m.),gdzie temperatury miesięczne oscylują poniżej 16 °C. Występują opady śniegu.

• I obszary czoke (powyżej 3500 m n.p.m.) które stanowią strefę klimatu wysokogórskiego i temperatura na tym terenie w ciągu roku nie przekracza 10°C i przez cały rok, podobnie jak w piętrze dega występują opady śniegu.


Ściśle z wysokością nad poziom morza związana jest ilość opadów w Etiopii. W najwyższych partiach tego kraju opady w ciągu roku wahają się w granicach 1500 - 1800 mm, zaś na najniżej położonych obszarach nie przekraczają 100 mm.

Gleby

Pokrywa glebowa Etiopii jest bardzo zróżnicowana, a to ze względu na różnice klimatyczne, jak i różnice wysokości. I tak:
- W zachodniej części wyżyny Abisyńskiej, w jej wulkanicznej części, przeważają takie gleby jak andosole, czyli typowe gleby, pochodzące z wietrzenia skał wulkanicznych. Zawierają wiele szkliwa wulkanicznego, przechodzące później w kambisole, czyli Brunatne gleby, brunatnoziemne gleby, kambisole, średniożyzne lub żyzne, słabo kwaśne lub obojętne gleby, wytworzone ze skał osadowych: iłów, utworów pyłowych i glin różnego pochodzenia, typowe dla klimatu umiarkowanego.
-Natomiast na wschodzie kraju, na wyżynie Somalijskiej dominują gleby piaszczyste takie jak yremosole i kserosole, czyli gleby płytkie i słabo wykształcone, ale bogate w składniki mineralne, dzięki czemu mogą być po zastosowaniu nawadniania użytkowane rolniczo
- A na kotlinie Danakilijskiej znaleźć można ubogie gleby litosole, czyli gleby kamieniste, inicjalne - niewyprofilowane (pozbawionej wyraźnych poziomów glebowych), i regosole, czyli gleby inicjalne luźne, słabo wykształcone gleby mineralne, powstające na luźnych, nie scementowanych lepiszczem skałach osadowych (np. glinach zwałowych, iłach, piaskach wydmowych, żwirach rzecznych). Oznacza to, że Etiopia nie należy do bogatych w surowce mineralne gleby. Dlatego też wiele lasów jest, wycinanych i spalanych, po to by je użyźnić. Wpływa to jednak negatywnie na środowisko, ale o tym potem.

Wody
1) Rzeki
Etiopia nie należy do krajów bardzo bogatych w wody, nie ma dostępu do morza, a jej rzeki są głównie dopływami Nilu. Wielkość przepływu rzek przez ten kraj jest zależna od opadów i zmienia się w ciągu roku. I tak najwyższe stany wód są związane z letnimi opadami, a w porze deszczowej silne wezbrania rzek powodują liczne podtopienia. Natomiast w okresach suchych wiele rzek całkowicie zanika i wysycha. Na wyżynach Abisyńskiej i Somalijskiej początek biorą największe rzeki tego kraju.
• Przez Zachodnią część Wyżyny Abisyńskiej płyną Sabat i Nil błękitny oraz Atabara, której głównym dopływem jest Tekkezje. Natomiast od strony wschodniej części wyżyny przepływa Auasz, który spływa do Rowu Abisyńskiego, a kończy bieg w jeziorze Abie, na obszarze Afaru. Od południowej strony wyżej wymienionej wyżyny przepływa rzeka Omo, która uchodzi do jeziora Turkana, położonego w rowie tektonicznym.
• Siec rzeczna wyżyny Somalijskiej jest znacznie uboższa, ponieważ większość rzek ma charakter okresowy. Wyżyna ta posiada dwie główne rzeki: Dżubę i Uebi Szebeli. Obie mają swój początek w górach Mendebo. Rzeka Dżeba kończy swój bieg w Oceanie Indyjskim, natomiast rzeka Uebi Szbeli ginie w bagnach na nizinie Nadmorskiej.


Zlewiska
Rzeki południowo wschodniego stoku wyżyny Abisyńskiej oraz północno zachodniej Wyżyny Somalijskiej należą do zlewisk obszarów bezodpływowych. Reszta jest zlewiskiem Oceanu Indyjskiego, oraz Oceanu Atlantyckiego poprzez Nil i Morze Śródziemne.
2) Jeziora
Jeziora Etiopii zgromadzone są w obszarach zapadliskowych, takich jak Rów Abisyński. I tam znajdują się takie jeziora jak:
• Turkana, leżące na granicy z Kenią
• Czeu Bahyr
• Czamo
• Abaja
• I wiele mniejszych.
Natomiast na północy, w zapadlisku afar, poniżej poziomu morza, znajduje się wspomniane już wcześniej jezioro Asale.
Na wyżynie Abisyńskiej także można znaleźć liczne jeziora, z największym w Etiopii pochodzenia tektonicznego, jeziorem Tana, do którego uchodzi wiele mniejszych rzek, a wypływa Nil Błękitny.


Świat Roślinny

Roślinność zależy od klimatu i podobnie jak on wykazuje piętrowy układ.
• W strefie bereha, czyli w piętrze najniższym roślinność jest bardzo uboga, wręcz pustynna. Występują jedynie zbiorowiska sukulentów łodygowych, a w obniżeniach terenu także słonorośla.
• W piętrze Kolla, czyli w piętrze typowo wyżynnym, na terenie Wyżyny Somalijskiej i Rowu Abisyńskiego można spotkać suche cierniste sawanny przechodzące w roślinność trawiastą. Natomiast w okolicach wyżyny Abisyńskiej roślinność jest znacznie bogatsza. Spotykana w tamtych rejonach jest Sawanna parkowa z drzewami i zaroślami kolczastymi, w dolinach występują lasy galeriowe, a w niektórych miejscach nawet las równikowy, w którym można spotkać bananowce, bambusy i krzewy kawowca.
• W piętrze ujona dega, do wysokości 2500m, rozciąga się strefowa roślinność, którą tworzą liczne zielone lasy liściaste, mieszane i iglaste(głównie jałowiec i oliwka). Coraz częściej te lasy zastępowane są przez pola uprawne i drzewa eukaliptusa.
• W piętrze dega do 3500m naturalną roślinność tworzą lasy wysokogórskie, zarośla krzewiaste i wrzosowe oraz łąki. Można spotkać wiele pół uprawnych i pastwisk dla zwierząt
• Najwyżej położonym piętrem, jak wcześniej wspomniałem jest piętro czokie, które zajmuje głównie roślinność wysokogórska lub jej brak, spowodowany zbyt niskimi temperaturami powietrza.

Ochrona Przyrody

Środowisko przyrodnicze obszarów wyżynnych Etiopii ze względu na wysoką gęstość zaludnienia uległo znacznej degradacji, jak i wyniszczeniu. Ludzie zamiast dbać o dobro pięknej przyrody, jaka tam jest, robi wszystko by kraj zamienił się w jedno wielkie przyrodnicze pustkowie…
Wyniszczenie naturalnej roślinności w wielu wyżynnych i górskich regionach Etiopii wpływa na rozwój erozji i wyniszczenie wielu przyrodniczych „perełek” kraju. Takie postępowanie prowadzi również do degradacji gleb, co jest jednym z powodów głodu na terenie tego kraju. Ponad to eksterminacja naturalnej przyrody może wpłynąć na duże zmiany klimatu, nie tylko w Etiopii, ale i całej Afryce, a w konsekwencji na całym świecie.
Od dziesięcioleci wycina się lasy w Etiopii do celów opałowych, w tym wypalania węgla drzewnego, a także do produkcji narzędzi oraz dla budownictwa. Według ocen ekologów na przełomie XIX i XX wieku lasy w Etiopii obejmowały około 40% powierzchni kraju. Jednak od ostatniej dekady XX wieku obszar lasów bardzo spadł, poprzez liczne wycinki, które szacuje się około 200tys ha rocznie. Przez to niektóre obszary wyżynne już zostały całkowicie pozbawione naturalnej szaty roślinnej. Brak jakichkolwiek zmian w dziedzinie ochrony środowiska, a także częste katastrofalne susze i pożary, które coraz częściej nawiedzają Etiopie, a dodatkowo jeszcze zniszczenia z powodu długotrwałych wojen mogą doprowadzić kraj do wielkich klęsk ekologicznych, w których ucierpi nie tylko przyroda, ale także ludność Etiopii, która i tak już ma tam ciężkie życie.
Na szczęście nie cała przyroda Etiopii jest wyniszczana tak radykalnie, jak wspomniałem wcześniej. Kraj ten posiada osiem parków narodowych o łącznej powierzchni 1,5 mln ha oraz rezerwaty przyrody o łącznej powierzchni 957 ha, dzięki czemu te rejony Etiopii mogą być spokojne o swój byt. Obszary te charakteryzują się różnorodnością zespołów roślinnych i świata zwierzęcego. I tak:
• Park Narodowy Semien utworzony został w 1966 roku, a w 1978 roku został wpisany na listę światowego dziedzictwa UNESCO. Charakterystyczną cechą rzeźby tego parku są płaskowyże rozdzielane przez doliny oraz liczne iglice skalne. Gatunki zwierząt charakterystyczne dla tego obszaru to - koziorożec abisyński, dżelada, wilk etiopski
• Park Narodowy Auasz utworzony w 1966 roku. Ochroną objęte jest 756 km² sawanny i lasów akacjowych w dolinie rzek Auasz i Kesem Wenz, na południe od masywu wulkanicznego Mount Fantalle, w obszarze Rowu Abisyńskiego. W parku występują liczne formy wulkaniczne: gorące źródła, zastygłe potoki lawy oraz sypki popiół. Charakterystycznymi gatunkami zwierząt są m. In. Hipopotam, gepard i pawian.
• Park Narodowy Balie - założony w 1969 roku w zachodniej części Wyżyny Somalijskiej na obszarze 2471 km². Park obejmuje tereny silnie porozcinanego dolinami rzek masywu Gór Balie, z najwyższym szczytem Batu (4307 m.n.p.m). Do zwierząt reprezentujących ten obszar najeżą m in Antylopa Niala i szakale złociste.
• Park Narodowy Necz Sar - park narodowy położony w regionie administracyjnym Jedebub Byhierocz, Byhiereseboczynna Hyzbocz w Etiopii. Został utworzony w 1974. Obejmuje powierzchnię 514 km2. Na terenie Parku Narodowego Necz Sar wsytępuje wiele gatunków zwierząt m In zebra, bawolec i Dik Dika.
• Park Narodowy Omo, obejmuje teren o powierzchni 4tys km² na zachodnim brzegu rzeki, ok 870 km na południowy zachód od Addis Abeby. Na terenie parku znajdują się wspomniane wyżej stanowiska archeologiczne.
• Park Narodowy Mago – Ma powierzchnię 2162 km², i został założony w 1979 roku. Na jego terytorium występuje sawanna i lasy akacjowe. Żyje tu wiele zagrożonych gatunków zwierząt, m. in. żyrafy, bawoły i słonie. Przez park przepływa rzeka Mago.
• Ponadto w Etiopii można znaleźć jeszcze dwa parki narodowe: Gambela, znajdujący się na zachodzie wyżyny Abisyńskiej, gdzie występują tereny bagienne oraz Park Narodowy Abjata-Szela