I wojna światowa

POJECIA :

TRÓJPOROZUMIENIE = ENTANTA :
Francja
Wlk. Brytania
Rosja
Serbia
Włochy (1915)
Belgia, Japonia
Rumunia (1916)
USA (1917)

TRÓJPRZYMIERZE = PAŃSTWA CENTRALNE :
Niemcy
Austro-Węgry
Włochy
Turcja
Bułgaria

KOCIOŁ BAŁKAŃSKI
I wojna bałkańska X 1912-1913r. Bułgaria, Serbia, Grecja i Czarnogóra vs. Turcja. Tym sposobem w 1913r. powstaje Albania
II wojna bałkańska VI-VIII 1913r. Bułgaria vs. Serbia i Rumunia. Bułgaria traci Silistrę, Adrianopol i Macedonie.

ULTIMATUM

ULTIMATUM – żądanie spełnienia określonych warunków, pod jakąś groźbą (np. wojny)
28.06.1914r. – zabójstwo austriackiego arcyksięcia Ferdynanda w Srajewie (Bośnia)

Wtedy to austro-węgry wysyłają 23 VII 1914r. ultimatum do rzadu Serbskiego. Serbia nie zgodziła się na przeprowadzenie śledztwa przez austro-węgry. Wtedy to 28 lipca 1914r. wybucha I Wojna światowa – AW vs. Serbia

NEUTRALNE: Norwegia, Dania, Szwajcaria, Holandia, Hiszpania

PLAN SCHLIFFENA
atak na Francję od strony pn. przez terytorium Belgii i jej pokonanie w ciągu 6 tygodni – NIEZREALIZOWANY !

WOJNA POZYCYJNA
To wojna w czasie której działania toczą się z silnie umocnionych pozycji obronnych, nie przesuwa się.
front zachodni:
–od Kanału La Manche do granic ze Szwajcarią
front wschodni:
–od Zatoki Ryskiej do Morza Czarnego

WOJNA BŁYSKAWICZNA – Blitzkrieg
Opracowana przez Niemców, zakłada bardzo gwałtowna, niespodziewaną napaść na wroga i szybkie natarcie wojsk pancernych wspieranych lotnictwem. Przyniosła sukcesy Niemcom.
WOJNA BŁYSKAWICZNA – szybkie zwycięstwo państw centralnych na froncie zachodnim, przerzucenie wszystkich wojsk na front wschodni i szybkie zwycięstwo z Rosją

NIEOGRANICZONA WOJNA NA MORZU
Niemcy ogłosili „nieograniczoną wojnę na morzu”, podejrzewając, że na statkach pasażerskich przewożona jest broń i amunicja dla Anglii (z USA). Storpedowali swoimi słynnymi w tej wojnie U-Bootami angielski statek pasażerski, na którym znajdowało się 130 amerykanów z 1300 pasażerów. Było to przyczyną przystąpienie USA, 04.1907r. do wojny.

BRONIE :
ZEPPELINY ( STEROWCE) - Niemcy
GRUBA BERTA – kaliber 420, ciężki moździerz oblężniczy – Niemcy
DZIAŁO PARYSKIE - Działo paryskie (po niemiecku "Paris-Geschütz") to działo z którego Niemcy ostrzeliwali Paryż w czasie I wojny światowej od marca do sierpnia 1918. Było to największe działo użyte w czasie tej wojny. Nazywane też było "Kaiser Wilhelm Geschütz", często mylone jest z innym działem o nazwie Gruba Berta, - Niemcy
U-BOOT - okręt podwodny – Niemcy
Mark I - czołg brytyjski z okresu I wojny światowej. – Wielka Brytania
FOKKERY – samoloty
IPERYT – gaz musztardowy, użyli Go Niemcy w Ypres -1915r.

DWUWŁADZA:
Był to okres dwuwładzy w Rosji, krajem rządził : rząd tymczasowy i Piotrogrodzka rada delegatów robotniczych i żołnierskich, na którą wpływ mieli mienszewicy, eserowcy, a bolszewicy zostali odsunięci na bok. (1917r.)

ANARCHIA :
Okres w dziejach Rosji – 1917r., gdzie nastąpiła Anarchia, czyli totalny chaos i bezwładza.

REWOLUCJA BURŻUAZYJNO-DEMOKRATYCZNA
Inaczej Rewolucja listopadowa w Niemczech 1918 wybuchła pod wpływem klęsk wojennych oraz wzrastających nastrojów rewolucyjnych.

PIOTROGRODZKA RADA DELEGATÓW ROBOTNICZYCH I ŻOŁNIERSKICH
Utworzona 12.03.1917r. – w wyniku rewolucji lutowej i dwuwładzy w Rosji. Złożona głównie z mienszewików i eserowców. Później współtworzy Radę Komisarzy Ludowych.

ABDYKACJA
to dobrowolne lub wymuszone przedwczesne zrzeczenie się przez panującego władzy i przysługujących mu z tego tytułu praw.

MIENSZEWICY
działacze rosyjskiego ruchu robotniczego (XIX/XX w.) dążący do przekształcenia Rosji w państwo demokratyczno-konstytucyjne. Odłam Socjaldemokratycznej Partii Robotniczej Rosji (SDPRR).


BOLSZEWICY
początkowo frakcja rewolucyjna Socjaldemokratycznej Partii Robotniczej Rosji (SDPRR), na czele z W.I. Leninem, utworzona w czasie II Zjazdu partii w Brukseli i Londynie VII-VIII 1903; następnie samodzielna formacja. Przeciwników bolszewików określono wówczas mianem mienszewików. – to głupie.

ESEROWCY
skrót nazwy "Partia Socjalistów-Rewolucjonistów", partia socjalistów rewolucyjnych wywodząca się z narodników utworzona w Rosji na przełomie 1901 i 1902. Głosiła hasła obalenia władzy cara, wprowadzenia demokracji.

KONTRREWOLUCJA
określenie działań stanowiących reakcję w stosunku do rewolucji., wtedy tez powstała CZEKA – Nadzwyczajna Komisja do Walki z Sabotażem , Kontrrewolucja i Spekulacją…

POKÓJ CHLEBOWY
Pokoj Niemiec z Ukraina - II 1918r.

POKÓJ BRZESKI
03.03.1918r. - między Niemcami i Austro-Węgrami oraz ich sojusznikami Bułgarią i Turcją, a bolszewicką Rosją. W wyniku pokoju ogromne obszary Rosji na południu i zachodzie znalazły się w rękach Niemców. W taki sposób Rosja zakończyła swój udział w I wojnie światowej.

ARMIA BIAŁYCH GENERAŁÓW
Biali generałowie, czyli dawni oficerowie (niekoniecznie w stopniu generalskim) armii carskiej. Część z nich pozostała w armii bolszewików, jednak większość wstąpiła do tzw. "ruchu Białych". Tragedią Białych był brak koordynacji ich działań, brak jednolitego dowództwa. - największe sukcesy biali generałowie odnoszą w połowie 1919r.:
• Anton Denkin – opanowuje Zakaukazie, część Ukrainy i Powołża
• Aleksander Kołczak – opanowuje całe terytorium za Uralem
• Mikołaj Judenicz – działa na terenie Łotwy, jego wojska zagrażają Piotrogradowi
- od początku 1920r. bolszewicy pokonują wyżej wymienionych „białych” generałów
- ostatnia interwencja gen. Wrangla ma miejsce na Krymie – wiosna-jesień 1920r.

WOLNE MIASTO
Autonomiczne miasto – państwo, pod „ ochroną ”

REPUBLIKA WEIMARSKA
Weimarska Republika, potoczne określenie Rzeszy Niemieckiej w latach 1919-1933. Proklamowana 9 listopada 1918, po abdykacji cesarza Wilhelma II. W lipcu 1919 parlament przyjął konstytucję w Weimarze (stąd nazwa), ustanawiając republikę demokratyczno-parlamentarną na czele z prezydentem F. Ebertem (do 1926), później P. von Hindenburgiem.

DEMILITARYZACJA
likwidacja na określonym terenie liczby sił zbrojnych
LIGA NARODÓW
była to międzynarodowa organizacja, która rozpoczęła swoją działalność w roku 1920. Jej założycielem został Woodrow Wilson - prezydent Stanów Zjednoczonych. Siedziba jej znajdowała się w Genewie. Miała zapobiegać w przyszłości wojnom
AKTYWIŚCI
Orientacja antyrosyjska, proaustryjacka, zwolennicy Piłsudzkiego, często nazywani Piłsudczykami, wrogiem ich była Rosja, a liczyli na pomoc państw centralnych. Później opierali się na akcie z 5 listopada 1916r.

PASYWIŚCIE
Orientacja antyniemiecka, prorosyjska, zwolennicy Romana Dmowskiego, wrogiem byli Niemcy, liczyli na pomoc Rosji a potem Francji,

INTERNOWANIE
przymusowe umieszczanie w specjalnych obozach zazwyczaj osób biorących udział w wojnie - rozbrojonych oddziałów wojskowych, które przekroczyły granicę państwa neutralnego.

BAJOŃCZYCY
Podlegali władzom Francji, potoczna nazwa pododdziału piechoty Legii Cudzoziemskiej złożonego z polskich ochotników, walczyli w oddziałach Legii Cudzoziemskiej, później wstąpili do Armii Polskiej we Francji

BŁEKITNA ARMIA
Podlegali rządowi francuskiemu, a potem KNP – Komitetowi Narodowemu Polskiemu.
Dowodził Archinard, a potem gen. J. Heller

POW – Polski Komitet Wojskowy
tajna organizacja wojskowa powstała w sierpniu 1914 w Warszawie z inicjatywy Józefa Piłsudskiego w wyniku połączenia działających w Królestwie Polskim konspiracyjnych grup Polskich Drużyn Strzeleckich i Związku Walki Czynnej w celu walki z rosyjskim zaborcą.

KNP – Komitet Narodowy Polski
Komitet Narodowy Polski w Paryżu – założona 15 sierpnia 1917 w Lozannie przez Romana Dmowskiego polska organizacja polityczna.

KRYZYS PRZYSIĘGOWY
Kryzys przysięgowy, nazwa przesilenia spowodowanego odmową Piłsudskiego, a za jego przykladem większości żołnierzy I i III Brygady Legionów Polskich, złożenia przysięgi na wierność cesarzom Niemiec i Austro-Węgier w VII 1917. W rezultacie kryzysu Piłsudskiego uwięziono w Magdeburgu, a legionistów w większości internowano w obozach w Beniaminowie i Szczypiornie.

RADA KOMISARZY LUDOWYCH
rząd rewolucyjny, który powstał w czasie rewolucji październikowej w 1917 r. Jego przywódcą był Włodzimierz Iljicz Lenin - przywódca partii bolszewickiej. Rząd ten wydał wiele dekretów m. in.: o nadaniu ziemi, o pokoju oraz o prawach narodów Rosji. Wydała dekret o pokoju – zakończenie wojny z Niemcami 3.03.1918r. i dekret o ziemi – uwłaszczenie, oraz deklarację praw narodu Rosji.


ORĘDZIE
Prezydenta USA T.W.Wilsona do senatu 22.01.1917r. To tak : Zjednoczona, niepodległa, samodzielna Polska, zagwarantowane bezpieczeństwo życia, wiary i ekonomicznego i społecznego rozwoju.


POSTACIE

ARCYKSIĄŻĘ FRANCISZEK FERDYNAND – austriacki następca tronu, którego zabito 28.06.1914r. co było bezpośrednia przyczyna wybuchu wojny.

GAVRILO PRINCIP – Serb, który zabił Franciszka Ferdynanda 28.06.1914r.

ALFRED SCHLIEFFEN - szef sztabu armii pruskiej, twórca wojny błyskawicznej i planu pokonania Francji.

FRANCISZEK JÓZEF – cesarz austriacki od 1848, syn arcyksięcia Franciszka Karola i księżniczki Zofii z Wittelsbachów. Zmarł w czasie I Wojny Światowej.

JOSEPH JOFFRE - Marszałek Francji, naczelny wódz armii francuskiej w czasie I wojny światowej.

ERICH VON LUDNDORFF - wojskowy niemiecki, czołowy dowódca w czasie I wojny światowej.

MIKOŁAJ II ROMANOW - ostatni car Rosji, zamordowany z rozkazu W.I. Lenina wraz z żoną i pięciorgiem dzieci

LEW TROCKI – wraz ze Stalinem należał do Rady Komisarzy Ludowych, rewolucjonista rosyjski pochodzenia żydowskiego, miał śmieszne okularki

ALEKSANDER KIEREŃSKI - rosyjski polityk, z wykształcenia prawnik. Premier Rządu Tymczasowego.

WŁODZIMIERZ LENIN – przywódca bolszewików

FELIKS DZIERŻYŃSKI – stał na czele CZEKA – Nadzwyczajnej Komisji do Walki z Sabotażem, kontrrewolucją i spekulacjami

WOODROW WILSON – prezydent Stanów Zjednoczonych, wygłosił „Orędzie Wielkanocne”

JÓZEF PIŁSUDSKI – dowódca wojsk polskich podczas wojny polsko-bolszewickiej, aktywista, dowódca Legionów Polskich – I Brygady

ROMAN DMOWSKI – przywódca orientacji prorosyjskiej (pasywistów)

IGNACY JAN PADEREWSKI – przedstawiciel Polski na konferencji pokojowej w Paryżu

JÓZEF HALLER – dowódca Armii Polskiej – II brygada – Polnische Wehrmacht

IGNACY DASZYŃSKI – premier rządu lubelskiego w 1918r.

DAVID LLOYD GEOGRGE – premier Wielkiej Brytanii, wchodzi w skąd wielkiej trójki

GEORGE CLEMENCEAU - Słynny polityk francuski, wielka trójka

VITTORIO ORLANDO - włoski polityk, premier, profesor prawa, reprezentował Włochy podczas konferencji pokojowej w Wersalu po I wojnie światowej.

JULES AMBON – dyplomata francuski, gubernator Algierii. Był przewodniczącym komisji do spraw polskich na konferencji pokojowej w Paryżu w 1919. Dążył do przyłączenia do Polski Górnego Śląska i Gdańska ( bez głosowania ludności ).

MIKOŁAJ MIKOŁAJEWICZ - wielki książę, generał kawalerii, generał adiutant, głównodowodzący armii rosyjskiej podczas I wojny światowej, wydał manifest, który zawierał obietnicę zjednoczenia po zakończeniu wojny ziem polskich z trzech zaborów pod berłem cara i nadania im autonomii.

KARL KUK - generalny gubernator austriacko-węgierski w c. i k. strefie okupacyjnej Królestwa Polskiego

HANS BESSELER - niemiecki wojskowy, generał, przywrócony do służby i mianowany na dowódcę trzeciego korpusu rezerwowego armii niemieckiej, dowodził także Polnische Wehrmacht (Polska Siła Zbrojna) Po ogłoszeniu przez Królestwo Polskie Besseler powrócił do Niemiec.

STANISŁAW SZEPTYCKI - dowódca III Brygady Legionów Polskich, komendant Legionów,
szef Sztabu Generalnego,

ROLAND GARROS - francuski lotnik – pilot myśliwski z początkowego okresu I wojny światowej, ona coś mówiła, że to chyba on wymyślił, żeby synchronizować karabin ze śmigłem.


SKRÓTY :
PKP – Polski Korpus Posiłkowy
PSZ – Polska Siła Zbrojna
POW – Polska Organizacja Wojskowa
CZEKA – Nadzwyczajna Komisja do Walki z Sabotażem, Kontrrewolucja i spekulacją
NKN – Naczelny Komitet Narodowy
CKO – Centralny Komitet Obywatelski
PPS - Polska Partia Socjalistyczna
PPSD – Polska Partia Socjalno-Demokratyczna
KSSN - KOMISJA SKONFEDEROWANYCH STRONNICTW NIEPODLEGŁOŚCIOWYCH
NACZPOL – Naczelny Polski Komitet Wojskowy
PKN – Polski Komitet Naczelny

GENEZA I WOJNY ŚWIATOWEJ

PRZYCZYNY POŚREDNIE

Konflikty międzynarodowe :

Niemcy - Wielka Brytania - imperializm i dominacja na morzu
Niemcy - Rosja - wpływ na Bliskim Wchodzie i w Turcji
Niemcy - Francja - O Alzację i Lotaryngię
Austro -Węgry - Rosja - wpływ na Bałkanach
Włochy- Francja - o Tunis i Korsykę

Kocioł bałkański
I wojna bałkańska X 1912-1913r. Bułgaria, Serbia, Grecja i Czarnogóra vs. Turcja. Tym sposobem w 1913r. powstaje Albania
II wojna bałkańska VI-VIII 1913r. Bułgaria vs. Serbia i Rumunia. Bułgaria traci Silistrę, Adrianopol i Macedonie.


PRZYCZYNY BEZPOŚREDNIE

28.06.1914r. – zabójstwo austriackiego arcyksięcia Ferdynanda w Srajewie (Bośnia)

Wtedy to austro-węgry wysyłają 23 VII 1914r. ultimatum do rzadu Serbskiego. Serbia nie zgodziła się na przeprowadzenie śledztwa przez austro-węgry. Wtedy to 28 lipca 1914r. wybucha I Wojna światowa – AW vs. Serbia

01 VIII – Niemcy vs Rosja
03 VIII – Niemcy vs. Francja
04 VIII – Brytania vs. Niemcy
06 VIII – AW vs. Prusy


ODEZWA WIELKIEGO KSIĘCIA MIKOŁAJA MIKOŁAJEWICZA
14.08.1914r. – Polska odrodzi się wolna – wiara, samorząd, język.
Zjednoczenie pod berłem cara.

"Polacy!
Wybiła godzina, w której przekazane Wam marzenie ojców i dziadów Waszych ziścić się może.
Przed półtora wiekiem żywe ciało Polski rozszarpano na kawały, ale dusza jej nie umarła. Żyła ona nadzieją, że nadejdzie godzina zmartwychwstania dla Narodu Polskiego i dla pojednania się braterskiego z Wielką Rosją.
Wojsko rosyjskie niesie Wam błogą wieść owego pojednania. Niechaj się zatrą granice, rozcinające na części Naród Polski.
Niechaj Naród Polski połączy się w jedno ciało pod berłem Cesarza Rosyjskiego. Pod berłem tym odrodzi się Polska, swobodna w swej wierze, języku i samorządzie.
Jednego tylko Rosja spodziewa się po Was. Takiego samego poszanowania praw ludów, z którymi związały Was dzieje.
Z sercem otwartym, z ręką po bratersku wyciągniętą, kroczy na Wasze spotkanie Wielka Rosja. Wierzy ona, iż nie zardzewiał miecz, który poraził wroga pod Grunwaldem.
Od brzegów Oceanu Spokojnego do Mórz Północnych ciągną hufce rosyjskie. Zorza nowego życia dla Was wchodzi.
Niech zajaśnieje na tej jutrzni znamię Krzyża, godło męki i zmartwychwstania ludów.
Zwierzchni Wódz Naczelny, Jenerał adiutant Mikołaj"


ODEZWA PKN – Polskiego Komitetu Narodowego 1914
Listopad 1914r. , wizja połączenia Polski z Rosją

AKT 5 LISTOPADA 1916
Podpisany przez Austrie i Niemcy
Postanowienia: *zastrzeżenie granic Polski, *państwo samodzielne, *dziedziczna monarchia, *państwo konstytucyjne, *nietykalne państwo przez Austrię i Niemcy

ORĘDZIE PREZYDENTA DO SENATU – 22.01.1917
Prezydenta USA T.W.Wilsona do senatu 22.01.1917r. To tak : Zjednoczona, niepodległa, samodzielna Polska, zagwarantowane bezpieczeństwo życia, wiary i ekonomicznego i społecznego rozwoju.

PROKRAMACJA ROSYJSKIEGO RZĄDU TYMCZASOWEGO DO POLAKÓW – 29.03.1917
Polska na terenie zamieszkałym przez większa cześć Polaków, wolna unia militarna z Rosją, Polacy sami decydują o stolicy.


KLĘSKI FRONTOWE

FRONT ZACHODNI
• odparcie ofensywy niemieckiej znad rz. Marny,
• X 1918r. –bunt niemieckich Marynarzy w Wilhelmshaven i Kilonii („cios w plecy”),
• 9 XI 1918r. –abdykacja cesarza Niemiec Wilhelma II,
• 11 XI 1918r. –rozejm w Rethondesk. Compiegne
• demilitaryzacja Nadrenii 10km,unieważnienie traktatu brzeskiego, oddanie uzbrojenia, wycofanie wojsk z Belgii, Francji, Alzacji i Lotaryngii.

FRONT WSCHODNI
• 3 III 1918r. –pokój brzeski z Rosją,
• 29 IX 1918r. –kapitulacja Bułgarii,
• 30 X 1918r. –kapitulacja Turcji,
• 3 XI 1918r. –kapitulacja Austrii i Węgier (c. Karol I)


KONFERENCJA PARYSKA

POSTANOWIENIA MILITARNE
• Niemcy posiadają 100-tys. armię,
• nie mogą posiadać lotnictwa, floty wojennej, czołgów, samolotów.
• zniesiono obowiązek służby wojskowej,
• demilitaryzacja Nadrenii z 15-letnią okupacją (I strefa –na 5 lat, II strefa –na 10 lat, III strefa na 15 lat)

POSTANOWIENIA GOSPODARCZE
• reparacje wojenne -132 mld marek w złocie
• –1923-25 „zastaw produkcyjny” (Zagłębie Ruhry)
• –plany ratalnej spłaty i kredyty-plan Ch. Dawesa (1924) Owena Younga –dalsze zminejszenie(1929)
• –1932r. –umorzenie długu (Niemcy spłaciły ok.. 16% długu)

POSTANOWIENIA TERYTORIALNE
• Niemcy straciły: Alzację i Lotaryngię oraz Zagłębie Saary (na 15 lat pod kontrolą Ligi Narodów, specjalne uprawnienia miała Francja), po plebiscycie wróciło do Niemiec,
• Wielkopolskę, Pomorze Gdańskie –Polsce,
• wolne miasta: Gdańsk, Kłajpeda (1923 –do Litwy),
• plebiscyty: Górny Śląsk, Warmia i Mazury, Powiśle, pn. Szlezwik, okręg: Eupen –Malmedy, Zagłębie Saary,
• zakaz łączenia z Austrią,
• utrata kolonii w Afryce, Azji i Oceanii,

POZOSTAŁE TRAKTATY POKOJOWE
Saint Germain –z Austrią -10 IX 1919
–do Włoch: cz. Tyrolu, Karyntii, Krainy,Triest,
–do SHS: cz. Karyntii, Krainy, Styrii, Słowenia, Bośnia i Hercegowina, Dalmacja,
–Austria traci flotę, armia= 30 tys. kontrybucja.

Trianon –z Węgrami -20 VI 1920 r.
–armia = 35 tys.
–tracą: Siedmiogród i cz. Banatu (Rumunia), Chorwacja i Słowenia (SHS), kontrybucja, regent MiklosHorthy

Sevres –z Turcją –10 VIII 1920 r.(nie wszedł w życie)
–armia = 50 tys. bez lotnictwa, broni ciężkiej i floty, zmniejszenie obszaru o 4/5, swoboda żeglugi przez cieśniny czarnomorskie. M.Ataturknie uznał –Lozanna 1923 (dzisiejsze granice)

Neuilly –sur-Seine (k. Paryża)-z Bułgarią –27 XI 1919 r.
–południowa Dobrudża na rzecz Rumunii zachodnia Tracja na rzecz Grecji
–drobne skrawki na zachodniej granicy na rzecz Królestwa SHS


GŁÓWNE BITWY W EUROPIE
Front zachodni
–Marna 5-10 IX 1914r.
–Verdun II-XII 1916r. – najkrwawsza bitwa, porażka niemiec
–Somma VII-XI 1916r.
–bitwa jutlandzka 1 VI 1916r.
–Ypres IV 1915, VI-XI 1917r.

Front wschodni
–Tannenberg VIII 1914r.
–Gorlice 2 V 1915r.
–Niemcy zdobywają Warszawę 5 VIII 1915r.