Pedagogika resocjalizacyjna

WYCHOWANIE ? to proces celowego, świadomego kształtowania ludzkich zachowań, postaw, ról społecznych i osobowości zgodnie z wcześniej założonym ideałem pedagogicznym, który chcemy ukształtować w toku wychowania.

PEDAGOGIKA RESOCJALIZACYJNA ? jest to dyscyplina teoretyczna i praktyczna, zajmująca się wychowaniem osób z zaburzeniami w procesie socjalizacji, to znaczy osobami które wykazują:
1. objawy niedostosowania
2. objawy wykolejenia
3. objawy paraprzestępczości ? są to zachowania, które nie są czynami przestępczymi np. nadmierne picie alkoholu, zażywanie narkotyków, ucieczki z domu.
4. objawy przestępczości ? są to osoby wobec których nie powiódł się proces socjalizacji i wychowania.
Istotą pedagogiki resocjalizacyjnej jest opis i wyjaśnienie określonych procesów zachodzących między wychowankiem, a wychowawcą, natomiast jako dyscypliny naukowej (nauki praktyczne) istotą jest formowanie zaleceń, czyli opracowanie, uzasadnianie i wdrażanie projektów określonych zmian w procesie kształtowania człowieka i jego środowiska wychowawczego.
W obrębie pedagogiki resocjalizacyjnej wyróżniamy trzy działy:
1. technologię wychowania ? określanie celów
2. teoria wychowania ? w jaki sposób osiągać te cele
3. metodykę wychowania ? jakimi środkami
WYCHOWANIE RESOCJALIZUJĄCE ? jest to wychowanie, które stosuje się wobec osób, które wykazują zaburzenia socjalizacji, a przejawem są zachowania aspołeczne lub antyspołeczne.
Wobec dzieci i młodzieży wymagających specjalnych oddziaływań na procesy psychiczne w taki sposób, by wywołać zmiany czynności jednostki. Zmiany te mają polegać na eliminowaniu reakcji negatywnych na określone naciski społeczne np. zlecenia zadaniowe, naciski w postaci norm.

SOCJALIZACJA ? są to zmiany w procesie zachowania powstałe w wyniku oddziaływania grupy na jednostkę. Socjalizacja jest to całokształt wpływów wywieranych przez środowisko społeczno ? kulturowe na jednostkę, są to oddziaływania niezależne od wysiłków i starań nauczycieli. Jest to proces spontaniczny, mało kontrolowany i nieintencjonalny. W szerokim ujęciu socjalizacja nie obejmuje problemu wadliwej socjalizacji. W wąskim znaczeniu są to oddziaływania grupy wytwarzającej kulturę i wynikiem tych oddziaływań jest przyswajanie wartości akceptowanych przez grupę.

SKUTKI SOCJALIZACJI
1. Kształtowanie zachowań prospołecznych
2. Kształtowanie umiejętności nawiązywania kontaktów społecznych
3. Pełnienie ról społecznych w sposób akceptowany.
Wadliwa socjalizacja ? to wykolejenie, niedostosowanie społeczne. Zaburzona, wadliwa socjalizacja objawia się w postaci społecznego niedostosowania i wykolejenia społecznego.
Niedostosowanymi społecznie nazywamy osoby, które nie są zdolne lub nie mogą pełnić ról społecznych zgodnie z oczekiwaniami, ze względu na brak dyspozycji wykonawczych, u osób tych występuje zaburzenie procesów orientacyjnych, intelektualnych i motorycznych. Natomiast jednostki, które nie są zdolne pełnić ról społecznych na skutek negatywnego ustosunkowania się wobec oczekiwań społecznych nazywamy wykolejonymi społecznie. Wykolejenie może mieć charakter:
1. wykolejenia przestępczego
2. wykolejenia obyczajowego
wykolejenie wiąże się z naruszeniem norm para przestępczych obyczajowych (prostytucja, narkomania, alkoholizm). Wykolejenie przestępcze ? łamanie norm prawa.

CZYNNIKI WPŁYWAJĄCE NA SOCJALIZACJĘ
1. Uleganie (modelowanie) podporządkowujemy się takiego zachowania jest chęć uzyskania nagrody lub uniknięcia kary, natomiast nie wynika to z wewnętrznego zachowania. Nagrody i kary mogą mieć charakter:
a) formalny, rzeczowy
b) nieformalny
Otrzymanie nagrody rzeczowej, uzyskanie przywilejów, pochwała, aprobata, akceptacja grupy; kara pieniężna, odebranie przywilejów, dezaprobata od osoby znaczącej, odrzucenie przez grupę, odsunięcie od danej osoby. Ukarać go można lepiej przez odsunięcie od grupy. Wadą tego mechanizmu jest jego nietrwałość (musi być wyraźna perspektywa nagrody lub kary). Nieuchronność, to podstawowy wymóg skuteczności tego mechanizmu.
2. Identyfikacja ? polega ona na przestrzeganiu określonych norm, a motywem jest chęć upodobnienia się do określonej osoby lub osób. Skuteczność tego mechanizmu wiąże się z ?atrakcyjnością wzoru? i z trwałością zachowania się wzoru. Mechanizm ten jest zdecydowanie trwalszy aniżeli uleganie. Nie podlega on stosowaniu nacisku zewnętrznego, ale na wewnętrznej potrzebie upodobnienia się do kogoś. Skuteczność tego mechanizmu zależy od stałej obecności osoby stanowiącej wzór.
3. Internalizacja ? polega na przestrzeganiu norm, a wynika z włączenia tychże norm i przekonań do indywidualnego systemu wartości. Mechanizm ten jest najtrwalszy i najskuteczniejszy. Trwałość wynika z faktu, że jest wywołana wiarygodnością osób, od których uzyskuje się informację, co powoduje, że informacje te traktowane są jako słuszne i skuteczne. Zachowania niezgodne ze zinternalizowanym systemem wartości wywołują napięcie psychiczne, które musi być zredukowane. Jest to kara wymierzona samemu sobie.
Efektem resocjalizacji musi być zmiana systemu wartości. Uwarunkowania.
RESOCJALIZACJA (REDUKCJA,REWALIDACJA)- celowy zorganizowany proces wychowania naprawczego, polega na odrzuceniu zachowań negatywnych a uczy się zachowań prospołecznych.
RESOCJALIZACJA ? socjalizacja naprawcza (korekcyjna) czyli sterowanie socjalizacją środowiskową.
REEDUKACJA- (RE EDUKACJA)- działalność wychowawcza i nauczanie osoby która z jakichś powodów utraciła pewne posiadane uprzednio umiejętności czy wiadomości a stała się nieprzystosowana do środowiska; wychowanie mające na celu przystosowanie do życia w społeczeństwie młodocianego przestępcy po odbyciu kary; ćwiczenia mające na celu przywrócenie sprawności fizycznej chorym i rekonwalescentom oraz przygotowanie ich do wykonywania zawodu.
KRYTERIA PRZYSTOSOWANIA
1. Kryterium biologiczne ? jest to dążenie do zachowania własnej egzystencji i przetrwania w środowisku naturalnym czy społeczno-kulturowym.
2. Kryterium metodyczno-psychiatryczne- stan doskonałego zdrowia psychicznego i fizycznego (zgodnie z normami medycznymi). Zdrowa struktura osobowości i niezaburzone funkcje.
3. Kryterium psychologiczne ? są to optymalne zasoby redukcji napięć wewnętrznych, utrzymania psychicznej homeostazy (subiektywne poczucie dobrego przystosowania, zadowolenia, szczęścia itp.).
4. Kryterium interakcyjne ? adekwatne reagowanie na bodźce pochodzące z otoczenia fizycznego i społecznego. Umiejętność przeciwstawienia presji niekorzystnych czynników biopsychicznych środowiskowych i sytuacyjnych.
5. Kryterium społeczne ? polega na zgodności postępowania z powszechnie akceptowanymi normami i wzorami.
6. Kryterium pedagogiczne ? jest to dążenie do samo urzeczywistnienia autonomii, samowychowania i rozwoju. Możliwość samorealizacji i motywacji.
KRYTERIA OSOBOWOŚCI ANTYSPOŁECZNEJ
Kryteria wg DSM ? IV
? Brak umiejętności dostosowania się do norm (łamanie prawa)
? Skłonność do oszustwa i kłamstwa dla zysku lub przyjemności
? Impulsywność brak umiejętności planowania
? Drażliwość i agresywność (wyrażająca się w bójkach zaczepkach)
? Lekkomyślne lekceważenie bezpieczeństwa własnego i innych
? Całkowita nieodpowiedzialność wyrażająca się w niezdolności do systematycznej pracy i przestrzegania zobowiązań finansowych
? Brak wyrzutów sumienia, obojętność na zranienie drugiej osoby, jego złe traktowanie czy okradanie.
Kryteria wg ICD ?10
? Nieliczenie się (bezwzględne) z uczuciami innych (psychopatia)
? Silna, utrwalona postawa nieodpowiedzialności, lekceważenia norm, reguł i zobowiązań społecznych.
? Bardzo niska tolerancja frustracji, niski próg wyzwalania agresji, gwałtowność reakcji.
? Niezdolność do przeżywania poczucia winy i korzystania z doświadczeń (zwłaszcza z kary, nieumiejętność uczenia się instrumentalnego)
? Wyraźne skłonności do obwiniania innych, do racjonalizowania zadań będących źródłem konfliktów z otoczeniem (obejmuje postacie szczegółowe osobowości antyspołecznej: anomalną, antysocjalną, asocjalną, psychopatyczną, socjopatyczną)
Według L. Pytki (1991, s.20) nieprzystosowanie społeczne ? to:
- odmiana rozwoju społecznego dziecka pociągająca za sobą złe skutki dla samego dziecka i jego otoczenia społecznego (D. Wójcik, 1984, s. 12-22),
- brak podatności dzieci i młodzieży na normalne (stosowane powszechnie) metody wychowawcze co skłania rodziców oraz instytucje wychowawcze do poszukiwania specjalnych metod wychowawczych,
- rodzaj zaburzeń w zachowaniu, spowodowany ,,negatywnymi warunkami środowiskowymi? bądź zaburzeniami równowagi procesów ośrodkowego układu nerwowego,
- zaburzenie emocjonalne, wyrażające się w trudności lub niemożliwości współżycia jednostki z innymi ludźmi,
- zaburzenie charakterologiczne spowodowane niekorzystnymi zewnętrznymi lub wewnętrznymi warunkami rozwoju, będące przyczyną wzmożonych trudności w dostosowaniu się do uznanych norm społecznych oraz realizacji zadań życiowych,
- złożone zjawisko (psychologiczno-społeczne) wyrażające się w zachowaniu sprawiającym wiele kłopotów i trudności jednostce i jej otoczeniu i jednocześnie powodujące subiektywne poczucie nieszczęścia,
- swoista rozbieżność między systemem norm i wartości uznawanych przez jednostkę i przez grupę, do której przynależy,
- zespół zachowań świadczący o nieprzystosowaniu przez jednostkę ,,pewnych podstawowych zasad postępowania obowiązujących młodzież w danym wieku?, przy założeniu, że zachowania te powtarzają się, czyli są względnie trwałe.
Cechy dominujące zbadane w poszczególnych okresach wiekowych. Zmienne uwzględnione do pomiaru osobowości antyspołecznej w zależności od wieku.
Zmiany (objawy zachowania)/ Częstotliwość występowania w procentach
10 lat:
- Trudności wychowawcze 22
- Zaburzenia kontroli zachowania 16
- Zaburzenia dyscypliny 23
- Nieuczciwość 25
- Dokonywanie kradzieży 41
- Okazywanie złości 20
- Postawy wyzywające 30
- Trudności z koncentracją uwagi, niepokój ruchowy 20
- Impulsywność 25
- Wagarowanie 6
14 lat :
- Skazanie przez sąd 13
- Okazywanie objawów wykolejenia społecznego 23
- Kradzież poza domem 17
- Regularne palenie 17
- Stosunki seksualne 12
- Przemoc fizyczna wobec rówieśników 30
- Kłamstwo, trudności z koncentracją, niepokój ruchowy, postawa wyzywająca 13
- Nieposłuszeństwo 13
- Wrogość do policji 27
- Wagarowanie 18
18 lat:
- Skazany przez sąd 23
- Wykolejenie społeczne 25
- Agresja fizyczna 20
- Udział w grupach antyspołecznych 21
- Zażywanie narkotyków 31
- Nałogowe palenie 27
- Nałogowe picie lub popijanie 25,28
- Nieodpowiednie zachowania 20
32 lata:
- Skazany przez sąd 12
- Wykolejenie społeczne 22
- Angażowanie się w bójki 37
- Częste picie alkoholu 20
- Zażywanie narkotyków 19
- Złe stosunki z żoną 18
- Złe stosunki z rodziną 24
- Rozwód separacja od dzieci 23
- Wysokie bezrobocie 17
- Negatywne postawy wobec organów władzy 13
- Impulsywność 22
- Tatuowanie ciała 16
TRZY TYPY WYKOLEJENIA SPOŁECZNEGO ZE WZGŁĘDU NA TRZY CZYNNIKI ETIOLOGICZNE (CZ.CZAPÓW):
1. Zwichnięta socjalizacja ?prowadząca do manifestowania nieprzystosowania społecznego w różnorodnych formach. Jednak czynnik dominujący i warunkujący jest ten sam, a mianowicie: niedostatek w socjalizacji dziecka (nieodpowiednia opieka rodziców lub jej brak. Odtrącenie emocjonalne, zaniedbanie społeczne i pedagogiczne).
2. Demoralizacja ? pojawia się gdy dziecko prawidłowo zsocjalizowane dostaje się pod wpływy innej obyczajowości i kultury niż ta, w jakiej było wychowane ( emigracja ze wsi do miasta). Proces demoralizacji wiąże się z przewartościowaniem wartości tradycyjnych na rzecz nowych do których jednostka nie potrafi w pełni dostosować się.
3. Socjalizacja podkulturowa ? jest odmianą nieprzystosowania społecznego z uwagi na związek jednostki z wartościami i normami podkultury pozostającej w opozycji do kultury szerszej zbiorowości społecznej. Socjalizacja przebiega prawidłowo tylko z punktu widzenia poprawności funkcjonowania mechanizmów psychologicznych. Popada ona jednak w konflikt z normami ogólnospołecznymi z powodu identyfikacji z własną podstawową grupą respektującą normy podkulturowe, chuligańskie.
ETAPY WYKOLEJENIA SPOŁECZNEGO NIELETNICH PROFILAKTYKA I RESOCJALIZACJA
1.Profilaktyka
2.Terapia dziecka i rodziny
3.Resocjalizacja (faza IiII)
?
STADIUM I
- Zagrożenia społeczne
- Poczucie odtrącenia
- Niezaspokojenie potrzeb sfery emocjonalnej
- Wrogość wobec rodzica
- Agresja
- Brak koncentracji uwagi
- Brak kontroli reakcji emocjonalnych
?
nieprzystosowanie społeczne jako proces dynamiczny
?
STADIUM II
- Dom destruktywny
- Wrogość relacji wobec osób socjalizująco znaczących
- Irracjonalny opór przed interakcjami emocjonalnymi
- Odrzucenie więzi uczuciowych
- Zaspokojenie potrzeb emocjonalnych poza domem
- Podstawowe symptomy wykolejenia społecznego
- Utrata tożsamości prospołecznych
- Przyjmowanie podkultury destruktywnej
?
demoralizacja, socjalizacja podkulturowa, zwichnięta socjalizacja
?
STADIUM III
- Autoanalizowanie działań antyspołecznych
- Ukształtowanie postawy antagonistyczne, destruktywne
- Agresja niszczenie sprawia przyjemność
- Grupa działania antyspołecznego
- Konflikt z prawem
?
antyspołeczni
konformiści
neurotycy
?
1.Resocjalizacja(faza II i III)
2. terapia ?psycho- i socjoterapia
3.Leczenie psychiatryczne
Etapy wykolejenia społecznego wg. Czapowa
- stadium pierwsze: u jednostki występuje poczucie odtrącenia czyli niezaspokojona potrzeba zależności emocjonalnej. Występują reakcje negatywne, wrogość agresja, niekontrolowane reakcje emocjonalne i brak koncentracji uwagi. Jednostka łatwo się nudzi rozpoczętymi czynnościami i nie przejawia dostatecznej cierpliwości do ich ukończenia.
- stadium drugie: wyraża się utrwalaniem wrogich reakcji wobec osób socjalizująco znaczących i autorytetów. Próby nawiązania bliższego kontaktu emocjonalnego z osobą nieprzystosowaną napotykają irracjonalny opór. Jednostka zaczyna zaspokajać podstawowe potrzeby społeczne i emocjonalne poza domem rodzinnym. Pojawiają się pierwsze symptomy wykolejenia społecznego tj. alkoholizowanie, ucieczki z domu, wagarowanie, wybryki seksualne
- stadium trzecie: jednostka nieprzystosowana odczuwa satysfakcję i przyjemność ze swojej działalności antyspołecznej i własnej autonomii. Osoby wchodzące w to stadium dążą do nawiązania kontaktów z gangami i grupami o charakterze chuligańskim i przestępczym.
Formy dewiacyjnego zachowania jednostki nieprzystosowanej społecznie:
1. Antyspołeczni ? to jednostki dostrzegające inne osoby jako teren potencjalnej eksploatacji. Nie są w stanie przewidzieć zachowań innych osób wobec siebie, dlatego w sytuacji niepewności lub nawet lekkiego zagrożenia reagują złością i agresją antyspołeczną. Innymi osobami interesują się jednak w sensie instrumentalnym jako przeszkodami lub ?ułatwieniami? w relacji własnych egoistycznych celów. Działają dość impulsywnie dlatego nie są w stanie w pełni kontrolować efektów własnego zachowania.
2. Konformiści ? jednostki które na frustrację własnych potrzeb reagują nadmiernym serwilizmem w stosunku do osób je frustrujących przy założeniu, iż są to osoby znaczące. Takie zachowanie spełnia funkcję często instrumentalne gdyż jednostka próbuje manipulować swym konformizmem w celu uzyskania doraźnych korzyści i nagród przez utajnienie wewnętrznego sprzeciwu. Natomiast w sytuacji braku kontroli zewnętrznej postępuje zgodnie z własnymi przekonaniami i upodobnieniami.
3. Neurotycy- są jednostkami, które w wyniku zabiegów socjalizacyjnych zintenalizowały już pewien zbiór wartości nakazujących im postępowanie zgodne z ich treścią tzn. akceptowanie społeczne. Jednak przeżywają nieustanny lęk iż nie sprostują tym wartościom i normom co prowadzi do poczucia niemocy i bezradności i dlatego jego reakcję na tą sytuację indolencji pojawiają się zachowania nieakceptowane społecznie.
Wykolejenie społeczne ? występuje wówczas gdy mamy do czynienia z destruktywnym antagonizmem społecznym, który jest konsekwencją egoizmu egocentrycznego ? ASOCJALNOŚCI i egoizmu socjocentrycznego ? DYSOCJALNOŚCI.
Dwie podstawowe dziedziny wykolejenia społecznego:
1. Wykolejenie przestępcze ? polega na łamaniu norm prawnych
- Przestępczość złodziejska
- Przestępczość bandycka ( rozbój przestępstwa przeciwko życiu i zdrowiu)
- Przestępstwa zabawowe ( wandalizm, groźba gwałtu, bójki, zgwałcenia)
2. Wykolejenie obyczajowe- polega na łamaniu norm obyczajowych
- Zachowania autodestrukcyjne (alkoholizm, narkomania, zamachy samobójcze)
- Wykolejenie seksualne (ashibicjonizm, prostytucja, przedwczesne współżycie seksualne)
- Pasożytnictwo społeczne (młodzież wałęsająca się, niepracująca, nie ucząca się, agresywno-chuligańska)
Zawsze jest to młodzież z konfliktem ze społeczeństwem, sąd powinien podjąć interwencję w sensie poprawowym lub opiekuńczym
Jak to się dzieje, że ktoś staje się osobą psychopatyczną, neurotyczną, wykolejoną społecznie ?
Ponieważ w życiu osobowość kształtuje się albo w stopniu normalnym lub osobowość przestaje sobie radzić i zatrzymuje się na jednym etapie (osobowość niedojrzała).
KONCEPCJA OSOBOWOŚCI ALPORTA
1) Stałe poczucie rozszerzania się własnego ?Ja?- uczestnictwo poznawcze, co dzieje się wokół niego. Odnosi się do pracy zawodowej, stosunków interpersonalnych w rodzinie i w zainteresowaniach.
2) Utrzymywanie ciepłych stosunków emocjonalnych z innymi ludźmi.
3) Poczucie emocjonalnego bezpieczeństwa, a więc posiadanie poczucia własnej wartości przynależności emocjonalnej.
4) Realistyczne percepcje siebie i innych, nie zniekształcone przez lęki, obawy, fobie czy nieustanne poczucie zagrożenia,
5) Umiejętność przeżywania i osiągania sukcesów w wybranej sferze aktywności związanej z własnymi uzdolnieniami.
6) Samo obiektywizacja poprzez własne wytwory.
7) Posiadanie zunifikowanej (zintegrowanej) filozofii życiowej.
Zdrowa osobowość uzyskuje tzw. Autonomię funkcjonalną tzn. potrafi się wyzwolić i uniezależnić od pierwotnych motywów skłaniających ją do określonego działania (np. presja rodziców) odnaleźć własne motywy skłaniające do osiągania długodystansowych celów.
CECHY OSOBOWOŚCI NIEDOJRZAŁEJ WG HARE, SCHALLING
1) Proste formy wyrażania emocji
2) Niezdolność do modulowania rekcji emocjonalnych ( reakcje są gwałtowne, niedostosowane do siły bodźców i sytuacji)
3) Silne i słabo zróżnicowane ekspresje emocjonalne
4) Nieumiejętność odraczania zaspokajania potrzeb(popędów)
5) Postawa żądań i roszczeń wobec otoczenia społecznego
6) Brak tolerancji na ujemne długotrwałe bodźce związane z realizacją długodystansowych celów
7) Koncentracja na teraźniejszość
8) Zniekształcenie obrazu rzeczywistości pod wpływem doraźnych emocji
9) Nietrwałość i słabość związków uczuciowych z innymi ludźmi
10) Niski poziom rozwoju struktur poznawczych, przewaga emocji i struktur popędowo- emocjonalnych nad poznawczymi bez należnej kontroli emocji.
CECHY OSOBOWOŚI DOJRZAŁEJ WG ROGERSA I ALPORTA
I. wg Rogersa
1) Otwarcie na doświadczenia i nowe wrażenia
2) Doświadczanie życia w każdym jego momencie (życie egzystencjalne)
3) Zaufanie do siebie i własnego organizmu
4) Poczucie wewnętrznej wolności autonomii, swobody
5) Zdolność i skłonność do przejawiania postawy twórczej (elastyczność otwartość i wolność decyzji i działań)
II. wg Alporta
1) Stałe poczucie rozszerzającego się ?ja?
2) Ciepłe stosunki emocjonalne z innymi ludźmi
3) Poczucie emocjonalnego bezpieczeństwa
4) Realistyczna percepcja siebie innych i otoczenia
5) Umiejętność przeżywania sukcesów
6) Samo obiektywizacja przez własne wytwory
7) Zintegrowanie filozofii życia.
OSOBOWOŚĆ JAKO PODSTAWA WYKOLEJENIA SPOŁECZNEGO
1) Socjogenne ? której demoralizacja kształtuje się na skutek czynników socjokulturowych (uczestnictwo w określonej podkulturze).
2) Psychogenne ? bazują na kształtowaniu się zaburzeń osobowościowych (ze względu na chorobę zaburzenia układu nerwowego)
Głównym kryterium rozróżniania osobowości jest poziom strachu i lęku:
Lęk- stan irracjonalnego zagrożenia (neurotyk)
Strach- sytuacyjna reakcja na zagrożenia (psychopata)
ZASADNICZE TYPY OSOBOWOŚCI PSYCHOPATYCZNEJ:
1) Psychopatia agresywna(A.Storr)
Psychopaci agresywni wykazują od najmłodszych lot życia zachowania odbiegające od normy w stosunku do najbliższych i społeczeństwa. Typ impulsywny skłonny do stosowania gwałtu.
- Całkowity brak uczuć wobec innych
- Egoistyczny, samolubny i impulsywny, psychopata nie liczy się z potrzebami i prawami innych
- W swoim zachowaniu wykazuje brak przezorności
- Kieruje się głównie chwilowym impulsem
- Atakuje tych którzy chcą mu przeszkodzić w natychmiastowym osiągnięciu jego potrzeb
- Jako dorosły staje się przestępcą używającym przemocy do destruktywnych zamierzeń przy moralnej dezaprobacie innych
- Całkowicie nie liczy się z normą prawdomówności, stosuje każde kłamstwo by osiągnąć swój cel
- Skłonność do kłamstwa bez racjonalnych powodów polega na odrzucaniu obowiązku mówienia prawdy
- Niezdolność odróżniania prawdy od fałszu, tendencja do przejmowania fantazji za rzeczywistość
- Obok antysocjalności występuje niedojrzałość intelektualna i emocjonalna (Storr,Czapów)
2) Psychopata kalkulatywny ? antysocjalny
- Nastawienia agresywno-paranoiczne
- Brak uczuć prospołecznych i poczucia winy
Ale w odróżnieniu od agresywnego:
- Cechuje go wysoki poziom autokontroli, oparte na antycypacji kar zewnętrznych (zamiast niedojrzałości psychicznej i impulsywności)
- Pozbawiony sumienia bez poczucia winy i poczucia obowiązku, amoralny
- Nie potrafi kochać nikogo, przywiązywać się, chłód uczuciowy w kontaktach z płcią odmienną
- Wykorzystuje i eksponuje uczucia innych aby osiągnąć swoje cele i uzyskać czyjeś względy
- Często czarujący miły posługujący się sprawnie techniką zdobywania sympatii
- Odwołuje się do oszustwa i kłamstwa
- Agresywny ale mniej impulsywny
- Destruktywnie samodzielny
- Całkowity brak uspołecznienia, brak wszelkiej lojalności wobec grupy i identyfikacji.
ODMIANY OSOBOWOŚCI NEUROTYCZNEJ MŁODZIEŻY WYKOLEJONEJ SPOŁECZNIE:
1) Osobowość neurotyczna ? lęk związany z zależnością
Nasilenie neurotyczności wiąże się z nasileniem różnych odmian lęku i wysokim poziomem strachu. U neurotyka strach najczęściej przybiera formę lęku subiektywnego ( lęk przed oczekiwaniem ale nie określonym niebezpieczeństwem).
Osoby o nasilonych tendencjach neurotycznych:
- Odznaczają się nadwrażliwością syntoniczną, co oznacza że swoją obecność traktują często jako przykrą dla innych i mało atrakcyjną, dlatego
- Ciągle przeżywają lęk że mogą być ponownie odrzuceni i pozbawieni życzliwości ze strony osób, na którym im zależy (Czapów)
Syndrom neurotyczności stanowią:
- Nierozwiązywalny konflikt wewnętrzny wywołujący frustrację
- Związane z nim napięcie oraz lęk
- Stan agresywno lękowy jako pewną odmianą skłonności neurotycznych.
2) nieletni z zaburzeniami emocjonalnymi
zaburzenie emocjonalne jest odmianą stanu neurotyczności, który opisuje się także jako stan nieadekwatności:
- niska odporność na frustrację niedojrzałość emocjonalna
- nieśmiałość
- skłonność do ucieczki w fantazje
- poczucie odtrącenia
- młodzież ta czuje się niekochana
- poczucie niższości
- częste zniechęcenie
- depresja
- silne napięcie, lęk
nieletni ma niewielu kolegów szuka jednak szerszego towarzystwa i rozrywek, które mu pozwolą zagłuszyć lęk.
O silnym napięciu świadczy często obgryzanie paznokci, picie alkoholu, używki częste przebywanie poza domem, w kinie etc., w konsekwencji łamanie prawa społecznego.
- Istnieją silne związki między zaburzeniami neurotycznymi i przestępczością
- U przestępcy z zaburzeniami emocjonalnymi agresywność występuje łącznie z symptomami zachwiania równowagi psychicznej
- Młodzież z zaburzeniami emocjonalnymi w porównaniu z młodzieżą agresywno lękową.
PLAN ODDZIAŁYWANIA RESOCJALIZUJĄCEGO W STOSUNKU DO ASPOŁECZNYCH AGRESYWNYCH I PASYWNYCH ( ZAKWALIFIKOWANYCH NA DRUGIM POZIOMIE):
1. CELE KIRUNKOWE
- Zmiana percepcji osób z otoczenia społecznego na bardziej realistyczną (metoda psychodramy, techniki uświadamiania)
- Redukcja motywacji aspołecznych
- Redukcja poczucia izolacji
- Wyuczenie postrzegania związków między potrzebami i zachowaniami, a potrzebami uczuciami i zachowaniami innych
- Wzrost poziomu samokontroli
- Wyuczenie minimum uległości i podporządkowania normom społecznym
2. ŚRODOWISKO WYCHOWAWCZE ?CECHY I RODZAJ AKTYWNOŚCI
- umieszczenie w rodzinie zastępczej
- tolerancja podtrzymywania, rozumienie, podawanie wzorów przez osoby z najbliższego środowiska
- umiejętne wprowadzenie w środowisko rówieśnicze, zachęcenie do współdziałania
3. TYP KONTROLI- CECHY I RODZAJ AKTYWNOŚCI:
- wyraźnie sprecyzować oczekiwania
- stopniować stawiane wymagania
- nie egzekwować wykonania zadania zbyt rygorystycznie(wysokie wymagania niski poziom sankcji)
4. WSKAZANIA RESOCJLIZACYJNE:
- techniki psychodramatyczne (psychodrama)
- werbalizacja problemów identyfikowanie i nazywanie ich, przede wszystkim problemów bieżących
- uświadamianie reakcji oraz ich sytuacyjnego sensu
- stymulacja postrzegania reakcji bliźnich
- przyzwyczajenie do szoku związanego z odkryciem związków między ludźmi
- niewskazane jest prowadzenie przesłuchań
- niewskazana jest psychoterapia głębinowa
5. PORZĄDANE CECHY WYCHOWAWCÓW
- spokój opanowanie, zaradność, tolerancyjność, niezbyt wysoki poziom sankcji, bezinteresowność, słaby dystans, skłonność do zażyłości, umiejętność utrzymywania kontroli nad zachowaniem wychowanków.
NEUROTYK PLAN ODDZIAŁYWANIA
1. CELE KIERUNKOWE
- wyuczyć redukcji konfliktów wewnętrznych
- redukować obawy związane ze stosowaniem przez niego mechanizmóe obronnych
- KORYGOWANIE SAMOOCENY
2. ŚRODOWISKO WYCHOWAWCZE- RODZINNE,NATURALNE POZWALAJĄCE :
- uświadomić granicę własnych możliwości
- uświadomić źródła konfliktów i własnych lęków
- wyuczyć ostro rozróżnienia między fikcją (marzeniami) a realną rzeczywistością
3. KONTROLA WYCHOWAWCZO OPIEKUŃCZA
- powinna jednak wymagać odroczenia reakcji agresywnych typu acting-out
4. WSKAZANIA RESOCJALIZACYJNE
- sesje terapeutyczne w kręgu rodziny
- wstrzymać na pewien czas udział w pracach szkoły
- jeśli rodzice biorą odpowiedzialność za postępy resocjalizacji wychowawcy organizują z nią.
DIAGNOSTYKA W WYCHOWANIU RESOCJALIZUJĄCYM:
Diagnostyka resocjalizacyjna ? jest dyscypliną naukową zajmującą się stawianiem trafnych i rzetelnych diagnoz na użytek wychowania resocjalizującego osób wadliwie przystosowanych społecznie.Musi ona odpowiedzieć na pytania:
1. jaki jest człowiek( jaka jest dewiacja)?
2. Jak do tego doszło,że właśnie tak, a nie inaczej się zachowuje( przyczyny dlaczego tak jest, dlaczego ktoś się wykoleił)?
3. Co należy zrobić aby ten stan zmienić?
Diagnoza ? to rozpoznanie stanu nieprzystosowania społecznego jednostki, jego opis, wyjaśnienie przyczynowe lub teologiczne oraz ocena z punktu widzenia istniejących standardów pedagogicznych i społecznych, celem zaprojektowania oddziaływania zapobiegawczego (profilaktycznego) lub korekcyjnego (resocjalizującego).
Przedmiotem diagnozy resocjalizacyjnej są wszelkie negatywne lub nieadekwatne reakcje jednostek na wymogi i nakazy wynikające z przypisanych im ról społecznych. Są to zachowania odbiegające od norm w sensie statystycznym (tj. takie, których częstość występowania nie odpowiada częstości oczekiwanej), a przy tym charakteryzujące się szkodliwością indywidualną lub społeczną. Innymi słowy, zachowania te powodują negatywne konsekwencje osobiste (np. samouszkodzenie), jak i negatywne konsekwencje społeczne, wyrażające się w zagrożeniu bezpieczeństwa innych ludzi lub we wzroście dezorganizacji społecznej (agresja antyspołeczna).
Wyróżnia się następujące etapy stawiania diagnozy resocjalizującej:
1. Rozpoznanie stanu nieprzystosowania społecznego jednostki.
2. Opis tego stanu.
3. Wyjaśnienie przyczynowe lub teleologiczne.
4. Ocena z punktu widzenia istniejących standardów pedagogicznych i społecznych w celu zaprojektowania oddziaływania profilaktycznego lub korekcyjnego.
Można wymienić trzy rodzaje diagnoz cząstkowych, wchodzących w skład diagnozy resocjalizującej. Są to:
1. diagnoza konstatująca fakty - to analiza aktywów pozytywnych stanów zachowania jednostki, oraz opis i wyjaśnienie zaburzeń na podłożu genetycznym, społecznym i osobowościowym.
2. diagnoza projektująca - to dokonanie szeregu ocen stwierdzonych stanów. Poszukuje się związku między aktualnym stanem , czyli skutkiem, a przyczynami tego stanu.
3. diagnoza weryfikująca - ma na celu sprawdzenie prawdziwości uzyskanego obrazu przystosowania społecznego jednostki oraz jej zaburzeń. W ten sposób weryfikuje się skuteczność wprowadzonych rozwiązań praktycznych oraz trafność samego rozpoznania.
Diagnostyka resocjalizująca pełni dwie główne funkcje:
* opisowo - wyjaśniającą: poznanie stanu społecznego funkcjonowania jednostki i jej kontekstu społecznego
* oceniającą: ocena z punktu widzenia odległości stanu funkcjonowania społecznego jednostki od zakładanego ideału pedagogicznego.
Wyróżnia się trzy modele diagnozy resocjalizacyjnej:
1. Model diagnozy behawioralnej - zajmuje się zachowaniami odchylającymi się od normy w sensie statystycznym, czyli zachowaniami nie mieszczącymi się w granicach 1 odchylenia standardowego. Badanie ma na celu odkrycie czynników wywierających wpływ na zmianę zachowania jednostki. Najlepszą metodą diagnozowania jest tu bezpośrednia obserwacja zachowań jednostki w różnych sytuacjach życiowych. Resocjalizacja polega w tym wypadku na modyfikacji zachowań zgodnie z prawami warunkowania klasycznego i instrumentalnego.
2. Model diagnozy interakcyjnej - Przedmiotem rozpoznania diagnostycznego jest tu rodzaj i jakość stosunków interpersonalnych jednostki z osobami socjalizująco - znaczącymi ( rodzice, koledzy ) oraz poziom rozwoju społeczno - moralnego. W tym modelu przedmiotem zainteresowania jest psychospołeczny rozwój jednostki, oraz jego zaburzenia. Na bazie dokonanego rozpoznania proponuje się odpowiednia korekturę rozwoju psychospołecznego poprzez stosowanie metod oddziaływania wychowawczego i terapeutycznego.
3. Model diagnozy interdyscyplinarnej - nazwa pochodzi stąd, iż w tym modelu używa się metod i technik badawczych z różnych dyscyplin, np. z psychologii klinicznej, socjologii. Diagnosta zajmuje się tu zachowaniem i mechanizmami regulacji psychologicznej i społecznej, prowadzącymi do zaburzeń w społecznym przystosowaniu jednostki. Odwołuje się do postaw i ról społecznych oraz mechanizmów integrowania i internalizowania. To model najbardziej wszechstronny i wyczerpujący. Nieprzystosowanie społeczne ujmuje jako antagonizm destruktywny, przejawiający się w sferze postaw i ról społecznych jednostki, ujawniających się w warunkach wysokiego skumulowania niekorzystnych czynników biopsychicznych i socjokulturowych, utrudniających osobie normalny rozwój.
Główne cele tej diagnozy to:
1 Identyfikacja postaw antyspołecznych i określenie sposobu ich integracji.
2 Identyfikacja wadliwych ról społecznych w jakie wchodzi badany.
3 Wskazanie hipotetycznych czynników biopsychicznych i socjokulturowych będących składnikami zwiększającymi prawdopodobieństwo przyjmowania przez jednostkę dewiacyjnych wzorów zachowania.
Narzędzia używane w diagnostyce resocjalizacyjnej powinny być:
- trafne - wystandaryzowane
- rzetelne - znormalizowane
Główne techniki diagnostyczne dotyczące zaburzeń przystosowania społecznego:
- Arkusz Diagnostyczny D. H. Scotta
- Arkusz zachowania się ucznia B. Markowskiej
- Skala Dojrzałości Społecznej E. Dolla
- Skala Nieprzystosowania Społecznego L. Pytki
TYPY DIAGNOZ:
Wymienione typy diagnoz S. Ziemski traktuje równocześnie jako swoiste etapy diagnozy rozwiniętej:
I. diagnoza przyporządkowująca do gatunku lub typu w jej obrębie autor dokonuje szczegółowego podziału, wyróżniając:
a. d. przyporządkowująca klasyfikacyjna - najbardziej rozwinięta w naukach przyrodniczych (np. botanice, zoologii) ze względu na konieczność znalezienia w badanych przedmiotach, gatunkach cech specyficznie istotnych i zarazem podstawowych pozwalających odróżnić dany gatunek od drugiego. Diagnoza ta posiada sztywne bariery (obowiązuje posiadanie lub nie posiadanie pewnych cech przez gatunki).
b. d. przyporządkowująca typologiczna - znajduje zastosowanie w naukach społecznych, humanistycznych i częściowo przyrodniczych (np. psychologii, socjologii, literaturze, pedagogice, medycynie, archeologii). Ten rodzaj diagnozy charakteryzuje się dużymi walorami opisowymi i wyjaśniającymi, nie ma tak sztywnych barier jak diagnoza klasyfikacyjna.
/Do jakiego znanego typu należy badany stan rzeczy?/
II. diagnoza genetyczna (kauzalna) pozwala wyjaśnić rozwój danego procesu, czy stanu badanego przedmiotu. Diagnoza ta ujawnia ciąg rozwojowy, który doprowadził do stanu obecnego.
Diagnoza genetyczna niezbędna jest do podjęcia właściwego leczenia. /Jakie są przyczyny badanego stanu rzeczy?/
III. diagnoza celowościowa (znaczenia) wyjaśnia jakie zmiany w funkcjonowaniu układu całości wywołuje dany proces, czy stan rzeczy i jak całość na niego oddziaływa.
/Jakie ma znaczenie dany pojedynczy składnik badanego stanu rzeczy dla całości badanego stanu?/
IV. diagnoza fazy znajduje zastosowanie w rozwijających się dynamicznie zjawiskach, organizmach, psychikach, zbiorowiskach ludzkich, chorobach gdzie ustalenie fazy pozwala określić stopień rozwoju badanych procesów i stanowi podstawę do przewidywania dalszego ich rozwoju.
/W jakiej fazie przebiegu znajduje się badany stan rzeczy?/
V. diagnoza rozwojowa (prognostyczna) to przewidywanie dalszego rozwoju badanego procesu, czy stanu rzeczy. Opiera się na poprzednich etapach ? częściach diagnozy i jest ich bezpośrednim wynikiem. Na podstawie przeszłych stadiów, wnioskuje się o rozwoju stadiów przyszłych.
/Jak dalej będzie rozwijał się badany stan rzeczy?/
Reasumując poszczególne typy w/w diagnoz są wzajemnie zależne i w efekcie prowadza do wielostronnego rozpoznania badanego zjawiska, dokładnego opisu, wyjaśnienia jego warunków oraz tendencji rozwojowych.
Postępowanie profilaktyczne ? (Igor Podgórecki) ? postępowanie, które dąży do zapobiegania negatywnym stanom rzeczy, które mogą zaistnieć w przyszłości.
Punktem wyjścia są 3 elementy:
1. diagnoza ? opis stanu rzeczy, wobec którego pod. się postępowanie profilaktyczne
2. ocena diagnozowanej rzeczywistości
3. konkluzja oceniająca
Postępowanie profilaktyczne w negatywnej ocenie podlega 2 elementom:
- zalążkowe stany negatywne
- możliwości pojawienia się?negatywnych stanów rzeczy
Etapy w postępowaniu profilaktycznym:
a) postępowanie powstrzymujące (powstrzymanie sprawcy przed popełnieniem czynu przestępczego)
b) eliminacyjno ? objawowe
c) eliminacyjno ? uprzedzające (wykrycie czynników psychicznych, biologicznych, środowiskowych; właściwa pomoc terapeutyczna)
Poziomy prewencji:
a) pierwotna ? szeroko pojęta polityka społeczna np. osiągnięcia polityczne, wychowawcze; zorientowanie na całość populacji
b) wtórna ? II stopnia; wczesne wykrywanie, wczesna interwencja, terapia zaburzeń w rozwoju osobowości
c) III stopnia ? zapobieganie społecznym konsekwencjom wykolejenia
Profilaktyka ze względu na rodzaj stosowanych środków:
a) pozytywna (kreatywna), stosowanie w skali globalnej środków pozytywnych, inicjujących, konstruktywnych
b) negatywna, jej istotą jest niedopuszczenie do dewiacji, dysfunkcji; wykorzystuje się tu środki, tj. blokada (odstraszanie, napiętnowanie)
Heurestyczny model funkcjonowania człowieka schemat ten obrazuje zespół sprzężonych rozmaitych mikro i makro czynników, determinujących zachowanie ludzkie. Jest on sporządzony w oparciu o rozmaite cząstkowe teorie zachowania, w tym integracyjną teorię zachowania przestępczego. Zachowanie człowieka zależy od: ról społecznych jakie pełni, potrzeb społecznych, postaw?czyli mikrozmiennych; oraz kultury, osobowości i organizmu ? czyli makrozmiennych.