Parki Narodowe w Polsce

1.Woliński Park Narodowy

Położenie, powierzchnia, historia
Woliński Park Narodowy położony jest u ujścia Odry w północno-zachodniej Polsce, w województwie zachodniopomorskim, w pobliżu granicy polsko - niemieckiej. Obejmuje ochroną niezwykle cenną północno - zachodnią część wyspy Wolin. Park utworzono w 1960 roku na powierzchni 4691 ha. Powiększony został w roku 1996 poprzez przyłączenie od północy pasa przybrzeżnych wód Bałtyku o szerokości 1 mili morskiej oraz od zachodu rozlewiska delty Świny. W wyniku włączenia części Zatoki Pomorskiej oraz wód morskich wewnętrznych Zalewu Szczecińskiego, Woliński Park Narodowy stał się pierwszym w Polsce parkiem morskim. Obecna powierzchnia parku wynosi 10943 ha, w tym lasów 4463 ha. Ochroną ścisłą objęto 6 leśnych obszarów o łącznej powierzchni 224 ha.
Geologia i geomorfologia
Obszar lądowy parku jest silnie zróżnicowany. Charakterystycznym jego elementem jest rozciągające się na przestrzeni 15 km wysokie do 95 m wybrzeże klifowe. Niszczone ono jest przez sztormy, wiatry i słońce, w wyniku czego cofa się rocznie o ok. 80 cm. Deniwelacja na obszarze parku wynosi od 0 do 115 m. Dominującym elementem rzeźby są wzgórza morenowe, które zajmują ok. 75% powierzchni ladowej parku.
Wody
Wody obok lasów to dominujące ekosystemy parku. W północnej jego części jest to pas wód Bałtyku, a od zachodu delta Świny. Delta Świny jest to kompleks wodno-błotnych wysp i wysepek oddzielonych kanałami o zmiennych kierunkach przepływu oraz różnych poziomach wody, okresowo zalewanych zwłaszcza w czasie cofki (wlewania się spiętrzonych przez północne wiatry wód Bałtyku do Zalewu Szczecińskiego). Na rozległą panoramę rozlewisk delty Świny oraz Zalewu Szczecińskiego malowniczy widok roztacza się ze wzgórza Zielonka. W lesistej części parku znajdują się 5 polodowcowych jezior: Warnowskie, Rabiąż, Czajcze i Domysłowskie oraz sztuczne: Turkusowe i Stara Kredownia.
Roślinność
Na wyspie Wolin stwierdzono występowanie ponad 1300 gatunków roślin naczyniowych, w tym wielu gatunków chronionych i rzadkich. Wśród nich są rośliny plaży nadmorskiej: honkenia piaskowa, wydmuchrzyca piaskowa, rukwiel nadmorska i solanka kolczysta oraz gatunki siedlisk słonych w delcie Świny - halofity (ok. 30 gat.). Zbocza stromych klifów porastają gęste zarośla rokitnika zwyczajnego. Płytkie piaszczyste dno morza Bałtyckiego zajmują makroglony: zielenice, brunatnice i krasnorosty, wśród których najliczniejszymi są morszczyn i zielenica Entetromoprpha intestinalis. Na terenie lądowym parku dominują wzniesienia morenowe pokryte lasami bukowo-sosnowo-dębowymi. Głównym gatunkiem w lasach jest jednak sosna, która zajmuje 68% lądowej powierzchni parku. Buk zajmuje 23% , dąb 7%, a inne gatunki pozostałą część. Wśród zespołów leśnych szczególnie dobrze zachowały się lasy bukowe, których struktura zbliżona jest do lasów naturalnych. Najlepiej zachowane zespoły buczyn są chronione w dwóch obszarach ochrony ścisłej w części południowej parku oraz w dwóch w części północnej, gdzie występuje m.in. buczyna storczykowa. Wykształciła się ona na szczególnym typie gleby tzw. nasypie przyklifowej, powstającej przez nawiewanie drobnych cząstek minerałów z klifu do wnętrza lasu. W tym szczególnym zespole roślinnym rośnie m.in. 9 gatunków storczyków. Spośród innych leśnych zespołów roślinnych na uwagę zasługują występujące w okolicach Wisełki na glebach bielicowych wytworzonych z piasków luźnych bory bażynowe.
Zwierzęta
Fauna wyspy jest bardzo zróżnicowana i bogato reprezentowana przez gatunki rzadkie. Przez Wolin przebiega główny szlak przelotu ptaków wzdłuż wybrzeża Bałtyku. Na terenie parku stwierdzono występowanie ponad 230 gatunków ptaków, w tym lęgowych: bielika, wodniczki, biegusa zmiennego, muchołówki małej. Park spełnia doniosłą rolę w ochronie siedlisk ptaków wodno - błotnych, które tutaj znajdują spokój oraz bazę pokarmową, szczególnie w okresie wiosennych i jesiennych wędrówek. Obszar delty Świny został zaliczony do ostoi ptaków o znaczeniu europejskim. Aktualnie m.in. prowadzona jest reintrodukcja puchacza. Z bogatego świata owadów zachowały się m.in. stanowiska chrząszcza jelonka oraz kozioroga dębosza. Na terenie parku oznaczono 3 nowe dla nauki gatunki: chrząszcza Teredus opacus i 2 gatunki skoczogonków (Collembola). Wody Zatoki Pomorskiej to biotop wielu gatunków zwłaszcza ryb oraz rzadszych ssaków morskich - foki szarej i morświna.
Kultura materialna i turystyka
Burzliwe dzieje wyspy Wolin są przyczynkiem do jej kulturowego zróżnicowania jednak bardzo silnie związanego z morzem (rybactwo, handel). Na obszarze parku (i w sąsiedztwie jego granic) znajdują się ślady pozostałości grodzisk i miejsc związanych z czasami historycznymi. Obiekty te są przedmiotem zarówno badań naukowych jak i zainteresowania turystów. Turystyka stanowi istotną część działalności parku. Park posiada dobrze rozwiniętą infrastrukturę zagospodarowania turystycznego: Centrum Dydaktyczno - Muzealne (w trakcie wyposażania), rezerwat pokazowy żubrów, 4 punkty widokowe, 3 parkingi oraz sieć szlaków turystycznych (łącznie ok. 44 km) i ścieżek dydaktycznych. Szczególnie licznie odwiedzane miejsca to: Jezioro Turkusowe o specyficznym kolorze wody, wzgórze Zielonka, Rezerwat Pokazowy Żubrów oraz w pobliżu Międzyzdrojów punkty widokowe "Gosań" i "Kawcza Góra". Największe zagrożenia dla przyrody parku to przecinające jego tereny drogi, i kolej łączące port w Świnoujściu z pozostałymi rejonami Polski oraz linie energetyczne i gazociąg. Park wydaje własne czasopismo "Klify", w którym publikowane są wyniki badań własnych i opracowania dotyczące ochrony parku.

2.Słowiński Park Narodowy

Położenie, powierzchnia, historia
Słowiński Park Narodowy położony jest na wybrzeżu środkowym, pomiędzy Łebą a Rowami na Nizinie Gardneńsko-Łebskiej, w województwie pomorskim. Północną granicę parku stanowi na długości 32,5 km brzeg Bałtyku. Prace nad utworzeniem parku podjęto w 1946 r. na konferencji w Łebie, której uczestnikami byli naukowcy z Poznania i Gdańska. Utworzony został w 1967 roku na obszarze 18069 ha. Aktualna powierzchnia w zarządzie wynosi 18618 ha z czego 10213 ha - to wody oraz 4599 ha - to lasy. Ochronie ścisłej podlega 5619 ha, w tym 2529 ha lasów. W roku 1977 UNESCO uznało park za Światowy Rezerwat Biosfery (program MaB).
Geologia i geomorfologia
Teren parku w przeszłości stanowił zatokę morską. Ukształtowanie parku wynika z działalności lądolodu skandynawskiego i późniejszej działalności Morza Bałtyckiego. Lądolód pozostawił pasmo wzgórz morenowych, które od południa i zachodu otaczają teren parku. Najwyższe wzniesienie morenowe Rowokół (115 m n.p.m.) stanowi punkt widokowy na cały park. Działalność Bałtyku oraz inne procesy geomorfologiczne utworzyły mierzeje, które oddzielają jeziora od morza. Mierzeja Gardneńsko-Łebska zbudowana jest w całości z piasku wyrzucanego na plażę przez fale morskie. Wyrzucany na plażę piasek, osuszany przez słońce i wiatr, wywiewany jest dalej w głąb lądu. W wyniku tego procesu powstały wydmy ruchome. Największy obszar wydmowy znajduje się na Mierzei Łebskiej, a jego powierzchnia wynosi ok. 500 ha. Wydmy osiągają wysokość ponad 30 m n.p.m. i przenoszone wiatrem wędrują z szybkością 3-10 m w ciągu roku.
Wody
Wędrujące wydmy wraz z 4 płytkimi przymorskimi jeziorami stanowią osobliwość na skalę europejską. Ekosystemy wodne zajmują prawie 55% powierzchni parku. Największymi z nich są jeziora: Łebsko (7140 ha, maksymalna głębokość 6,3 m), Gardno (pow. 2468 ha, maksymalna głębokość 2,6 m) i Dołgie Wielkie (146 ha, maksymalna głębokość 2,9 m). Jeziora Łebsko i Gardno powstanie swe zawdzięczają mierzejom, które stopniowo odcięły dawne zatoki od morza. Jeziora Dołgie Wielkie i Dołgie Małe tworzyły zatokę jeziora Gardno sięgającą na wschód. Dopiero wędrujące wydmy przecięły tę zatokę tworząc te dwa małe zbiorniki. Przez teren parku przepływa 7 rzek, z których największe to Łeba i Łupawa.
Roślinność
Najbardziej charakterystyczny dla parku jest strefowy układ roślinności stanowiący naturalny ciąg sukcesyjny, który przebiega równolegle od brzegu morskiego w głąb lądu, oraz obejmuje zespoły od pionierskich i inicjalnych zbiorowisk piaskowych po nadmorskie bory bażynowe. Flora roślin naczyniowych liczy ok. 850 gatunków, z których 50 podlega ochronie gatunkowej. Na piaszczystym brzegu morskim spotkać można glony. Na plaży zimowej, nie zalewanej wodami silnych sztormów jesiennych pojawiają się pierwsze rośliny pionierskie: rukwiel nadmorska, honkenia piaskowa. Na wydmie białej występuje piaskownica zwyczajna i wydmuchrzyca piaskowa oraz najpiękniejsza roślina wybrzeża - mikołajek nadmorski. W miarę przesuwania się w głąb lądu występują wydmy szare pokryte przez psammofilną murawę, w której dominuje szczotlicha siwa i turzyca piaskowa. Dalej pojawiają się kępy bażyny czarnej i wrzosu zwyczajnego, które dają początek sosnowym borom bażynowym. Do roślin charakterystycznych dla borów nadmorskich należą m.in. storczyki. Bory sosnowe, począwszy od najsuchszych, poprzez różne warianty boru świeżego aż do borów bagiennych zajmują 80% powierzchni leśnej parku. Do ciekawszych zbiorowisk roślinnych należą rozległe torfowiska typu wysokiego i przejściowego oraz torfowiska niskie i łąkowe. Ogólem na terenie parku potwierdzono występowanie 46 zespołów roślinnych.
Zwierzęta
Dominującą wśród kręgowców grupę zwierząt w parku stanowią ptaki, których na jego terenie stwierdzono 257 gatunków, w tym 150 gatunków lęgowych. Bogactwo awifauny spowodowane jest różnorodnością środowisk przyrodniczych oraz położeniem parku na trasie wiosennych i jesiennych przelotów. Niedostępność terenu sprawia, że w ciągu prawie całego roku ptactwo znajduje tu miejsce do gniazdowania czy wypoczynku w czasie przelotów. Do najcenniejszych gatunków ptaków należy zaliczyć takie gatunki jak: bielik, orlik krzykliwy, orzeł przedni, puchacz, kruk, łabędzie i liczne gatunki kaczek. Wśród ssaków liczne są jelenie, sarny, dziki, jenoty i zające.
Kultura materialna i turystyka
Park nazwę swą zawdzięcza grupie ludności Kaszubskiej - Słowińcom, którzy niegdyś zamieszkiwali podmokłe, niedostępne, nieatrakcyjne gospodarczo tereny. W miejscowości Kluki znajduje się skansen, w którym prezentowana jest bogato kultura tej grupy etnicznej. Na terenie parku oznakowanych jest 140 km pieszych szlaków turystycznych, które przebiegają przez najbardziej charakterystyczne przyrodniczo i krajobrazowo tereny. Nad jeziorami usytuowane są wieże i pomosty widokowe, natomiast wzdłuż szlaków turystycznych wiaty, zadaszenia, ławki itp. Dla zmotoryzowanych turystów udostępnione są zagospodarowane parkingi. Na terenie parku dozwolona jest tylko turystyka krajoznawcza. Jeziora parku wyłączone są z ruchu turystycznego za wyjątkiem trasy żeglugowej Łeba - Kluki na jeziorze Łebsko, gdzie prowadzony jest przewóz turystów łodzią o napędzie elektrycznym.


3.Wigierski Park Narodowy

Położenie i powierzchnia
Wigierski Park Narodowy znajduje się w północno-wschodniej Polsce, na terenie województwa podlaskiego, w krainie Mazursko-Podlaskiej, w północno-wschodniej części dzielnicy Pojezierza Mazurskiego i północnej dzielnicy Puszczy Augustowskiej. Park utworzony został 1 stycznia 1989 roku na obszarze 14956 ha. Aktualna jego powierzchnia wynosi 15085 ha, w tym 9464 ha to grunty leśne, 2908 ha - wody i 2713 ha inne tereny, głównie użytkowane rolniczo (2228 ha). Ochroną ścisłą objętych jest 623 ha, w tym 283 ha lasów. Obszary zagospodarowane rolniczo objęte są ochroną krajobrazową.
Geologia, geomorfologia, krajobraz
Krajobraz parku został ukształtowany w okresie ostatniego zlodowacenia, około 12 tysięcy lat temu. Ustępujący lądolód pozostawił urozmaiconą rzeźbę terenu z licznymi kemami, ozami, polami sandrowymi i obszarami moreny dennej, poprzecinanymi rynnami lodowcowymi i zagłębieniami bezodpływowymi. W rynnach i zagłębieniach powstały liczne jeziora. Najpłytsze z nich zarosły już roślinnością torfowiskową, a w innych zbiornikach obserwować można róźne stadia ich naturalnej sukcesji. Najwyższe wzniesienia parku osiągają wysokość ponad 180 m n.p.m., zaś najniżej położone tereny znajdują się na wysokości 130 m n.p.m. Północna część parku jest silnie pofałdowana, z rozległymi morenami dennymi oraz wzgórzami i wałami moreny czołowej - stanowiącymi lokalne kulminacje o stromych zboczach i wysokościach względnych dochodzących do 35 m. Podłoże tej części parku zbudowane jest z gliny, piasku i żwiru, z licznymi kamieniami o zróżnicowanym składzie mineralogicznym. Południowa część parku ma charakter bardziej płaski i stanowi początek olbrzymiego sandru, pokrytego Puszczą Augustowską - największym zwartym kompleksem leśnym w Polsce.
Wody
Pozostałością po zlodowaceniach są liczne jeziora o różnym kształcie, powierzchni i głębokości. Na obszarze parku znajdują się 42 jeziora. Największe z nich Wigry ma 2187 ha powierzchni, maksymalną głębokość 73 m i zajmuje centralną część parku. Jeziora reprezentują szeroką gamę typów limnologicznych, różniących się pomiędzy sobą żyznością, termiką i koncentracją związków humusowych. Osobliwością wśród nich są dystroficzne jeziora śródleśne, tzw. "suchary", otoczone mszarem torfowcowym. Główną rzeką parku jest Czarna Hańcza, przepływająca przez jezioro Wigry i stanowiąca znany i ceniony w kraju szlak kajakowy.
Roślinność
Na terenie parku stwierdzono prawie 1000 gatunków roślin naczyniowych, w tym około 60 podlegających ochronie ścisłej i 14 podlegających ochronie częściowej, ponad 200 gatunków mchów i wątrobowców oraz prawie 300 gatunków porostów. Roślinność parku charakteryzuje się całkowitym brakiem buka, rzadkim występowaniem graba i stałą obecnością świerka we wszystkich niemal typach zbiorowisk leśnych. Zbiorowiska roślinne cechuje obecność wielu gatunków o charakterze borealno-kontynentalnym. Wśród zbiorowisk leśnych największą powierzchnię zajmują zbiorowiska grądu trzcinnikowego, subborealnych borów mieszanych i typowych grądów. Spośród zbiorowisk leśnych najbardziej zbliżony do naturalnego charakter mają bory i lasy bagienne, bory świeże oraz olsy. Dużą część powierzchni parku zajmują także torfowiska, będące często zbiorowiskami unikatowymi w skali kraju. Szczególnie roślinność torfowisk wysokich i przejściowych zachowała tu często swój naturalny charakter. Na szczególną uwagę zasługują zbiorowiska torfowiskowe z brzozą niską, rzadkimi gatunkami wątrobowców oraz wełnianeczką alpejską, rosiczką okrągłolistną i długolistną, żurawiną drobnolistną, bażyną czarną i skalnicą torfowiskową. Duża liczba zespołów i gatunków roślin wynika ze zróżnicowania fizjograficznego terenu oraz historii rozwoju szaty roślinnej.
Zwierzęta
Dotychczas na terenie parku stwierdzono występowanie ponad 1700 gatunków zwierząt, w tym m.in. 46 gatunków ssaków, 202 gatunki ptaków, 12 gatunków płazów i 5 gatunków gadów. Najbardziej charakterystycznym gatunkiem występującym w parku jest bóbr europejski, licznie zasiedlający brzegi rzek i jezior. Obecnie szacuje się jego liczebność w parku na około 250 osobników. Z dużych drapieżników coraz częściej spotkać można wilka. Wśród licznej awifauny na szczególną uwagę zasługują gatunki drapieżne: bielik, myszołów, orlik krzykliwy, kanie czarna i ruda oraz błotniak stawowy. Na wodach parku, oprócz powszechnie występującego łabędzia niemego, łyski, kaczek i perkozów, spotkać można gągoła, tracz nurogęś oraz nura czarnoszyjego. W wodach parku występują 32 gatunki ryb, w tym sieja, sielawa, stynka, leszcz, lin, okoń i szczupak oraz reintrodukowane w ostatnim czasie: troć jeziorowa i sum. Dotychczas poznana fauna zwierząt bezkręgowych liczy około 1500 gatunków. Dla niektórych gatunków obszar parku jest jedynym miejscem ich występowania. Z wykazanych z terenu parku gatunków zwierząt 289 gatunków objętych jest ochroną prawną, m.in.: 4 gatunki ważek, 10 gatunków chrząszczy, 4 gatunki motyli, 22 gatunki błonkówek, 5 gatunków ryb, 12 gatunków płazów i 185 gatunków ptaków. W faunie parku występuje 128 gatunków, które umieszczone zostały w "Czerwonej Księdze Zwierząt" lub na "Czerwonych Listach Gatunków Zagrożonych w Polsce".
Kultura materialna i turystyka
Działalność człowieka na tym terenie datowana jest już od okresu paleolitu czego świadectwem jest rozpoznanych ponad 180 stanowisk archeologicznych. Do najciekawszych zabytków historyczno-kulturowych należy zespół klasztorny - pozostałość po Zakonie Kamedułów Wigierskich, który działał w latach 1667-1800. Obecnie mieści się tam Dom Pracy Twórczej Ministerstwa Kultury i Sztuki. W roku 1920 we wsi Płociczno założona została stacja limnologiczna, która działała do 1939 roku i w znacznym stopniu przyczyniła się do rozwoju polskiej hydrobiologii. Północno-wschodnia Polska, w tym rejon Wigierskiego Parku Narodowego, jest niezwykle atrakcyjnym regionem turystycznym, szczególnie w okresie wakacyjnym. Dla turystów wyznaczono na terenie parku 190 km szlaków turystycznych. Dla żeglarzy i wędkarzy udostępnione są największe jeziora parku, w tym Wigry, Pierty, Leszczewek i Mulaczysko.


4.Park Narodowy "Bory Tucholskie"
________________________________________
Położenie, powierzchnia
Park Narodowy "Bory Tucholskie" utworzono 1 lipca 1996 roku. Ochroną objęto powierzchnię 4 798 ha lasów, jezior, łąk i torfowisk. Park leży w północno-środkowej części kraju, w województwie pomorskim, powiat chojnicki, w największym w Polsce kompleksie leśnym: Borach Tucholskich. PNBT jest ważnym uzupełnieniem sieci obszarów objętych najwyższą formą ochrony przyrody w Polsce. Utworzenie w Borach Tucholskich parku narodowego ma na celu ochronę oligotroficznego krajobrazu sandrowego, jedynego tego typu w obecnie istniejących parkach narodowych w Polsce, a unikatowego w Europie. Pierwotnie projektowano powołanie PNBT na powierzchni 13 tys. ha. Po licznych dyskusjach z samorządami lokalnymi zdecydowano o wytyczeniu granic na obszarze tzw. Strugi Siedmiu Jezior. W skład Parku weszły wyłącznie grunty Skarbu Państwa. Lasy, łąki i torfowiska wydzielono z obrębu Klosnowo Nadleśnictwa Rytel, natomiast jeziora z Agencji Własności Rolnej Skarbu Państwa. Użytkownikiem jezior było Gospodarstwo Rybackie w Charzykowach. PNBT obejmuje część Zaborskiego Parku Krajobrazowego, utworzonego w 1990 roku dla zachowania wybitnych walorów przyrodniczych i kulturowych południowej części Kaszub zwanej Ziemią Zaborską. O ochronę tego terenu wnioskowano wielokrotnie już od 1948 r. z uwagi na istnienie do końca lat siedemdziesiątych jednych z najwiekszych ostoi głuszca na Pomorzu.
Geologia i geomorfologia
Obszar Borów Tucholskich ukształtowany został przez lodowiec skandynawski podczas zlodowacenia bałtyckiego. Dominującą formą na tym obszarze są piaszczyste równiny sandrowe - Wielki Sandry - tworzone dzięki działalności erozyjno - akumulacyjnej wód roztopowych. Powierzchnie sandrowe urozmaicone są przez liczne wydmy, rynny polodowcowe i wytopiska. W okolicy jeziora Charzykowskiego zlokalizowano największe skupisko wydm śródlądowych w Borach Tucholskich. Najbardziej charakterystyczną cechą równin sandrowych są rynny polodowcowe o wydłużonym kształcie i przebiegu południkowym. Największą z nich o długości 17 km zajmują jeziora Charzykowskie, Karsińskie, Długie i Witoczno, położone w otulinie PNBT. Na terenie Parku dominują ubogie gleby bielicowe, pseudobielicowe i brunatne właściwe. W pobliżu jezior występują gleby murszowo-torfowe i torfowe.
Wody
Celem PNBT jest zabezpieczenie zestawu unikatowych typów ekosystemów charakterystycznych dla Pomorza, zwłaszcza ekosystemów jeziornych (jeziora lobeliowe, jeziora ramienicowe). Park znajduje się na obszarze zlewni Brdy. Przez otulinę przepływają rzeki: Brda, Chocina, Czerwona Struga (Kopernica) i Jarcewska Struga. Na terenie PNBT znajduje się ponad 20 jezior, w tym szczególnie cenne lobeliowe o kryształowo czystej wodzie (np. Gacno Wielkie i Małe, Nierybno, Głuche). Jeziora lobeliowe są oligotroficzne (jałowe), przeważnie kwaśne i niezwykle narażone na zanieczyszczenia. Osobliwością są także niewielkie jeziora dystroficzne (np. Kacze Oko, Rybie Oko), zwane także "sucharami", zawierające duże ilości związków humusowych. Na uwagę zasługuje Struga Siedmiu Jezior, położona na wschód od jeziora Charzykowskiego. Obszar PNBT pokrywa niemal całą zlewnię Strugi (3 680 ha). W jej skład wchodzą jeziora: Ostrowite (pow. 272 ha, gł. 45 m), Zielone (25 ha), Jeleń (48 ha), Bełczak (4ha), Główka (9 ha), Płęsno (46 ha), Skrzynka-Mielnica (30 ha). Przykładem jeziora ramienicowego jest Ostrowite o I klasie czystości wód.
Roślinność
Na terenie PNBT wyróżniono 37 zbiorowisk roślinnych. Dominują w Parku ekosystemy świeżych borów sosnowych m.in. z zimoziołem północnym w runie. Znaczne powierzchnie zajmują również bory chrobotkowe z dużym udziałem rzadkich gatunków porostów. Flora porostów liczy około 200 gatunków, z czego znaczny procent tworzą chrobotki (Cladonia), brodaczki (Usnea) i włostki (Bryoria). Niezwykle cennymi składnikami flory Parku są rośliny związane z jeziorami lobeliowymi: lobelia jeziorna, poryblin jeziorny i brzeżyca jednokwiatowa. Piaszczyste brzegi jezior lobeliowych porasta widłak torfowy i goździsty. Na brzegach innych jezior spotkać można interesujący gatunek atlantycki - kłoć wiechowatą. Torfowiska wysokie i przejściowe są siedliskiem dla turzycy bagiennej, rosiczki okrągłolistnej, długolistnej i pośredniej, przygiełki brunatnej, czermieni błotnej i innych. Dużym urozmaiceniem są śródleśne łąki, na których odnaleźć można m.in. nasięźrzał pospolity.
Zwierzęta
Na obszarze Parku stwierdzono występowanie 144 gatunków ptaków, w tym 108 lęgowych, m.in. żuraw, puchacz, bielik, gągoł i zimorodek. Symbolem PNBT jest głuszec - ptak, który jeszcze niedawno licznie występował w Borach Tucholskich, a szczególnie w Nadleśnictwie Klosnowo. W planach jest reintrodukcja tego kuraka na terenie Parku. Z dużych ssaków występują: jelenie, sarny, dziki, lisy, kuny, jenoty, wydry i borsuki. W roku 1978 na obszarze Strugi Siedmiu Jezior reintrodukowano bobra europejskiego, zwiększającego z roku na rok swoją liczebność. 25 gatunków ryb, 43 gatunki ssaków, 13 gatunków płazów i 6 gatunków gadów. Szczególną rolę w środowisku pełnią nietoperze: karlik większy, gacek brunatny, nocek duży, rudy i Natterera. W jeziorach Parku występują: sieja, sielawa, węgorz, okoń, lin, leszcz, różanka, koza, miętus. Płazy reprezentują: żaba trawna, moczarowa, ropuchy zielona i szara oraz traszki grzebieniasta i zwyczajna. Z gadów najliczniej występuje żmija zygzakowata.
Kultura materialna i turystyka
Nad jeziorem Charzykowskim i Karsińskim znajdują się ważne ośrodki turystyczne Borów Tucholskich. W ostatnich latach szczególnie rozwinęła się agroturystyka np. we wsi Swornegace. Rzeka Brda od lat jest znanym szlakiem kajakowym. Poza Brdą do uprawiania kajakarstwa doskonale nadają się Zbrzyca i Chocina. Charzykowy zasłynęły jako kolebka żeglarstwa śródlądowego w Polsce. Jezioro Charzykowskie ze swoimi licznymi zatoczkami jest niezwykle atrakcyjne dla żeglarzy latem i bojerowców zimą. Szlaki rowerowe pozwalają na dokładne zapoznanie się z urokami Borów Tucholskich. Przez teren Parku prowadzą znakowane szlaki piesze. Do najciekawszych pod względem przyrodniczo - kulturowym zaliczany jest czerwony Szlak Kaszubski im. Juliana Rydzkowskiego, z Chojnic do Wiela. Leśne ścieżki poprowadzą turystę przez wsie i przysiółki Ziemi Zaborskiej. Zabory to stara nazwa historyczna odnosząca się do terenu położonego "za borami" patrząc z dawnych ośrodków władzy i administracji świeckiej czy duchownej. Historyczna Ziemia Zaborska obejmowała tereny starych parafii Brusy, Wiele i Czersk. Z czasem objęto nazwą równie starą parafię Swornegace, a współcześnie tylko w sensie etnograficznym także okolicę Dziemian i Lipusza. Mieszkańcy Ziemi Zaborskiej zwani są Zaborakami, Krebanami lub Krubaniami. We wsiach Swornegace i Męcikał zachowały się drewniane chaty kaszubskie. W miejscowości Chociński Młyn można podziwiać pozostałości tartaku wodnego.


5.Biebrzański Park Narodowy

Położenie i powierzchnia
Biebrzański Park Narodowy został utworzony w 1993 roku. Położony jest w północno-wschodniej Polsce w województwie podlaskim. Jest to największy park narodowy w Polsce o powierzchni 59 223 ha. Obszary leśne w Parku zajmują 15 544 ha, grunty rolne - 18 180 ha, a nieużytki - słynne Bagna Biebrzańskie, w rzeczywistości najbardziej cenne przyrodniczo ekosystemy - 25 495 ha. Wokół Parku utworzono otulinę o powierzchni 66 824 ha. Ochronie ścisłej podlega obszar 5 075 ha (w tym dawny rezerwat Czerwone Bagno). Ze względu na niespotykane w Europie tereny bagienno-torfowe oraz bardzo zróżnicowaną faunę, a w szczególności bogaty świat ptaków, park został umieszczony w 1995 r.na liście obszarów chronionych konwencją RAMSAR.
Geologia i geomorfologia
Biebrzański Park Narodowy obejmuje znaczną część Kotliny Biebrzańskiej - wielkiego obniżenia terenu o długości ponad 100 km. Wypełnia ją kilkumetrowa warstwa torfu. Jest to największy i najbardziej naturalny w Europie Środkowej kompleks torfowisk o powierzchni ok. 90 000 ha. Dolina Biebrzy jest otoczona ze wschodu, południa i zachodu przez wysoczyzny morenowe - Białostocką, Kolneńską i Wysokomazowiecką - utworzone podczas zlodowacenia środkowopolskiego. Na północy Dolina sąsiaduje z Sandrem Augustowskim i Grajewskim uformowanymi podczas ostatniego zlodowacenia -Bałtyckiego. W Dolinie Biebrzy wyróżnia się trzy odrębne jednostki geomorfologiczne zwane basenami: Północny obejmujący dolinę na wschód od Sztabina, Środkowy - od Sztabina do Osowca i Południowy od Osowca do ujścia Biebrzy do Narwi. Basen Północny, zwany też Basenem Górnym Biebrzy obejmuje 40-kilometrowy odcinek doliny o szerokości 1 - 3 km. Złoża torfu osiągają tu miąższość 3 - 6 m i miejscami są podścielone gytią. Cechą charakterystyczną rzeźby terenu Basenu Górnego jest obecność ostańców morenowych. Basen Środkowy ma kształt zbliżony do trapezu o wymiarach 20 x 40 km. Jest to kompleks torfowisk o powierzchni około 45 000 ha i miąższości torfu 1 - 3 m. W północnej jego części pod złożami torfu zalega piasek i żwir, a w południowej osady wodne i glina. Basen Środkowy wyróżniają otoczone torfowiskami rozległe piaszczyste wydmy ukształtowane w wyniku procesów eolitycznych. Kanał Augustowski, Woźnawiejski, Rudzki (wybudowane w pierwszej połowie XIX w.) znacznie zmieniły układ hydrologiczny tej części doliny, powodując trwałe obniżenie poziomu wód gruntowych i przesuszenie torfowisk. Basen Południowy, najbardziej naturalny w dolinie Biebrzy, zwany też Basenem Dolnym Biebrzy ma kształt rynny o długości 30 km i szerokości 12 - 15 km. Torfowiska o miąższości torfu 1-2 m zajmują tu powierzchnię ok. 21 000 ha. Charakteryzuje się obecnością pasa wydm w części północno-wschodniej oraz niewielkich wyniesień mineralnych (wydm, grądzików). Wzdłuż koryta rzeki rozciąga się strefa mułowa szerokości 1-2 km z licznymi starorzeczami i zakolami.
Wody
Rzeka Biebrza stanowi główną oś hydrologiczną Parku (152,5 km długości w granicach Parku). Jest to rzeka o typowo nizinnym charakterze z niskimi spadkami (średni spadek zwierciadła wody Biebrzy od źródeł do ujścia wynosi 0,36 %), silnie meandrująca z licznymi zakolami i starorzeczami. Szerokość koryta Biebrzy wynosi od kilku metrów w Basenie Północnym do kilkunastu w jej dolnym biegu. Powierzchnia zlewni Biebrzy wynosi 7051,2 km2. Dolina Biebrzy zasilana jest zarówno wodami powierzchniowymi, jak też wodami podziemnymi: naporowymi z dna doliny oraz wypływającymi z rozciętych warstw wodonośnych wysoczyzn morenowych otaczających dolinę. Sposób zasilania wodą, a także jej trofizm decydują o charakterze siedlisk Parku.
Roślinność
Szata roślinna parku odznacza się dużą różnorodnością, wysokim stopniem naturalności i obecnością wielu rzadkich gatunków. Sprzyjające warunki rozwoju znajdują tu rośliny pochodzenia północnego i relikty glacjalne, reprezentowane przez 17 gatunków roślin naczyniowych m.in.: brzozę niską, wierzbę lapońską, wełnianeczkę alpejską, gnidosza królewskiego, skalnicę torfowiskową, turzycę strunową i 8 gatunków mszaków. Dotychczas w dolinie Biebrzy stwierdzono występowanie ponad 920 gatunków roślin naczyniowych, z których 67 jest objętych prawną ochroną gatunkową w Polsce, zaś 45 znalazło się na "Czerwonej Liście Roślin Naczyniowych Zagrożonych w Polsce" jako gatunki ginące bądź zagrożone wyginięciem (m.in. kosaciec bezlistny, szachownica kostkowata, fiołek torfowy, wełnianeczka alpejska i wierzba borówkolistna). Według dotychczasowych danych w dolinie Biebrzy występują zbiorowiska 73 zespołów roślinnych, w tym niemal wszystkie zbiorowiska siedlisk wodnych, bagiennych i torfowych spotykane w Polsce. Szczególnie cenna jest duża grupa zbiorowisk turzycowo-mszystych i mechowiskowych, w których licznie spotyka się gatunki zanikające w innych częściach kraju. Wyrazem borealnych wpływów klimatycznych jest obecność 7 zespołów roślinnych o borealnym charakterze, m.in.: zarośli brzozy niskiej, mechowiska złocieńcowego z wełnianeczką alpejską, boru sosnowego z turzycą strunową, olsu świerkowo-olszowego. Ogromnym walorem doliny Biebrzy jest zachowana dwukierunkowa strefowość ekologiczna tj. poprzeczna i podłużna strefowość siedliskowo - roślinna uwarunkowana różnymi stosunkami hydrologicznymi. Najlepiej wykształcona jest ona w Basenie Dolnym doliny Biebrzy i dość ewidentnie w Basenie Środkowym. Niezwykle interesujące pod względem bogactwa są liczne wyspy mineralne ("Grądy", "Grądziki").
Zwierzęta
Dolina Biebrzy jest unikatową w skali Europy enklawą dla ptaków wodno-błotnych. Obserwowano tu dotychczas 271 gatunków ptaków, w tym 181 gatunków jako lęgowe. Spośród 56 gatunków uznanych w Polsce za ginące lub zagrożone wyginięciem 17 gnieździ się w parku, np.: dubelt, wodniczka, rybitwa czarna, rybitwa małoskrzydła, orlik grubodzioby. Dla niektórych z nich Bagna Biebrzańskie są jedną z ostatnich ostoi gwarantujących utrzymanie się ich populacji w Europie Środkowej. Dla wielu grup fauny dane są wciąż niekompletne i wymagają uzupełnienia. Na obszarze parku stwierdzono występowanie 48 gatunków ssaków w tym 10 gatunków nietoperzy i rzadką w Polsce popielicę, 12 gatunków płazów, 5 gatunków gadów i 37 gatunków ryb. Fauna bezkręgowców jest słabo poznana. Jak dotąd zarejestrowano tu występowanie: 788 gatunków motyli, 699 gatunków chrząszczy, 450 gatunków pająków oraz 339 gatunków bezkręgowców z innych grup systematycznych. Lista ptaków obserwowanych w Dolinie Biebrzy
Zagrożenia
Głównym zagrożeniem walorów przyrodniczych Parku jest odwodnienie terenu i zaniechanie ekstensywnego użytkowania łąk bagiennych. Pierwsze z wymienionych powoduje przesuszenie torfowisk i ich mineralizację oraz zmianę roślinności w kierunku charakterystycznej dla siedlisk bardziej suchych. Zaniechanie wypasu bydła oraz wykaszania zbiorowisk turzycowych i turzycowo-mszystych przez miejscowych rolników (właścicieli gruntów) umożliwia ekspansję zakrzaczeń i roślinności drzewiastej. W celu zahamowania sukcesji oraz utrzymania cennych, przejściowych jej stadiów stosuje się w ograniczonym zakresie ochronę czynną. W związku z tym, iż w posiadaniu prywatnych właścicieli się 46% powierzchni Parku funkcjonowanie gospodarki rolnej zgodnej z ustalonymi celami ochrony jest szczególnie istotne dla Parku.
Turystyka
Na terenie Biebrzańskiego Parku Narodowego udostępniono szlak wodny rzeką Biebrzą (135 km) i Jegrznią z Rajgrodu, oznakowano 14 lądowych szlaków turystycznych (o łącznej długości - 419,8 km) oraz szlak rowerowy (19,5 km). Na kilku z nich wybudowano wieże i pomosty widokowe oraz położono kładki, ułatwiające przejście po grząskim terenie. W pobliżu Dyrekcji BPN, przy stacji kolejowej Osowiec zlokalizowany jest Terenowy Ośrodek Edukacyjny wyposażony w wieże widokowe, pomosty obserwacyjne, kładki i tablice informacyjne. Pola biwakowe w Osowcu, Barwiku i Grzędach posiadają wiaty turystyczne. Najlepiej zagospodarowane jest pole biwakowe w Osowcu wyposażone w toalety i prysznice, sezonowo czynne są 4 pokoje 2 i 3 osobowe. Chętni mogą skorzystać z wypożyczalni sprzętu wodnego (25 kajaków i 4 łodzie kanadyjki). Najatrakcyjniejsze pod względem przyrodniczym są szlaki w okolicach leśniczówki Barwik oraz w pobliżu leśniczówki Grzędy (niebieski, czerwony, zielony). Z myślą o turystach, w leśniczówce Grzędy przygotowano 6 pokoi dwu i trzyosobowych (rezerwacja miejsc - tel. 0-502584903), 2 łazienki z prysznicami i ciepłą wodą oraz aneksem kuchennym (lodówka, kuchenka gazowa, naczynia), gdzie samodzielnie można przygotować posiłki. Największą grupę wśród turystów stanowią uczestnicy spływów, obserwatorzy ptaków z Europy Zachodniej oraz uczniowie szkół podstawowych i średnich. Przeszkolono 40 przewodników po BPN przygotowanych do obsługi grup szkolnych oraz turystów zachodnich (jęz. angielski i niemiecki). W rejonie Parku funkcjonuje 66 gospodarstw gościnnych.


6.Drawieński Park Narodowy

Położenie i powierzchnia
Drawieński Park Narodowy leży w środkowo - zachodniej Polsce na pograniczu województw zachodniopomorskiego, lubuskiego i wielkopolskiego. Park jest częścią kompleksu leśnego Puszczy Drawskiej, rozciągniętego na rozległej równinie sandrowej, zwanej Równiną Drawską. Obejmuje obszar od wypływu Drawy z jez. Dubie (Adamowo) na północy i ciągnie się do Starego Osieczna na południu. Park utworzony został w roku 1990 na obszarze 8 691 ha. Aktualna jego powierzchnia wynosi 11 342 ha z czego lasy zajmują 9 586 ha, a ochroną ścisłą objęte jest 368 ha. Ekosystemy wodne, które należą do jednych z cenniejszych w Parku, zajmują 937 ha.
Geologia, geomorfologia i gleby
Krajobraz Parku został ukształtowany przez lodowiec i jego wody roztopowe w czasie zlodowacenia bałtyckiego. Wbrew nazwie rzeźba terenu Równiny Drawskiej ma urozmaicony charakter, ożywiają ją głębokie wcięcia dolin rzecznych Drawy i Płocicznej oraz liczne rynny i zagłębienia wytopiskowe, często wypełnione jeziorami lub torfowiskami. Wysokości względne dochodzą do 30 m różnicy wzniesień na odległości 500 m w poziomie, co jest wartością wysoką w przypadku terenu nizinnego. Najwyższe wzniesienie znajduje się w rejonie jeziora Martew (105,5 m n.p.m.) w północnej części Parku. W części południowej teren obniża się do 40 m n.p.m. Gleby parku są raczej ubogie, na równinach przeważają piaski luźne i słabogliniaste, w dolinach rzek występują piaski rzeczne terasów akumulacyjnych oraz miejscami torfy i mady. W zlewni Drawy występują głównie gleby rdzawe.
Wody
Jednym z głównych motywów utworzenia Parku była potrzeba ochrony szczególnie cennych odcinków rzek Drawy i Płocicznej wraz z otaczającymi je lasami. Drawa (40 km w parku) na całej długości tworzy efektowne wąwozy i doliny. Posiada szybki nurt, wartkością i kształtem koryta upodabnia się do rzek górskich. Jest to jeden z najpiękniejszych szlaków kajakowych w Polsce. Drugie, wschodnie ramię Parku wytycza, charakterem zbliżona do Drawy, rzeka Płociczna. Ważnym elementem w pejzażu Parku jest ciąg jezior rynnowych, położonych we wschodniej części, w zlewni rzeki Płocicznej. Charakteryzują się one znaczną głębokością, wydłużonym kształtem i stromymi zboczami. Jeziora te są bardzo zróżnicowane pod względem trofii i wielkości. Do najpiękniejszych jezior ramienicowych zaliczyć można jezioro Marta. Występuje też rzadka forma jeziora meromiktycznego, którym jest jez. Czarne. Największym jest jezioro Ostrowiec (370 ha). Urokliwe są także niewielkie, śródleśne oczka podlegające ochronie ścisłej zwane "Głodnymi jeziorkami". Wody Parku utrzymują się w pierwszej lub drugiej klasie czystości. Drawa obfituje w masowo porastający kamienie glon z grupy krasnorostów Hildebrandtia rivularis, co świadczy o czystości wód tej rzeki.
Roślinność
Na terenie Parku występuje około 869 gatunków roślin naczyniowych, z których wiele podlega ochronie gatunkowej. Do gatunków szczególnie cennych należą: storczyki, żurawina drobnolistkowa, rosiczki, turzyca bagienna, widłaki, wawrzynek wilczełyko, osobliwością jest borealna krzewinka chamedafne północna oraz wiele innych. W Parku stwierdzono także ponad 200 gatunków mchów i 210 gatunków grzybów oraz występuje ok. 224 zbiorowisk roślinnych, w tym 25 leśnych i zaroślowych. Najwazniejszymi cechami wyróżniającymi pod względem geobotanicznym Drawieński Park Narodowy jest występowanie tu buczyn pomorskich (Melico - Fagetum, Luzulo pilosae - Fagetum), kwaśnych lasów dębowo - bukowych (Fago - Quercetum petraeae), grądów zachodniopomorskich (Galio - carpinetum) z wielkim udziałem borów sosnowych. Zachowane w dolinach rzek Drawy i Płocicznej w dobrym stanie (mało zniekształcone) łęgi oraz olsy w różnych odmianach dopełniają obrazu lasów tego obszaru. Szczególną opieką otaczane są wyjątkowo piękne dęby i buki liczące ponad trzysta, a niekiedy i czterysta lat. Najstarsze z nich znajdują się w obszarach ochrony ścisłej "Radęcin". W dominujących w Parku ekosystemach leśnych panują siedliska borowe, a gatunkiem głównym jest sosna. Drzewostany powyżej 81 lat zajmują ok. 40% powierzchni leśnej Parku. Ważnym elementem Parku są liczne torfowiska głównie pojeziernego pochodzenia, które są siedliskami wielu zbiorowisk szuwarowych i bagiennych.
Zwierzęta
Świat zwierząt Parku jest bardzo bogaty. Jedną z najliczniejszych i najlepiej zbadaną grupą są ptaki, których w Parku zanotowano 129 gatunków lęgowych. Najcenniejszymi wśród nich są: bielik, rybołów, jarząbek, włochatka, orlik krzykliwy, puchacz, gągoł, tracze, bocian czarny, zimorodek, pliszka górska oraz wiele innych. Na terenie Parku występuje 7 gatunków gadów. Osobliwością jest występowanie żółwia błotnego. Zinwentaryzowano 13 gatunków płazów. Do najcenniejszych można zaliczyć kumaka nizinnego, traszki (zwyczajną i grzebieniastą) oraz rzekotkę drzewną. W wyniku reintrodukcji w 1978 r. powrócił na te tereny bóbr i stał się jednym z najliczniejszych gatunków osiągając poziom pojemności środowiska. Coraz częściej można obserwować występowanie wydry oraz borsuka i jenota. Ogólem żyje tu ponad 40 gatunków ssaków, w tym licznie jelenie, sarny i dziki. Dobre warunki tlenowe i czystość akwenów pozwalają utrzymać się rzadkim gatunkom ryb. W Drawie i Płocicznej tarło odbywa troć wędrowna, na stałe zadomowił się pstrąg i lipień. W jeziorze Ostrowiec bytuje cenna, bardzo rzadka troć jeziorowa. Ogółem w wodach Parku występuje ok. 37 gatunków ryb, w tym takie jak: sieja, sielawa, brzana, certa, piekielnica i restytuowany łosoś.
Kultura materialna i turystyka
Obszar Parku w przeszłości był terenem mało sprzyjającym osadnictwu. W zasadzie zawsze były to tereny leśne w różny sposób zagospodarowane. Historia dowodzi, że przez omawiany obszar Puszczy Drawskiej biegły granice państwowe, często prowadzone rzekami (Drawą i Płociczną). Ziemie te przechodziły w różne ręce i zostały okupione krwią walk narodowościowych i pogranicznych rodów. Silniejsza eksploatacja lasów miała miejsce w XVII-XVIII wieku, kiedy masowo wypalano węgiel drzewny i potaż. Obecnie przez obszar Parku i jego skrajem prowadzą cztery atrakcyjne szlaki turystyczne tranzytowe, piesze i jeden kajakowy. Na terenie Parku i w jego pobliżu są miejsca biwakowania i pola namiotowe, stanice wodne, oraz kwatery prywatne, a w dalszej odległości hotele. Park z roku na rok coraz liczniej odwiedzany jest przez turystów, głównie amatorów spływów kajakowych.


7.Park Narodowy Ujście Warty

Położenie, powierzchnia, historia
Projekt utworzenia Parku Narodowego "Ujście Warty" został przyjęty przez Radę Ministrów 19 czerwca 2001r. Park ten jest położony jest w historycznej delcie ujścia Warty do Odry, na terenie województwa lubuskiego. Jego powierzchnia wynosi 7955,86 ha, a powierzchnia otuliny to 10453,99 ha. Park Narodowy "Ujście Warty" powstał w miejsce istniejącego od 1977r. rezerwatu przyrody Słońsk oraz części Parku Krajobrazowego Ujście Warty. Ze względu na szczególne znaczenie tego terenu, zwłaszcza dla ptaków wodnych i błotnych rezerwat Słońsk został w 1984r. objęty konwencją Ramsar, której celem jest ochrona terenów podmokłych, ważnych jako siedlisko życiowe ptaków. Obecnie jednym z pierwszych zadań parku będzie wpisanie na listę konwencji całego obszaru parku narodowego. Swoją działalność rozpoczął z dniem 1 lipca 2001 r.
Wody
Główną rzeką parku jest Warta, dzieląc go na część południową - były rezerwat Słońsk, położoną w Kostrzyńskim Zbiorniku Retencyjnym oraz północną - tzw. Polder Północny. W części południowej roczne wahania poziomu wody dochodzą nawet do 4m, a główną funkcją tej części parku jest gromadzenie wód powodziowych, na które decydujący wpływ mają stany wód w Odrze, w mniejszym stopniu w Warcie i w dorzeczu Postomii. Poziom wody w tej części podnosi się zwykle późną jesienią i najwyższy jest wiosną ( marzec - kwiecień). Część północna to polder z licznymi starorzeczami i bogatą siecią urządzeń melioracyjnych, oddzielony od Warty wałem ochronnym.
Roślinność
Zbiorowiska roślinne na terenie Parku reprezentują wysoki poziom różnorodności biologicznej. Ponad 400 gatunków roślin naczyniowych to około 30% flory całej Krainy Wielkopolsko-Kujawskiej. O dużym zróżnicowaniu świadczy też występowanie na tym terenie blisko 50 zespołów roślinnych. Szata roślinna Parku ma w przeważającej części charakter naturalny, choć struktura roślinności rzeczywistej odbiega od potencjalnej. Pośrednie i bezpośrednie oddziaływanie człowieka, dokumentowane już kilka stuleci, zaznaczyło się przede wszystkim zanikiem roślinności leśnej o charakterze łęgowym oraz rozpowszechnieniem zbiorowisk naturalnych tzw. auksochorycznych. Na tle innych odcinków rzeki Warty, szata roślinna projektowanego Parku wyróżnia się wysokim poziomem naturalności, a także unikatowym charakterem. Na ten ostatni składa się między innymi występowanie kilku bardzo rzadkich, zagrożonych wyginięciem roślin naczyniowych. Szata roślinna jest bardzo interesującym obiektem badawczym oraz dydaktycznym. Stwarza możliwości prowadzenia studiów nad strukturą i dynamiką flory. Dodatkowo możliwe jest monitorowanie zmian wynikających ze świadomych manipulacji hydrologicznych. Roślinność dolin rzecznych w całej Europie została już w większości bardzo silnie przekształcona.
Zwierzęta
Obszar Parku Narodowego "Ujście Warty" to jeden z najważniejszych terenów lęgowych ptaków wodnych i błotnych w Polsce - stwierdzono tu 245 gatunków ptaków oraz lęgi 160 gatunków - są to między innymi: 4 gatunki perkozów, 7-8 gatunków kaczek, 5 gatunków chruścieli, 9-10 gatunków ptaków siewkowych. Dla wielu gatunków ptaków Park to jedno z ważniejszych miejsc lęgowych w Polsce. Aż 26 gatunków ptaków gniazdujących w Parku należy do zagrożonych wyginięciem według międzynarodowej klasyfikacji BirdLife International jak np.: wodniczka Acrocephalus paludicola, derkacz Crex crex, rycyk Limosa limosa, żuraw Grus grus, bąk Botaurus stellaris, bączek Ixobychus minutus, czy też występująca tutaj dość pospolicie rybitwa czarna Chlidonias niger. Park Narodowy "Ujście Warty" odgrywa ważną rolę dla ptaków również poza sezonem rozrodczym. Bardzo licznie pierzą się na tym terenie kaczki - krzyżówki Anas platyrhynchos, cyraneczki Anas crecca, a także gęsi gęgawy Anser anser i łabędzie nieme Cygnus olor, łyski Fulica atra. W okresie migracji jesiennej Park jest miejscem koncentracji ptaków wodnych i błotnych - głównie gęsi zbożowej i białoczelnej Anser fabalis i albifrons - liczba nocujących gęsi dochodzi do 200 tys. osobników. W okresie zimowym Park Narodowy "Ujście Warty" to największe zimowisko w Polsce łabędzia krzykliwego Cygnus cygnus - do 2500 osobników, a także ważne zimowisko bielika Haliaeetus albicilla - do 50 osobników. Ochronę ptaków utrudnia pojawienie się i szybki rozwój populacji norki amerykańskiej Mustela vison, a także coraz częstsze informacje dotyczące pojawiania się szopa pracza Procyon lotor, przybywającego z zachodu. Ponadto na terenie Parku Narodowego "Ujście Warty" stwierdzono występowanie 34 gatunków ssaków z 13 rodzin. Spośród tych, które znajdują się w Polskiej Czerwonej Księdze wymienić należy wydrę Lutra lutra ( kategoria R) i bobra europejskiego Castor fiber ( kategoria E).
Zagrożenia
Głównym zagrożeniem dla przyrody parku jest wtórna sukcesja roślinności na nieużytkowanych łąkach i pastwiskach. Pojawiające się w południowej części zarośla wierzbowe, a w północnej trzcinowiska, w znacznym stopniu przyczyniają się do zaniku najcenniejszych siedlisk otwartych, będących miejscem lęgowym wielu gatunków ptaków. Z tego też względu jednym z priorytetowych działań zmierzających do ochrony siedlisk jest ich aktywna ochrona, dopuszczająca na obszarach tradycyjnie wykorzystywanych rolniczo ekstensywną gospodarkę łąkowo - pastwiskową. Wysoka wartość ornitologiczna terenu parku, w kontekście kurczenia się areału bardzo cennych siedlisk lęgowych była przyczyną do wpisania obszaru "Ujścia Warty" do przedakcesyjnego programu SAPARD, w dziale rolnośrodowiskowym, gdzie przewiduje się dopłaty dla rolników korzystających z łąk i pastwisk w parku na zasadach określonych przez zarządców terenu. W aktywnej ochronie siedlisk pomagają również sponsorzy dzieki którym udało się odtworzyć około 300ha kośnych łąk.
Edukacja przyrodnicza i turystyka
Od 31maja 1996 roku funkcjonuje Centrum Edukacji Przyrodniczej w Chyrzynie, a od października 1996r. prowadzone są tutaj regularne zajęcia terenowe i laboratoryjne dla młodzieży szkolnej i akademickiej. Tematyka zajęć ukierunkowana jest na tereny podmokłe, ich znaczenie i sposoby ochrony. W ramach edukacji przyrodniczej organizowane są m.in. pokazy slajdów, wycieczki , zajęcia tematyczne jednodniowe, jak również kilkudniowe warsztaty ekologiczne, obozy ornitologiczne, ćwiczenia terenowe dla studentów. Na terenie parku obecnie funkcjonuje kilka szlaków pieszych i rowerowych, a także dwie ścieżki przyrodnicze "Ptasim szlakiem", prowadząca przez najatrakcyjniejsze tereny byłego rezerwatu Słońsk oraz "przyrodniczy Ogród Zmysłów" przy dyrekcji parku. Opracowana jest również "Koncepcja turystyki przyjaznej środowisku w "Ujściu Warty", wykonana w ramach projektu "Zielona Wstęga Odra - Nysa" przez stronę niemiecką. Na mocy porozumienia z Zarządem Okręgu Polskiego Związku Wędkarskiego teren parku jest także udostępniony dla amatorskiego połowu ryb, w wyznaczonych miejscach.Park posiada także małe zaplecze hotelowe - 5 pokoi dla 15 osób oraz schronisko dla około 30 osób, wraz z zapleczem sanitarnym i gastronomicznym.

8.Wielkopolski Park Narodowy

Położenie, powierzchnia, historia
Wielkopolski Park Narodowy znajduje się w województwie wielkopolskim, 15 km na południe od Poznania. Park leży w środkowo-zachodniej Polsce na terenie Pojezierza Wielkopolskiego i obejmuje (wraz z otuliną) część Pojezierza Poznańskiego oraz niewielkie fragmenty Poznańskiego Przełomu Warty. Utworzony został w 1957 r. na obszarze 5244 ha. Obecna powierzchnia parku wynosi 7584 ha z czego lasy zajmują 4589 ha, wody 462 ha oraz inne grunty 2533 ha, wsród których największy udział mają użytki rolne 2183 ha. W parku jest 18 obszarów ochrony ścisłej o łącznej powierzchni 260 ha. Pierwszy z ideą utworzenia parku wystąpił w 1922 roku prof. A. Wodziczko. Ukoronowaniem dziesięcioletnich starań było utworzenie w 1932 roku dwóch rezerwatów przyrody: w Puszczykowie na powierzchni 239 ha i w okolicy jez. Kociołek na pow. 189 ha. W 1933 roku w Osowej Górze nastąpiło symboliczne otwarcie Wielkopolskiego Parku Narodowego.
Geologia i geomorfologia
Ukształtowanie terenu w parku jest ściśle związane z działalnością lodowca, głównie w okresie 70 - 10 tysięcy lat temu (zlodowacenie bałtyckie). Największą powierzchnię zajmuje wysoczyzna morenowa zbudowana z glin, piasków i żwirów zwałowych. Obszar wysoczyzny zamyka morena spiętrzona z najwyższym wzniesieniem parku - Osowa Góra której wysokość wynosi 132 m n.p.m. Wysoczyznę rozcinają wyżłobione przez lodowiec rynny, w których znajdują się liczne jeziora: Łódzko-Dymaczewskie, Witobelskie, Góreckie, Rosnowsko- Chomęcickie, Budzyńskie, Kociołek i inne. Za najpiękniejsze uchodzi ozdobione dwoma wyspami Jez. Góreckie. W południowej części parku obszar wysoczyzny graniczy z Pradoliną Warszawsko-Berlińską. Do innych form terenowych należą owalne w zarysie pagórki - kemy oraz przypominające nasypy kolejowe wzniesienia - ozy. Na terenie parku znajduje się część najdłuższego w Polsce Ozu Bukowsko-Mosińskiego (37 km długości). Pamiątkę minionej epoki stanowią duże głazy narzutowe. Największy z nich tzw. Głaz Leśników, został objęty ochroną jako pomnik przyrody.
Roślinność
Na terenie parku stwierdzono występowanie około 1100 gatunków roślin naczyniowych, 200 gatunków mszaków, 150 gatunków porostów, 350 gatunków glonów, 400 gatunków grzybów wyższych. Główny element flory stanowią gatunki eurosyberyjskie, m.in. sosna zwyczajna (jej udział w lasach wynosi 70%), a także liczne rośliny runa leśnego, jak np.: czworolist pospolity czy konwalia dwulistna, oraz gatunki środkowoeuropejskie, np.: dąb szypułkowy, grab pospolity, naparstnica zwyczajna, pięciornik biały. Z roślin północnych wymienić można zimoziół północny - relikt epoki lodowcowej. Wpływy łagodnego, wilgotnego klimatu Europy Zachodniej zaznacza się obecnością gatunków o charakterze atlantyckim: wiciokrzew pomorski, wąkrota zwyczajna, pięciornik płonny. Do roślin związanych z klimatem łagodnym należy również rzadkie drzewo - jarząb brekinia tzw. brzęk. Ubogie gleby bielicowe porastają bory sosnowe i sosnowo-dębowe bory mieszane. Na bogatszych glebach brunatnych rosną m.in. kwaśne dąbrowy, lasy dębowo-grabowe (grądy), a na siedliskach cieplejszych świetliste dąbrowy. Wilgotne i żyzne czarne ziemie w pobliżu jezior i cieków wodnych zajmują łęgi wiązowo-jesionowe, a tereny zabagnione olsy z panującą olszą czarną oraz zarośla z krzewiastych wierzb i kruszyny. Prawie wszystkie jeziora parku należą do bogatych w składniki mineralne tzw. jezior eutroficznych. Występują w nich różnorodne zbiorowiska roślin wodnych i bagiennych. Odmienna roślinność występuje nad jedynym w parku dystroficznym (ubogim w składniki mineralne) jeziorem Skrzynka, gdzie skupiają się zbiorowiska torfowców, które gęstym kożuchem wkraczają na taflę jeziora powodując jego zarastanie.
Zwierzęta
Fauna parku charakteryzuje się bogactwem gatunków należących do rozmaitych grup systematycznych. Najbogatsza jest fauna bezkręgowców, wśród których najliczniej reprezentowane są owady liczące ponad 3 tysiące gatunków. Lasy obfitują w chrząszcze. Są wśród nich zarówno gatunki chronione (jelonek rogacz, kozioróg dębosz), jak i groźne szkodniki drzew leśnych (m.in. szkodniki sosny - cetyniec większy, cetyniec mniejszy, przypłaszczek granatek oraz drwalnik paskowany). Bogaty jest świat pajęczaków. Z bardziej interesujących gatunków stwierdzono występowanie tygrzyka paskowanego, największego w Polsce przedstawiciela rodziny krzyżykowatych oraz pająka topika - jedynego w kraju gatunku spędzającego całe życie pod wodą. W jeziorach występują liczne okonie, leszcze, liny, szczupaki oraz węgorze. Na obszarze parku występują wszystkie gatunki płazów spotykanych na terenach nizinnych Polski oraz 5 gatunków gadów: gniewosz, zaskroniec, padalec, jaszczurka zwinka i jaszczurka żyworodna. Ptaki w parku reprezentowane są przez ok. 190 gatunków lęgowców i przelotnych. Z rzadko spotykanych wymienić należy kraskę, zimorodka i dzięcioła czarnego. Z ptaków drapieżnych można zauważyć wśród lasów i łąk kanię czarną, w pobliżu pól myszołowa zwyczajnego, a przy bagnach błotniaka stawowego. Na obszarze parku występuje ponad 40 gatunków ssaków w tym m.in. ryjówki i liczne gatunki nietoperzy.
Kultura materialna i turystyka
Do najcenniejszych zabytków na terenie parku należą: drewniany kościół w Łodzi z XVII w. oraz kościoły w Puszczykowie, Stęszewie i Wirach. W Szreniawie i Trzebawiu zachowały się do dziewiętnastowieczne dwory. Ciekawym obiektem są też ruiny zamku zbudowanego w 1827 r. przez Tytusa Działyńskiego na wyspie Zamkowej na Jez. Góreckim. Park jest odwiedzany przez ponad milion turystów rocznie. Przez jego teren biegnie pięć znakowanych szlaków turystycznych. Wyznaczono 7 tras wycieczkowych, pozwalających na poznawanie nie tylko wartości przyrodniczych, ale także kulturowych tego terenu. Bogactwo flory i fauny parku przedstawia ekspozycja w Ośrodku Muzealno-Dydaktycznym Wielkopolskiego Parku Narodowego w Jeziorach


9.Narwiański Park Narodowy

Położenie i powierzchnia
Narwiański Park Narodowy leży w północno-wschodniej części Polski w województwie podlaskim. Powierzchnia całkowita parku utworzonego w 1996 r. wynosi 7350 ha. Na terenie parku dominuje własność prywatna, głównie drobnych rolników. Własność Skarbu Państwa stanowi zaledwie 2057 ha. Park znajduje się w Dolinie Górnej Narwi. Obejmuje on bagienną dolinę Narwi pomiędzy Surażem i Rzędzianami, która stanowiła znaczną część utworzonego w 1985 roku Narwiańskiego Parku Krajobrazowego. Bagna, tereny podmokłe i wody są dominującymi ekosystemami i zajmują ok. 90% obszaru parku.
Geologia , geomorfologia i gleby
Dolina Narwi pomiędzy Surażem i Rzędzianami wykształciła się w kompleksie osadów lodowcowych, zajmując centralną część obniżenia w powierzchni wysoczyzn morenowych. Miąższość tych osadów waha się od 117 do 200 m. Dolina Narwi jest stosunkowo głęboko wcięta w wysoczyzny i zabagniona. Powierzchnia doliny zalega 5-25 m niżej od terenów bezpośrednio przylegających, a jej spadek wynosi zaledwie 0,19%. Dolinę wypełniają torfy, osiągające średnio 1 m miąższości, zalegające na płytkich mułach lub iłach oraz bezpośrednio na piaskach podłoża. Dolina składa się z odcinków rozszerzonych, basenowych i zwężonych przypominających przełomy rzeczne. Rzeźba parku ukształtowała się podczas zlodowacenia środkowopolskiego. Lodowiec zanikał powierzchniowo, nadbudowując wysoczyzny moreną, a w obniżeniach podłoża pozostawały bryły martwego lodu. Wytopienie się największych brył dało początek dzisiejszej dolinie Narwi. O wytopiskowej genezie doliny świadczy obecność na jej zboczach form pochodzenia glacjalnego: kemów, nisz i dolinek wytopiskowych. Zabagnienie doliny nastapiło po zmianie koryta rzeki z meandrującego na wielokorytowe, które miało miejsce na przełomie okresu atlantyckiego oraz subborealnego (ok. 4500 lat temu). W dolinie i na obszarze parku dominują gleby bagienne. Najczęściej spotykane wśród nich są gleby torfowo-bagienne zajmujące zwarte powierzchnie w środkowej części doliny. Mniejsze znaczenie mają gleby torfowe okresowo podsychające i torfowo-mułowe. Gleby torfowo-murszowe w średnim stopniu zmurszenia występują punktowo. Gleby glejowe właściwe, torfiasto-glejowe i mułowo-glejowe spotykane są w południowej części doliny. Zajmują one położenia na pograniczu torfowisk i zboczy doliny.
Wody
Dolina jest zasilana przez wody powierzchniowe (cieki wodne i spływy powierzchniowe) i wody wgłębne z poziomu przypowierzchniowego i prawdopodobnie z dwóch poziomów wodonośnych, co przy rozgałęzionych korytach rzeki spowodowało, że wykształcił się tutaj rozległy, wypełniajacy niemal całe dno doliny, ekosystem bagienny z mozaikowym układem rozlewisk, siedlisk bagiennych, zabagnionych i lądowych. Sieć hydrograficzną tworzy Narew oraz Liza, Szeroka Struga, Awissa, Kurówka (dopływy lewe) oraz Kowalówka, Turośnianka i Czaplinianka (dopływy prawe).
Roślinność
Dominujące powierzchniowo w parku szuwary turzycowiskowe reprezentowane są przez 14 zespołów roślinnych, szuwary trzcinowe - przez 7 zespołów, a roślinność wodna przez 12 zespołów. Poza tym występują tu zbiorowiska łąkowe i ziołoroślowe oraz 2 zespoły zarośli wierzbowych i 4 zespoły leśne. Na grądzikach wśród bagien spotyka się roślinność kserotermiczną. W wielu miejscach zachowała się poprzeczna strefowość zbiorowisk począwszy od zbiorowisk wodnych poprzez immersyjne, z głębokim corocznym zalewem, zbiorowiska emersyjne z roślinnością turzycowo-mszystą aż do strefy olszyn bagiennych, usytuowanych na obrzeżach doliny. Wiele zbiorowisk należy do rzadko spotykanych w kraju. Na bagnach i terenach zabagnionych występuje blisko 200 gatunków roślin naczyniowych, w tym 13 objętych ochroną gatunkową.
Zwierzęta
Wielkim walorem doliny Narwi i parku jest ornitofauna. W latach 1979 - 1981 stwierdzono w dolinie obecność 179 gatunków ptaków, w tym 149 gatunków lęgowych. Decyduje o tym powszechne występowanie kilku gatunków dominujących (rokitniczka, potrzos, brzęczka, trzcinniczek, krzyżówka), stanowiących 60% ornitofauny oraz występowanie gatunków charakterystycznych dla doliny, związanych z szuwarami bagiennymi (kropiatka, zielonka, rybitwa czarna, bąk, błotniak stawowy). Dolina Narwi spełnia kryteria, które kwalifikują ten obszar jako ostoję lęgową ptaków wodno-błotnych o znaczeniu międzynarodowym i europejskim. Jest ona rejonem lęgowym ponad 1% populacji europejskiej co najmniej 10 gatunków ptaków, w tym bąka, cyranki, błotniaka stawowego, błotniaka łąkowego, zielonki, kropiatki, derkacza, i dubelta, oraz miejscem rozrodu trzech gatunków ptaków zagrożonych wymarciem w skali światowej - bielika, derkacza i wodniczki. Na terenie parku występuje około 40 gatunków ssaków. Wśród nich jest niewielka populacja łosia i wydry oraz liczna (260 szt.) bobra. Środowiska wodne doliny są zasobne w ryby, których stwierdzono w parku 22 gatunków. W parku odnotowano m.in. także obecność 13 gatunków płazów.
Kultura materialna i turystyka
Walory kulturowe parku to głównie zabytki budownictwa takie jak: reduta obronna "Koziołek", istniejące do dziś w wielu wsiach tradycyjne drewniane zagrody i budynki wiejskie kryte strzechą, wiatraki, krzyże przydrożne i kapliczki oraz takie elementy krajobrazu jak wysokie kopce siana pozostające na łąkach przez okres zimy. Jedną z największych atrakcji Suraża jest prywatne muzeum archeologiczne Władysława Litwińczuka. Swoistą atrakcją pobytu jest przejażdżka tradycyjnymi łódkami "pychówkami". Łodzie te wykorzystywano do łowienia ryb i do przewozu siana. W zarządzie parku jest zabytkowy dwór w Kurowie (położony na skraju doliny), który spełnia rolę siedziby dyrekcji i centrum informacyjnego.


10.Białowieski Park Narodowy

Położenie, powierzchnia, historia
Białowieski Park Narodowy leży we wschodniej części Polski w województwie podlaskim, przy granicy z Białorusią. Park znajduje się w centralnej części Puszczy Białowieskiej, najbardziej naturalnego kompleksu leśnego na niżu Europy. Powierzchnia parku (powiększonego o ponad 5 000 ha w 1996 r.) wynosi 10 502 ha, w tym najstarsza część Obszar Ochrony Ścisłej zajmujący 4 747 ha, Park Pałacowy (48 ha) i Ośrodek Hodowli Żubrów (274 ha). Ekosystemy leśne zajmują ponad 90% obszaru Parku. Historia parku sięga 1921 roku, kiedy utworzono leśnictwo "Rezerwat", które w 1932 roku przemianowano na "Park Narodowy w Białowieży". W roku 1947 obiekt ten reaktywowano jako Białowieski Park Narodowy. W 1977 roku UNESCO włączyło Białowieski Park Narodowy w poczet światowych rezerwatów biosfery, a w 1979 r. uznano go za pierwszy i jedyny w Polsce przyrodniczy Obiekt Dziedzictwa Światowego.
Geologia i geomorfologia, gleby
Teren parku należy do obszaru staroglacjalnej wysoczyzny morenowej, powstałej w wyniku rozpadu i wytopienia się lądolodu środkowopolskiego stanowiącego stadiał Warty. Rzeźba jest mało urozmaicona. Wśród utworów powierzchniowych dominują piaski i żwiry. Na terenie parku przeważają gleby brunatne i płowe wytworzone z glin zwałowych. W dolinach rzek występują czarne ziemie i słabo wykształcone mady. Małe bezodpływowe zagłębienia zajmują gleby torfowe.
Wody
Puszcza Białowieska leży przy wododziale Wisły i Niemna. Na terenie parku narodowego nie ma jezior i większych rzek. Najbardziej cenny obszar parku objęty ochroną ścisłą leży w widłach rzek Hwoźnej i Narewki. Na tym terenie ma swoje źródła rzeka Orłówka. Przez obszar przyłączony do parku w roku 1996 przepływają dopływy Narewki: Łutownia, Przedzielna i Braszcza.
Roślinność
Flora parku liczy około 4 500 gatunków, w tym 728 gat. roślin naczyniowych, 277 gat. porostów i ponad 3 000 gat. grzybów. Spośród szczególnie rzadkich roślin Parku należy wyróżnić: pełnika europejskiego, kosaćca syberyjskiego, arnikę górską, turówkę wonną i fiołka bagiennego. Na obszarze parku występuje 40 zbiorowisk roślinnych, wśród których przeważają zbiorowiska leśne. Dominującymi wśród nich są różne postaci grądów; rzadszymi są łęgi i bory mieszane. Bardzo małe powierzchnie zajmują bory świeże i bagienne. Na szczególną uwagę zasługuje Obszar Ochrony Ścisłej, na terenie którego praktycznie od 1921 roku nie są wykonywane żadne prace leśne. Według danych inwentaryzacyjnych w 1991 roku przeciętny wiek drzewostanów na tym obszarze wynosił 126 lat (średni dla Polski to 54 lata). Wiele puszczańskich drzew ma imponujące rozmiary i wiek. Najwyższe świerki osiągają ponad 52 m wysokości. Najstarsze dęby liczą ponad 400 lat. Niektóre z nich stają się legendarne jak np. Dąb Jagiełły, który w wieku ok. 500 lat powalony został (w 1974 r.) przez wiatr.
Zwierzęta
Fauna parku jest bogata i składa się z ponad 12 000 gatunków, wśród których przeważają bezkręgowce. Najliczniejszą (ok. 8 500 gat.) grupą są owady. We wszystkich grupach jest dużo gatunków rzadkich lub objętych ochroną gatunkową. W parku gnieździ się około 120 gatunków ptaków, występuje 7 gatunków gadów oraz 11 gatunków płazów. Symbolem parku jest żubr. Ostatnie żubry żyjące na wolności wyginęły w Puszczy Białowieskiej w 1919 r. Ponownie gatunek ten sprowadzono na obszar Parku w roku 1929. Obecnie stado wolnościowe w polskiej części Puszczy liczy około 250 sztuk. W parku występują 54 gatunki ssaków, w tym: wilk, ryś, bóbr i żubr.
Kultura materialna, turystyka i edukacja
Śladami wczesnego osadnictwa w Puszczy Białowieskiej są liczne, dobrze zachowane kurhany. Polana Białowieska i Białowieża, główna miejscowość Puszczy od dawna cieszyła się względami panujących. W uroczysku Stara Białowieża, w miejscu gdzie miał