Platon

Platon niewątpliwie jest jednym z najlepiej znanych filozofów. Jego życie przypada na okres rozkwitu Aten, rządów Peryklesa, twórczości rzeźbiarskiej Fidiasza. Żył w latach 427-347 p.n.e. Pochodził z rodziny arystokratycznej. Jednym z przodków jego matki był Solon, zaś ojciec należał do Kodrydów. Został bardzo dobrze wykształcony. Odnosił sukcesy w igrzyskach olimpijskich. Oprócz filozofii interesowały go także poezja i malarstwo.

Pomimo, iż powszechnie znany jest jako Platon (czyli "barczysty"), to w rzeczywistości nosił imię Arystoklesa. W wieku dwudziestu lat poznał Sokratesa, swego późniejszego nauczyciela. Towarzyszył mu do samej śmierci, po której opuścił Ateny.

Przez dwanaście lat podróżował. Odwiedził Egipt i Italię. Jako człowiek dojrzały ponownie zwrócił się w kierunku Aten. W gaju Akademosa założył szkołę, poświęciwszy się pracy pedagogicznej. Pragnął wpłynąć na ustrój polityczny swego polis, lecz bezpośredniego udziału w życiu politycznym nie brał. W 367 r. p.n.e. udał się Syrakuz, gdzie był doradcą Dionizjosa Młodszego, po którego zesłaniu wyruszył na kolejną wyprawę do Italii.

Nie licząc kilku lat wypraw, ostatnie czterdzieści lat swojego życia spędził w stworzonej od podstaw przez siebie Akademii. Rodziny nigdy nie założył. Umarł w dniu swoich urodzin. Wiązano go z kultem Apollina. Z biegiem czasu zaczął być traktowany jako pół-bóg.

Pisma Platona przechowały się w całości. Można je podzielić na kilka grup:
1) dialogi sokratejskie - pisane pod wpływem Sokratesa. Ich zasadniczym celem jest określanie pojęć etycznych. Platon nie wypowiada w nich swoich poglądów. Referuje można by powiedzieć poglądy swojego nauczyciela. Są to np.: I ks. Państwa, Eutyfron, Laches, Protagoras, Gorgiasz.
2) Dialogi średniego okresu - mają charakter konstruktywny. Zawierają pierwsze sformułowania dotyczące idei. Pod względem artystycznym są najbardziej wyszukane. Są to: Fajdros, Uczta, ks. II-X Państwa.
3) Dialogi późnego okresu - reprezentują metodę dialektyczną. Nie noszą znamienia dzieła literackiego. Są to: Sofista, Timaios, Prawa.

Niewątpliwie najbardziej charakterystyczne dla Platona są jego poglądy na temat idei. Podstawą było sokratejskie założenie, iż jedynie w pojęciach znajduje się wiedza pewna. Za cechę charakterystyczną uważał stałość. Jednak rzeczy są zmienne. Wynika z tego, że rzeczy nie mogą być przedmiotami pojęć. W takim razie musi być nimi coś innego. W mniemaniu Platona były to idee. Jedynie o nich można powiedzieć, że istnieją, w przeciwieństwie do rzeczy, które się stają. Ponadto są jedynym rodzajem bytu. Rzeczy są od nich zależne. Łączy je związek przyczynowo-skutkowy: rzeczy powstały na wzór idei.

Inną zasługą Platona jest nadanie duszy nowego znaczenia. Filozofowie przyrody dostrzegali w niej źródło życia. Pojmowano ją, więc w sposób czysto biologiczny. Platon znaczenie to podtrzymał dodając jednak tezę, iż jej cechą charakterystyczną jest to, iż sama wprowadza się w ruch. Jest przeciwieństwem materii, która jest bezwładna. Dopatrywał się w niej pierwiastka nieśmiertelnego. W przeciwieństwie do ciała jest niezłożona i doskonała. To ona stanowi istotę człowieka. Można by, więc powiedzieć, że człowiek to dusza władająca ciałem.

Świat miał trzy przyczyny: materię, idee i Demiurga (Budowniczego). Nie został stworzony, lecz zbudowany przez Demiurga z istniejącego tworzywa na wzór idei. Za sprawą materii jest on celowy i złożony hierarchicznie. Wszechświat podobnie jak człowiek ma duszę, gdyż nosi w sobie źródło ruchu. Człowiek może poznać idee jedynie w sposób rozumowy. Umysł w poprzednim życiu oglądał idee i część wiedzy o nich zachował w pamięci. Stąd wynika m.in., że wiemy, iż dwa przedmioty są do siebie podobne.(wiemy to gdyż pamiętamy, na czym polega podobieństwo).

Platon wyróżniał poznanie zmysłowe i umysłowe oraz stopnie poznania. Najwięcej prac jednak poświęcił zagadnieniom etycznym. Mniemał, iż za każdą część duszy odpowiada jedna cnota: mądrość za rozumną, męstwo za impulsywną, panowanie nad pożądliwą, zaś sprawiedliwość za harmonię całości. Jest to tzw. teorię czterech cnót.

Swoją naukę o miłości wyłożył w Uczcie. Pojmował miłość przede wszystkim jako dążenie do posiadania dobra. Jej pierwszym przedmiotem są rzeczy, np. ciało. Z biegiem czasu ciała zmieniają się na wartości duchowe. Dążenie to ma charakter hierarchiczny. Człowiek dorasta rozmiłowuje się w wartościach znajdujących się coraz wyżej w hierarchii.

Platońska teoria państwa została wyłożona w Państwie i Prawach. Traktuje ona państwo jako organizm, w którym nie ma miejsca na indywidualizm. Jego działalność musi być oparta na wiedzy. Należą do niego tylko ci, którzy są mu potrzebni. Idealne państwo ma wedle tej koncepcji charakter stanowy. Jest to utopia oparta na absolutnym podporządkowaniu jednostki państwu.