Praca zaliczeniowa z filozofii. Tales, Arystoteles, Platon, luteranizm i kalwinizm.
PLAN PRACY:
1. Wstęp.
2. Ze względu na co Tales z Miletu zajmuje wyjątkową pozycję w historii filozofii greckiej?
3. Dla Arystotelesa rzeczywistość składa się wyłącznie z konkretnych rzeczy i zjawisk (jednostkowych bytów). Każdy z nich składa się z formy i materii. Wyjaśnić każdy z nich na konkretnych przykładach (co jest formą a co materią?).
4. Według Platona struktura świata jest dualistyczna. Dualistyczną postać ma także człowiek i ludzkie poznanie. Jak należy to rozumieć?
5. Platon jest twórcą kierunku filozoficznego pod nazwą „idealizmu obiektywnego”. Co należy przez to rozumieć?
6. Platon jest twórcą teorii idei. Co to są idee? Jaki jest związek między ideą a rzeczą?
7. Co to jest luteranizm? Na czym polegała tzw. Forma sakramentów, która stała się podstawą nowej teologii – luteranizmu?
8. Co to jest kalwinizm? Czym różni się od luteranizmu?
1. Wstęp.
Filozofia – czym jest? Czyli trochę historii i ogólnych pojęć.
Wszystko zaczęło się od ciekawości i prostych pytań: Czym jest naprawdę to co nas otacza? Jak powstał świat? Jak żyć? Oczywiście odpowiedzi na te pytania starożytni starożytni mogli odnaleźć w mitach, ale nie wystarczały one tym, którzy lubili myśleć i chcieli posiąść mądrość opartą na wiedzy, a nie religijnej wierze. W starożytnej Grecji nazwano ich filozofami, a to czym się zajmowali – filozofią.
Pytanie: Co to jest filozofia? Jest samo w sobie problemem filozoficznym, z którym zmagało się już wielu myślicieli. Definicja filozofii może wyglądać różnie w zależności od tego jaką filozofię weźmiemy pod uwagę. Jednak w powszechnej opinii istnieje ogólny termin – filozofia, który każdy powinien znać. Spróbujmy więc przybliżyć ten termin poznając jego etymologię.
Nazwa filozofia pochodzi z języka greckiego. Tłumaczyć ją można jako „umiłowanie mądrości” lub „miłość mądrości”(od phileo- miłuję, lubić i sophia- mądrość). Wyraz, wcześnie już w Grecji używany, nie miał jednak początkowo ścisłego znaczenia: oznaczał mądrość w ogóle, wiedzę w ogóle. Dopiero Platon nadał filozofii nowe znaczenie.
W tradycji Dalekiego Wschodu filozofia bardzo długo nie istniała jako samodzielna nauka, lecz elementy myśli filozoficzne były tam tradycyjnie wplecione w wątki religijne, tworząc systemy filozoficzno-religijne takie jak Taoizm, Braminizm, czy Konfucjanizm. Ten styl filozofowania utrzymuje się w dużym stopniu do dzisiaj na tych terenach.
W Europie, filozofia dość wcześnie (mniej więcej np. V w. p.n.e.) wyodrębniła się jako nauka, (co było zasługą filozofów greckich z Platonem na czele), przy czym pierwotnie pojęcie to oznaczało wszystkie rodzaje nauk. Tradycyjnie filozofię wywodzącą się z Europy dzieli się na trzy lub cztery wielkie działy:
· filozofię starożytną – za którą uznaje się dokonania filozofów greckich i rzymskich aż do upadku Zachodniego Cesarstwa Rzymskiego (VI w. p.n.e. - VI w. n.e.),
· filozofię średniowieczną – która obejmuje dokonania filozofów chrześcijańskich, arabskich i żydowskich, i kończy się XIV w. n.e.
· filozofię nowożytną – od XV do początków XX wieku – lub aż do czasów współczesnych
· filozofię współczesną – która obejmuje XX w i to co obecnie dzieje się w filozofii.
Filozofię można dzielić według różnych kryteriów podziału. Np. Greccy uczeni z Akademii Platońskiej już w IV w. p. n. e. Ustalili podział na naukę o bycie, naukę o poznaniu, i naukę o wartościach. Grecy dzielili filozofię na fizykę, logikę i etykę, dając nazwę fizyki nauce o bycie, logiki – nauce o poznaniu, i etyki – nauce o wartościach. Najczęściej obecnie spotykanym podziałem (ze względu na przedmiot badania) jest podział na:
q ontologię, czyli metafizykę, badającą najogólniejsze problemy rzeczywistości przyrodniczej i społecznej;
q gnoseologię lub teorię poznania, badającą naturę i rozwój ludzkiego poznania, problematykę możliwości poznawczych człowieka i problematykę prawdy i kryteriów prawdy;
q logikę, badającą prawa poprawnego rozumowania;
q etykę, zajmującą się moralnością w aspekcie opisowym i normatywnym;
q estetykę, zajmującą się problemami piękna i brzydoty;
q filozofię społeczną, rozważającą najważniejsze problemy teoretyczne życia społecznego ludzi;
2. Ze względu na co Tales z Miletu zajmuje wyjątkową pozycję w historii filozofii greckiej?
TALES – Grek z Jonii (teren dzisiejszej zach. Turcji), żył od np.627 r. p.n.e. do np. 546 r. p.n.e. Uważany jest za jednego z „siedmiu mędrców” starożytności i za ojca nauki greckiej. Starożytni pisarze nazwali go „pierwszym” filozofem, fizykiem, matematykiem, astronomem.
Tales był założycielem jońskiej szkoły filozofów przyrody. Brał aktywny udział w życiu politycznym i gospodarczym swego miasta. Utrzymywał ożywione stosunki handlowe z Egiptem, Fenicją i Babilonią, dokąd eksportowano cenione wówczas tkaniny miletańskie. To było powodem, iż do krajów tych odbywał częste podróże. I prawdopodobnie wtedy zapoznał się z osiągnięciami matematyki i astronomii Egiptu i Babilonii. Według przekazu pisarzy starożytnych, Tales przewidział zaćmienie słońca na dzień 28 V 585 r. p.n.e. oraz pomierzył wysokość piramid za pomocą cienia, które one rzucały (na podstawie podobieństwa trójkątów). Tales przeprowadził eksperymenty z bursztynami, stanowiące pierwsze doświadczenia fizyczne z zakresu elektryczności.
Platon wspomina, że gdy Tales obserwował gwiazdy, wpadł do studni i piękna niewolnica miała się wyrazić żartem, iż chciał zobaczyć, co się dzieje na niebie, a nie dostrzegł, co znajduje się pod jego nogami. Anegdota ta jednak nie charakteryzuje postawy Talesa. Nie był on oderwanym od życia myślicielem, lecz człowiekiem nad wyraz praktycznym, który umiał wykorzystać posiadaną wiedzę w swoich transakcjach handlowych.
Charakterystyczne są poglądy filozoficzne Talesa. Zrywały one z panującą we wcześniejszych koncepcjach, dotyczących powstania wszechświata, mitologiczną interpretacją zjawisk przyrody. Tales za prapierwiastek rzeczywistości uważał wodę, która miała otaczać ze wszystkich stron płaski krąg Ziemi. Zadał sobie pytanie : Jaki był początek świata ? Mawiał – wszystko jest z wody, z wody powstało i z wody się składa. Wszak bez wody, która może przyjąć każdy kształt, nie ma życia. Zaczął mówić o wodzie jako o realnym bycie, a nie o bóstwach wody. Tu jest więc przełom. Początkujących fizyków żyjących w tamtych czasach interesowało tzw. arche rozumiane nie tylko jako początek rzeczy, lecz także jako ich zasada czyli podstawowy składnik (łac. Principium). W tej zmienności i różnorodności otaczającego ich świata miało istnieć coś podstawowego, prostego, jednolitego i niezmiennego. Dla Talesa arche to woda. Dlaczego ta substancja ? Tales wyciągnął ten wniosek zapewne z obserwacji 3 stanów skupienia wody, kiełkowania roślin i parowania wody podczas podgrzewania na ogniu wielu różnych rzeczy.
Trzeba tu nadmienić, że dla Anaksymandra z Miletu arche stanowił apeiron (bezkres), dla Anaksymenesa z Miletu było nim powietrze, dla Ksenofanesa – ziemia, a dla Heraklita z Efezu – ogień.
Jednym z twierdzeń geometrii elementarnej, sformułowanej przez Talesa, jest twierdzenie o następującej treści:
„Jeśli ramiona kąta przeciąć dwiema równoległymi, to długości odcinków wyznaczonych przez te proste na jednym ramieniu kąta są proporcjonalne do długości odpowiednich odcinków na drugim ramieniu kąta”.
Talesowi z Miletu przypisuje się również autorstwo:
1. dowodu, że średnica dzieli koło na połowy,
2. odkrycia, że kąty przy podstawie w trójkącie równoramiennym są równe,
3. twierdzenia o równości kątów wierzchołkowych,
4. twierdzenia o przystawaniu trójkątów o równym boku i przyległych dwu kątach,
5. twierdzenia, że średnica koła jest widoczna z punktu leżącego na okręgu pod kątem prostym,
6. twierdzenia, że kąt wpisany w półokrąg jest prosty.
Wymienione twierdzenia nie stanowiły w epoce Talesa żadnej rewolucji wobec poziomu, który osiągnęła zamarła już w owym czasie w rozwoju matematyka egipska i babilońska. Wielkość Talesa jako matematyka polega raczej na tym, że z jego imieniem wiąże się pojęcie dowodu twierdzenia. Matematyków egipskich i babilońskich interesowało pytanie „jak”. Tales zaś, o ile wiemy, pierwszy pytał „dlaczego”. Nie jesteśmy dziś w stanie ustalić, jak Tales przeprowadził dowód. Talesa można uznać za tego, który łącząc teorię z praktykę zbudował fundamenty geometrii jako nauki dedukcyjnej, której ukoronowaniem były Elementy Euklidesa.
Wszystkie powyższe odkrycia i przemyślenia Talesa (a także wiele tu nie uwzględnionych) spowodowały, że zajął on tak wyjątkową pozycję w historii filozofii. Jego zasługą było również przejście od mitów i umiejętności do nauk. Wcześniejsi bowiem myśliciele ujmowali zagadnienia wyłącznie mitologicznie bądź to wyłącznie technicznie, więc nie uprawiali jeszcze nauki. Aby mogła utworzyć się nauka, musiał dokonać się przewrót w sposobie myślenia. I to właśnie Tales go dokonał. Jednak to czym naprawdę zapisał się na kartach historii filozofii było zadawanie pytań, a nie formułowanie odpowiedzi. Odpowiedź nie mogła być od razu trafna, gdyż pytanie było beznadziejnie trudne: skąd Tales mógł wiedzieć co np. było na początku świata? Ale ważne były pytania które zadawał i które zmuszały do myślenia wielu jego następców.
3. Dla Arystotelesa rzeczywistość składa się wyłącznie z konkretnych rzeczy i zjawisk (jednostkowych bytów). Każdy z nich składa się z formy i materii. Wyjaśnić każdy z nich na konkretnych przykładach (co jest formą a co materią?).
ARYSTOTELES – (384-322 p.n.e.) – jeden z najwszechstronniejszych myślicieli greckich. Zajmował się praktycznie każdą dziedziną ówczesnej wiedzy. Uporządkował naukę starożytności, tworząc wielki system filozoficzny. Przez stulecia był to dla europejskich myślicieli niedościgły wzór systematycznego, logicznego myślenia. Był synem Nikomacha, nadwornego lekarza króla Macedonii. Pochodził ze Stagiry, stąd zwany bywa Stagirytą. Np. 366-347 p.n.e. kształcił się w Akademii Platońskiej. Po śmierci Platona udał się do Myzji, a następnie do Mityleny.
W latach 343-340 p.n.e. przebywał na dworze Filipa Macedońskiego jako wychowawca jego syna Aleksandra (późniejszego Aleksandra Macedońskiego). W 335 p.n.e. powrócił do Aten, gdzie założył szkołę filozoficzną Likejon, którą od znajdującego się tam portyku nazwano Peripatos, a jej uczniów perypatetykami, stąd że dyskutowali przechadzając się. Jako cudzoziemiec nie mógł nabyć ziemi na własność, więc wynajął budynki od świątyni muz i tam urządził sale wykładowe, bibliotekę i pracownie. Szkoła Arystotelesa (Liceum) przywiązywała olbrzymią wagę do metody empirycznej, korzystając z ogromnego materiału zebranego przez Arystotelesa (na rozkaz Aleksandra jego żołnierze zbierali i przywozili np. rośliny), w naukach zoologicznych korzystano także z doświadczenia rybaków, myśliwych czy pasterzy. Po śmierci Aleksandra do władzy w Atenach doszło stronnictwo wrogie wpływom macedońskim. W 323 p.n.e. Arystoteles, zagrożony procesem o bezbożność, schronił się w Chalcynie, gdzie spędził resztę życia.
Początkowo był zwolennikiem Platona, z czasem jednak wykształcił własny system filozoficzny. Jak mawiał: „Platon przyjacielem, lecz większą przyjaciółką prawda”. Odrzucił platońską teorię bytu idealnego, zakładając, że jedynym bytem prawdziwym są jednostkowe rzeczy, w których szukać należy ich ogólnej istoty. Poznanie według Arystotelesa odbywa się za pomocą rozumu i zmysłów. W przeciwieństwie do Platona filozof uznawał, iż nie ma pojęć wrodzonych, umysł jest nie zapisaną tablicą, która zapełnia się w procesie postrzegania rzeczywistości. Wiedza zmysłowa prowadzi do poznania rozumowego. Właściwym celem człowieka nie jest cnota, ale szczęście rozumiane nie jako przyjemność, lecz życie godne człowieka, rozumne i pełne cnoty ”złoty środek”. Od Arystotelesa pochodzi podział filozofii, wyróżnienie logiki, opracowanie psychologii oraz nowe pojęcia Boga, rozumu, materii, formy np.
Dokonał podziału filozofii na praktyczną: tj. etykę i politykę, oraz teoretyczną: fizykę, matematykę i „filozofię pierwszą”, zwaną później metafizyką, na polu której jego dokonania okazały się szczególnie doniosłe.
Teraz przejdziemy do głównego zagadnienia zawartego w temacie, mianowicie do sposobu postrzegania rzeczywistości, natury świata przez Arystotelesa, polegający na swoistym podziale bytów (rzeczy i zjawisk).
Stworzył koncepcję (tzw. Hilemorfizm), według której każda rzecz zbudowana jest z 2 niesamodzielnych zasad wewnętrznych: aktywnej formy i biernej materii (aby zbudować posąg potrzeba tworzywa
4. Według Platona struktura świata jest dualistyczna. Dualistyczną postać ma także człowiek i ludzkie poznanie. Jak należy to rozumieć?
PLATON – (427-347 r. p.n.e.) powszechnie uznawany jest za jednego z najwybitniejszych filozofów starożytności. Uważa się, że to od Platona zaczyna się właściwa filozofia europejska, rozumiana jako systematyczna nauka, a nie przypadkowe spekulacje.
Platon („barczysty”, „o szerokich barkach”) to przydomek nadany młodzieńcowi o imieniu Arystokles przez jego nauczyciela gimnastyki. Pochodził ze znakomitego, ateńskiego rodu kupieckiego (matka miała wśród swoich przodków Solona). Otrzymał staranne wykształcenie, które według zasad greckich polegało na harmonii ducha i ciała, a więc obejmowało zarówno naukę jak i rozwój fizyczny. Rodzina kształciła go na kupca – w tym celu Platon odbył kilka podróży do Azji Mniejszej i na Kretę. W wieku 18 lat, w czasie jednej z podróży morskich został porwany przez piratów i sprzedany jako niewolnik. Na targu niewolników rozpoznał go jednak jeden z krewnych i wykupił. Przygoda ta musiała silnie wpłynąć na psychikę Platona. Zgodnie z przekazem zawartym w jego pismach, w wieku 20 lat spotkał Sokratesa i został jego najwierniejszym uczniem. Wyrok śmierci wydany na Sokratesa za wypowiadanie niepopularnych poglądów zniechęcił Platona do demokratycznego systemu rządów. Pierwsze dzieła filozoficzne Platona zostały napisane w formie dialogów Sokratesa ze sceptykiem Filonem. Do dziś jest przedmiotem sporu, czy Platon wkładał w usta Sokratesa własne poglądy, czy też dialogi są faktyczną wykładnią poglądów Sokratesa.
W 387 p.n.e. założył sławną Akademię Ateńską (inaczej Szkołę Ateńską, Akademię Platońską). Miała ona wydać wykształconą klasę „filozofów-władców”, zgodnie z poglądami politycznymi Platona.
System Platona przechodził wielorakie zmiany, nigdy nie osiągnął stanu spójności i konsekwencji. Filozof sam zdawał sobie sprawę z faktu, że rozum nie rozwiąże wszystkich zagadek bytu, w jednym z listów napisał bowiem:
O tym, na czym naprawdę mi zależy (...) nie ma i nie będzie żadnego mego pisma, bo nie jest to racjonalne, jak matematyka, i nie daje się ująć w słowa. Ale gdy długo zmagałeś się z rzeczą, nagle zapala się w duszy jakby światło. Kto nie jest wewnętrznie zrośnięty i spokrewniony z tym, co moralne i piękne, ten (...) nigdy nie pozna prawdy o dobru i złu.
Akademia Platońska Niechaj nikt, kto nie zna matematyki, tu nie wchodzi – taki napis widniał nad wejściem do Akademii Platońskiej, a sam filozof za wstęp do nauki o ideach uznawał właśnie matematykę.
Dualizm świata w rozumieniu Platona
Platon przyjmował, że istnieje nie jeden rodzaj, ale dwa rodzaje bytu: byt poznawany przez zmysły i byt poznawany przez pojęcia. Pierwszy to zjawiska zmienne, ulegające zniszczeniu, realne; drugi zaś jest wieczny, niezmienny, idealny. Do pierwszego bytu należą rzeczy, do drugiego idee.
Platonizm był nie tylko dualizmem idei i rzeczy, ale również dualizmem duszy i ciała. Dualizm ten wyrażał się w następujących tezach:
v Dusza jest niematerialna.
v Jest oddzielona od ciała, niezależna. Dusza i ciało choć zespolone są w człowieku, istnieją wzajem niezależnie. Złączenie z ciałem nie jest dla duszy niezbędne. Platonizm podwójnie tedy wykraczał poza materialistyczny pogląd na świat: przez uznanie niematerialnych idei i niematerialnych dusz.
v W przeciwieństwie do ciała, które jest złożone z części, dusza jest niezłożona. Jeśli człowiek stanowi jedność, to dzięki swej duszy a nie ciału.
v Dusza jest doskonalsza od ciała. Dusza poznaje idee i upodabnia się do nich, przez to jest źródłem prawdy i dobra. Ciało jest jej podległe, ona stanowi istotę człowieka. Człowiek to dusza władająca ciałem.
v Złączenie ciała z duszą jest dla niej niekorzystne; ciało jest dla niej więzieniem i mogiłą. Ze śmiercią ciała zaczyna się dopiero prawdziwe życie duszy.
v Dusza w przeciwieństwie do ciała jest nieśmiertelna.
Rozważania Platona dotyczyły również ludzkiego poznania. Poświęcił temu zagadnieniu jedno ze swych dzieł –Teajteta.
Pierwotną grecką koncepcją było, że poznanie jest to postrzeganie: rzeczy można poznać tylko przez zetknięcie się z nimi za pomocą zmysłów. Platon tę koncepcję odrzucił. Odrzucenie jej było konsekwencją teorii idei – bo zgodnie z nią poznanie ma obejmować idee, postrzeganie zaś zmysłowe najoczywiściej nie nadaje się do poznawania idei. Jeżeli w ogóle można poznać idee, to jedynie myślą, a nie zmysłami. „Rzeczy można widzieć, ale nie można o nich myśleć, o ideach zaś można myśleć, ale nie można ich widzieć”. Podobnie jak istnieją dwa rodzaje bytu: idee i rzeczy – tak też i dwa rodzaje poznania: rozumowe i zmysłowe. Platon twierdził również, że zmysły nie tylko nie sięgają idei ale też nie wystarczają do poznania rzeczy. Musi tu z nimi współdziałać myśl. Myśl zaś, wbrew panującemu mniemaniu, jest od postrzegania niezależna (Platon wyróżnia dwa rodzaje myśli: dyskursywną i intuicyjną). Postrzeżenie w tym czy innym wypadku jest okazją do uświadomienia sobie pojęć, lecz jedynie je przypomina.
5. Platon jest twórcą kierunku filozoficznego pod nazwą „idealizmu obiektywnego”. Co należy przez to rozumieć?
Platon rozważał nie tylko problemy sztuki życia. Zastanawiał się także nad zasadą świata, którą rozumiał jednak zupełnie inaczej niż poprzedzający go filozofowie przyrody. Otóż zasada świata nie jest materialna (np. ziemia, woda, ogień, powietrze, atom), ale idealna. Każda rzecz materialna jest po prostu odbiciem, cieniem niematerialnej, duchowej idei. Koncepcja ta zwana jest idealizmem obiektywnym. W dialogu Państwo Platon opowiada następującą historię:
Wyobraźcie sobie jaskinie, w której siedzą ludzie związani łańcuchami, nie mogący obrócić się za siebie. Za ich plecami płonie ogień. Ludzie wpatrzeni przed siebie widzą tylko cienie na ścianie, natomiast prawdziwych płomieni nie widzą.
Człowiek żyjący na ziemi – jakby uwięziony w ciele, bo jego dusz jest przecież niematerialna – postrzega swoimi zmysłami tylko cienie. Poznanie zmysłowe jest więc zawsze niedoskonałe jedyna pewna wiedza to wiedza pojęciowa, pojęcia są bowiem najbliższe świata idei.
Podstawą systemu Platona było przyjęcie, że prawdziwy wieczny byt to idee, a rzeczywistość materialna jest tylko marnym odbiciem wiecznotrwałych idei. Wymagało to przyjęcia istnienia swoistego mechanizmu „emanacji” idei w przedmioty materialne. Mechanizm ten jest – zdaniem Platona – niedoskonały; na drodze od idei do przedmiotów materialnych następuje wiele przekłamań, podobnie jak to jest z odbiciem przedmiotów w migotliwym świetle świecy. Wyjaśnia to niekompletność, zmienność i niedoskonałość świata materialnego.
Świat idei Platon wyobrażał sobie niemal „namacalnie”. Świat ten składał się z nieskończonej liczby idealnych i doskonałych obiektów, takich jak np. bryły platońskie, które są bardziej „realne” i „rzeczywiste” od przedmiotów materialnych. Obiekty te są „wieczne”, co znaczy, że nie były nigdy stworzone, ani nie mogą ulec zniszczeniu. Idee tworzą hierarchię – najwyższą ideą jest idea dobra, obdarzająca inne idee bytem i poznawalnością.
6. Platon jest twórcą teorii idei. Co to są idee? Jaki jest związek między ideą a rzeczą?
Odpowiedź na powyższe pytanie zawarta jest po części w wcześniejszych tematach, ale postaram się jeszcze bardziej przybliżyć ją czytelnikowi.
Nauka Platona o ideach bazowała na poglądach Sokratesa, mówiących, że w pojęciach zawarta jest wiedza pewna i bezwzględna. Dotyczyły one jednak tylko pojęć etycznych, Platon rozszerzył je na wszystkie pojęcia. Wiązało się z tym nowe zagadnienie: co jest rzeczywistością, którą poznajemy przez pojęcia? Jak wszyscy filozofowie greccy, był realistą; było dlań pewnikiem, że jeśli pojęcia zawierają wiedzę, to muszą mieć jakiś przedmiot rzeczywisty. Ale co jest tym przedmiotem? Stworzył więc swoistą teorię. Przykładowo rozważając sprawę: co jest przedmiotem „piękna”? Nie są nim rzeczy piękne, które są różnorodne i zmienne. Pozostaje przyjąć, że jest to jakieś nieznane nam z bezpośredniego doświadczenia piękno, które jest zawsze jedno i niezmienne. Rzeczy piękne są przedmiotem nie pojęć, lecz postrzeżeń, przedmiotem zaś pojęcia jest – „samo piękno” albo, jak Platon niekiedy mówił „idea piękna”. I podobnie rzecz ma się z wszystkimi innymi pojęciami: muszą one mieć swój przedmiot, przedmiotem tym zaś nie mogą być rzeczy, lecz musi nim być jakiś inny byt, który bezpośrednio nie jest dany. Ten odkryty przez się byt nazwał „ideą”.
Idea (eidos z gr.) – wiedzieć. Idei jest wiele, stanowią wyodrębniony świat, którego ustrój jest hierarchiczny (od niższych do coraz ogólniejszych i wyższych, aż do najwyższej idei: idei dobra).
Tak więc Platon uważał, że istnieją dwa rodzaje bytu: rzeczy (byt poznawany przez zmysły, zniszczalny, zmienny) i idee (byt poznawany przez pojęcia, wieczny, idealny). Jednak jak mawiał Platon istnieje tu zasadnicza różnica bo przecież idee istnieją, natomiast rzeczy stają się. Ostateczny wynik rozumowania był więc taki: nie ma dwóch rodzajów bytu, lecz jest tylko jeden mianowicie idee.
Idee i rzeczy, byt i zjawiska, aczkolwiek nierównej realności i doskonałości, jednak są ze sobą związane. Sama wspólność nazw między rzeczami a ideami (np. „rzeczy piękne” a „idea piękna”) wskazuje na ich związek. Rzeczy nie dorównują ideom, są jednak do nich podobne; filozof tłumaczył to zależnością rzeczy od idei (idee są wzorami rzeczy). Mają uczestnictwo w ideach i dlatego przyjmują ich własności. Natura obu światów jest różna, ale układ ten sam, albowiem porządek realnego świata jest odwzorowaniem świata idei.
7. Co to jest luteranizm? Na czym polegała tzw. forma sakramentów, która stała się podstawą nowej teologii – luteranizmu?
Renesansowi humaniści, sięgając do źródeł wiedzy i kultury zapisanych w antycznej literaturze, nie mogli ominąć najważniejszego tekstu dla świata chrześcijańskiego – Biblii. Średniowiecze posługiwało się łacińskim przekładem Starego i Nowego Testamentu, autorstwa św. Hieronima, na którym oparta była nauka Kościoła. Humanistom nie wystarczał przekład – zaczęli badać oryginalne teksty biblijne. Okazało się wtedy, że w tłumaczeniu św. Hieronima nie brak błędów i przeoczeń. Miało to poważne konsekwencje teologiczne. Rozpoczęły się dyskusje nad interpretacją poszczególnych fragmentów Pisma Świętego, mimo że Kościół bronił wciąż swojego prawa wyłączności wykładni Biblii.
W roku 1517 Marcin Luter (1483 – 1546) przybił na drzwiach kościoła w Wittenberdze 95 tez przeciw odpustom. Była to powszechna wówczas w Kościele praktyka zwolnień z kar czyśćcowych w zamian za dobre postępki bądź nawet wnoszone przez wiernych opłaty. Oburzało to Lutra, który uważał, że do zbawienia prowadzi wyłącznie wiara. Swoją naukę oparł niemiecki zakonnik na biblijnych studiach renesansowych humanistów oraz na indywidualnej interpretacji Pisma Świętego. Spór teologiczny rychło przerodził się w konflikt polityczny, gdy część niemieckich księstw poparła Lutra. Rozpoczęły się wojny religijne, trwające w Europie przez cały prawie XVI w.
Wystąpienie Lutra uznaje się za początek reformacji. Był to wielki ruch religijny zmierzający do zreformowania (łac. reformatio „przekształcenie”) Kościoła rzymskiego, który w rezultacie doprowadził do powstania niezależnych od papiestwa kościołów protestanckich.
Tak więc możemy powiedzieć, że:
LUTERANIZM to doktryna teologiczna i chrześcijański ruch reformacyjny, zapoczątkowany przez Marcina Lutra w XVI wieku. Stanowi jeden z nurtów protestantyzmu i ewangelicyzmu; jedno z wyznań protestanckich, które za źródło wiary uznaje tylko Biblię, odrzucając sakramenty, z wyjątkiem chrztu i komunii; centralnym założeniem było przekonanie iż do zbawienia człowieka potrzebne są wiara i łaska wsparte Ewangelią, nie zaś dobre uczynki; Luter krytykował nadużycia Kościoła katolickiego i postulował nawrót do Biblii jako pierwotnego źródła wiary. Biblię można interpretować indywidualnie, należy ją tłumaczyć na języki narodowe; Kościół nie jest jedynym autorytetem rozumiejącym prawidłowo Biblię.
Główne idee teologiczne można najogólniej zmieścić w trzech zasadach: tylko Pismo, tylko wiara i tylko łaska). Wszystkie one jednak są osadzone w zasadzie podstawowej – tylko Chrystus. Reformacja faktycznie duży nacisk położyła na ukazaniu wartości i znaczenia Biblii (Pisma Świętego). Zaowocowało to licznymi tłumaczeniami Biblii z języków oryginalnych na języki narodowe, a także rozwojem nauk biblijnych.
Tezy Lutra. Tezy już w zalążku zawierały podstawowe zasady, według których powinna się dokonać reforma Kościoła; reforma, której potrzebę odczuwano już wtedy niemal powszechnie. Ogłaszając swe Tezy Luter postępował zgodnie ze zwyczajem tamtej epoki, wzywając osoby do tego powołane do publicznej dysputy nad złem, które jego i nie tylko jego zdaniem rozpanoszyło się w ówczesnym Kościele.
FORMA SAKRAMENTÓW – PODSTAWA LUTERANIZMU:
Podstawą nowej teologii stała się tzw. forma sakramentów, do której Luter przywiązywał ogromną wagę. Luter skrytykował siedem rzymskokatolickich sakramentów, spośród których skłonny był uznać jako ustanowione przez Chrystusa Pana tylko chrzest, Wieczerzę Pańską (komunia) i pokutę.
Jako spowiednik, zastępujący chorego od dłuższego czasu proboszcza kościoła
zamkowego w Wittenberdze, zetknął się Luter z tragicznymi dla życia religijnego skutkami rozpisania przez papieża w roku 1514 odpustu i frymarczenia w okolicznych terenach listami odpustowymi. Już od lipca 1516 roku
występował Luter w swoich kazaniach przeciwko nadużyciom przy sprzedaży odpustów, jakich dopuszczał się w tamtych stronach głównie handlarz odpustowy, dominikanin Jan Tetzel.
W ujęciu Luterańskim Kościół jest zgromadzeniem wiernych opartym na wspólnocie z niewidzialnym zwierzchnikiem – Chrystusem, na czele. Luteranizm nie uznaje kapłaństwa jako sakramentu, odrzuca kościelną hierarchię. Nie widzi bowiem potrzeby istnienia pośredników w kontakcie wiernego z Bogiem. Nauczeniem prawd wiary zajmują się nauczyciele – predykanci, oni też udzielają sakramentu chrztu i sakramentu komunii świętej pod dwiema postaciami; innych sakramentów w całym luteranizmie i całym protestantyzmie się nie uznaje. Luteranizm kwestionuje celibat i potrzebę istnienia zakonów. W liturgii odrzuca wszelkie przejawy kultu rzeczy, takie jak oddawanie czci obrazom i relikwiom, procesje i pielgrzymki oraz kult świętych, w tym także Matki Boskiej.
Polemika z Kościołem doprowadziła do wydania przez Lutra trzech pism w 1520 r. Pierwsze pismo: „Do chrześcijańskiej szlachty narodu niemieckiego o poprawie stanu chrześcijańskiego”. W tym piśmie Luter wskazywał wszystkie nadużycia w Kościele. Przedstawił także w tym piśmie tezę o powszechnym kapłaństwie wiernych, odrzucając tym samym kapłaństwo hierarchiczne. Każdy chrześcijanin ma prawo do wykładu biblii i jest powołany do reformy Kościoła.
Drugie pismo nosiło tytuł: „O niewoli babilońskiej Kościoła”. W tym dokumencie Marcin Luter podjął temat sakramentów istniejących w Kościele. Zdefiniował czym jest sakrament i powiedział, że sakrament jest to słowo i czyn dane przez Jezusa Chrystusa. Poprzez szukanie w Piśmie Św. słów ustanowienia popartych gestem Jezusa, wskazał, że takich sakramentów jest niewiele. Takim sakramentem jest: chrzest, pokuta, eucharystia. A zatem odrzucił sakramenty: bierzmowanie, namaszczenie chorych, kapłaństwo i małżeństwo. To nie są sakramenty.
Główne założenia luteranizmu:
- Sola Sciptura – co oznacza – tylko Pismo Św. – Jedynym kryterium wiary jest Pismo Św. Także ono definiuje moralność chrześcijańską. Luter doprowadził do odrzucenia tradycji, czyli tego wszystkiego co w Kościele stanowi także wykład wiary – tradycja – co powstało w trzech pierwszych wiekach chrześcijaństwa. Ponadto Luter opierając się na pogańskim kanonie ksiąg świętych przyjął tylko 39 ksiąg Starego Testamentu, odrzuca te księgi, które powstały w języku greckim,
- Solus Christus – co oznacza – tylko Chrystus -. Tutaj Luter zaakcentował fakt, że tylko Jezus Chrystus jest jedynym pośrednikiem między Bogiem a ludźmi. W konsekwencji takiego stanowiska zakwestionowane zostało pośrednictwo Maryi i świętych. Luter odrzucił tutaj także hierarchiczne kapłaństwo. Protest przeciwko kultowi świętych, kultowi Maryi, nie wynikał z niechęci do świętych, ale z odkrycia takiego faktu przez Lutra, że w życiu całych regionów Kościoła zdominowały nabożeństwo do Chrystusa. Zapomniano o Chrystusie. Według Lutra przede wszystkim Jezusowi Chrystusowi należy się kult,
- Sola Fide – co oznacza – tylko wiara – cytat: „Samą wiarą chwytamy usprawiedliwienia. Bóg poczytuje nas za sprawiedliwych wtedy i tylko wtedy, gdy wierzymy, iż usprawiedliwia nas ze względu na Chrystusa”. Formułując tę zasadę Luter wystąpił przeciwko pewnym praktykom pobożności, rytualizmowi, który wkradł się w chrześcijaństwo. Oparł się w tej tezie na liście do Rzymian, zapomniał o tym, że św. Jakub w swoim liście napisał, że wiara przejawia się w czynach. A zatem nie można wykluczyć praktyk, natomiast czyny bez wiary i wiara bez czynów nie mogą istnieć. Ściśle się ze sobą wiążą. Protestanci wyznają zasadę, że usprawiedliwienie człowieka dokonuje się przez wiarę, ale wiara jest rozumiana jako ufność o Boga i jego obietnic. Dobre uczynki nie są traktowane jako zasługi przed Bogiem, natomiast dobre uczynki świadczą o tym, że człowiek naprawdę przyjął wiarę. Dobre uczynki to kryterium prawdziwości wiary.
- Sola Gratia – oznacza tylko łaska – ten kto przyjmuje wiarę, ufa Bogu, otrzymuje od Boga łaskę. Tylko dzięki tej łasce człowiek posiada zbawienie. Jest to odrzucenie nauki o odpustach, człowiek nie może w innych sposób nabyć darowania win, jak tylko dzięki łasce.
8. Co to jest kalwinizm? Czym różni się od luteranizmu?
Szwajcaria stała się drugim po Niemczech prężnym ośrodkiem reformacji. Jej inicjatorem i pierwszym ideologiem był Urlich Zwingli. Podobnie jak Luter krytykował on posty, celibat, indywidualną spowiedź oraz kult świętych i obrazów. Twierdzi, że to niezgodne z Ewangelią. Dzieło reformy Kościoła kontynuował w Szwajcarii Jan Kalwin (1537 r.). Jego nauka oparta na poglądach Lutra i Zwingliego, okazała się jedną z najoryginalniejszych i najbardziej żywotnych w dziejach protestantyzmu.
Najważniejszy element w doktrynie Kalwina stanowi nauka o predestynacji, głosząca, że Bóg z góry przeznaczył jednych ludzi do zbawienia, a innych na potępienie. Żadne uczynki – zasługi lub winy – nie mają wpływu na zmianę przeznaczenia. To jest zasadnicza różnica pomiędzy kalwinizmem a luteranizmem. „Ludzie zostają potępieni nie dlatego, że grzeszą, ale grzeszą dlatego, że zostali potępieni” – pisał Kalwin. Bóg przedstawiony w tej nauce budzi lęk; na jego nieodgadnione zamiary człowiek nie ma najmniejszego wpływu. Kalwinizm nakazywał surowy tryb życia, potępiał wszelkie rozrywki i zalecał wiernym częste czytanie Pisma Świętego. Jako religia pozbawiona radości życia wyraźnie kontrastował z optymistycznymi założeniami renesansowego humanizmu. Jednak nauka o predestynacji, ponura i na pozór odstręczająca od jakiejkolwiek aktywności, stała się niezwykle ważna dla rozwoju nowej klasy społecznej – burżuazji, która swój byt opierała na pracy i zdobywaniu majątku. Teza Kalwina o zbawieniu lub potępieniu wyzwoliła w ludziach zaangażowanie w pracę, dyscyplinę i pilność. Ponadto obyczajowy ascetyzm podtrzymywał przekonanie, że wyznawcy kalwinizmu to wybrańcy, którzy są w stanie łaski. Takie poczucie dawało radość i zachęcało do dalszej pracy.
W sprawach religijno-kościelnych kalwinizm, podobnie jak inne doktryny protestanckie, nie uznaje papiestwa i hierarchii kościelnej, odrzuca kult świętych i obrazów, zakony i celibat księży, akceptuje jedynie dwa sakramenty: chrzest i eucharystię.