Surrealizm

Surrealizm (nadrealizm)
Jest to jeden z kierunków najmłodszych, można by powiedzieć, międzywojenny. Zaczął się w Paryżu około 1920r. Objął malarstwo i poezję. Apostołami nadrealizmu byli ludzi pióra: krytyk Andr Breton i poeta Paul Eluard.
W 1924r. Breton wydał Manifest nadrealizmu (Manifeste du Surrealisme), podpisany przez Eularda i Aragona. Autorzy jego przeciwstawiają się racjonalizmowi, autorytetowi rozumu i logiki na rzecz podświadomości i jej irracjonalnych przejawów. Manifest mówi o prawach wyobraźni jej bezpośredniego działania , o stanach snu i jawy i o ich ważności, o znaczeniu fantastyki i bajkowości.
Przy takim rozumieniu sztuki chodzi o wyzwolenie człowieka z konwenansów racjonalizmu, z niewoli rozsądku. ?Tylko dziwność jest piękna?- mówi manifest. I jeszcze: ?Celem nadrealizmu jest ścisłe oddanie myśli zupełnym wyłączeniem kontroli wykonywanej przez rozum i poza oddziaływaniem wszelkich zasad estetyki i etyki?.
Inaczej mówiąc, nadrealizm to sztuka, poświęcona jedynie nadawaniu formy subiektywnym, irracjonalnym przeżyciom lub stanom psychicznym artysty, symbolice jego snów, dziwnościom asocjacji, swobodnym igraszkom myśli.
?Nadrealizm nie jest szkołą (kierunkiem), lecz jest stanem duszy? ?pisze Eluard.
Dla odtworzenia ?stanu duszy? trzeba uciekać się do elementów k0onkretnych, skomponowanych i przedstawionych w sposób dowolny, tj. zależny od ?czującego?. Stany duszy są jednakże różnorodne, tak bardzo jednostkowe, chimeryczne, często bezimienne, bezobrazowe, nawet galaretowane, rozmiękłe, że dla wyrażenia ich może wystarczyć sam kolor, dźwięk, samo ?coś?, nie posiadające żadnego znanego odpowiednika w rzeczywistości; mieszczą się w nich okruchy snów, marzeń, mętne skojarzenia.
Krańcowo subiektywna sztuka, która się z tego rodzi, nie może wywoływać masowego oddźwięku, nie jest komunikatywna ? przemówi do jednostek, może jakimś pokrewnym tonem uderzy w znany im ?stan duchowy?.
Określam np. mój stan psychiczny metaforą: ? Czuję się spowita w szary kokon? ? i namaluję oprzęd elipsoidalny w przestrzeni (oczywiście muszę go dobrze namalować), ale nie wiem, czy wzbudzę echo pokrewne. Może po prostu patrzący wzruszy ramionami. Albo ktoś inny powie: ?Czuję na głowie obręcz? i ukaże jako odpowiednik malarski czaszkę z obręczami, utopioną na dnie czegoś, co wygląda na morze. Znajdą się zapewne tacy, którzy odcyfrują symbolikę, ale czy będą czuli podobnie do tego, kto przeżył stan wyrażony w tej formie?
Na ogół symbolika nadrealistów bywa bardziej zawiła. Nie należy też mozolić się nad jej odgadywaniem (bo to nie są krzyżówki ani rebusy), ale poddać się biernie wrażeniu, które dobre obrazy nadrealistów sugerują.
Surrealizm nie zmierza do abstrakcji ani do metafizyki, posługuje się formami konkretnymi. Formy te jednak, skojarzone w sposób dziwny, nierealistyczny, przypominają fantasmagorie senne i budzą specyficzne doznania, dające się wyrazić chyba językiem nowoczesnej poezji. Nadrealizm ma antenatów w dawnym malarstwie.
Przykładem jest Bosch. W swoich pomysłach z Apokalipsy jest również w pewnym stopniu nadrealistą i Drer, a w okrutnych Kaprysach kwasorytniczych ?Goya. Do nadrealizmu wykazywali też pewną skłonność romantycy, puszczając wodze wzbijającej się ponad rzeczywistość wyobraźni.
Surrealizm nowoczesny, czyli ten właściwy nie jest malarstwem tematowym, jakim było owo dawne malarstwo. Pod względem formy opiera się na nowoczesnych zdobyczach plastyki, treść zaś czerpie z podświadomości i wyobrażeń, z których rodzą się wizje malarskie. Twór podświadomości przemawiać ma do podświadomości widza.
Kierunek ten powstał w Paryżu, ale nie stał się rdzennie francuski. Znalazł oddźwięk w psychice artystów innych krajów, jest niejako wyrazem pokrewieństwa duchowego ludzi jednej epoki, występując z resztą na różne sposoby w ujęciu różnych twórców. Bywa romantyczny, medytatywny, ekspresyjny, abstrakcyjny, bywa zaczepny, bojowy, ciężki, ale również jasny, pogodny, poetyczny. Niektórzy nadrealiści zajmują wybitną pozycję w dzisiejszym malarstwie.
Francuz Yves Tangu (1900-1955) zaczął malować pod wpływem prac Chirico. Od 1925r. przebywał w kręgach nadrealistów, brał udział w ich wystawach, stawał się jednym z najbardziej interesujących przedstawicieli lirycznej odmiany tego kierunku