Rozwój, czy postęp w dziejach ludzkości?

Cywilizacja człowieka nie byłaby na takim poziomie zaawansowania na jakim jest dzisiaj, gdyby nie szereg przemian i rewolucji. Nie byłoby dzisiejszej ludzkości, gdyby nie chęć ciągłego ułatwiania sobie życia. Ale co tak zaprawdę sprawiło, iż żyjemy w otoczonym najnowszą technologią świecie i w jaki sposób postęp wpłynął na rozwój całej cywilizacji? W tej pracy postaram się choć trochę zbliżyć do odpowiedzi na to pytanie.
Aby cokolwiek w ogóle mogło być możliwe, należy odróżnić od siebie dwa bardzo często ścierające się pojęcia- rozwój i postęp. Niektórzy mogą twierdzić, iż są one tożsame, lecz w rzeczywistości tak nie jest.
Najpierw zajmę się definicją postępu, lecz z uwagi, iż jest to pojęcie opisujące zjawisko społeczne, będzie to definicja niepełna. Pojęcie postępu zostało po raz pierwszy użyte w filozofii dla określenia procesu kierunkowych przemian, podczas którego dokonuje się przechodzenie obiektów, jednostek, zjawisk danego układu ku formom lub stanom wyższym i doskonalszym, a więc bliższym ogólnie przyjętemu ideałowi.
Postęp i teorie postępu wiążą się w dużym stopniu ze zmianami społecznymi i procesem historycznym. Implikuje to za sobą głębokie piętno na filozofii oświecenia i w marksowskim materializmie historycznym.
Kiedy udało mi się przybliżyć w jakimś stopni ideę postępu, zajmę się teraz rozwojem. Można wyróżnić kilka rodzajów rozwoju. W świecie wyróżniamy rozwój społeczny jednostki, rozwój stosunków międzyludzkich, rozwój dziedziny naukowej, rozwój systemu politycznego oraz wiele, wiele innych. Już teraz można zauważyć, iż pojęcie rozwoju ma bardzo szerokie zastosowanie, a dokładniejszym jego zanalizowaniem zajmę się później.
Rodzi się teraz pytanie: jak w praktyce wygląda rozróżnienie tych dwóch pojęć? Cały czas opieramy się przecież na teorii, a nie na faktach. Wydaje mi się, że w rozwianiu wątpliwości pomoże nam przykład oparty na epoce późnego neolitu.
Rewolucja neolityczna, jak wszyscy wiedzą, kryje w sobie niezmierne ważne dla ludzkości wydarzenie. Mam na myśli rewolucję neolityczną. To właśnie w tamtym okresie człowiek po raz pierwszy zaczął się osiedlać i po raz pierwszy miał miejsce podział ról. Kiedy każdy człowiek miał przydzielona jakąś rolę, zawiązała się społeczność implikując za sobą powstanie obowiązków. Mamy tu do czynienia z rozwojem społecznym jednostki, a więc z procesem kształtowania się zachowań, postaw i potrzeb człowieka w życiu społecznym. Duży wpływ na rozwój społeczny jednostki maja grupy ją otaczające. To one determinują jaka rola zostanie jednostce przydzielona.
Następstwa rozwoju jednostki są bardzo głębokie. To właśnie dzięki rozwojowi w neolicie możemy mówić także o postępie. W tym wypadku będzie to postęp społeczny, a więc „ogół zmian warunków życia społecznego odbieranych i ocenianych jako pozytywne, zbliżające do idealnego stanu rozwojowego.” Postęp społeczny ma zapewnić lepsze warunki bytowania, stwarzać możliwości wszechstronnego rozwoju osobowości każdej jednostki i całego społeczeństwa.
Następnym przykładem, który pomoże odróżnić nam postęp od rozwoju będzie komunizm. Mam tu na myśli ogólnie przyjętą definicję komunizmu, a więc ustrój polityczny, rozprzestrzeniający się w XX wieku. Głównie dzięki ZSRR komunizm stopniowo ogarniał Europę Wschodnią i Azję. Nie możemy mówić tu o postępie, wyjaśnię to za chwilę, a więc drogą eliminacji, mamy do czynienia z rozwojem. Jeśli uznamy tę dedukcję za poprawną możemy posunąć się dalej i bardzo ogólnie omówić następstwa tego systemu. Patrząc z perspektywy lat i korzystając z doświadczenia wiadomo, iż komunizm niósł za sobą więcej zła niż dobra. Prawie zawsze wiązał się z totalitaryzmem i tyranią. Na przykładzie Polski można stwierdzić, że stan gospodarki był zatrważający. Co więcej, gospodarka była w stanie regresu (przeciwieństwo postępu), wracała do stanu wcześniejszego, niższego.
Karol Marks i Fryderyk Engels w swoim materializmie historycznym także poruszają temat rozwoju. Do podstawowych warunków istnienia i rozwoju stosunków ludzkich, a przez to i historii, zaliczają oni m.in. istnienie przyrody, rezultatem rozwoju której jest istnienie i możność istnienia ludzi, istnienie materialnych warunków życia ludzi i ich działania oraz możność zaspokojenia podstawowych potrzeb gwarantujących życie i rozwój.
Według nich rozwój jest możliwy dzięki pojawieniu się potrzeb nowego typu, to znaczy takich, których nie można było zaspokoić dotychczasowymi środkami lub dotychczasowymi sposobami, lub też ich realizacja wymagała zarówno nowych środków, jak i nowych sposobów. Konsekwencją tego był także postęp, który objawiać się miał w doskonaleniu niektórych sfer naukowych i technologicznych.
Następnie, chciałbym omówić właśnie postęp techniczny będący ściśle związanym z rozwojem. Postęp techniczny, to proces zmian rozwojowych techniki wyrażający się przez wprowadzenie do procesu produkcji nowych, udoskonalonych maszyn, urządzeń, narzędzi i nowych technologii oraz przez wykorzystanie w sposób doskonalszy istniejących zasobów. Uważam, że powinniśmy skupić się na wyrażeniu: „proces zmian rozwojowych techniki”. Jak już napisałem wcześniej postęp, to proces. Dzięki kilku przykładom można stwierdzić, iż rozwój to także proces, ale właśnie na podstawie postępu technicznego widoczna jest różnica pojęciowa. Według mnie postęp, w tym wypadku, to pozytywna cecha rozwoju.
Mam nadzieję, że udało mi się choć w pewnym stopniu wyjaśnić różnicę pomiędzy postępem, a rozwojem oraz który z nich miał większy udział w dziejach ludzkości. Podsumowując, należałoby powiedzieć, iż rozwój może mieć skutki pozytywne, jak i negatywne, co zostało potwierdzone na podstawie komunizmu. Drugim bardzo ważnym wnioskiem jest to, że rozwój może mieć miejsce niezależnie od postępu; komunizm, a regres gospodarczy, lecz postęp nie może istnieć bez rozwoju. Jeżeli pojawia się postęp, to pojawia się także rozwój.