Sztuka Renesansu.
Renesans jako jeden z najważniejszych prądów ukształtował język artystyczny, który zadomowił się w kulturze europejskiej na kilka wieków. O ile jest prawdą, że renesans nawiązywał do starożytności, to prawdą jest też, że artyści tego okresu tworzą zupełnie nowe wartości. Renesans nie może być traktowany jedynie jako naśladownictwo wzorów starożytnych. Malarstwo renesansu, zwłaszcza w okresie początkowym, jest naśladowaniem przyrody, nieznane były, bowiem dzieła starożytnych. Dopiero w trakcie epoki renesansu odnaleziono groty Nerona, gdzie znalazły się pewne zabytki starożytności. Od miejsca, gdzie te dzieła znaleziono nazwano je groteskami. Ten moment zadecydował, że w rzeźbie i malarstwie renesansowym pojawiają się elementy groteskowe. Rzeźba tworzono była zgodnie z klasycznymi wzorami. Znane były zabytki starożytności, przede wszystkim znano statuę, łuki triumfalne, kolumny, kapitele, inne elementy rzeźbiarskie. To starano się naśladować. Wskrzeszony został starożytny styl budowania, ale starożytne motywy, motywy mitologiczne zaczęto łączyć z elementami chrześcijańskimi. Pogańska starożytność dostarczała obfitych wzorców postępowania godnych także chrześcijanina. To starano się ze starożytności przejąć. Odrodzenie było najbardziej konsekwentną próbą spojrzenia na otaczający świat z perspektywy człowieka. Cała sztuka odrodzenia obejmuje świat z punktu widzenia człowieka. Człowiek jako miara wszechrzeczy stanowi centrum stworzonego świata. Tworzenie dzieł sztuki uważane było za działalność umysłową. W sposób naukowy starano się mierzyć, zachowywać proporcje, sztuka miała być świadectwem ujarzmienia sił przyrody. Ponieważ zmienia się w renesansie centrum świata, miejsce Boga zajmuje człowiek, dlatego w malarstwie zmienia się tło obrazów. Obrazy średniowieczne najczęściej posiadały tło koloru złocistego, najczęściej przedstawiano postaci świętych. Natomiast renesans jako tło zaczyna używać pejzażu. Zlikwidowane są także strzeliste, gotyckie linie w malarstwie. Przedstawione postaci, elementy przyrody zachowują pewną realną wielkość. Ideał piękna, który został utworzony w renesansie opierał się na obserwacji przyrody i rządzących nią praw. Starano się zachować przy malowaniu postaci trzy zasady:
kanon, twórcą kanonu artystycznego był Grek Poliklet, uważał on, że głowa człowieka zajmuje 1/10 wysokości człowieka, przedstawiając postacie, starał się zachować taką proporcję,
W obrazach starano się odzwierciedlić fizjonomię człowieka, przy czym nie chodziło tu o odzwierciedlenie cech zewnętrznych człowieka, chodziło o odzwierciedlenie jego charakteru, wnętrza, starano się w obrazach ukazać pozycję społeczną, jaką model zajmował, a także stosunek tego człowieka do życia,
Starano się ukazywać postacie w ruchu, średniowiecze ukazywało postacie w pozycji statycznej, najczęściej postacie przedstawiane są w pozach tanecznych, 1460 r. to rok, w którym wprowadzono ruch do malarstwa.
Człowieka renesansu interesuje także świat przyrody i prawa nim rządzące, dlatego coraz częściej sięga się po element pejzażu. Z czasem pejzaż stanie się odrębnym gatunkiem malarskim. W okresie odrodzenia były dwa rodzaje pejzażu:
Pejzaż symboliczny, taki pejzaż przedstawia biblijny raj, idealny, piękny ogród, w którym nie ma żadnych uchybień, gdzie np. lew i owca mogą leżeć na tej samej łące, taki pejzaż był zazwyczaj tłem dla rozmowy świętych,
Pejzaż realistyczny, odzwierciedlający dokładnie to, co artysta widzi.
Architektura odrodzenia opiera się na dwóch zasadach:
Stosowanie elementów konstrukcyjnych wywodzących się ze starożytności,
Jednorodność przestrzenna kompozycji, tę zasadę osiągano dzięki matematycznej proporcji.
Elementy konstrukcyjne takie jak belki, kolumny, kapitele są odzwierciedleniem dzieł starożytnych. Tworzono budowle na planie centralnym, bądź podłużnym. Początek włoskiej architektury renesansowej przypada na 1402 r. W tym roku ogłoszono konkurs na projekt drzwi baptysterium we Florencji. Właśnie ten projekt wprowadzający nowe rozwiązania uznane za renesansowe jest pierwszym dziełem, które potem przyniosło rewolucję w całej Europie. Ten styl stał się stylem dominującym w Europie.
Kościoły budowano na dwa sposoby:
Budowa typu bazylikowego,
Budowa na planie centralnym.
Za idealny uważano plan centralny. Wzorcem miał być rzymski panteon. Budowla najczęściej miała kształt okrągły, a ołtarz stawiano w centrum. Natomiast syntezą architektonicznej wizji renesansu jest bazylika św. Piotra na Watykanie. Jest to połączenie typu centralnego z typem bazylikowym. Szczególnie ulubionym miejscem, gdzie działali rzeźbiarze i architekci były fasady kościołów. Bogato zdobiono, przedstawiono postacie świętych, sceny biblijne, ale w odróżnieniu od średniowiecza te sceny ukazywano w ruchu.
SZTUKA RENESANSU
Tendencje renes. Nasilające się we Włoszech w pocz. XV w. Były wyrazem świadomego dążenia do odnowy sztuki, gł. przez odwoływanie się do wzorów czerpanych z antyku. W latach 20. XV w. (Tzw. Quattrocento) sztuka renesansu we Włoszech (Toskania, Lombardia) była już w pełni ukształtowana. Renesans przyniósł również bujny rozkwit teorii sztuki (L.B. Alberti, A. Palladio, P. della Francesca, Leonardo da Vinci) niosącej podstawowe założenie intelektualnego, a nie rękodzielniczego charakteru twórczości artysty., Co zbliżało sztukę do wiedzy i nadawało jej charakter poznawczy.
W architekturze sięgano do wzorów staroż. — Poszukiwano idealnych proporcji i przejrzystych podziałów, ukształtowały się nowe układy przestrzenne budowli (centr. Budowle z kopułami) oraz nowoż. typy budynków świeckich (pałac miejski); stosowano antyczne porządki arch. i motywy dekor., Rozwijało się budownictwo sakralne (kościoły, kaplice na planie centr.) I świeckie (pałace miejskie, kamienice mieszczańskie, ratusze); nastąpił rozkwit urbanistyki (zakładanie miast o regularnym planie geom., m.in. Ferrara, Siena, Florencja); gł. architekci wczesnego renesansu we Florencji: F. Brunelleschi, Michelozzo di Bartolommeo, L.B. Alberti, Giuliano da Maiano; w Wenecji: P. Lombardo i M. Coducci.
W sztukach przedstawiających prowadzono badania nad perspektywą, proporcjami, mechaniką ruchu i anatomią ciała; charakterystyczny dla renesansu był zwrot ku naturze; usamodzielniły się i rozwinęły świeckie gatunki tematyczne: portret, pejzaż. W rzeźbie dominowały realist. Popiersia portretowe i posąg konny, także akt i rzeźba sepulkralna, medalierstwo; gł. rzeźbiarze: L. Ghiberti, Donatello, Desiderio da Settignano, Mino da Fiesole, A. Del Verrocchio. W malarstwie dążono do pełnoplast. Odtworzenia postaci w trójwymiarowej przestrzeni, do ich prawidłowego wkomponowania w tło, konsekwentnego ujęcia światła w obrazie; prowadzono doświadczenia w zakresie techniki mal. (Tempera, malarstwo olejne i ścienne — fresk); gł. malarze we Florencji: Masaccio (pierwszy zastosował perspektywę zbieżną), Fra Angelico, P. Uccello, Filippo Lippi, A. Del Castango, D. Veneziano, B. Gozzoli, D. Ghirlandaio, S. Botticelli, Filippino Lippi, L. Di Credi; w Umbrii: P. della Francesca, Pinturicchio, Perugino, L. Signorelli; w Padwie A. Mantegna; w Wenecji: rodzina Bellinich i V. Carpaccio. W okresie dojrzałego renesansu ważnymi ośr. sztuki były: Mediolan (twórczość genialnego artysty i uczonego — Leonarda da Vinci), a gł. Rzym (architekt Bramante i wybitni, wszechstronni artyści Michał Anioł i Rafael) i Wenecja (szkoła mal. O dużych osiągnięciach w dziedzinie koloru i światła: G. Bellini, Giorgione, Tycjan; w architekturze: J. Sansovino, M. Sanmicheli, A. Palladio. Rozwinęło się także rzemiosło artysty. (Meblarstwo, ceramika, szkło artyst., Tkactwo). Od 1520 r. we Włoszech zaczął ustępować miejsca manieryzmowi.
Od początku XVI w. Ze sztuki renesansu włoskiego czerpano wzory dla sztuki w innych krajach eur., Gdzie rzadko występowała ona w formie czystej, najpierw łącząc się z tradycją got., Potem tworząc lokalne style późnego renesansu i manieryzmu. Ośrodki: w Niderlandach (w malarstwie oryginalna twórczość P. Bruegela st.; w rzeźbie i architekturze C. Florisa), we Francji (zamki nad Loarą; architekci: P. Lescot, Ph. Delorme; rzeźbiarze: J. Goujon, G. Pillon; w malarstwie: J. i F. Clouetowie, szkoła z Fontainebleau ), w Hiszpanii (w architekturze styl plateresco ; w rzeźbie — A. Berruguete; w malarstwie L. de Morales i zupełnie odrębna twórczość El Greca); w Niemczech: gł. malarstwo — wielki malarz teoretyk, grafik A. Drer, także H. Holbein mł., A. Altdorfer, L. Cranach, H. Burgkmair, H. Baldung zw. Grien.
W Polsce w okresie renesansu w sztuce dominowała architektura i rzeźba, działali architekci: Franciszek Florentczyk, B. Berrecci (przebudowa Wawelu, Kaplica Zygmuntowska), Santi Gucci; wzniesiono zamki w Ogrodzieńcu, Niepołomicach, Brzegu, a w późnej fazie renesansu w Baranowie Sandomierskim i Krasiczynie, kamienice mieszczańskie, ratusze, centr. kaplice grobowe, powstało urb. założenie Zamościa (B. Morando); w rzeźbie był rozpowszechniony typ nagrobka przyściennego (G.M. Padovano, H. Canavesi, J. Michałowicz z Urzędowa); w malarstwie wyróżnia się krak. szkoła miniatorska, gł. przedstawiciel S. Samostrzelnik.
Renesans w Polsce.
Odrodzenie polskie obfitowało w świetne wydarzenia w dziedzinie kultury i sztuki.
Ramy czasowe polskiego odrodzenia.
Odrodzenie w Polsce trwa od drugiej połowy wieku XV do lat 30-tych wieku XVIII - przypada na czasy panowania rodu Jagiellonów. Wraz z żoną króla Zygmunta Starego - Boną Sforzą przychodzi do Polski kultura z Włoch.
Warunki polityczne, społeczne, ekonomiczne w tym okresie
następuje umocnienie i rozwój stosunków feudalnych (pańszczyzna, poddaństwo)
wzrasta znaczenie miast (mieszczaństwo nie ma praw politycznych)
szlachta uzyskuje wiele przywilejów i zaznacza swoje panowanie
słabnie władza królewska
szlachta nie interesuje się nowo odkrytymi lądami mimo odzyskania dostępu do morza, cała uwaga skierowana jest na kresy wschodnie.
Drogi przenikania kultury z zachodu do Polski.
podróże dyplomatyczne polskich posłów do innych krajów
wyjazdy synów magnackich i szlacheckich (czasem mieszczan i chłopów) na studia do Włoch - Bolonia, Rzym, Florencja
rozwój Akademii Krakowskiej, napływ studentów z Europy
wymiana myśli pomiędzy uczonymi
duża rola króla i dworu, sprowadzenie do kraju architektów, malarzy, rzeźbiarzy
przybycie do Krakowa wybitnych pisarzy humanistów: Włoch - Filip Buonacorsi, Niemiec - Konrad Celtis założyciel Literackiego Stowarzyszenia Nadwiślańskiego
rozwój mecenatu magnackiego nad artystami i uczonymi.
Ożywienie ruchu umysłowego jako podstawowa cecha epoki; rozkwit nauki, powstawanie szkół, Akademia Krakowska przeżywa rozkwit (głównie na wydziale matematyki, astronomii); rozwój literatury narodowej i innych dziedzin sztuki.
Prekursorzy polskiego odrodzenia -
Jan Ostroróg - Memoriał w sprawie uporządkowania Rzeczypospolitej - przeciwstawiał się dominacji Kościoła w Polsce. Wysuwał postępowe propozycje reform pod adresem króla, szczególnie ważne były reformy prawne, żądał ograniczenia uprawnień kleru.
Jan Długosz – naukowo dochodził do prawdy historycznej, sięgał do dokumentów, podkreślał ważność kształtowania świadomości narodowej.
Mikołaj Kopernik - w 1543 roku ogłosił swoją słynną teorię.
A. Frycz Modrzewski - O poprawie Rzeczypospolitej.
Zasługi drukarzy w krzewieniu języka polskiego i narodowej kultury.
wynalazek Jana Gutenberga (druk) miał wpływ na upowszechnienie zdobyczy kulturalnych; księgi wydawane przed rokiem 1500 nazywa się inkunabułami; starodruki to księgi wydawane przed 1800 rokiem.
drukarze działający w Polsce: przybycie do Krakowa drukarzy około 1470 roku; pierwszy druk "Kalendarz astronomiczny na rok 1474"; działalność we Wrocławiu drukarza Kaspra Eylana, wydał on tom "Statutów syndonalnych biskupów wrocławskich", w którym umieścił 3 modlitwy w języku polskim.
Pierwszą stałą drukarnię założył Kasper Hochfeder, jej właścicielem był mieszczanin krakowski Jan Haller, drukował teksty łacińskie; Florian Ungler wydawał książki polskie, ciekawy druk - modlitewnik "Raj duszny", w tłumaczeniu Biernata z Lublina; zasłużeni drukarze pochodzący ze Śląska to Hieronim Wietor, Marek Szarffenberg, świadomie drukowali książki w języku polskim; Wietor wydał w przeciągu 30 lat przeszło 550 pozycji; Jan Januszowski - podniósł drukarstwo na wysoki poziom, za co został nobilitowany, wydał broszurkę o ortografii polskiej. Rozwój drukarni innowierców: kalwińska, luterańska w Królewcu, ariańska w Rakowie.
Drukarze przyczynili się do ogólnego rozwoju kultury polskiej, do umocnienia pozycji języka narodowego i jego rozwoju.
Publicystyka - gatunki dziennikarskie, w których podejmowane są zagadnienia aktualne i ważne ze społecznego punktu widzenia, interpretujące je, oraz przekazujące do kierunkowego ukształtowania opinii publicznej.
Renesans w Europie
Formy renesansowe przenikały do środkowej i północnej Europy dzięki wędrówkom artystów włoskich sprowadzanych na dwory królewskie i magnackie. Najwcześniej (1490) renesans dotarł na Węgry, na dwór Macieja Korwina (kaplica T. Bakocza w Ostrzychomiu, 1507).
Artystów włoskich sprowadzono też do Polski. Byli to m.in. architekci Franciszek Florentczyk i B. Berrecci, których dziełem (wspólnie z mistrzem Benedyktem) jest przebudowa zamku na Wawelu (ok. 1504-1536). Autorstwa Berrecciego jest kaplica Zygmuntowska przy katedrze krakowskiej (1517-1533).
W duchu renesansu wzniesiono też zamki w Baranowie (architekt z kręgu S. Gucciego, 1591-1606), Brzegu (J. Parr, XVI w.), Krasiczynie (m.in. G. Appiani, 1592-1614) oraz liczne ratusze i centralne kaplice kopułowe. Renesansowy charakter ma urbanistyczne założenie Zamościa (B. Morando, od 1578). Charakterystyczne dla sztuki polskiej stały się attyki i dziedzińce arkadowe (arkada).
W rzeźbie dominował typ nagrobka niszowego, także piętrowego (G.M. Padovano, H. Canavesi, J. Michałowicz z Urzędowa, S. Gucci). W malarstwie duże znaczenie miała działalność S. Samostrzelnika (miniatura i polichromia) oraz kształtowanie się rodzimego typu portretu renesansowego przy dużym udziale M. Kobera.
W zachodniej części Europy najważniejszymi ośrodkami łączącymi wpływy włoskie z miejscową silną tradycją gotycką były: Niderlandy (architektoniczna i rzeźbiarska twórczość C. Florisa, malarstwo P. Bruegela Starszego), Francja (architekci P. Lescot i Ph. Delorme, rzeźbiarze J. Goujon i G. Pillon, w malarstwie J. Clouet i F. Clouet, szkoła z Fontainebleau), Niemcy (największe znaczenie miało tu malarstwo i grafika dzięki indywidualności A. Drera, H. Holbeina Młodszego, A. Altdorfera, L. Cranacha Starszego).
Temat: Renesans w Polsce obejmuje wiek XV, XVI i początki XVII.
Początki renesansu polskiego przypadają na wiek XV. O zbliżaniu się nowej epoki świadczą liczne przykłady zainteresowania się antyczną spuścizną. I tak w Akademii Krakowskiej czytano i objaśniano dzieła wielkich klasyków: Owidiusza, Horacego, Wergiliusza. Do Polski przybywali wybitni cudzoziemcy, tacy jak np. Kallimach (Włoch Filip Buonaccorsi) czy Konrad Celtis. Propagowali oni i popularyzowali nowe prądy i wzory kulturowe, literackie, osobowe. Wielu rodzimych twórców również opanowuje łacinę i klasyczny wiersz metryczny. Na okres rozwoju renesansu przypada twórczość takich twórców, jak Klemens Janicki (najwybitniejszy poeta polsko - łaciński), Jan Ostroróg (pierwszy polski pisarz świecki), Biernat z Lublina (pierwszy polskojęzyczny pisarz świecki, autor "Żywota Ezopa Fryga" i innych bajek).
Największy i najwspanialszy rozkwit renesansu polskiego, tzw. "złoty wiek", przypada na wiek XVI. Jest to okres rządów dwóch ostatnich królów z dynastii Jagiellonów - Zygmunta Starego (1506 - 1548) i Zygmunta Augusta (1548 - 1572) oraz czas panowania pierwszego króla elekcyjnego - Stefana Batorego (1576 - 1586).
Wraz z żoną Zygmunta Starego, Boną Sforzą, przychodzi do Polski kultura Włoch. Wśród świty królowej znajdują się uczeni, muzycy. Nowe wzory dotyczą nie tylko obyczajów, ale także kuchni - to właśnie z tego okresu pochodzi "włoszczyzna".
XVI wiek to okres największych osiągnięć nauki, literatury i myśli publicystycznej. To właśnie wtedy żyli i działali: Mikołaj Kopernik, Andrzej Frycz Modrzewski, Mikołaj Rej, Jan Kochanowski, Mikołaj Sęp Szarzyński i Szymon Szymonowic. Jednoznaczne określenie ram "złotego wieku" jest sprawą dość skomplikowaną. Przyjmuje się, że początek tego okresu przypada na rok 1543 (śmierć Mikołaja Kopernika i druk jego dzieła "O obrotach...", ukazanie się dzieł Reja "Krótka rozprawa między trzema osobami, Panem, Wójtem a Plebanem" oraz Frycza Modrzewskiego "O karze za mężobójstwo"). Za datę końcową zaś rok 1584 - rok śmierci Jana Kochanowskiego.
Przełom wieku XVI i XVII to zmierzch renesansu. Jako datę końcową tej epoki podaje się rok 1620. Za ostatnie wybitne dzieło tego okreu uważa się wydany w 1614 zbiór " 192 Sielanki" Szymona Szymonowica.
Reformacja w Polsce miała charakter bardziej społeczno - narodowy niż religijny. Pokój religijny gwarantowała uchwała sejmowa z 1573 r., znana pod nazwą konfederacji warszawskiej. Luteranizm przyjął się w Polsce raczej wśród mieszczan, kalwinizm zaś wśród szlachty. Odrębny odłam reformacyjny stanowili bracia polscy, zwani arianami. Głosili oni bardzo kontrowe c73 rsyjne i postępowe, jak na owe czasy, hasła. Nie znajdowali oni poparcia nawet wśród wyznawców innych nurtów protestantyz- mu. Bracia polscy potępiali wszelki rozlew krwi, występując tym samym nie tylko przeciw wojnom, ale także przeciw karze śmierci. Postulowali także zniesienie pańszczyzny i poddaństwa chłopów, czym bardzo narazili się szlachcie. Byli zwolennikami wolności religijnej i wyznaniowej. Arianie doskonale rozwinęli oświatę. Ich szkoły (w Pińczowie i Lublinie) stały na bardzo wysokim poziomie. Niestety, niechęć do arian była w Polsce przeogromna. W roku 1658 zostali ustawą sejmową wygnani z kraju, a ich majątki konfiskowano, doprowadzając do całkowitego zniszczenia tego odłamu.