Roman Dmowski.

"Jestem Polakiem - to słowo w głębszym rozumieniu wiele znaczy. Jestem nim nie dlatego tylko, ze mowie po polsku, ze inni mówiący tym samym językiem są mi duchowo bliżsi i bardziej dla mnie zrozumiali, ale także dlatego, ze obok sfery życia osobistego, indywidualnego znam zbiorowe życie narodu, którego jestem cząstką, ze obok swoich spraw znam sprawy narodowe, interesy Polski, jako całość, interesy najwyższe dla których należy poświęcić to , czego dla osobistych spraw poświęcić nie wolno.
Jestem Polakiem - to znaczy, ze należę do narodu polskiego na całym jego obszarze i przez cały czas jego istnienia zarówno dziś, jak w wiekach ubiegłych i w przyszłości.
Jestem Polakiem - wiec cala rozległą stroną swego ducha żyje życiem Polski, jej uczuciami i myślami , jej potrzebami , dążeniami i aspiracjami. Im więcej nim jestem ,tym mniej z jej życia jest mi obce i tym silniej chce , żeby to, co w mym przekonaniu uważam za najważniejszy wyraz życia stało się własnością całego narodu.
Jestem Polakiem - wiec mam obowiązki polskie: są one tym większe i tym silniej się do nich poczuwam, im wyższy przedstawiam typ człowieka. Bo im szersza strona mego ducha żyje życiem zbiorowym narodu, tym jest mi ono droższe, tym większą ma ono dla mnie cenę i tym silniej czuje potrzebę dbania o jego całość i rozwój. "


Roman Dmowski

Roman Dmowski urodził się 9 sierpnia 1864 r., w podwarszawskiej miejscowości Kamionek (obecnie dzielnica Warszawy - Praga). Mimo, iż rodzina Dmowskich wywodziła się ze szlachty podlaskiej, Walenty, ojciec Romana musiał zarabiać na życie jako robotnik, układając kostkę brukową. Dopiero z czasem udało mu się osiągnąć w tym fachu pozycję drobnego przedsiębiorcy oraz zakupić dom na Pradze. Umierają c jednak w 1884r. pozostawił piątkę dzieci. W krótkim czasie obie córki zmarły na gruźlicę. Dwaj najstarsi synowie zarzucili edukację po kilku klasach szkoły średniej. Jedynym który uzyskał maturę, był Roman. W 1886 rozpoczął studia biologii na UW. W ciągu 5 lat od rozpoczęcia studiów uzyskał stopień „kandydata nauk”, a także stypendium na wyjazd naukowy do Paryża.
Kariery naukowej jednak nie zrobił, gdyż, jak wiadomo, zaangażował się w działalność polityczną.
Będąc jeszcze w III Gimnazjum w Warszawie Dmowski założył w 1881r. tajną organizację uczniowską "Strażnica". Jej działalność poświęcona była głównie pogłębianiu wiedzy w zakresie ojczystej historii, literatury i geografii.
W czasie studiów wstąpił do Związku Młodzieży Polskiej (Zet) oraz Ligi Polskiej.
Zet był konspiracyjną organizacją założoną przez Zygmunta Balickiego, wśród młodzieży akademickiej. Powstała zaś w 1887 r. Liga Polska była konspiracyjną, trójzaborową organizacją niepodległościową, założoną w Szwajcarii przez Zygmunta Miłkowskiego, lepiej znanego pod literackim pseudonimem Teodor Tomasz Jeż.
Na początku lat 90-tych XIX w Dmowski bardzo aktywnie uczestniczył w organizowaniu różnego rodzaju manifestacji narodowych takich jak:
1. bojkot teatru rosyjskiego (marzec 1891r.),
2. rozpędzony przez Kozaków i policję pochód z okazji setnej rocznicy Konstytucji 3 maja, który był pierwszą wielką manifestacją polityczną od wielu lat.

Aktywność Dmowskiego nie uszła uwadze policji. Od sierpnia 1892 r. do stycznia 1893 r. odsiadywał wyrok w X pawilonie Cytadeli warszawskiej.
5-cio miesięczny pobyt w więzieniu wywarł decydujący wpływ na plany życiowe Dmowskiego, przesądzając ostatecznie o poświęceniu się polityce.
Z jego inicjatywy w kwietniu 1893 r. rozwiązano Ligę Polską, a na jej miejsce powołano Ligę Narodową. Program Ligi przedstawił Dmowski w wydanej anonimowo broszurze „Nasz patriotyzm”. Główną zasadą w niej zawartą był prymat interesów narodowych.
„Odpowiednio do położenia politycznego każdej dzielnicy musimy uznawać rozmaity stosunek do rządów zaborczych, musimy się godzić na rozmaite, odpowiadające warunkom miejscowym środki działania, ale nie zmienia to w niczym ogólnej zasady, wg której każdy czyn polityczny Polaka, bez względu na to, gdzie jest dokonany i przeciw komu skierowany, musi mieć na widoku interesy całego narodu”
W 1893 r. za zorganizowanie wymienionej wcześniej demonstracji został objęty zakazem pobytu na obszarze całego zaboru rosyjskiego przez okres 5lat. Udając się na zesłanie osiadł w Mitawie (obecnie na Łotwie). W 1895 r. opuszcza nielegalnie Mitawę i udaje się do Lwowa, gdzie od lipca tegoż roku przejmuje redakcję "Przeglądu Wszechpolskiego".
Od stycznia 1896 r. przystąpił również do redagowania pisma Jan Ludwik Popławski. W latach 1895-1905 "Przegląd Wszechpolski" był głównym ideowym pismem ruchu narodowego. Ruch narodowo-demokratyczny pod wodzą Dmowskiego, stał się jednym z głównych składników polskiego życia politycznego w początkach XX wieku. Nakaz myślenia na ile było to możliwe, działania politycznego, zgodnego z jednym, wspólnym dla wszystkich Polaków interesem narodowym, był głównym zadaniem sformułowanym w programie ruchu opublikowanym w 1897 r. Od tego roku Liga Narodowa podjęła się tworzenia we wszystkich zaborach stronnictwa politycznego, które mogłoby podjąć legalną działalność. Rok ten powszechnie przyjmuje się jako datę powstania Stronnictwa Demokratyczno-Narodowego.
W 1902 r. (najpierw w "Przeglądzie Wszechpolskim") ukazała się jedna z najważniejszych książek Dmowskiego – „Myśli nowoczesnego Polaka”. Owa książka stanowi wyjątkową pozycję w polskiej myśli politycznej ostatnich dwóch stuleci. „Myśli...” docenia się m.in. za niesamowitą wielowątkowość i nowoczesny, zwięzły i pozbawiony udziwnień język. Najważniejsze idee zawarte w w/w dziele to m.in.:
- otwarta pochwała rywalizacji i walki, jako podstawowych mechanizmów regulujących życie społeczne,
- proklamował zwycięstwo polityki gwałtu„Światem rządzi siła. Utraciwszy własne państwo, zostaliśmy wydani na nacisk obcych. Musimy zrozumieć, że będzie on trwał tak długo, jak długo sile zaborców nie przeciwstawimy własnej i to dostatecznie znaczącej, by wymusić zmianę sytuacji”
- znamienny był brak akcentów szowinistycznych. Dmowski widzi dystans dzielący Polaków od rozwiniętych krajów zachodnich i snuje refleksje nad przyczynami upadku dawnej Rzeczpospolitej.
- rozwój demokratyzacji społeczeństwa ma niebagatelny wpływ na rozwój świadomości narodowej społeczeństwa.
W początkach naszego stulecia Dmowski wiązał nadzieje z oczekiwanym kryzysem wewnętrznym Rosji. Potwierdziły się one wraz z wybuchem wojny rosyjsko-japońskiej w lutym 1904 r., a następnie, rok później z rewolucji. W toku wojny, toczącej się na terytorium Mandżurii, Liga zajęła postawę projapońską. Nie przewidując jednak, by konflikt mógł wpłynąć na stan posiadania Rosji w Europie, wypowiedziała się przeciw tworzeniu drugiego frontu na terenie Królestwa, występując przeciw planom powstańczym Polskiej Partii Socjalistycznej – kierowanego przez Piłsudskiego odłamu ruchu socjalistycznego. Obaj przywódcy odbyli podróż do Tokio, broniąc przeciwstawnych koncepcji politycznych. Dmowski napisał odezwę do żołnierzy polskich w armii rosyjskiej zakończoną wezwaniem do dezercji.
Po wojnie rosyjsko-japońskiej i po rewolucji 1905 r. jak każdy wytrawny polityk - Dmowski zalecał współpracę, a nawet sojusz z partnerem słabszym w danym układzie. Takim partnerem była wówczas Rosja. Cały swój program polityczny, w takim zakresie jaki był wówczas możliwy do ujawnienia zawarł w słynnej publikacji „Niemcy, Rosja i kwestia polska” wydanej w 1908 r. Dokonał w niej chłodnej, opartej na szerokiej wiedzy, analizy sytuacji politycznej Polski położonej między Rosją a Niemcami. Wnioski jakie z tej analizy wyciągnął, zaszokowały wówczas wielu Polaków i do dzisiaj są aktualne. W czasie I wojny światowej, w sierpniu 1917 r. Dmowski utworzył w Paryżu Komitet Narodowy Polski, złożony z działaczy ze wszystkich trzech zaborów. W 1918 r. objął zwierzchnictwo nad tworzącą się pod dowództwem Józefa Hallera armią polską we Francji. Następnie zyskał uznanie Komitetu Narodowego za przedstawicielstwo Polski przez państwa sprzymierzone. W 1919 roku jest delegatem Polski na konferencję pokojową w Paryżu. 28 czerwca Dmowski obok Paderewskiego, jako jeden z dwóch polskich sygnatariuszy podpisał w imieniu Polski Traktat Wersalski, który jako pierwszy dokument uznawał Polskę jako państwo w formie prawnomiędzynarodowej oraz walnie przyczynił się do zapewnienia Polsce miejsca wśród państw zwycięskich. Podpisując Traktat Wersalski - Roman Dmowski osobiście, grono skupionych przy nim polityków oraz cały ruch narodowo-demokratyczny jako całość mieli walną zasługę w odzyskaniu przez Polskę niepodległości oraz niemal całości ziem zaboru pruskiego, w odzyskaniu przez odrodzone państwo polskie także tych ziem, które na zachodzie nie wchodziły nawet w 1772 r. w skład Rzeczpospolitej - części Górnego Śląska i Śląska Cieszyńskiego. Było to nie tylko rezultatem wielu wysiłków dyplomatycznych z lat wojny ale i okresu powojennego, gdy ustalane były warunki traktatu pokojowego z Niemcami. Było to owocem trzydziestoletniej, przemyślanej i wytrwałej pracy politycznej całego ruchu narodowego, usilnie zabiegającego o odzyskanie, a następnie obronę zachodnich kresów Polski.
W 1923 r. Dmowski pełni funkcję ministra spraw zagranicznych. W 1925 r. ukazała się praca „Polityka polska i odbudowanie państwa”, ukazująca oraz sumująca wysiłek Dmowskiego oraz dorobek całego ruchu narodowego w walce politycznej i dyplomatycznej o odzyskanie przez Polskę niepodległości.

W owym czasie Dmowski począł powoli wycofywać się z życia politycznego.
Jego stan zdrowia systematycznie się pogarszał: chorował coraz częściej i coraz poważniej.
W sierpniu 1934r. doznał pierwszego wylewu; po nim przyszły następne, a do tego wszystkiego dołączyły jeszcze kłopoty z sercem.
Zmarł 2.01.1939 r., pochowany w rodzinnym grobowcu Dmowskich na cmentarzu w Bródnie (Warszawa). Jego pogrzeb przybrał postać imponującej manifestacji siły obozu narodowego, szacowanej na 100 tyś. uczestników.

Postać Romana Dmowskiego zawsze wzbudzała mniejsze bądź większe kontrowersje. Nie zmienia to jednak faktu iż obok Józefa Piłsudskiego był najznamienitszym polskim politykiem I połowy naszego wieku. Wybitny ideolog i wizjoner mający na względzie przede wszystkim dobro Polski, swoim życiem zapisał jedną z najbardziej chlubnych kart historii naszego Kraju.


Bibliografia:
1. Wielka Internetowa Encyklopedia Multimedialna (www.wiem.onet.pl)
2. Publikacja Norberta Tomczyka opublikowana w internecie (http://www.mw.k.pl/mw/dmowski.html)
3. Krzysztof Kawalec „Roman Dmowski” Warszawa 1999 Wydawnictwo DiG
4. Encyklopedia Powszechna PWN Tom1 Warszawa 1973
5. Encyklopedia Powszechna Wydawnictwa Gutenberga Tom IV Poznań 1995