Starożytny Egipt

EGIPT – STAROŻYTNA CYWILIZACJA


Informacje ogólne:

Egipt to jedna z wielkich cywilizacji świata starożytnego. Początki tego państwa sięgają trzeciego tysiąclecia przed naszą erą. Egipt to państwo faraonów, świątyń, piramid, posągów, które są najbardziej wartościowymi źródłami wiedzy o wspomnianej cywilizacji.
Egipt był kolebką jednej z wielkich cywilizacji świata starożytnego. Narodziła się ona w dolinie Nilu. Istniała już wtedy od kilku stuleci w Mezopotamii cywilizacja Sumerów, która bez wątpienia wywarła wpływ na rozwój wczesnego Egiptu. Jednakże podczas, gdy Mezopotamia z powodu położenia była narażona na inwazje różnych ludów i obce wpływy, Egipt pozostawał we względnej izolacji odgrodzony od sąsiadów pustyniami. Odkąd egipska cywilizacja nabrała pełnego kształtu okazała się nader stabilna, konserwatywna, długowieczna, odporna na zmiany i obce wpływy niemal do samego końca państwa faraonów. Zmiany oczywiście tam zachodziły, ale w tak powolnym tempie, że nawet starożytni uważali cywilizację egipską za tajemniczą i ponadczasową. Określano Egipt mianem daru Nilu. Osadnictwo skupiało się tam bowiem po obu stronach Nilu. Ograniczało się do wąskiego pasa, który ciągnął się w górę biegu rzeki, a rozszerzał dopiero na obszarze Delty, gdzie rzeka rozgałęzia się i kilkoma odnogami wpada do Morza Śródziemnego.

Dzieje Egiptu zaczynają się około roku 3000 p.n.e. Wiedzę o trzech tysiącach lat historii państwa faraonów podzielono na trzy główne okresy: Starego, Średniego i Nowego Państwa. Te okresy stabilizacji poprzedzielane są latami kryzysów i obcych najazdów. W Egipcie rządził faraon. Otoczony kapłanami mieszkał w pałacu. Był pośrednikiem miedzy niebem a ziemią, bogami i ludźmi. Zatrudniał pisarzy, by rachowali bogactwa państwa, spisywali dzieje, utrwalali prawa w glinie i w kamieniu. Z pomocą architektów i robotników wznosili pałace, miasta, świątynie, grobowce, piramidy - zachwycające pomniki budowane po to, by trwały wiecznie. Stojąc na czele armii, faraon bronił swego państwa przed sąsiednimi władcami usiłującymi zdobyć dolinę Nilu zasobną w bogactwa.
W Egipcie czczono siły przyrody symbolizowane postaciami zwierząt. Upowszechnił się kult bogów przedstawianych jako postacie mające ludzka sylwetkę z głową zwierzęcia. Każde miasto posiadało własnego boga- opiekuna. Oddawano mu cześć w świątyni uważanej za jego siedzibę. Panował w Egipcie politeizm. Wierzono w życie pozagrobowe. Zmarłym potrzebne było ciało tak, jak żywym. W tym celu mumifikowano zwłoki. Do grobu wkładano żywność i przedmioty codziennego użytku. Najbogatsi budowali dla siebie okazałe grobowce ( mastaby), zaś dla władców wznoszono piramidy. Piramidy w Gizie to jeden z siedmiu cudów świata. Ich monumentalizm sprawia, że można je uznać za dzieło bogów lub gigantów. Trzy największe i najlepiej zachowane piramidy są grobowcami trzech faraonów: Cheopsa, Chefrena i Mykerinosa powstałe w latach 2600 – 2500 p.n.e. Składają się na nią ponad 2 miliony głazów. Nauka w Egipcie silnie powiązana była z potrzebami gospodarczymi. Stosowano system dziesiętny, rozwinęła się geometria, astronomia. Największym osiągnięciem w tej dziedzinie było wynalezienie kalendarza słonecznego, w którym rok dzielił się na 365 dni. Znany był także zegar. Rozwijała się medycyna. Podczas balsamowania zwłok poznawano anatomie człowieka. Pismo egipskie to hieroglify- święte znaki pisarskie. Jako materiału pisarskiego używano kamienia, drewnianych tablic, skór, ale najbardziej rozpowszechniony był papirus.

Początki cywilizacji

W odróżnieniu od rzek Mezopotamii, w Nilu woda przybierała i opadała zgodnie z rocznym cyklem, regularnie też wylewała pozostawiając za każdym razem żyzne osady i napełniała kanały systemów irygacyjnych. Dzięki temu dolina Nilu była bardzo urodzajna, a zbierane tam plony wystarczały nie tylko na wyżywienie rolników i ich rodzin, ale także utrzymanie rozbudowanej administracji i ludności miast oraz ludzi zatrudnionych przy pracach budowlanych prowadzonych na niespotykaną skalę.

Dzieje Egiptu starożytnego zaczynają się ok. roku 3000 p.n.e., kiedy król Górnego Egiptu (doliny) Menes podbił Dolny Egipt (deltę). Powstałe w wyniku tego podboju zjednoczone państwo egipskie przetrwało tysiące lat nietknięte, z wyjątkiem kilku krótkich okresów, a Menes stał się założycielem I z XXXIII egipskich dynastii. Ostatnia z nich, dynastia greckich królów Ptolemeuszy, rządziła Egiptem do 30 r.p.n.e., kiedy to królowa Kleopatra popełniła podobno samobójstwo.
Żeby łatwiej uporządkować wiedzę o trzech tysiącach lat historii Egiptu faraonów, podzielono je na trzy główne okresy Starego, Średniego i Nowego Państwa. Te okresy stabilizacji poprzedzielane są latami kryzysów i obcych najazdów), które nazywa się umownie pierwszym, drugim i trzecim okresem przejściowym.
Okres panowania dwóch pierwszych dynastii wyróżnia się jako Wczesne Państwo (ok. 3000-2600 p.n.e.), które poprzedzało Stare Państwo. Nawet w tej wczesnej fazie rozwoju państwowości daje się już wyróżnić wiele trwałych elementów egipskiej cywilizacji. Król już wtedy był ucieleśnionym bóstwem, chociaż znany nam dobrze tytuł faraona (dosłownie „wielki dom”) pojawił się dopiero w okresie Nowego Państwa. Egipski system wierzeń był bardzo skomplikowany. Dużą rolę odgrywały wierzenia związane z życiem pozagrobowym. To one miały wpływ na wynalezienie różnych sposobów mumifikacji zwłok, które miały zapewnić wieczność odchodzącym z tego świata monarchom. Już w okresie Wczesnego Państwa duże znaczenie zdobyli sobie kapłani oraz liczna kasta urzędnicza.

Stare Państwo

W okresie Starego Państwa (ok. 2600-2150 p.n.e.) Egipt cieszył się największa stabilizacją, zapewniając bezpieczny rozwój bez obawy ingerencji z zewnątrz. To wtedy cywilizacja egipska uzyskała ostatecznie swoją dojrzałą postać, o czym świadczyły pierwsze wielkie królewskie grobowce z kamienia w postaci piramid. Słynna piramida schodkowa w Sakkarze zbudowana została dla Dżesera, władcy III dynastii, według planów monarszego kanclerza Imhotepa. W połowie legendarna postać pierwszego znanego z imienia architekta i uczonego była czczona jako opiekuna pisarzy, a potem jako bóg, patron medycyny.
Największa z piramid została wzniesiona w Gizie dla władcy IV dynastii Cheopsa. Piramidy orientowano precyzyjnie według stron świata. Te wielkie monumenty były bardziej triumfem genialnej organizacji pracy ogromnej liczby ludzi niż techniki.
Pod koniec Starego Państwa w siłę rosła arystokracja, osłabiając władzę centralną. W czasie pierwszego okresu przejściowego (ok. 2150-150 p.n.e.) Egipt został podzielony przez kilka rywalizujących ze sobą, lokalnych dynastii, a piramidy i grobowce były dewastowane i grabione ze zgromadzonych w nich skarbów.

Średnie Państwo

Ponowne zjednoczenie Egiptu dało początek tzw. Średniemu Państwu (ok. 1950-1785 p.n.e.). Stolica Egiptu została przeniesiona z Memfis do Teb w Górnym Egipcie. Pobliska Dolina Królów stała się miejscem pochówku w wykutych w skale grobowcach wielu władców, a w tebańskich dzielnicach Karnak i Luksor wznoszono imponujące świątynie i pomniki. Egipska religia ukształtowała się w tym okresie. Wierzono, że na życie pośmiertne mogą liczyć nie tylko monarchowie, ale także zwykli ludzie, o ile odpowiednio się do tego przygotują. Prawdopodobnie z tym wiązał się nowy zwyczaj umieszczania w grobach małych drewnianych figurek żołnierzy, rzemieślników i sług, czyli osób, które miały towarzyszyć zmarłemu w życiu pozagrobowym. Dzięki tym figurkom, zwanym szawabti możemy dość dokładnie sobie wyobrazić, jak wyglądało życie codzienne Egipcjan.
Późny okres Średniego Państwa to czas panowania silnych królów, którzy osłabili pozycję arystokracji, zrealizowali zakrojone na wielką skalę projekty systemów irygacyjnych oraz rozszerzyli egipskie wpływy podbijając na południu część Nubii. Potem jednak nastąpił kolejny kryzys w tzw. drugim okresie przejściowym, którego kulminacją było panowanie na obszarze Dolnego Egiptu przybyłych z Azji Hyksosów.

Nowe Państwo

Nowe Państwo (ok. 1570-1075 p.n.e.) to ostatnia epoka pomyślności i wielkości państwa faraonów. To także okres bezpowrotnie kładący kres egipskiej izolacji, gdy kraj został wciągnięty w konflikt Bliskiego Wchodu. Przyczynić się do tego mogli Hykstosi. Od nich Egipcjanie nauczyli się nowych technik wojennych, zwłaszcza walki z konnych rydwanów. Poza tym wypierając z kraju znienawidzonych Azjatów, armie faraona dotarły do Syrii i Palestyny, co zapoczątkowało tworzeniu imperium, którego granice zmieniały się w ciągu wieków.
To wszystko zmieniło nieco oblicze Nowego Państwa. Większe znaczenie zaczęto przykładać do chwały faraonów, jako ziemskich zdobywców, mniej dopatrywano się w nich ucieleśnionych bóstw. Źródła historyczne mówią też o ożywieniu życia politycznego, w którym intrygi były stałą metodą walki o władzę. Jedną z najbardziej niezwykłych postaci tego okresu była kobieta, królowa Hatszepsut, którą wizerunki przedstawiają ze wszystkimi atrybutami władzy monarszej, nie wyłączając sztucznej bródki.
Następujący po sobie wojowniczy faraonowie rozszerzali granice egipskiego imperium aż po rzekę Eufrat. Szczyt potęgi osiągnął Egipt za Totmesa III ( ok. 1479-1426 p.n.e.). Odkryte w Tell El-Amarna archiwum zawierające korespondencję dyplomatyczną w postaci glinianych tabliczek z czasów Amenhotepa III (ok. 1390-1353 p.n.e.) i jego następcy Amenhotepa IV, świadczy o szerokich kontaktach międzynarodowych, jakie władcy Egiptu utrzymywali z państwami i ludami wschodniej części basenu Morza Śródziemnego oraz Bliskiego Wschodu.

Jeden Bóg

Faraon Amenhotep IV (ok. 1353-1336 p.n.e.) najbardziej znany jest z przeprowadzenia wielkiej reformy religijnej. Amenhotep ogłosił koniec tysięcy egipskich bóstw, w tym potężnego boga Amona. W ich miejsce Egipcjanie mieli czcić jednego boga Atona będącego uosobieniem tarczy słonecznej, Faraon przyjął w związku z tym nowe imię Echnaton, zerwał z kapłanami z Teb i przeniósł stolicę do Amarna.
Motywy tych działań nie zostały do końca wyjaśnione. Część historyków widzi w Echnatonie pierwszego władcę w dziejach, który wprowadził uniwersalna religię monoteistyczną. Inni potępiają go jako nietolerancyjnego fanatyka. Duży wpływ na reformę religijną miała prawdopodobnie żona faraona Nefretiti (Nefretete). Nowy kult propagowano wykorzystując potężny aparat urzędniczy. Głoszono go za pomocą wyrytych w kamieniu inskrypcji i posągów. Władza faraona była na tyle silna, że nowa religia nie spotkała się z otwartym sprzeciwem.
Echnatonowi przypisuje się brak troski o prestiż imperium. Podczas gdy faraon zajęty był reformą religijną, sprzymierzeńcy i wasale Egiptu musieli samotnie opierać się najazdom wrogów. Wiele powodów, m.in. przywiązanie do tradycyjnych wierzeń, mogło spowodować, że reforma Echnatona skończyła się w raz z jego śmiercią. Imię faraona starannie usunięto ze wszystkich istniejących spisów władców egipskich. Zniszczono wszelkie inskrypcje i pomniki, które przypominały o faraonie – reformatorze.
Te wszystkie działania podjęto w imieniu małego chłopca na tronie, zięcia Echnatona o imieniu Tutanchaton. Dwór królewski przeniósł się z powrotem do Teb, a faraonowie pozbyli się Atona ze swoich imion. W ten sposób Tutanchaton sta się Tutanchamonem.
Tutanchamon wstąpił na tron mając zaledwie dziesięć lat i rządził tylko przez kilka lat (ok. 1332-1323 p.n.e.). Pochowany został w Dolinie Królów, gdzie jego grobowiec został przysypany gruzem w czasie budowy grobowca dla innego, późniejszego faraona. Dzięki temu podczas, gdy wszystkie inne znane miejsca pochówku faraonów zostały ograbione, grób Tutanchamona ocalał prawie nietknięty. Ponad trzy tysiące lat później, w 1922 r. został odkryty przez angielskiego archeologa Howarda Cartera. W środku grobowca znaleziono skarby, które uczyniły z młodego Tutanchamona jednego z najsłynniejszych władców starożytnego Egiptu.

Wojowniczy faraonowie

Egipt przez cały okres Nowego Państwa był zaangażowany w bliskowschodnie konflikty. Za czasów wojowniczych faraonów takich jak Seti I (ok. 1290-1279 p.n.e.) i Ramzes II (ok. 1279-1213 p.n.e.) ponownie zyskał mocarstwową pozycje. Ramzes był także wielkim budowniczym. Za jego panowania powstały tak imponujące dzieła jak sala kolumnowa wielkiej świątyni w Karnakau czy zespół świątyń w Abu Simbel. Chełpliwe inskrypcje o własnych czynach wielkie podobizny świadczą o wielkich ambicjach Ramzesa.
Jednakże wojny prowadzone przez Ramzesa II wyczerpały kraj. Wkrótce po jego panowaniu rozpoczął się długotrwały proces upadku państwa. W X w.p.n.e. po władzę w Egipcie sięgnęły obce dynastie z Libii, Nubii i wreszcie w drugiej połowie VII w.p.n.e. z Asyrii. Ostatnim wysiłkiem na rzecz zachowania imperialnej potęgi był podbój Syrii, zakończył się on jednak ostatecznie klęską w bitwie z wojskami babilońskimi pod Karkeszim w 605 r.p.n.e, co oznaczało utratę przez Egipt całego imperium bliskowschodniego.

Koniec Egiptu faraonów

W 525 r.p.n.e. Egipt stał się częścią imperium perskiego. Następnie kraj został podbity przez Aleksandra Wielkiego (356-323 p.n.e.). Po śmierci Aleksandra władzę w Egipcie przejął jeden z jego generałów, Ptolemeusz, który założył grecką dynastię Ptolemeuszy rządzącą do 30 r.p.n.e. W okresie ich panowania Egipt stawał się coraz bardziej częścią cywilizacji hellenistycznej.
Kres niepodległości Egiptu nastąpił wraz ze śmiercią Kleopatry. Cywilizacja egipska obumarła wypierana przez kulturę grecko-łacińską. Ostatnie znane hieroglify pochodzą z 394 r.n.e. i można je uważać za ostatnie słowa, jakie zostały przekazane nam przez starożytnych Egipcjan.




Małżeństwa w starożytnym Egipcie

Egipcjanie w większości żyli w związkach monogamicznych. Po ojcu dziedziczyły dzieci (lecz nie zawsze). Własności w rodzinie określały kontrakty małżeńskie, akty darowizny, testamenty. W tych sprawach rola kobiety była ważna, lecz nie tak jak mężczyzny. Kobieta do małżeństwa wnosiła część majątku, która stanowiła jej własność (przynajmniej teoretycznie), w wypadku rozwodu kobieta zachowywała względem majątku pewne prawa. Mogła również pozostawić w testamencie swój majątek według własnej woli.
W Egipcie możemy zauważyć, że prawny status pary żyjącej razem jest inny niż małżeństwa. Znamy przypadek pewnego mężczyzny, który został oskarżony o utrzymywanie stosunków z kobietą, która żyła z innym mężczyzną, lecz nie była jego żoną; mogło by się wydawać, że w takiej sytuacji nie stanowi to wykroczenia.
Bardzo niewiele wiemy o społecznym podłożu związków małżeńskich. Można było poślubić osobę bardzo blisko spokrewnioną, czasem nawet przyrodnią siostrę, czy brata. W rodzinie królewskiej znamy przypadek małżeństwa pomiędzy rodzeństwem. Nie wiemy w jakim wieku zawierano małżeństwa. Niektóre ze znanych drzew genealogicznych egipskich rodzin pokazują, że niektórzy mężczyźni mogli mieć dzieci przed ukończeniem 20 lat.

Mumifikacja

Mumifikacja to metoda sztucznego zachowywania ciał zmarłych ludzi i zwierząt. Cywilizacja egipska nie jest w świecie jedną, która praktykowała ten obyczaj, lecz egipskie mumie są najlepiej znane i często - ku niezadowoleniu zadowoleniu egiptologów - traktowane jako symbol starożytnego Egiptu, a tym samym główny przedmiot zainteresowania jego badaczy. Mumie w rozmaity sposób przyczyniają się do wzrostu naszej wiedzy o cywilizacji egipskiej; dostarczają informacji o chorobach i warunkach życia Egipcjan, ich diecie itp. Mumie królewskie mogą wnieść swój wkład do naszych badań nad chronologią poprzez ustalenie wieku króla w chwili śmierci; na podstawie badań mumii możliwe jest również odtworzenia pokrewieństwa

Bogowie i ich kult

W odległych czasach zanim doszło do zjednoczenia Nilu każdy ośrodek miał swoich własnych opiekuńczych bogów. W późniejszych wiekach część z nich zdobyła czcicieli poza własnymi okręgami, zyskując bóstw ogólno egipskich, inne pozostałe przedmiotem kultu lokalnego. Najważniejszym bogiem wszystkich Egipcjan było Re, bóg tarczy słonecznej. Drugim bóstwem w hierarchii był Ozyrys, widziano w nim bóstwo płodnej natury, a zarazem władcę świata zmarłych. Re i Ozyrys stanowiły parę wzajemnie się uzupełniając. Horus był bóstwem niebios i opiekunem władzy faraonów. Dwaj inni bogowie zawdzięczali swą pozycję wierzeniach całego Egipty temu, iż byli patronami kolejnych stolic: Ptach w Memfis i Amon w Tebach. Wyniesienie Amona szybko spowodowało połączenie jego kultu z kultem Re i powstanie jednego bóstwa, Amona-Re. Liczne były także bóstwa żeńskie. Wymienić spośród nich warto dwie boginie czczone powszechnie: Hathor i Izydę.
Ponieważ Egipcjanie wierzyli, że bogowie decydują o losach całej społeczności i tworzących je jednostek, przekonani byli o potrzebie zabiegania o ich łaskę. Zwracali się do nich z modlitwami, składali dary, urządzali święta i procesje. Kult skupiał się wokół posągów bóstw, w których wedle ówczesnego przekonania bogowie byli obecni. Ich potrzeby miały być podobne do potrzeb ludzkich: trzeba im było zapewnić dom, budując świątynie dostarczyć pokarmów i napojów, szat, wonności, sprawiać przyjemność pięknym śpiewem i tańcem. W dniach wielkich świąt wynoszono posąg boga ze świątyni, ceremonialnie obnosząc lub nawet obwożąc specjalną barką po Nilu.
Organizowanie kultu i wznoszenie świątyń należało do najważniejszych czynności każdego króla, któremu w tym pomagała osobna grupa ludzi poświęcająca się służbie bogom-kapłani. Pojawiali się oni nie od razu, początkowo czynności kultowe należały do zadań urzędników. Z biegiem czasu ich liczba i znaczenie wzrastały. Kapłani nigdy nie tworzyli w Egipcie jednolitej, posiadającej własną organizację, grupy społecznej, służyli zawsze określonemu bóstwu i byli związani z konkretną świątynią. Kapłani zobowiązani byli do przestrzegania pewnych zasad rytualnych, na przykład musieli być obrzezani golili brody i brwi, nosili tylko szaty lniane, musieli powstrzymywać się od pewnych potraw. Aby umieć spełniać swe funkcje, poznawali pismo, opanowali święte teksty modlitw i rytuałów oraz mity tyczące się ich bóstwa.
Kult był bardzo kosztowny. Aby dostarczyć kapłanom niezbędnych środków, królowie obdarzali świątynie ziemią, zbożem, bydłem, niewolnikami, kosztownymi przedmiotami. Dzięki temu świątynie ważniejszych bóstw zdobywały sobie powoli pozycję gospodarczą niemal równą potędze króla.

Świat umarłych

Mieszkańcy doliny Nilu byli przekonani, że śmierć nie oznacza końca istnienia, a jedynie jego głęboką przemianę. Różnili się od innych ludów tym, że wierzyli, iż życie po śmierci może być szczęśliwsze od życia ziemskiego.
Egipcjanie nie mogli wyobrazić możliwość bytowania całkowicie niematerialnego, bez ciała. Stąd sądzono, że podstawowym warunkiem trwania w wieczności było zapewnienie jednemu z elementów niematerialnej duszy, zwanemu ka , ciała, w którym mogły przebywać i cieszyć się życiem. Właśnie dlatego starano się przeciwdziałać rozkładowi zwłok.
Ponieważ świat pozagrobowy podobny był do świata żywych sądzono, że zmarły potrzebuje pokarmów i napojów, które należy złożyć mu w grobowcu. Jednak trudno było się spodziewać, że po wielu pokoleniach znajdą się ludzie poczuwający się do obowiązku składania ofiar. Aby więc zmarły nie został ich pozbawiony, malowano lub rzeźbiono na ścianach przedmioty i sceny zastępujące rzeczywistość. Dawano też zmarłemu sprzęty, szaty, broń, a także służących w postaci figurek.
Szczególnie okazałe grobowce wznosili królowie. Przyjmowały one rozmaite postacie. Wznosili piramidy, później kopali swoje grobowce w ziemi.
Szczęście po śmierci zależało nie tylko od posiadania grobowca i dostarczania ka lub jego substytutu. Mógł go dostąpić tylko ten, kto dowiódł swej niewinności przed sądem odbywającym się przed bogiem zaświatów, Ozyrysem. Pozostali którzy nie mogli tego dowieźć, byli unicestwiani.
Przekonanie o konieczności na zasłużenie na szczęśliwą wieczność jest godne podkreślenia, gdyż w świadomości religijnej innych ludów pojawiało się ono bardzo rzadko.
Nie ma jednej metody badania życia codziennego starożytnych Egipcjan; wykorzystywać trzeba rozmaite metody, bazujące na różnych źródłach. Bogatego materiału dostarczają reliefy i malowidła grobowe. Chociaż członkowie najwyższych warstw społecznych byli chowani w dużych i dekorowanych grobach, to jednak rozmaite scenki, o drugorzędnym znaczeniu dla całej dekoracji, umożliwiają przelotne spojrzenie na życie zwyczajnych ludzi. Do tego dodać trzeba znajdowane w grobach modele i przedmioty codziennego użytku, często stanowiących część wyposażenia grobowego. Nieocenionym Źródłem są teksty literackie i dokumenty administracyjne na papirusach i ostrakach, ponieważ dostarczają szczegółów, których nie można zdobyć w inny sposób.

Pismo

Wynalezienie pisma około 3000 r.p.n.e. jest lepszym wyznacznikiem początku egipskiej historii niż jakiekolwiek inne wydarzenie. Wydaje się że w Egipcie nie istniała osobna niepiśmienna klasa arystokracji. Wszyscy ludzie o wysokim społecznym statusie robili karierę jako pisarze w urzędach, armii lub w świątyniach; także królowie znali pismo. Wprawdzie najważniejsze tytuły urzędnicze nie zawierają wzmianek o piśmie to jednak dzięki przedstawieniom wiemy, że ludzie ci byli pisarzami i po prostu przeszli ten etap, na którym pisanie było najważniejszym zadaniem.
Przyszły pisarz rozpoczynał naukę u innego pisarza; dzieci znaczących ludzi mogły to robić w młodym wieku, prawdopodobnie około 12 lat. Po zakończeniu nauki lub na jej wyższych etapach, pisarz stopniowo awansował w hierarchii urzędniczej. Podstawowych umiejętności nabywał zapewne przed podjęciem pracy. W Deir el-Medina, w jednej szkole, o której wiemy coś więcej, nauka najprawdopodobniej zaczynała się od przepisywania odpowiednich fragmentów z tekstu napisanego kursywą hieroglificzną, a zatytułowanego "Księga Kemit". Później uczeń przechodził do klasycznych dzieł literackich i, kiedy podjął już pracę, od współczesnych zbiorów listów, kompozycji satyrycznych, poematów i panegiryków, które mogły być przez nauczyciela zamierzone jako codzienne ćwiczenia.
Warte uwagi są dwie cechy charakterystyczne dla sposobu nauczania przyszłych pisarzy. Po pierwsze uczyli się oni pisma kursywnego, które stanowiło od początku najpowszechniejszą postać. Dla osiągnięcia biegłości w monumentalnym piśmie hieroglificznym, które było zrozumiałe dla bardzo niewielu ludzi, potrzebna była dalsza nauka (w Epoce Późnej oba rodzaje pisma znacznie się między sobą różniły). Po drugie nauka polegała na kopiowaniu całych zdań i słów; nie rozpoczynano nauki od poszczególnych znaków. Pismo rozumiano jako grupy znaków, nie widać zatem prawie żadnej tendencji do jego szczegółowej analizy.
Poza dokumentami związanymi z administracją listami itp., pisma kursywnego używano do innych celów, z których najciekawszym było zapisywanie dzieł literackich. Obejmują one fikcję literacką (opowiadania), dzieła dydaktyczne ("nauki"), teksty "filozoficzne", hymny religijne, poezję miłosną, królewskie inskrypcje i rozmaite inne teksty wtórnie wykorzystywane jako literackie; istnieje wreszcie spora liczba gatunków, których my dzisiaj nie uznalibyśmy za literackie: teksty medyczne i matematyczne, teksty rytualne i księgi kultu grobowego. Najważniejszym miejscem powstawania zwojów z tekstami literackimi były "domy życia", należące do świątyń skryptoria, w których wytwarzano kopie dzieł wszystkich rodzajów, nie tylko tekstów literackich. Taka tradycja trwała do III wieku n.e. Niektóre teksty przeszły przez proces adaptacji od hieratyki do demotyki. Niektóre dzieła literackie stały się powszechnie znane, stały się częścią kultury literackiej wspólnej twórcy i czytelnikowi
Egipt jest przedmiotem wielkiego zainteresowania ze strony Europejczyków, począwszy od Hekatajosa z Miletu w VI w. p. n. e. W okresie średniowiecza Egipt żył w pamięci z powodu jago zabytków, przede wszystkim piramidy. Zainteresowanie starożytnością odżyła w Renesansie ("Heroglyphica" Horapollona, "Korpus Hermetyczny").
Schyłek XVI i początek XVII wieku to pierwsze podróże do Egiptu w poszukiwaniu zabytków. Pietro della Valle (1586-1652) między 1616 a 1626 rokiem przewędrował całą wschodnią część basenu Morza Śródziemnego przywożąc egipskie mumie i ważniejsze manuskrypty koptyjskie(manuskrypty były napisane w najpóźniejszej formie języka egipskiego, wykorzystujące litery greckie, zatem mogły być tłumaczone przez wszystkich tych, którzy znali arabski, język, w którym powstały elementarze do nauki koptyjskiego).
Bibliografia:
1) Świat Wiedzy
2) A.Kutnarz, D.Kutnarz – „Historia Starożytna”, wyd. PWN 1992
3) D.Konwicka – „Egipcjanie i ich świat”, wyd. Euklides 1989