Jagiellonowie czasy świetności, czy upadku.

Jagiellonowie - to dynastia królewska wywodząca się od Władysława Jagiełły, panująca na Litwie w latach 1377-1434 i 1440-1572, a w Polsce od 1386 do 1582, do śmierci Zygmunta II Augusta. Jagiellonowie zasiadali też na tronach Węgier i Czech.

Na Węgrzech panowali:
Władysław Warneńczyk w latach 1440-1444,
Władysław II Jagiellończyk w 1490-1516 i jego syn, jako Ludwik II, w 1516-1526.

W Czechach z tej dynastii panowali
Władysław II w 1471-1516 i jego syn, jako Ludwik I w latach 1516-1526.

Założyciel dynastii Jagiellonów był synem Rusinki - Julianny i mocno zruszczonego Litwina - Olgierda, wnukiem Giedymina, prawnikiem Butumira. Jagiełło to spolonizowana wersja litewskiego Jogail, co tłumaczono - mężniejszy, bardziej sposobny. Urodził się około 1351 roku, a zmarł 31 maja 1434 roku.

Miał liczne rodzeństwo:
- sześciu braci: Skirgiełłę, Korybuta, Lingwena, Korygiełłę, Wigunta, Świdrygiełłę
- siedem sióstr: Kennę, Helenę, Marię, Wilhejdę, Katarzynę, Aleksandrę i Jadwigę.

Miał cztery żony:
- Jadwigę córkę Ludwika Węgierskiego i Elżbiety Rośniaczki,
- Annę, bratanicę hrabiego Hermana Cylejskiego,
- Elżbietę Granowską, córkę wojewody Ottona z Pilczy i Anny, córki Kazimierza Wielkiego i
- Zofię Holszańską.

Z tych związków miał pięcioro dzieci - trzy córki i dwóch synów. Tron tylko obieli synowie Władysław III i Kazimierz Jagiellończyk.

J. Kochanowski w "Polsce Jagiellonów" napisał m.in.: "Dynastyczna polityka Jagiellonów stawiała sobie za cel utrzymanie unii personalnej między Polską a Wielkim Księstwem Litewskim oraz objęcie tronów Czech i Węgier. Obdarzyli szlachtę przywilejami jednocześnie ograniczając prawa mieszczan i chłopów, co ukształtowało w państwie polsko-litewskim tzw. demokrację szlachecką.

Jagiellonowie należeli do najpotężniejszych rodzin monarszych w Europie, a ich czasy były okresem świetności politycznej, kulturalnej i gospodarczej Polski... ". Wprowadzając Władysława Jagiełłę na tron polski możnowładztwo małopolskie liczyło, że Litwa być może zrezygnuje ze swych pretensji do księstwa halicko- wołyńskiego, które dzięki temu znajdzie się w granicach państwa polskiego i że jednocześnie uda się rozszerzyć wpływy polskie także na inne terytoria ukraińskie.

Czy Polska w okresie panowania Jagiellonów przeżywała czasy świetności czy upadku niech potwierdzą poniższe fakty i wydarzenia jakie miały miejsce w latach od 1386 do 1572 w Polsce bądź w związku z nią.

1385 - 14.VIII Umowa polsko-litewska w Krewie. Jagiełło Wielki Książę Litewski, w zamian za uzyskanie ręki Jadwigi i tronu polskiego zobowiązuje się przyjąć chrzest w obrządku łacińskim wraz ze swymi braćmi i nawrócić Litwę na chrześcijaństwo, przyjąć do Polski ziemie Litwy i Rusi, odzyskać utracone przez Polskę terytoria (Pomorze).

1386-1434 Panowanie Władysława Jagiełły

1387 - Początki chrystianizacji Litwy w obrządku katolickim. Zorganizowane zostaje w Wilnie biskupstwo, które ma należeć do gnieźnieńskiej prowincji kościelnej. Jagiełło wydaje przywilej dla bojarów litewskich, gwarantując im dziedziczne posiadanie ziemi i uwolnienie od osobistych świadczeń na rzecz Księcia.

1392-1430 Panowanie w Wielkim Księstwie Litewskim Witolda, stryjecznego brata Jagiełły

1401 - Unia wileńsko - radomska. Witold uznany zostaje dożywotnio panującym Księciem Litwy pod zwierzchnią władzą Jagiełły.

1409-1411 Wielka wojna z Krzyżakami

1410 - 15.VII Wielkie zwycięstwo wojsk polsko - litewsko - ruskich nad Krzyżakami pod Grunwaldem.

1411 - 1.II Pokój polsko - krzyżacki w Toruniu. Krzyżacy rezygnują ze Żmudzi. Traktat toruński nie odpowiadał wielkości zwycięstwa grunwaldzkiego.

1413 - 2.X Unia horodelska. Zwycięstwo Polski i Litwy nad Krzyżakami toruje drogę do wzmocnienia stosunków między obu, zachowującymi jednak swoją odrębność państwami. Na zjeździe w Horodle obie strony zobowiązują się do wzajemnych konsultacji i uzgodnień w sprawie wyboru króla i wielkiego księcia po śmierci Jagiełły i Witolda oraz do odbywania wspólnych narad. Na Litwie wprowadzono podział kraju na kasztelanie i województwa.

1415 - Wystąpienie Pawła Włodkowica na soborze (1414 - 1418) w Konstancji z traktatem "O władzy papieża i cesarza nad niewiernymi" potępiającym ostro nawracanie mieczem stwierdzającym, że każdy naród ma prawo do pokojowego istnienia. Traktat Włodkowica stanowi ważny wkład w rozwój prawa międzynarodowego.

1415-1480 Jan Długosz, najwybitniejszy historyk polski XV w. Autor " Roczników, czyli kronik sławnego Królestwa Polskiego", dzieła opartego na bogatym materiale źródłowym oraz na obserwacjach własnych, zbieranych podczas kontaktów z biskupem krakowskim Zbigniewem Oleśnickim, akcji dyplomatycznych w czasach wojny 13-letniej i na dworze Kazimierza Jagiellończyka, którego dzieci był wychowawcą od 1467 r.

1418 - Powstanie pospólstwa i biedoty we Wrocławiu. Jest to jeden z najostrzejszych ówczesnych przejawów walki klasowej w miastach.

1422 - 27.IX Pokój z Krzyżakami nad jeziorem Melnem. Polska odzyskuje Nieszawę, Orłowo i Murzynowo. Pokój meleński kończy okres zmagań litewsko - krzyżackich trwających blisko 200 lat.

1423 - 26.X Statut warcki. Prawa szlachty zostają rozszerzone, zwłaszcza w stosunku do miast i kmieci. Pan może usunąć sołtysa mimo, zagwarantowanego mu dokumentem lokacyjnym, prawa dziedziczności.

1423 - Biskupem krakowskim i najbliższym doradcą króla zostaje zdecydowany przeciwnik husycyzmu Zbigniew Oleśnicki, który przez 30 lat kieruje polityką Polski.

1432-1440 Panowanie w Wielkim Księstwie Litewskim Zygmunta Kiejstutowicza ( brata Witolda)

1433 - 9.I Przywilej krakowski wydany przez Jagiełłę. Było to ponowienie przywileju jedlneńskiego, zawierającego artykuł gwarantujący wolność osobistą szlachty. Szlachcic nie może być uwięziony przed wydaniem wyroku przez sąd ziemski danej ziemi.

1434-1444 Panowanie Władysława III (syna Jagiełły)

1439 - V Próba powstania husyckiego. W bitwie pod Grotnikami konfederaci ponieśli druzgocącą klęskę. Do klęski tej przyczyniło się wewnętrzne rozbicie w obozie husyckim pomiędzy radykalnymi w swych dążeniach chłopami a interesami biorącej udział w konfederacji szlachty.

1440 - 13.III Zawiązanie konfederacji szlachty i miast pruskich przeciw Krzyżakom - tzw. Związek Pruski. Przedstawiciele pozostających w ożywionych kontaktach z Polską miast odgrywają w nim decydującą rolę. Związek nawiązuje stosunki z Polską. Pod wpływem Krzyżaków papież rzuca na Związek klątwę.

1440-1492 Panowanie Kazimierza Jagiellończyka w Wielkim Księstwie Litewskim.

1440-1444 Nowa unia personalna polsko - węgierska (1370-1382) zawarta pod wpływem niebezpieczeństwa tureckiego, zagrażającego Węgrom po podboju cesarstwa bizantyjskiego, ujarzmieniu Słowian południowych.

1444-1447 Bezkrólewie w Polsce po klęsce i śmierci Władysława III w bitwie pod Warną.

1447-1492 Panowanie Kazimierza Jagiellończyka w Polsce i na Litwie

1454 - Powstanie w Prusach. Członkowie Związku Pruskiego opanowują Gdańsk, Elbląg, Grudziądz, Chełmno i inne miasta. Stany pruskie poddają się Polsce. Kazimierz Jagiellończyk wciela Prusy do Korony polskiej. Polska wypowiada wojnę Krzyżakom.

1454-1466 Wojna trzynastoletnia z Zakonem Krzyżackim.

1454 - 19.III Zhołdowanie przez Polskę Księstwa Oświęcimskiego.

1454 - XI Przywileje nieszawskie. Ograniczały dotychczasowe znaczenie w państwie magnatów, a wzmocniły pozycję średniej szlachty przez wprowadzenie obowiązku uzyskiwania zgody sejmików na zwoływanie pospolitego ruszenia i nakładanie nowych podatków.

1457 - VI Wódz najemnych wojsk czeskich po stronie krzyżackiej Ulryk Czerwonka wydaje Malbork w ręce polskie.

1463 - 15.IX Połączona flotylla Gdańska i Elbląga w sile 25 okrętów rozbija na Zalewie Wiślanym flotę krzyżacką złożoną z 44 okrętów.

1466 - 19.X Pokój toruński. Podział państwa krzyżackiego. Pomorze Gdańskie i zachodni pas Prus z Malborkiem i Elblągiem oraz Warmia i ziemia chełmińska wracają bezpośrednio do Polski, otrzymując nazwę Prus Królewskich. Reszta ziem Zakonu, tj. wschodnia część Prus, pozostaje przy Krzyżakach jako lenno polskie.

1471 - Powołanie syna Kazimierza Jagiellończyka syna Władysława na tron czeski.

1484 - Zdobycie przez Turcję Kilii i Białogrodu, utrudniło to Polsce prowadzenie handlu z Bliskim Wschodem.

1490 - Powołanie Władysława Jagiellończyka na tron węgierski

1492-1497 Powstanie chłopskie na Podkarpaciu pod wodzą Muchy.

1492-1501 Panowanie Jana Olbrachta

1492-1506 Panowanie Aleksandra Jagiellończyka w Wielkim Księstwie Litewskim.

1493 - Ustalenie się sejmu walnego (król, senat i izba poselska).

1494 - Nabycie przez Jana Olbrachta księstwa zatorskiego i włączenie do Korony.

1496 - Jan Olbracht w Piotrkowie wydaje przywilej dla szlachty, który jest rozszerzeniem przywilejów nieszawskich. Przywilej ten ograniczył swobodę ruchów chłopa, zabraniając mu opuszczać wieś bez zezwolenia pana, ograniczył prawa miast, nadał zaś szlachcie liczne przywileje ekonomiczne.

1497 - Wyprawa wołoska Jana Olbrachta. Klęska w czasie odwrotu w lasach bukowińskich. Następstwem wyprawy były odwetowe najazdy Turków na Polskę oraz wyzwolenie się Wołoszczyzny spod zwierzchnictwa polskiego.

1473-1543 Mikołaj Kopernik, astronom, w dziele "O obrotach sfer niebieskich" obalił teorię geocentryczną, tworząc nową teorię heliocentryczną.

1501-1506 Panowanie Aleksandra Jagiellończyka w Polsce i na Litwie.

1501 - 23.X Unia mielnicka. Akt unii zatwierdzony przez Aleksandra Jagiellończyka w Mielniku pod presją możnowładztwa, które wykorzystało trudną sytuację króla w Wielkim Księstwie Litewskim (wojna z Rosją, zagrożenie przez Tatarów). Treść aktu: prawo wyboru wspólnego króla zastrzeżone zostało dla możnowładców polskich i litewskich. Całokształt spraw państwowych został oddany oligarchicznej grupie magnackiej, tj. radzie senatu z królem, jako jej przewodniczącym. Akt mielnicki spowodował ostrą opozycję szlachty z Janem Łaskim na czele.

1504 - Sejm w Piotrkowie uchwala dwie ustawy, skierowane przeciw możnowładcom: król ma prawo zastawić dobra koronne tylko za zgodą sejmu; możnowładcy nie mogą łączyć w jednym roku dwóch dygnitarstw. Zniesienie przywileju mielnickiego z 1501r.

1505 - 30.III - 14.V Sejm radomski. Konstytucja nihil novi. Król i jego następcy nie będą wydawać ustaw bez wspólnej zgody senatu i izby poselskiej. Zakaz trudnienia się szlachty handlem i rzemiosłem pod groźbą utraty szlachectwa. Konstytucja ta oddawała władzę szlacheckiej izbie poselskiej, przyczyniając się do uzyskania przez szlachtę przewagi w państwie.

1505-1569 Mikołaj Rej z Nagłowic. Pierwszy wybitny pisarz polski, nazywany "ojcem piśmiennictwa polskiego".

1506-1548 Panowanie Zygmunta Starego.

1512-1522 Wojna litewsko - rosyjska. Wojska rosyjskie zdobywają Smoleńsk.

1515 - VII Zjazd w Wiedniu Zygmunta Starego, króla Czech i Węgier Władysława Jagiellończyka i cesarza Maksymiliana Habsburga. Zawarcie układu, mocą którego zagwarantowano w razie wygaśnięcia dynastii Jagiellonów tron czeski i węgierski przypadnie Habsburgom. Maksymilian zobowiązał się nie popierać Moskwy i zakonu krzyżackiego w Prusach w1466 r.

1517-1533 Bartłomiej Berecci buduje na Wawelu renesansową kaplicę zwaną "zygmuntowską".

1518 - Król uznaje pełną jurysdykcję szlachty pod poddanymi. Odtąd chłop podlega wyłącznie sądownictwu swego pana.

1519-1521 Wojna z Zakonem Krzyżackim. Zakon ponosi klęskę. W 1521 r. zostaje zawarty 4-letni rozejm.

1520 - Statuty: toruński i bydgoski wprowadzają przymus pańszczyzny - jeden dzień w tygodniu.

1520, 1522, 1525 Edykty królewskie przeciw szerzeniu się reformacji.

1522 - 14.IX Pięcioletni rozejm z Rosją, przedłużony następnie do 1533 r.

1525 - 8.IV Traktat krakowski między Polską a Zakonem. Sekularyzacja Zakonu; państwo krzyżackie staje się państwem świeckim, pozostającym w zależności lennej od Polski. Dotychczasowy Wielki Mistrz, Albrecht Hohenzollern, został dziedzicznym władcą tego państwa.

1525 - 10.IV Hołd pruski. Książę Prus Albrecht Hohenzollern składa na rynku krakowskim hołd lenny Zygmuntowi Staremu.

1525 - 29.VIII Śmierć Ludwika Jagiellończyka w bitwie z Turkami pod Moskaczem. Czechy i Węgry przechodzą pod panowanie Habsburgów.

1529 - Wcielenie Mazowsza do Korony.

1530-1584 Jan Kochanowski. Znakomity poeta polski doby renesansu.

1535-1538 Wzrost ruchu egzekucyjnego szlachty. Program tzw. egzekucji obejmował postulaty naprawy i unowocześnienia prawa, egzekucji, czyli zwrotu przez magnatów nieprawnie rozdanych dóbr królewskich (tzw. królewszczyzn), nie łączenia w jednym ręku kilku dygnitarstw, ściślejszej unii z Litwą, wprowadzenia Kościoła narodowego.

1543 - Ukazuje się dzieło Mikołaja Kopernika - "O obrotach sfer niebieskich".

1548-1572 Panowanie Zygmunta Augusta, ostatniego z rodu Jagiellonów.

1549-1564 Największe nasilenie ruchu reformacyjnego w Polsce.

1550 - Marcina Bielskiego - "Kronika świata"

1551 - Andrzeja Frycza Modrzewskiego - "O naprawie Rzeczypospolitej"

1558-1582 Wojna o Inflanty. Zajęcie przez wojska rosyjskie Narwy, Dorpatu oaz zamków we wschodniej części Inflant.

1559 - 31 .III Poddanie się stanów inflanckich Zygmuntowi Augustowi w zamian za obronę przed Rosją.

1561 - Pojawienie się po raz pierwszy na Bałtyku polskich okrętów wojennych z banderą królewską.

1561-1570 Wojna inflancka (polsko - rosyjska)

1561 - 28.XI Unia między Polską a Inflantami w Wilnie. Warunki: Kurlandia staje się lennem Polski, sekularyzacja Zakonu Kawalerów Mieczowych zostaje, część Inflant, na lewym brzegu Dźwiny, zostaje włączona do Polski i Litwy; stany inflanckie zachowują swe dawne przywileje oraz wolność wyznawania religii ewangelickiej.

1562 - 1563 Sejm piotrkowski uchwala egzekucję dóbr. Wszystkie dobra królewskie mają być przez dotychczasowych posiadaczy zwrócone państwu. Sejm zakazuje starostom egzekwować wyroki sądów biskupich, tym samym zostaje zniesiona jurysdykcja duchowna nad szlachtą.

1564 - Kardynał Stanisław Hozjusz sprowadza do Polski Zakon Jezuitów.

1568 - 1569 Sejm w Lublinie obraduje razem z sejmem litewskim nad sprawą unii polsko - litewskiej.

1569 - 5.III Zgodnie z uchwałą sejmu lubelskiego Zygmunt August wydaje akt wcielenia do Korony województw: podlaskiego, wołyńskiego, bracławskiego.

1569 - 16.III Ściślejsze połączenie Prus Królewskich, które po pokoju w Toruniu zachowały pewne odrębności z Koroną.

1569 - 6.VI Sejm lubelski uchwala wcielenie Kijowszczyzny do Korony.

1569 - 28.VI Unia lubelska. Najważniejsze postanowieni: Korona i Wielkie Księstwo Litewskie stanowią jedno państwo; oba kraje mają jednego króla, wybieranego wspólnie i koronowanego w Krakowie; wspólne sejmy; wspólna moneta; wspólna polityka zagraniczna; wolność osiedlania się Polaków i Litwinów w obu krajach; osobne, ale jednakowe urzędy, skarb i wojsko.

1569 - Powstanie naukowego ośrodka ariańskiego w Rakowie, mającego wcielać w życie ideały społecznego radykalizmu braci polskich. Początki organizowania gminy komunistycznej.

1572 - Śmierć Zygmunta II Augusta

Myślę, że Polska Jagiellonów to czasy świetności. Mimo, że jak napisał P. Jasienica "W Polsce polityka wewnętrzna Jagiellonów oscylowała między popieraniem magnaterii a współpraca ze średnią szlachtą." Sukcesem Jagiellonów było doprowadzenie do trwałych i umacniających się związków Polski z Litwą przez ujednolicanie różnych instytucji państwowych. W drugiej połowie XV i XVI wieku Jagiellonowie skoligacenie z wieloma rodzinami monarszymi byli jedna z najpotężniejszych dynastii i skutecznie rywalizowali z Habsburgami o prymat w środkowej Europie. Bliski kontakt z krajami zachodniej Europy przyczynił się do rozkwitu nauki, kultury i sztuki renesansowej w państwach jagiellońskich. Dwory tej dynastii stały się ośrodkami mecenatu kulturalnego.

Był to okres wyjątkowego rozkwitu Polski. W dziedzinie stosunków zewnętrznych zapewniły go wygrane wojny i sukcesy polityki dynastycznej, w polityce wewnętrznej rozszerzenie uczestnictwa w rządzeniu państwem. Następnym wiekom przekazano uformowaną świadomość narodową elit politycznych, pojmowaną jako wspólnota pochodzenia, języka i organizacji, poczucie związku z państwem obejmujące różne grupy etniczne, zasadę tolerancji wewnętrznej i praworządności, zapewnienie udziału w sprawowaniu władzy dużej części społeczeństwa.

............................................................* * * *

Źródła:
1. M. Tymowski, J. Kieniewicz, J. Holzer - "Historia Polski"
2. Encyklopedia szkolna, Historia
3. "Dzieje Polski" pod redakcją Jerzego Topolskiego
4. P. Jasienica " Polska Jagiellonów"

Opracował:

Konrad Przygodzki
Klasa II a