Historia powszechna- Średniowiecze

Historia Powszechna – Średniowiecze

1. Średniowiecze – 476 r. – 1453 (lub 1492 r.).
Ś. Wczesne – V – X w.; okres rozkwitu XI – XII w.; okres zmierzchu – XIV – XV w.
Średniowiecze jest to umowny okres między starożytnością a czasami nowożytnymi
W Europie środkowej wschodniej i północnej wczesne średniowiecze przypada na inne stulecia (X – XIII.).
2. Ośrodki polityczne i kulturalne Europy wczesnośredniowiecznej. Bizancjum, Państwa Germańskie, Cesarstwo Ottonów, Arabowie.
Bizancjum: nazwa pochodzi od koloni greckiej założonej koło cieśliny Bosfor w VII w.p.n.e. Miasto te rozbudował Konstantyn Wielki i nazwał je swoim imieniem – Konstantynopolem. Od 395 r. stał się on stolicą Bizancjum. Justynian Wielki organizował wiele wypraw, odzyskał tereny Ameryki Północnej, w 529 r. dokonał kodyfikacji (ujednolicenia) prawa. W Bizancjum cesarz był zwierzchnikiem Kościoła. Miał on władze w Kościele i państwie.
Państwo Franków: Powstałe w czasie Wielkiej Wędrówki Ludów, które przybyły na tereny Galii pod wodzą Chlodwiga, który w 496 r. przyjął chrzest. Po śmierci Chlodwiga państwo uległo licznym podziałom co osłabiło władzę królewską. W 732 r. doszło do bitwy pod Poitiers gdzie Karol Młot stanął na czele i powstrzymał ekspansje Arabów. W 751 r. Karol Młot został wygnany z kraju. Tron objął jego syn Pepin Krótki. Został on koronowany a w 756 r. utworzone została ojcowizna św. Piotra. Po śmierci Pepina władze w kraju objął Karol Wielki, który bardzo skupiał się na podbojach. Najbardziej zaciekle walczył z Sasami, pokonał ich i przejął ich państwo. Władał on rozległym terenem. W 800 r. został on koronowany przez papieża Leona III i nadał mu tytuł cesarza. Karol Wielki w trakcie swojego panowania większość czasu spędził na wyjazdach. Wydał on wiele rozporządzeń regulujących sprawy społeczne, gospodarcze, kościelne i polityczne swego władztwa. Uważał je za prywatną własność i dzielił państwo wg uznania Karol Wielki sprawował rządy przez 46 lat, w roku 814 zmarł i jego syn Ludwik, który jeszcze za życia był koronowany przez Karola Wielkiego. Niestety Ludwik nie sprawdził się jako władca. W 843 r. podpisano traktat w Verdun, w którym to państwo frankijskie podzielono na trzy części. Karol Łysy dostał część zachodnią Ludwik wschodnią a Lotar zachował tytuł cesarza i pas ziem od Włoch aż po Morze Północne.
Cesarstwo Ottonów: W 919 r. Henryk I Ptasznik, który poszerzył granice Niemiec o Lotaryngię i Brandenburg oraz zhołdował Czechy i Danię. Odparł on również najazdy Węgier, które zostały uważane za największego wroga Niemiec. W 933 Henrykowi I udało się ich powstrzymać. Drugim władcą był Otton I, który w 955 r. na Lechowym Polu w Bawarii odniósł zwycięstwo nad Węgrami co bardzo skupiło uwagę papiestwa. W 962 r. Otton I został koronowany, było to drugie odnowienie godności cesarskiej. W 967 r. Otton I kazał koronować swojego syna Ottona II na współcesarza. Po śmierci Ottona I w 973 r. jego syn objął tron w Niemczech (miał on wtedy 18 lat).
Ożenił się on z księżniczką Teofano po to by ułatwić stosunki z Bizancjum. W 994 r. władzę objął Otton III. Wg jego głównych założeń państwo miało składać się z 4 części: Włoch, Francji, Niemiec i Słowiańszczyzny. W 1000 r. Otton III spotkał się w Gnieźnie z Bolesławem Chrobrym. Ostatnim Ludolfingiem na tronie Niemiec został Henryk II (koronacja 1014 r.).
Arabowie: Mahometowi w 610 r. objawił się anioł Gabriel i objawił mu jego posłannictwo. Zaczął on głosić swoje nauki; wiara w jednego Boga Allacha i jego aniołów. W 622 r. udał się on wraz z niewielką grupą ludzi z Mekki do Medyny. Mahomet okazał się również dobrym przywódcą, w 630 r. wkroczył do Mekki i nakazał wyburzyć posągi pogańskich bogów. Po śmierci Mahometa Arabami kierowali kalifowie, pod ich władzą rozpoczęła się ekspansja Arabów. Podbili oni imperium perskie, część cesarstwa bizantyjskiego. W 711 r. opanowali Hiszpanię. Po nieudanej próbie podbicia Franków w bitwie pod Poitiers w 732 r. Arabowie powstrzymali swoją ekspansję.

3. Feudalizm. Piramida feudalna. Rodzaje immunitetów. Rozwój renty feudalnej.
lenno – ziemia lub urząd nadawany przez seniora wasalowi
Feudalizm – jest to ustrój społeczno- ekonomiczny oparty na stosunkach zależności między wasalem a seniorem.
Komendacja- umowa między wasalem a seniorem. Jest to oddanie się pod opiekę osoby wolnej seniorowi (głównie możnemu). Oddający się w opiekę musiał najpierw przekazać swoją ziemię patronowi a dopiero wtedy dostał ją jako dzierżawę.
Beneficjum- jest to nadanie ziemi wasalowi jako forma wynagrodzenia.
Inwestytura- przekazanie wasalowi dóbr lennych lub urzędu przez seniora, który po złożeniu hołdu i przysięgi wierności przez wasala wręczał mu symbol danego lenna.
Immunitet- przywilej wyłączający terytoria lenników spod władzy urzędników króla. Dzięki niemu lennicy króla w imieniu władcy formalnie sprawowali władzę administracyjną, skarbową i wojskową. Dzielimy na: sądowy - przywilej sprawowania władzy sądowniczej przez feudała w jego dobrach; ekonomiczny - zwolnienie dóbr feudała ze świadczeń na rzecz panującego.
felonia – złamanie, zdrada przysięgi wierności
pańszczyzna- praca wykonywana przez chłopów głównie na roli (również w innych usługach) na rzecz pana w zamian za dzierżawę ziemi.
Danina- oddanie 10 części swoich dochodów głównie na potrzeby kościoła.
Czynsz- najczęściej w formie pieniężnej.
4. Słowianie w Europie. Powstanie pierwszych państw słowiańskich. Podział. Wierzenia. Ustrój polityczny i społeczny. Państwo Samona, Wielkomorawskie, Czechów, Ruś Kijowska
Słowianie osiedlili się między Odrą a Wisłą. Terenem ich osiedlania się na wysuniętym na wschód były ziemie nad Dnieprem. Słowianie podzielili się na 3 grupy: południowi- nizina panońska, Dunaj, Sawa, Drawa; słowianie wschodni- od Bugu aż po rejon Moskwy (Białoruś, Ukraina, Rosja)
Prusowie, Mazowszanie; Zachodni- Polacy, Czesi, Obryci, Wielecki, Serbowie Łużyccy, Ślężanie
Słowianie wierzyli w Boga Słońca, był to świat magii i wróżb. Oddawali cześć takim bogom jak:
Wit- bóg wiatru i urodzaju, występował na Pomorzu Zachodnim; Wołos- Podziemny bóg magii, sztuki, rzemiosła, bogactwa. występował u słowian wschodnich i zachodnich.; perun- bóg grzmotów i piorunów, występował na terenach między Odrą a Wisła.
Państwo Samona: Powstało w pierwszej połowie VII w. uznane za pierwsze państwo słowiańskie.
Znajdowało się ono na terenie Czech i Moraw. Państwem tym rządził Samon. Państwo to szybko się rozrastało i jego granice w latach 623-658 objęły dolną Austrię i Kotlinę Czeską, Odrę, Soławę i bagna Sprewy. Samon zmarł w 658 r. i to spowodowało zamęt w państwie.
Państwo Wielkomorawskie: Powstało w IX w. ze stolicą w Welehradzie z Mojomirem na czele . Objęło ono terytorium Moraw. Po śmierci Mojomira tron objął Racisław. W 862 r. zwrócił się on z prośbą do cesarza o przysłanie misjonarzy, którzy by szybko nawrócili jego lud na drogę chrześcijańską. Cesarz Michał III zgodził się i posłał do ich kraju Cyryla Metodego. Biegle oni władali językiem słowiańskim. Cyryl stworzył głagolicę (alfabet słowiański), w którym przełożył Pismo Święte. Państwo te rozpadło się w 905 r.
Państwo Bułgarów: Powstało w ok. 680r. Zajmowali oni okolice Pliski i deltę Dunaju. Państwo Bułgarskie rozbudował Borys – Michał, który z pomocą Metodego przeprowadził chrystianizację w swoim państwie. W IX – X w. władcy bułgarscy wzrośli w taką potęgę, że przybierali tytuł cara.
Państwo Czechów: Państwo powstałe w X w, na terenie upadłego państwa wielkomorawskiego. Rządziła nim dynastia Przemyślidów, którzy uznali zwierzchność cesarstwa niemieckiego. Zajmowali oni tereny Moraw, Słowacji, Śląska i kraj Wiślan. Państwo to zaciekle walczył z rodem Piastów. W 950 r. Mieszko I zmusił Bolesława I do płacenia hołdu trybunału. Następnie Bolesław I zawarł sojusz z Mieszkiem I, który tak potrzebował kogoś do walki z Wieletami.


5. Święte cesarstwo. Spór o inwestyturę. Problem obrony ziemi świętej w średniowieczu. Krucjaty XI-XII w.
W 451 r. papież Leon III ogłosił boską osobowość Chrystusa o Jego podwójnej naturze ludzkiej i boskiej co wywołało wiele konfliktów między teologami. W 691 r. cesarz bizantyjski zwołał sobór gdzie zażądał by papież dostosował się do jego dekretów; jednak papież nie wysłuchał i to doprowadziło do konfliktu między papieżem a cesarzem. W roku 1054 nastąpiła schizma wschodnia, rozłam między wschodnim a zachodnim chrześcijaństwem spowodowany oderwaniem się Kościoła prawosławnego od rzymskokatolickiego.
Przyczyny reform w Kościele: cesarze obsadzili na tronie papieskim swoich kandydatów, symonia
(czyli sprzedaż stanowisk kościelnych), ograniczenie bogactw Kościoła, nepotyzm, celibat (bezżeństwo księży), spór o inwestyturę, zaniedbywanie obowiązków.
Reforma Kunicka (benedyktynów): Przeprowadzili ją benedyktyni z opactwa Cluny we Francji. Oderwali się oni od świata doczesnego, podlegali oni tylko papieżowi. Wiedli oni surowe, zdyscyplinowane życie.
Uniwersalizm papieski – idea zwierzchności papieża nad władzą cesarską.
Papież Grzegorz VII (1073-1075) w roku 1075 na soborze rzymskim ogłosił Dyktat papieski, w którym papież miał objąć absolutną władzę nad cesarzem, miał on być zwierzchnikiem nad wszystkimi chrześcijanami. Te najważniejsze punkty nazwano reformami gregoriańskimi.
W 1122 r. w Wormacji zawarto konkordat (układ między papieżem a władzą). Kościół miał prawo do swobodnego wyboru biskupa wg prawa kościelnego.
6. Normanowie i ich europejskie podboje w IX- XI w.
Normanowie są to plemiona półwyspu Skandynawskiego i Jutlandzkiego. Są to tzw. Ludzie Północy. Przyczyny i technika wypraw: poszukiwanie nowych miejsc zaludnienia, chęć zdobycia łupów, poznanie nowych kultur, handel z innymi. Kanut Wielki był królem Danii, Norwegi oraz Anglii (po zdobyciu wyspy w 1016 r. W Anglii po najeździe Duńczyków zaszło wiele zmian m.in.
Wykształciła się nowa klasa wojowników anglosasko- duńscy, którzy byli bardzo kosztowni i rzemiosło wojenne mogło być tylko zawodem dla osób możniejszych. W X w. Normanowie przyjęli chrzest i ulegli szybkiej romanizacji. Edward Wyznawca obiecał, że po jego śmierci tron obejmie władca Normandii. Obietnicę tą dawały Wilhelmowi Zdobywcy tron Normandii a w 1066 r. stoczył bitwę i został władcą Anglii. Krótko po tym nastąpił sojusz angielsko- duński, który został równie szybko rozerwany poprzez zapłacenie dużego okupu przez Wilhelma Duńczykom.
Wilhelm nakazał płacić podatek każdemu mieszkańcowi Anglii i wprowadził duży rygor w państwie Angielskim, Anglie traktował jako zdobycz i rozdzielał ją między swoich ludzi.
7. Kształtowanie się monarchii stanowej w Anglii i we Francji.
Po śmierci Henryka I tron objął Henryk II Platnagenet, który posiadał tereny Anglii i Francji; żeby je utrzymać musiał on zaprowadzić silne rządy, administrację powierzając szeryfom szerokie uprawnienia. Wprowadził on podatek, który dotyczył wszystkich nawet Kościoła co wywołało konflikt z arcybiskupem Tomaszem Beckettem, który został zamordowany przez dworzan Henryka II. Henryk II umarł w 1189 r. i jego następcą był Ryszard Lwie Serce, który większość czasu spędził na wyprawach krzyżowych i umarł na jednej z nich w 1199 r. Jego następcą był Jan bez Ziemi, który chciał odzyskać tereny stracone przez poprzedników ale mu się to nie udało, a nawet utracił część ziem. Podwyższył on podatki, które dotyczyły też Kościoła i przez to rzucono na niego klątwę. W 1215 r. został zmuszony do podpisania Wielkiej Karty Swobód, stanowiącego układ króla ze szlachtą. Wielka Karta Swobód przeszkodziła wykształceniu się monarchii stanowej.
W XIII w. wykształcił się parlament. Angielski. Powołując się na zawarte w Karcie przywileje szlachta angielska wymusiła królu Henrykowi III utworzenie prowizji oksfordzkich. Odtąd szlachta miała razem z królem podejmować i kontrolować decyzje. Parlament ten zwoływano nieregularnie głównie w celu wymiaru nowych podatków. Do prawdziwej potęgi Francja urosła w XIII w. Proces centralizacji rozpoczął Ludwik IX Święty (panujący od 1226 r.), który zjednoczył południowe i północne tereny Francji. Wzmocnił on władzę we Francji. W 1285 r. rządy objął Filip IV Piękny, który chciał poszerzyć panowanie Francji co wymagało dużych funduszy. Dlatego król przejął zyski kupiecko- rzemieślniczej Flandrii. Dzięki niej król posiadał dużo bogactw. Niestety w 1302 r. doszło do buntu, w którym zwyciężyli mieszkańcy Flandrii.
8. Kultura we wczesnym średniowieczu. Rozkwit średniowiecza; Kultura pełnego średniowiecza (sztuka gotycka i romańska).
W średniowieczu językiem urzędowym był język łaciński. Panował również teocentryzm (podporządkowanie spraw ludzkich Bogu, w centrum zainteresowania stał Bóg). Szkolnictwo XII i XIII w. rozwinęło się czego efektem była alfabetyzacja krajów zachodnich, dając możliwość pisania i czytania nie tylko duchownym ale i ludziom świeckim. Ideały i wzorce kształtowane były przez Kościół. Przełomem dla rozwoju szkolnictwa stały się postanowienia soboru laterańskiego w 1215 r. Podjęto rozbudowę szkolnictwa parafialnego. Uczono tam pisać, czytać po łacinie co stało się niezbędne w pracy. Uczono również modlitw, pieśni. W średniowieczu panowała scholastyka, czyli udowodnienie podstawowych prawd wiary (dogmatów) metodą logicznego wnioskowania.
W średniowieczu powstawały uniwersytety (Paryż, Oksford, Padwa), do których przyciągało wiele osób. Były również szkoły katedralne, klasztorne, kupieckie. Powstawały zakony kontemplacyjne
(cystersi)- którzy byli ascetami, wykurzali się przyjemności , duży nacisk był położony na surowość obyczajów oraz zakony żebrzące- franciszkanie i dominikanie- franciszkanie ślubowali ubóstwo i głoszenie Ewangelii a dominikanie głosili naukę chrześcijańską, byli kaznodziejami. Filozofia Abelarda i Tomasza z Akwinu: Nawiązywali oni do filozofii Arystotelesa. Tomasz z Akwinu twierdził, że żeby poznać Boga należy poznać jego dzieło, czyli świat, który możemy poznać za pomocą zmysłów. Piotr Abelard ogłosił własną interpretację Trójcy Świętej każdej z nich przypisując inne cechy. W 1122 r. ogłosił zbiór sprzecznych ze sobą cytatów z Pisma Świętego. Od Arystotelesa przejął się empiryzm i racjonalizm, twierdząc, że nie ma sprzeczności między prawdami objawionymi a rozumowymi. W średniowieczu wyróżniano 2 sztuki: romańską- kamień, sklepienie kolebkowe, małe okna, grube mury, portal, absyda (półkoliste zakończenie ołtarzowej części kościoła) oraz gotycka- cegła, sklepienie krzyżowo żebrowe, witraże, strzelistość wież, rozeta (okrągłe okno). W późniejszym średniowieczu na zachodzie Europy w XV w. a w Polsce w. XVI w. zakończyła się sztuka gotycka, budowli już nie stawiano w tym stylu. W późnym średniowieczu Kościół zaniepokoił się zmianami rozwoju gospodarki towarowo- pieniężnej i nawoływali oni do ascezy lecz bez skutku i sami prowadzili bogaty tryb życia, mieszkali we pałacach, posiadali własną służbę. Znaleźli się krytycy, np Girlamo Savonarola, który z czasem stał się najbardziej wpływową osobą w mieście, wprowadził reformę pieniężną.
9. Wielka schizma w Kościele zachodnim.
W 1170 r. zainicjowały ruchy waldensów, które krytykowały bogacenie się Kościoła, żądali ubóstwa i prostoty pierworodnego chrześcijaństwa. W 1215 r. powołano działalność Świętego Oficjum, czyli inkwizycji, która była skierowana przeciwko tym ruchom. W latach 1309-1377 papieże rezydowali we Francji w Awinionie. Przyczyną była bezsilność papieży wobec ruchów plebejskich we Włoszech. W 1377 r. papież Grzegorz XI przeniósł siedzibę ponownie do Rzymu kończąc z niewolą awiniońską. Po śmierci Grzegorza XI doszło do konfliktu między kardynałami z Francji, którzy poparli Klemensa VII, a kardynałami z Rzymu, którzy poparli Urbana VI. Tak zapoczątkowała się schizma zachodnia, która trwała przez 40 lat.
10. Kościół w X-XII w. Ruchy heretyckie.
Kościół odgrywał ważną rolę w średniowieczu. To właśnie tu rozwijała się nauka i sztuka. W średniowieczu panowała idea- teocentryzm. Bóg był w centrum zainteresowania; panowała wyższość dóbr duchowych nad doczesnymi. W XI i XII w. zmniejszył się dystans między kulturą uczoną a ludową. Kultura uczona zaczęła docierać do ludności poprzez malowidła, rzeźby i treści kazań. Spowodowało to pogłębienie się życia religijnego. Bardzo ważnym przedsięwzięciem Kościoła było rozpoczęcie nauczania szkolnego. Powstawały szkoły katedralne, klasztorne, parafialne potem szkoły kupieckie. Ruchy heretyckie miały znaczący wpływ na zmiany jakie zachodziły w Kościele. Do 1000r. heretycy byli nieznani, dopiero w 1052 r. herezje zaczęły się nasilać. Wiele ruchów heretyckich ukształtowało się pod wpływem poglądów Jana Wiklefa. Wg jego poglądów Pismo Święte było jedynym źródłem objawienia, odrzucił on księgę Ojców. Postulował by liturgia głoszona była w języku narodowym. Drugim reformatorem był Jan Hus, który domagał się ograniczenia praw duchowieństwa. Został spalony na stosie w 1415 r. na soborze w Konstancji wraz ze swoim uczniem.