Sejm i Senat w źródłach prawa RP

Sejm i Senat pełnią szczególną rolę w polskim systemie źródeł prawa. Artykuł 87 konstytucji klarownie wylicza akty normatywne, które zaliczane są do owego systemu. Jednakże w artykule tym nie zostały wymienione osobliwe akty prawne, które również zaliczane są do źródeł prawa. Akty te to uchwały regulaminowe Sejmu i Senatu. Zadania stawiane przed regulaminami parlamentarnymi przedstawione zostały w artykule 112 konstytucji. Wykazanie miejsca, znaczenia oraz rangi tych szczególnych uchwał w systemie źródeł prawa w Polsce stanowi przedmiot mojej pracy. Mój wywód został oparty na komentarzu do konstytucji prof. Leszka Garlickiego.
Przedmiotem regulaminów parlamentarnych jest określenie organizacji i funkcjonowania izb oraz obowiązków i praw przysługującym ich członkom. Istotne jest również uregulowanie stosunków poszczególnych izb z innymi organami państwa lecz tylko w zakresie funkcji jakie parlament wykonuje. W tej uchwale został unormowany także tryb udzielania przez izbę informacji na temat działalności izby. Wyżej wymieniona materia regulaminowa jest swoistą konkretyzacją artykułu 112 konstytucji. Drugim jakże istotnym zadaniem regulaminu jest uzupełnianie przepisów konstytucji. Dokonuje się to poprzez określenie odrębności w toku legislacyjnym w sprawie projektu oznaczonego jako pilny.
Przytoczone wyżej czynniki świadczą o wykonawczym charakterze regulaminu względem konstytucji co sprawia, że związek pomiędzy tymi dwoma aktami normatywnymi jest bardzo ścisły.
Analizując miejsce regulaminu w systemie źródeł prawa osobliwym czynnikiem jest forma jaką on przybiera w systemie prawa. Praktyka konstytucyjna utrwalila zasadę, iż izby nadają swemu regulaminowi formę uchwały a nie ustawy. Taka a nie inna forma regulaminu ma również uzasadnienie nie tylko praktyczne, choć sama konstytucja nie tworzy obowiązku nadania regulaminowi formy uchwały. Za formą uchwały przemawia także wykładnia językowo-logiczna a nawet funkcjonalna i systemowa. Wynika to z zasady autonomii regulaminowej izb, która została wywiedziona z przepisów konstytucji poprzez Trybunał Konstytucyjny. Jako, że regulamin danej izby dotyczy wyłącznie tej izby można by uznać za niestosowne gdyby w rozpatrywaniu regulaminu np. Sejmu brał udział kolejno Senat i prezydent gdyby miał on przyjąć formę ustawy. Kolejnym czynnikiem promującym formę uchwały jest swobodniejsza możliwość ustanowienia środków dyscyplinujących posłów bądź senatorów. Do autonomii regulaminowej i środków dyscyplinujących jako postulatów ?za? formą uchwały zaliczyć można także łatwiejszą procedurę inicjatywy uchwałodawczej. Izba w swym regulaminie może samoistnie określić podmioty, którym przysługuje to prawo. W przypadku ustawowej formy regulaminu krąg podmiotów z prawem inicjatywy ustawodawczej jest ściśle określony w 118 artykule konstytucji.
Swoistą cechą regulaminu parlamentarnego, biorąc pod uwagę miejsce w systemie źródeł prawa, jest szczególny, wyróżniający charakter tejże uchwały. Zasada ta ma swoją genezę w ścisłym związku między regulaminem a konstytucją wyrażającym się w konkretyzowaniu a nawet uzupełnianiu przepisów konstytucji przez regulamin. Również istotne jest to, że materia regulaminowa określona w konstytucji przynależy wyłącznie do regulaminu. W związku z tym dla uchwalenia bądź zmiany regulaminu przewidziane są specjalne tryby. Uchwałę regulaminową wyróżnia również jej tryb wejścia w życie. Innowacyjna jest zasada, że uchwała regulaminowa jest obowiązkowo ogłaszana w Dzienniku Urzędowym RP ?Monitor Polski? jak to ustanowiono w artykule 130 regulaminu. Pozostałe uchwały nie-regulaminowe są ogłaszane jedynie w razie takiego postanowienia marszałka lub wchodzą w życie właściwie z chwilą uchwalenia. Promulgacja regulaminów parlamentarnych ma na celu informowanie o przepisach w nich zawartych zarówno samych adresatów norm jak i opinii publicznej zainteresowanej działalnością danej izby.
Idąc dalej, poprzez to, że regulamin parlamentarny normuje sposób funkcjonowania i organizacji naczelnego organu państwowego jakim jest Sejm lub Senat w sensie materialnym jest zbliżony do ustawy, formalnie będąc uchwałą. Warto również wspomnieć, że szczególny charakter uchwały regulaminowej zewnętrznie podkreśla sama nazwa wyróżniająca go od pozostałych aktów prawnych tego rodzaju.
Odnosząc się do miejsca regulaminu parlamentarnego w źródłach prawa nie można nie wspomnieć o roli jaką ten akt pełni w dziedzinie prawa parlamentarnego poprzez unormowanie organizacji i działalności zarówno Sejmu jak i Senatu. Do innych źródeł prawa parlamentarnego można zaliczyć samą konstytucje, ustawy zwykłe a także uchwały uzupełniające regulamin.
Niezmiernie znaczącą i interesującą kwestią jest określenie rangi regulaminu parlamentarnego. Zanim dokonana zostanie jednolita hierarchizacja należy dokonać rozróżnienia zakresu unormowania regulaminowego. Materię regulaminową można podzielić na obowiązkową (obligatoryjną), której podstawą jest artykuł 112 konstytucji oraz dozwoloną (fakultatywną), której uzasadnieniem jest praktykowany w polskim parlamentaryzmie zwyczaj konstytucyjny. Podział ten jest wyjątkowo istotny gdyż regulamin w sferze materii określonej przez konstytucję nie ma mniejszej mocy prawnej od ustawy a także może tworzyć samoistne kryterium oceny zgodności z najwyższym aktem normatywnym konkretnego postępowania ustawodawczego. Ten drugi czynnik wynika z przepisów ustawy z 1 sierpnia 1997r. o Trybunale Konstytucyjnym. W myśl artykułu 42 tej ustawy Trybunał ma obowiązek badania trybu w jakim ustawa dochodzi do skutku na podstawie obowiązujących przepisów prawa a nie samych ustaw jak normowała to poprzednia ustawa o Trybunale Konstytucyjnym z roku 1985. Dodatkowo rangę regulaminu dobitniej akcentuje pogląd w doktrynie prezentowany przez prof. Czeszejko- Sochackiego głoszący, że jego przepisy mogą być adresowane także do podmiotów zewnętrznych wobec parlamentu.
Ranga regulaminu ulega zmianie gdy pod uwagę będą brane jego wszystkie przepisy prawne, regulamin traktowany jako cały akt prawny. Wówczas regulamin Sejmu znajduje się poniżej ustawy jako aktu do którego uchwalenia wymagana jest zgoda Senatu i prezydenta. W związku z tym regulamin nie może normować spraw objętych obligatoryjną materią ustawową bez wyraźnego upoważnienia w konstytucji.
Istotna dla rangi uchwały regulaminowej jest również zasada autonomii organizacyjnej izb. Wiąże się to z tym, że regulamin nie może być samodzielnym przedmiotem kontroli prezydenta, rządu czy drugiej izby. Badaniem konstytucyjności regulaminu zajmuje się Trybunał Konstytucyjny, który może dokonać tego także na wniosek organów państwowych wyżej wymienionych na podst art. 188 pkt 3 konstytucji. Jednakże Trybunał, mając na uwadze autonomię organizacyjną izb, wypowiedział się za szczególną powściągliwością w przypadku badania konstytucyjności regulaminu. Obowiązuje zasada silnego domniemania zgodności tejże uchwały szczególnej z ustawami.
Reasumując znaczenie regulaminu parlamentarnego uwarunkowane jest przepisami, które brane są pod uwagę w konkretnym przypadku. Jeżeli przepisy wynikają bezpośrednio z ustawy zasadniczej wówczas regulamin ma moc nie mniejszą od ustawy. Warto wspomnieć, że w systemie prawnym innych państw występują zupełnie inne unormowanie w przypadku regulaminu parlamentarnego. Wystarczy przytoczyć przykład Szwecji, w którym to państwie regulamin przybiera formę bądź ustawy konstytucyjnej, bądź ustawy zwykłej. Uchwała regulaminowa choć nie wymieniona w III rozdziale konstytucji pełni ważną funkcję dla prawa parlamentarnego, ma również znaczny udział w pielęgnacji zasady demokratycznego państwa prawa.