Prawo rodzinne i opiekuńcze
PRAWO RODZINNE I OPIEKUŃCE
1. POJĘCIE PRAWA RODZINNEGO:
- prawo rodzinne zajmuje się:
- szeroko rozumianą rodziną ,
- stosunkami prawnymi jakie zachodzą w rodzinie zarówno:
- majątkowymi jak i niemajątkowymi,
- jakie wynikają z małżeństwa,
- pokrewieństwa,
- opieki i kurateli.
2. ŹRÓDŁA PRAWA RODZINNEGO:
I. Konstytucja RP.
Uchwalona 02.04.1997r Konstytucja RP zawiera kilka przepisów dotyczących prawnej ochrony rodziny:
- w art. 18 Konstytucji określono małżeństwo jako związek mężczyzny i kobiety. Jednocześnie zadeklarowano w nim, że jako takie - obok rodziny, macierzyństwa i rodzicielstwa – znajduje się ono pod ochroną RP;
- art. 47 Konstytucji – dobrem ściśle związanym z funkcjonowaniem rodziny jest także życie prywatne, rodzinne, cześć i dobre imię oraz decydowanie o swoim życiu osobistym- prawo rodziny do prywatności;
- art. 48 Konstytucji – prymat rodziców w wychowaniu dzieci;
- art. 70 Konstytucji – wolność rodziców w wyborze szkół dla dzieci innych niż publiczne;
- art. 53 ust. 3 Konstytucji – prawo do zapewnienia dzieciom wychowania i nauczania moralnego i religijnego;
- art. 72 ust. 1 zd. 2 mówi, że „Każdy ma prawo żądać od organów władzy publicznej ochrony dziecka przed przemocą, okrucieństwem, wyzyskiem i demoralizacją”; ust. 2, zaś „Dziecko pozbawione opieki rodzicielskiej ma prawo do opieki i pomocy władz publicznych”
- art. 71 – Konstytucja nakłada na państwo obowiązek prowadzenia polityki społecznej i gospodarczej uwzględniającej dobro rodziny dając prawo do szczególnej ochrony rodzinom znajdującym się w trudnej sytuacji materialnej i społecznej.
II. Kodeks rodzinny i opiekuńczy.
Jest głównym źródłem prawa rodzinnego. Zaczął obowiązywać od 1.1.1965 r. i był od tamtej pory wielokrotnie nowelizowany. KRO zawiera regulacje stosunków rodzinno prawnych opartych na małżeństwie, pokrewieństwie, powinowactwie i przysposobieniu oraz unormowania wykraczające poza tę materię, bo należące do obszaru osobowego prawa cywilnego, a dotyczące stosunków opiekuńczych.
III. Ratyfikowane umowy międzynarodowe.
* Powszechna Deklaracja Praw Człowieka - 10.12.1948 r.
proklamowana przez ONZ,
*Pakty Praw Człowieka - uchwalone przez Zgromadzenie Ogólne ONZ 16.12.1966r.
– rodzinie poświęcono w nich mało miejsca jednak to właśnie w nich wyrażono fundamentalne dla życia rodzinnego idee prymatu rodziców w wychowaniu dzieci, autonomii rodziny wobec wpływów państwa a także potrzebę wspierania rodziny przez państwo.
* Konwencja o Prawach Dziecka - ma ona wyjątkowy charakter pod względem szczegółowości uregulowań dotyczących rodziny(uchwalona przez Zgromadzenie Ogólne ONZ 20.11.1989 r., a ratyfikowana przez Polskę 30.09.19991r.). W dokumencie tym dziecko potraktowano jako samodzielny podmiot prawa, który ze względu na swój wiek wymaga roztoczenia nad nim szczególnej troski, w tym również właściwej ochrony prawnej.
Niektóre z opisanych praw dziecka to prawo do:
-życia(art. 6);
-określenia tożsamości i znajomości swojego pochodzenia(art. 7);
-rodziny i pozostawania pod opieką rodziców, którym przysługuje prymat w wychowaniu dziecka(art. 7 oraz 5, 18, 27);
-poszanowanie więzi rodzinnych dziecka(art. 9)
-ustanowienia dla niego pieczy zastępczej(art. 20)
-ochrony przed wszelkimi formami przemocy(art. 19), w tym ochrony przed wszelkimi formami wyzysku seksualnego i nadużyć seksualnych (art.34)
-ochrony dobra dziecka w postępowaniu adopcyjnym (art.21)
-odpowiedniego poziomu życia (art. 27)
* Europejska Konwencja o wykonywaniu praw dzieci, Strasburg 25.01.1996 r.
* Karta Praw Rodziny ustanowiona przez Stolicę Apostolską w 1982 r.
* Konwencja o dochodzeniu roszczeń alimentacyjnych za granicą, Nowy Jork 1956 r.
* Konwencja o uregulowaniu opieki nad małoletnimi, Haga 1902 r.
* Konwencja w sprawie zgody na zawarcie małżeństwa, najniższego wieku małżeńskiego i rejestracji małżeństw, Nowy Jork 1962 r.
* Europejska konwencja o uznawaniu i wykonywaniu orzeczeń dotyczących pieczy nad dzieckiem oraz jej przywracaniu, 1980 r.
* Konwencja o uznawaniu rozwodów i separacji, Haga 01.06.1970 r.
- Konwencja dotycząca cywilnych aspektów uprowadzenia dziecka za granicę, Haga 25.10.1980 r.
* Europejska konwencja o przysposobieniu dzieci, Strasburg 24.04.1967 r.
* Konwencja ochronie dzieci i współpracy w dziedzinie przysposobienia międzynarodowego, Haga 29.05.1993 r.
* Europejska konwencja o statusie prawnym dziecka pozamałżeńskiego, Strasburg 15.10.1975 r.
3. Zasady prawa rodzinnego:
- zasada kierowania się dobrem dziecka;
-autonomii rodziny względem wpływów zewnętrznych, w szczególności państwa;
-prymatu rodziny w wychowaniu dzieci;
-świeckości prawa rodzinnego( w szczególności związków małżeńskich) i kompetencji organów państwa w rozstrzyganiu spraw rodzinnych;
-równouprawnienia małżonków w ich wzajemnych relacjach i stosunkach z ich wspólnymi dziećmi;
-trwałości związków małżeńskich.
4. Prawo opiekuńcze są to:
- normy, których celem jest zabezpieczenie ogółu interesów życiowych (spraw osobowych i majątkowych):
- osób nieletnich nad którymi nikt nie sprawuje władzy rodzicielskiej,
- osób dorosłych całkowicie ubezwłasnowolnionych.
5. Sądy rodzinne:
Sądami rodzinnymi określane są funkcjonujące w strukturze sądów rejonowych wydziały rodzinne i nieletnich. W chwili obecnej sądy rodzinne orzekają w sprawach z zakresu:
-prawa rodzinnego i opiekuńczego(z wyłączeniem spraw rozwodowych, które należą do kompetencji wydziałów cywilnych sądów okręgowych);
-postępowania w sprawach nieletnich;
-postępowania w stosunku do osób uzależnionych od alkoholu;
-ustawy o ochronie zdrowia psychicznego;
-ustawy o przeciwdziałaniu narkomanii i innych.
6. Opieka prawna:
Opieka prawna może dotyczyć zarówno małoletnich dzieci jak i osób dorosłych całkowicie ubezwłasnowolnionych. Sprawowanie opieki prawnej nie jest formą pieczy zastępczej, gdyż nie musi się wiązać ze wspólnym zamieszkaniem opiekuna i podopiecznego.
7. Opieka nad małoletnim:
Opiekę ustanawia Sąd opiekuńczy właściwy według miejsca zamieszkania podopiecznego.
Obowiązek jej ustanowienia powstaje, gdy rodzice dziecka:
- nie żyją,
-są nieznani,
-nie mają pełnej zdolności do czynności prawnych,
-zostali pozbawieni władzy rodzicielskiej nad dzieckiem,
-nie sprawują władzy rodzicielskiej w wyniku jej zawieszenia.
8. Opiekun:
- musi mieć całkowita zdolność do czynności prawnych,
- posiadać pełnię praw publicznych, rodzicielskich lub opiekuńczych.
9. Sprawowanie opieki:
- objecie opieki jest prawnym obowiązkiem, jednak nie zdarza się aby sąd ustanowił opiekunem osobę która nie wyraziła na to zgody,
- do sprawowania opieki stosuje się odpowiednio przepisy o władzy rodzicielskiej z zachowaniem odrębności wynikającej z przepisów o opiece.
Opiekun jest przedstawicielem ustawowym podopiecznego.
Ma on obowiązek sprawowania pieczy:
- zarówno nad osobą podopiecznego jak i nad jego majątkiem, podlegając przy tym nadzorowi sądu.
- winien uzyskiwać zgodę sądu we wszystkich ważniejszych sprawach, które dotyczą zarówno osoby jak i majątku podopiecznego.
10. Nadzór:
Sąd opiekuńczy ma nadzór nad sprawowaniem opieki.
- sprowadza się on do nałożenia na opiekuna obowiązku zaznajamiania sądu z jego działalnością:
* poprzez składanie sprawozdań dotyczących osoby podopiecznego,
* rachunków z zarządu majątkiem, które to rachunki sąd zatwierdza.
11. Ustanie opieki, zwolnienie opiekuna:
Opieka prawna została pomyślana jako instytucja trwała.
- ustanie następuje z mocy prawa gdy podopieczny osiągnie pełnoletniość,
- gdy wcześniej zostanie przywrócona władza rodzicielska,
- gdy nieletni zostanie on przysposobiony,
- z ważnych powodów tj. np. choroba opiekuna, sąd może go zwolnić z opieki.
12. Kuratela:
Kuratela to instytucja prawną służącą ochronie interesów majątkowych osób, które tej ochrony wymagają:
Ustanowienie kuratora przewidziane jest m.in. dla:
* osób częściowo ubezwłasnowolnionych(powołany jest on do reprezentowania takiej osoby sprawowania zarządu nad jej majątkiem, o ile sąd opiekuńczy tak postanowi)
* dzieci poczętych(jeśli wymaga tego ochrona ich przyszłych praw, na przykład spadkowych; kuratela ustaje z chwilą urodzenia dziecka)
* osób ułomnych(ustanawia się go na wniosek osoby ułomnej, a zakres jego uprawnień i obowiązków określa sąd opiekuńczy)
* nie żyjącego domniemanego ojca w postępowaniu o ustalenie lub zaprzeczenie ojcostwa.
13. Postępowanie w sprawach nieletnich:
Ustawa o postępowaniu w sprawach nieletnich- UPN uchwalona 26.101982 r. weszła w życie 13.06.1983 r.
Uchwalono ją w celu:
- przeciwdziałania demoralizacji i przestępczości nieletnich,
- stworzenia warunków powrotu do normalnego życia, tym, którzy popadli w konflikt z prawem bądź z zasadami współżycia społecznego.
Celem UPN jest dążenie do:
- umocnienia funkcji opiekuńczo- wychowawczej rodzin i ich poczucia odpowiedzialności za wychowanie dzieci.
Należy odróżniać pojawiające się w aktach prawnych i literaturze prawniczej pojęcia:
- nieletni,
- małoletni.
To ostatnie pojecie używanie zwłaszcza w prawie cywilnym obejmuje wszystkie osoby niepełnoletnie.
Nieletnim jest natomiast każdy, kto został objęty postępowaniem uregulowanym w UPN, a wiec są to:
-osoby, które nie ukończyły 18 lat, a objęte zostały postępowaniem w związku z zapobieganiem lub zwalczaniem demoralizacji.
-osoby, które ukończyły lat 13, ale nie ukończyły 17 i toczy się wobec nich postępowanie o popełnienie czynu karalnego.
-osoby, wobec których są wykonywane orzeczone przez sąd dla nieletnich środki wychowawcze lub poprawcze, nie dłużej jednak niż do ukończenia przez nich 21 roku życia.
14. Środki stosowane wobec nieletnich;
Wobec nieletnich mogą być stosowane:
-środki wychowawcze;
-środek poprawczy w postaci umieszczenia w zakładzie poprawczym;
-środek leczniczo-wychowawczy;
-kara.