Osiągnięcia Starożytnego Bliskiego i Dalekiego Wschodu.

Osiągnięcia starożytnego Bliskiego i Dalekiego Wschodu – wynalazki i odkrycia Egipcjan, Mezopotamii, Indian (Indie) i Chin.

Poprzez Starożytność określamy okres w historii trwający od końca IV tysiąclecia p.n.e. czyli od momentu pierwszych przekazów pisemnych (Sumerowie zaczęli stosować pierwsze pismo – klinowe) do politycznego upadku cesarstwa zachodniorzymskiego w 476 roku lub jak podają niektórzy historycy do podziału cesarstwa na dwie części po śmierci Teodozjusza w 395 roku. Dzięki odkryciom starożytnych cywilizacji możemy mówić o rozwoju nauk matematycznych - miarach i liczbach, astrologii, medycynie, budownictwie, architekturze, zapoczątkowały rozwój pisma, hierarchię społeczną, przejście z życia koczowniczego do osiadłego, rozwoju miast, ustrojów politycznych czy sądownictwa.

Najważniejsze przemiany zachodzące w starożytności przebiegały na stosunkowo niewielkim terenie. Obszar ten obejmował Bliski i Daleki Wschód oraz basen Morza Śródziemnego. Na Bliskim Wschodzie były to cywilizacje Mezopotamii, Egiptu i Izraela, na Dalekim Wschodzie - Indie i Chiny, nad Morzem Śródziemnym - Grecja i Rzym.

W mojej pracy przestawię największe osiągnięcia tego okresu na podstawie wybranych cywilizacji.
Mezopotamia

W IV tysiącleciu p.n.e. Sumerowie stworzyli w południowej Mezopotamii jedną z pierwszych znanych cywilizacji. Założyli szereg niezależnych państw-miast, takich jak Eridu, Uruk, Ur, często prowadzących ze sobą wojny. Mieszkańcami byli przede wszystkim rolnicy zajmujący się uprawą okolicznej ziemi, ale także rzemieślnicy i kupcy. Sumerowie utrzymywali kontakty handlowe z innymi ośrodkami cywilizacji: Egiptem, Syrią, Palestyną i doliną Indusu, stworzyli pismo klinowe, które przez większość II tysiąclecia p.n.e. pełniło rolę „lingua franca” (język mieszany, uniwersalny, nazwa nadana współcześnie) na całym Bliskim Wschodzie (poza Egiptem) oraz rozbudowany system irygacyjny.

Pismo, jedno z największych osiągnięć ludzkości, powstało z potrzeby prowadzenia rachunków. Pierwsze zapisane znaki użyte były do rozliczenia produkcji rolniczej (np. liczenie kóz). Po zapisie gliniane tabliczki suszono na słońcu lub wypalano. Sumerowie wykonywali z trzcin rylce, którymi odciskali znaki w mokrej glinie. Trójkątne narzędzia robiły klinowate odciski, od których powstała nazwa pisma klinowego. Duży skok w rozwoju pisma dokonał się, gdy zaczęto go używać nie tylko do prowadzenia rachunkowości świątynnej, ale szybko znalazło zastosowanie w życiu jednostek i administracji państwowej. Dzięki temu odkryto system dziesiętny, ujednolicono system miar i wag, system sześćdziesiątkowy, pozycyjny system zapisywania liczb, potęgowanie do drugiej i trzeciej potęgi oraz zegar słoneczny, Sumeryjczykom zawdzięczamy także podział godziny na 60 minut oraz podział okręgu na 360 stopni.

Pismo służyło też do zapisywania języka mówionego w formie notatek. W ten sposób pismo stało się środkiem komunikacji, a Sumerowie używali tych tabliczek do informacji między sobą, jako rodzaj usługi pocztowej. Do najistotniejszych zabytków pisma mezopotamskiego zaliczamy, spisaną około III/II tysiąclecia p.n.e. sumeryjską opowieść o potopie i babiloński poemat o stworzeniu świata. Wynalezienie i rozwój pisma pozwoliło na stworzenie mezopotamskich zbiorów praw, z których poznanym prawie w całości i najstarszym zachowanym jest kodeks Hammurabiego z XVIII wieku p.n.e. Intencją Hammurabiego jako prawodawcy, było spisanie wszystkich panujących zwyczajów i praw oraz ustanowienie jednolitych norm ułatwiających rozwój społeczno-gospodarczy. Prawa ustalone w Kodeksie Hammurabiego są obecnie uważane za największe dzieło prawodawcze starożytnego Wschodu.

W Mezopotamii około 3000 roku p.n.e. prowadzono obróbkę żelaza, wcześniej od IV tysiąclecia p.n.e. stosowani metodę wosku traconego do wyrobu przedmiotów użytku domowego, narzędzi, broni, ozdób i posągów z brązu, który odkryli ze stopu miedzi i cyny. Cywilizacji mezopotamskiej zawdzięczamy również koło garncarskie, system nawadniający, żuraw wodny użytkowany w rolnictwie oraz sieć wodociągową w miastach. Wraz z rozwojem miast w Mezopotamii zaczęto zwracać uwagę na potrzeby fizjologiczne, co doprowadziło do powstania około 2300 roku p.n.e. toalet komunalnych wraz z kanalizacją a także do wynalezienia mydła w 2500 roku p.n.e. W 2000 roku p.n.e. w Mezopotamii wynaleziono lekkie koło szprychowe i zaczęto je stosować w szybkich rydwanach wojennych, wozach bojowych dla wojska.
Chiny

Początki państwa chińskiego sięgają XII wieku p.n.e. Do trzeciego tysiąclecia p.n.e. Chiny były rozbite na wiele zwalczających się państewek, a pierwszą dynastią panującą była Szang. W 221 roku p.n.e. powstało jednolite państwo z inicjatywy króla Czeng, założyciela dynasti Cin, od którego powstała nazwa Chin. Na czele państwa stał cesarz (utożsamiany z synem boga nieba). Pierwotnym ustrojem była monarchia.

Rozwój cywilizacji na terenie starożytnych Chin doprowadził do pojawienia się wielu wynalazków naukowych i technicznych, o których Europejczycy dowiedzieli się o wiele wieków później. Cywilizacja Chińska strzegła silnie swoich tajemnic, czego przejawem było między innymi powstanie Muru Chińskiego – fortyfikacji o długości w sumie 6000km, szerokości około 5m oraz wysokości od 4 do 16m. Budowla ta poza funkcją obronną była także drogą do szybkiego przemieszczania wojsk, w tym jednostek konnych. Odcinki muru przetrwały do dnia dzisiejszego i są widoczne z kosmosu. Chiny poza tą fortyfikacją zapisały się także na polu wynalazków militarnych takich jak kusza i proch, pierwsze zapiski o składzie prochu pochodzą z około 300 roku n.e.

Najsilniej rozwiniętą gałęzią gospodarki w starożytnych Chinach było sadownictwo i rolnictwo (uprawa ryżu), co spowodowało wynalezienie narzędzi i urządzeń przydatnych do uprawy roli. I tak wynaleziono uprząż konną, pług z żelaznym lemieszem, który używano od III wieku p.n.e., siewnik który zaczęto używać od około 206 roku p.n.e. oraz taczkę wynalezioną w I wieku p.n.e. W Chinach wynaleziono także korbę ręczną, pas transmisyjny stosowany od I wieku p.n.e. oraz kołowrotek. Z powodu wysokiego poziomu rolnictwa i potrzeby przetwarzania ziarna w 300 roku p.n.e. zbudowano pierwszy młyn wodny. Do wyrobu tych narzędzi potrzebne było opanowanie obróbki i wytopu żelaza, które zaczęto wykorzystywać Chinach już od V wieku p.n.e. a upowszechnienie wytopu tego metalu w Państwie Środka nastąpiło na początku naszej ery. W tym miejscu warto wspomnieć o ciekawym i wykorzystywanym do dzisiaj wynalazku, który powstał w Chinach już w 400 roku p.n.e., czyli o żelazku.

Chińczycy do wytopu żelaza potrafili uzyskać temperaturę do 1300 stopni Celsjusza. Wcześniej, już od II tysiąclecia p.n.e. Chińczycy stosowali brąz, jednak jego wytwarzanie było ograniczone potrzebą sprowadzania cyny. Na początku organizowania się tej cywilizacji, rozwinęła się hodowla i produkcja jedwabników, która była silnie strzeżoną tajemnicą państwową. Jedwab był bardzo cennym towarem sprzedawanym za złoto, konie, lapis lazuli a kupcy sprzedający przemierzali odległe krainy. Droga, którą wędrowali nosiła nazwę Jedwabnego Szlaku. W 100 roku p.n.e. opracowano technologię uzyskiwania w piecach garncarskich temperatury 1300-1400 stopni do wyrobu półprzejrzystej, białej masy z glinki - kaolinu, którą zabarwiano na różne kolory. Z tej kolorowej masy garncarze wytwarzali kunsztowne naczynia porcelanowe. Znano też technikę wykonywania różnych przedmiotów z laki (żywicy).

Ważnym wydarzeniem naukowym w Chinach stało się odkrycie zasad magnetyzmu i wynalezienie igły magnetycznej, która znalazła zastosowanie między innymi w kompasie. W Chinach silnie była rozwinięta medycyna wykorzystująca leki ziołowe oraz inne składniki naturalne. Dla potrzeb medycyny wynaleziono w 113 roku p.n.e. złote i srebrne igły do akupunktury. W dziedzinie architektury dominowała myśl przewodnia, głosząca tezę, że człowiek nie istnieje w oderwaniu od natury. Dało to przekonanie o istnieniu kosmicznego wzoru i symbolice kierunków świata, pór roku, w architekturze zaowocowało starą sztuką aranżacji przestrzeni – feng shui. Chińczycy wynaleźli także liczydło – drewniany przyrząd pomagający w liczeniu.

W Chinach widoczny był także rozwój intelektualny, powstają tu dwa systemy filozoficzno-religijne. Pierwszym to Taoizm, którego twórcą był na przełomie VII-VI wieku p.n.e. Loa-Cy. Zaprzeczał istnieniu istot nadprzyrodzonych. Uznawał życie zgodne z prawami natury i medytację. Nie wierzył w siłę sprawczą, lecz uważał, że świat jest nieskończony. Drugim systemem jest konfucjanizm, którego twórcą na przełomie VI-V wieku p.n.e. był Konfucjusz. Podstawą konfucjanizmu było doskonalenie swojej osobowości i współżycie z ludźmi. Uważali, że dostęp do urzędów powinien być tylko przez zdobytą wiedzę. Systemy te przetrwały do dziś.

Najstarsze zapisy chińskie pochodzą z ok. 2000 lat p.n.e i zostały sporządzone za pomocą skomplikowanych znaków (kilka tysięcy). Chińczycy rozwijali kaligrafię.

Podstawowym materiałem piśmienniczym były początkowo deszczułki bambusowe oraz kamienie, później stała się nim tkanina jedwabna. Malowano na niej znaki za pomocą pędzelka i tuszu. Pisano na bambusie i jedwabiu do momentu kiedy wynaleziono papier okpło 105 roku p.n.e.
Egipt

Zjednoczenie Górnego i Dolnego Egiptu zawdzięczamy władcy Menesowi, który jest uważany za założyciela I dynastii około 3200 roku p.n.e. Na czele kraju stał król nazywany faraonem, posiadał władzę absolutną, nadaną przez bogów. Tym, co odróżnia starożytny Egipt od innych dawnych cywilizacji, jest wyjątkowe bogactwo jego świątyń i piramid, a zwłaszcza ukrytych w grobowcach skarbów. Te królewskie grobowce zostały zbudowane, by zachować pamięć o władcach i wspaniałej cywilizacji, która pozostawiła po sobie wynalazki, takie jak: pismo, papirus, atrament, obliczenia graniastosłupa, stożka, walca, prostopadłościanu, pług, łodzie, wskaźnika wody do jej pomiaru, cegłę, koło wodne, szyby wentylacyjne, topór i sztylet.

Faraonowie grzebani byli w grobowcach, w okresie Nowego Państwa w tak zwanej Dolinie Królów. Najsłynniejsze grobowce to piramidy w Gizie zbudowane przez Cheopsa, Chefrena i Mykerinosa około 2550-2480 roku p.n.e. i na Sakkarze 2620 roku p.n.e. na zlecenie faraona Dżesera oraz wielki Sfinks o kamiennej twarzy w Gizie pochodzący około 2700 roku p.n.e. Za panowania Ramzesa wzniesiono wiele budowli i świątyń, z których najbardziej znany i imponujący jest kompleks świątynny w Abu Simbel. Innymi znanymi budowlami były Kolosy Memnona czyli ogromne posągi faraona Amenhotepa III, pochodzące z około 1350 roku p.n.e., Kompleks Świątynny w Luksorze dokończony przez Ramzesa II około 1250 roku p.n.e. oraz Świątynia grobowa królowej Hatszepsut z około 1460 roku p.n.e.

Pismo egipskie, czyli hieroglify należy do najstarszych na świecie, łączyły one piktogramy z fonografami (zapis dźwięków). Miały charakter obrazkowy i służyły do zapisywania tekstów religijnych. Jednak były bardzo skomplikowane, dlatego wprowadzono pismo hieratyczne przeznaczone do zapisywania świętych tekstów na papirusie, oraz używane było na potrzeby handlu. Stosowano w nim proste i pochyłe znaki, dlatego nazywa się je kursywą. Następnie wprowadzono pismo demotyczne zwane ludowym, które było jeszcze bardziej uproszczone i powoli wypierało pismo hieratyczne. Służyło do pisania na papirusie, stelach oraz nagrobkach. Dokumenty demotyczne to głównie pisma o treści prawniczej, administracyjnej i handlowej.

W Egipcie umiejętność czytania i pisania posiadali tylko nieliczni mieszkańcy. Najczęściej pisano na papirusie w tym celu posługiwano się pędzelkiem z trzciny, który był bardzo nietrwały i czarnym tuszem oraz na kamieniu, na którym tworzono napisy pomnikowe. Książka egipska posiadała formę zwoju. Papirus wyrabiany był z włókien rośliny cibory papirusowej rosnącej w delcie Nilu i był używany w starożytnym Egipcie od III tysiąclecia p.n.e. Aktualnie na potrzeby turystów wyrabia się podróbkę papirusu z włókien bananowca.

W Egipcie bardzo ważnym wydarzeniem były coroczne wylewy Nilu następujące w kilka dni po tym, jak Syriusz pojawiał się na niebie tuż przed wschodem słońca. Na tym zjawisku starożytni Egipcjanie oparli swój kalendarz składający się z 365 dni roku podzielonych na 12 miesięcy po 30 dni i dodatkowe 5 dni. Egipski kalendarz kamienny był podzielony na 12 znaków zodiaku. Pierwszy dziesiętny system liczbowy został wynaleziony w Egipcie około 2100 roku p.n.e., Egipcjanie nie używali oczywiście zera, które wymyślili Fenicjanie. Poza tym nauczyli się obliczać pola powierzchni oraz odkryli „złoty środek” trójkąta.

Nie jest pewne gdzie i kiedy powstała pierwsza jednostka pływająca ale najwcześniejsze rysunki naskalne przedstawiające jednostki pływające odnaleziono w Egipcie i pochodzą one z 6000 roku p. n. e. Już w IV tysiącleciu p.n.e. posługiwano się w Egipcie żaglowymi łodziami do transportu materiałów po Nilu. W starożytnym Egipcie dbano także o higienę: bogacze mieli łazienki i toalety z wapiennymi siedziskami a zwykli ludzie używali drewnianego stołka z dziurą, znajdujący się tam pojemnik z piaskiem trzeba było opróżniać ręcznie.

W starożytnym Egipcie rozwinął się zwyczaj mumifikacji zwłok co przyczyniło się do poznania anatomii i rozwoju medycyny. W Egipcie w tym okresie były uczelnie medyczne, jedna z najsłynniejszych mieściła się w Tebach. Lekarze egipscy przeprowadzali operacje chirurgiczne, w tym neurochirurgiczne np. trepanację czaszki, umieli także przepowiedzieć płeć dziecka u ciężarnej kobiety badając odpowiednio mocz.

Starożytne Egipcjanki doskonale opanowały sztukę warzenia piwa z grubo mielonej pszenicy, jęczmienia, prosa i daktyli. Piwo w starożytnym Egipcie miało swój hieroglif, a inskrypcja z 2200 roku p.n.e. mówi: ,,usta w pełni szczęśliwego mężczyzny są pełne piwa”. Zmarłych Egipcjan chowano nawet z zapasem piwa, by mogli je pić w życiu pozagrobowym.

W Egipcie używano jedne z pierwszych kół zębatych do wydobywania wody ze studni, a około 100 roku p.n.e. odkryto koła wodne wykorzystujące energię wodną do mielenia kukurydzy. Egipcjanie wynaleźli także zegar wodny. Egipcjanie byli rzemieślnikami o wielkich umiejętnościach artystycznych (świadczą o tym odnalezione np. królewskie korony, emaliowana kobra), wyroby naczyń z gliny i alabastru.

Indie

Indie położone były nad ogromnymi rzekami zapewniającymi byt osiadłym tam ludziom. Te rzeki to Indus i Ganges stąd nazwa ,,cywilizacji doliny Indusu”, która rozwinęła się około 2300 roku p.n.e. i została zapoczątkowana przez ludy Drawidów. Dzięki rozbudowanym sieciom rzecznym Gangesu i Indusu starożytni mieszkańcy półwyspu Indyjskiego nie musieli budować kanałów nawadniających, jak czynili to chociażby Egipcjanie.

W dorzeczu Indusu w III tysiącleciu p.n.e. powstała cywilizacja Harappa - Mohendżo-Daro. Określenie to pochodzi od nazw stworzonych przez nią dwóch największych miast. Zbudowała ona zwarte scentralizowane państwo. Miasta budowano z cegły, wyposażone były w studnie, cysterny, kanały, wodociągi i kanalizację. Jak wskazują źródła historyczne w Indiach miasta były ufortyfikowane.

Cywilizacja ta stworzyła także pismo - glify. Następnie tereny te od połowy II tysiąclecia zostały stopniowo opanowane przez Ariów aż do IV wieku p.n.e. Ariowie, którzy najechali Indie wprowadzili system kast. Były to zamknięte grupy społeczne charakteryzujące się własnym prawem, do których wchodziło się przez urodzenie a jedynym sposobem przejścia z kasty do kasty była reinkarnacja.

Ariowie wprowadzili żelazną broń, która pomagała żołnierzom w walce, gdyż była bardziej wytrzymała. Jako pierwsi wprowadzili do walk słonie bojowe, stanowiące same w sobie żywe machiny wojenne z kilku osobową załogą na grzbiecie.

Ludność Indusu stworzyła także system kanalizacyjny ułatwiający utrzymanie właściwej higieny. Po raz pierwszy zaczęto uprawiać bawełnę. Udoskonalano narzędzia i maszyny rolnicze, są ślady, że budowano porty, wykonywano mapy. Rozwinęło się malarstwo i rzeźbiarstwo, istnieje po dzień dzisiejszy wizerunek Bogini Matki wykonany z terakoty w I wieku p.n.e. w Taksili.

Na początku I wieku p.n.e. Indie zostały prawie w całości opanowane przez ludy koczownicze, do których należeli Merowie. Byli oni wspaniałymi jeźdźcami stworzyli strzemiona i siodło, które znacznie ułatwiało jazdę konno.

W Indiach powstały dwa wielkie nurty religijne. Pierwszy z nich buddyzm założył książę zwany Buddą. Odrzucał on rytuały religijne jako sposób osiągnięcia nirwany po przez osiem stopni samodoskonalenia się i przez własny wysiłek. Nie uznawał podziału według kast a człowieka oceniał według jego rozwoju duchowego. Sprzeciwiał się krwawym ofiarą ze zwierząt głosząc zasadę ahinsy. Większą popularność w Indiach zyskał hinduizm wyznający kult jednego Boga, który przejawiał się pod wieloma postaciami. Fundament Hinduizmu stanowiła reinkarnacja.

Budda został włączony do Hinduizmu jako dziewiąta reinkarnacja boga Wisznu. Religie te do dzisiaj mają rzesze wyznawców. Pierwsze pomniki i klasztory buddyjskie powstawały za nawróconego na buddyzm króla Aśoki. Nad rzekami Waghora w środkowych Indiach wznoszą się jedne z najwspanialszych budowli. Wykuto tam w skale wiele klasztorów i świątyń. Dwie świątynie i trzy klasztory powstały w II albo I wieku p.n.e. W Indiach powstał najstarszy podręcznik sztuki miłości „Kamasutra” napisany przez Mallanaga Watsjajana. Czas powstania tego podręcznika jest różnie podawany przez znawców przedmiotu – od I wieku p.n.e. do V wieku n.e.

Każdy kraj wprowadził do naszej kultury coś niezwykłego, co sprawiło, że posiadamy tak wielki majątek kulturowy. Podczas tych kilku tysięcy lat dokonano wielu odkryć i wynalazków, które w wielkim stopniu wpłynęły na nasze życie. Mam nadzieję, że udało mi się udowodnić to, iż państwa Starożytnego Wschodu odegrały bardzo ważną role w rozwoju naszej cywilizacji.

Przy pisaniu pracy skorzystałem z następującej literatury: obowiązujący podręcznik do historii dla klasy I liceum, "Zarys historii powszechnej” ,wydawnictwo RTTW, Warszawa 1999. "Dzieje wielkich cywilizacji” - materiały na DVD oraz z Internetu.