Polska ludowa w latach 1970-1989.

Rok 1956 był przełomowy dla Polski. XX Zjazd KZPR w Moskwie, zapoczątkował odejście od „rządów stalinowskich”. Po śmierci Bolesława Bieruta system dotychczasowych rządów w Polsce załamał się. Trwała walka pomiędzy frakcjami wewnątrz Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej. Społeczeństwo uzyskało pewne wolności i zapewnienie reform gospodarczych i społecznych. Przywódcy partyjni zrozumieli, że należy przeprowadzić reformy, tak aby zachować władzę i „nie rozgniewać” władz radzieckich. Dlatego w październiku 1956 r. na pierwszego sekretarza KC PZPR został wybrany Władysław Gomułka – fanatyczny komunista, nie znający się na gospodarce, słabo wykształcony.
W pierwszym okresie jego rządów realizowano niektóre reformy polityczne i gospodarcze. Rozliczono nielicznych zbrodniarzy stalinowskich, wstrzymano kolektywizacje wsi, pozwolono na swobodniejszą prasę, ograniczono produkcję zbrojeniową i wypowiedziano niekorzystne dla Polski umowy z ZSRR. Pierwsze lata rządów Gomułki przyniosły rozwój gospodarczy, płace realne wzrosły od 8 do 10%.
Pod koniec lat 60-tych sytuacja gospodarczej w Polsce pogorszyła się na wskutek odejścia od reform i niesprawności systemu. Duża część społeczeństwa i aparatu partyjnego nie była zadowolona z rządów Władysława Gomułki. Pretekstem do zdyskredytowania rządów była sytuacja jaka powstała w roku 1967 kiedy to Izrael zaatakował sąsiednie państwa arabskie. W PRL rozpoczęła się walka z „syjonizmem”. Gomułka zwalczał obywateli pochodzenia żydowskiego.
W listopadzie 1967 r. wybuchły manifestacje i strajki studenckie w Warszawie, Wrocławiu, Krakowie. Ta akcja spowodowała upadek autorytetu pierwszego sekretarza.
Na początku 1970 r. kierownictwo partii postanowiło podnieść ceny podstawowych artykułów żywnościowych i przemysłowych, 12 grudnia 1970 r. Gomułka zapowiedział podniesienia cen na te towary. W 14 grudnia 1970 r. wybuchł strajk Stoczni Gdańskiej. Kilka tysięcy robotników demonstrowało pod budynkiem Komitetu Wojewódzkiego PZPR. Nastąpiły starcia z milicją, padły strzały i były ofiary śmiertelne. Zamieszki rozprzestrzeniły się na całe Wybrzeże. Gomułka przestraszył się strajków, uznał je za kontrrewolucje i zezwolił na zużycie broni. W starciach w ciągu 4 dni zginęło 45 osób, a 1165 zostało rannych.
W tej napiętej sytuacji 20 grudnia 1970 r. zebrało się VII plenum KC i pod nieobecność Gomułki wybrano na pierwszego sekretarza Edwarda Gierka.
E. Gierek nowy I sekretarz różnił się od poprzednika, wyglądem (złote okulary, dobrze ubrany), umiał pozyskiwać społeczeństwo. W jego przemówieniach znalazły się nowe akcenty np. zwroty „partyjni, bezpartyjni”, „wierzący, niewierzący”, akcentował, że wychował się na zachodzie Europy we Francji. Często podróżował po kraju i nawiązywał rozmowy z tzw. „zwykłymi ludźmi”.
W pierwszych miesiącach rządów nie dopuścił do wybuchu nowych strajków. W przemówieniach wygłoszonych w większych zakładach pracy przekonał ludzi aby mu zaufali, obiecując poprawę sytuacji gospodarczej.
Zdobył on zaufanie stosunkowo prędko, sprzyjał temu szereg decyzji gospodarczo-politycznych. Zamrożono ceny artykułów żywnościowych, podjęto decyzje o odbudowie Zamku Królewskiego w Warszawie. Liberalizacji uległa cenzura. Do kin sprowadzano dużo zagranicznych filmów. Zaczęto wydawać książki poszerzające wiedzę z najnowszej historii. W telewizji były audycje „na żywo” w których działacze wysokiego szczebla partyjnego odpowiadali na pytania telewidzów.
Zmiany były dokonywane w różnych sferach życia społecznego, zapoczątkowano reformę oświaty, mającą na celu wprowadzenie obowiązkowego średniego wykształcenia.
Uległ zmianie stosunek władz do rolnictwa, 1 stycznia 1972 r. zniesiono obowiązkowe dostawy produktów rolnych, wprowadzono bezpłatną opiekę lekarską dla rolników, zakupywano dużo paszy i środków dla rolnictwa za granicą. Dalej popierano PGRy przez przyznawanie im preferencyjnych kredytów.
Hasłem sztandarowym „epoki Gierka” było: budowa „drugiej Polski” i „Żeby Polska rosła w siłę, a ludziom żyło się dobrze”. Następowały zmiany kadrowe, z Biura Politycznego zostali odwołani dawni współpracownicy Gomułki: Kliszko, Spychalski, a na ich miejsce powołani ci, których Gierek darzył zaufaniem: P. Jaroszewicza i E. Babiucha.
Na VI Zjedzie PZPR, który rozpoczął się 6 grudnia 1971 r uchwalono bardzo ambitne plany gospodarcze. Plan pięcioletni zakładał wzrost dochodu narodowego o 39%, produkcji przemysłowej o 50% i rolniczej o 20%, a płacy realnej o 18%. W wyniku tego zakupiono licencje traktora Massey-Fergusson, rozpoczęto budowę Huty Katowice i Portu Północnego, obiecano do 1985 r. definitywnie rozwiązać problem mieszkaniowy.
Gospodarka Polska „otworzyła się na świat” i napływały do niej kredyty na rozwój gospodarzy. Lata 1972-1975 zachowały się w pamięci Polaków jako najlepsze i najbogatsze w historii PRL. Duża część społeczeństwa, zwłaszcza inteligencja techniczna i środowiska artystyczne, ludzie nauki, kultury i sportu mogli dość swobodnie wyjeżdżać za granicę. W tych latach Polskę odwiedziło też wiele osobistości politycznych: kanclerz RFN Helmut Schmidt, prezydent Francji Giscard d’Estaign, prezydenci USA: Nixon i Ford Carter.
Lata siedemdziesiąte to epoka polityki odprężenia międzynarodowego pomiędzy supermocarstwami USA i Rosją. W świecie następują zmiany polityczne miejsce dyktatur powstają rządy demokratyczne. Apogeum tego okresu stanowi rok 1975.
1 sierpnia zostaje podpisany w Helsinkach Akt Końcowy Konferencji Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie. W imieniu Polski dokument podpisuje E. Gierek.
Następuje aktywizacja niezależnych środowisk opozycyjnych, negatywnie nastawionych do władzy komunistycznej, niezadowolonych z próby zmian w konstytucji. Do protestów włącza się kościół katolicki występując do władz z memoriałami w sprawie wolności sumienia i wyznania młodzieży. Krytyczne wystąpienia Kościoła pobudzają intelektualistów do działań w tym kierunku i umocnienienia opozycji antykomunistycznej.
W drugiej połowie lat siedemdziesiątych następuje załamanie gospodarcze, decydenci nie dostrzegli zagrożeń tkwiących z zaciąganiu kredytów, powodujących wzrost zadłużenia, a gospodarka źle zarządzana ulegała zastojowi. Systematycznie malały osiągnięcia ekonomiczne, utrzymywano dalej prymat inwestycji w przemyśle ciężkim i nie starano się wprowadzić zmiany w sprawowaniu władzy.
W końcu 1975 r. zapowiedziano wzrost cen na podstawowe produkty żywnościowe, ogłoszono to 24 czerwca 1976 r. Miały to być podwyżki jeszcze większe niż te z grudnia 1970 r. Rankiem 25 czerwca 1976 r. rozpoczął się strajk robotników w Radomiu. Pracownicy wyszli na ulice i doszło do strać z milicją. Jednocześnie doszło do protestu robotników w URSUSIE na przedmieściach Warszawy, później w Płocku i innych miastach.
Po strajkach, przedstawiciele środowisk niezależnych i opozycyjnych, zaczęli występować w obronie dyskryminowanych i represjonowanych robotników. W obronie także zabrał głos episkopat. Żądano by przywrócić robotnikom utracone prawa, pozycje społeczną i zawodową oraz wynagrodzić wyrządzone krzywdy. Te protestujące środowiska powołały w połowie lipca 1976 r. do życia Komitet Obrony Robotników (KOR).
Na przełomie 1976 i 1977 polityka gospodarcza prowadzona przez ekipę gierkowską praktycznie się załamała. Środowiska opozycyjne wzmogły działalność, domagano się reform gospodarczych i politycznych. Władze licząc na dalsze kredyty z zachodu nie mogły pozwolić sobie na brutalną rozprawę z opozycją. Intelektualiści i artyści wysyłali listy do władz z żądaniem reform. Powstawały niezależne oficyny wydawnicze, poza zasięgiem cenzury. Powstał w Polsce drugi obieg wydawniczy,
16 października 1978 r. na papieża został wybrany Karol Wojtyła. W roku następnym odbył pielgrzymkę do Polski. W trakcie spotkań z Janem Pawłem II społeczeństwo polskie po raz pierwszy od lat zobaczyło swoją siłę. Ojciec Święty „przebudził” rodaków, wskazał im drogę jaką maja podążać do odzyskania wolności.
Rząd znowu z dniem 1 lipca 1980 r. wprowadził podwyżkę cen mięsa i wędlin. To spowodowało strajki. Pierwszym strajkiem był strajk w WSK Mielec, następnie w URSUSIE, Sanoku, Tarnowie i WSK Świdnik, największa fala strajkowa przetoczyła się przez Lublin w dniach 14-18 lipca. W pierwszej kolejności żądano podwyżek płac, a także wysuwano postulaty polityczne.
Najważniejszy strajk rozpoczął się na Wybrzeżu w Gdańskiej Stoczni im. Lenina.
Następnie bunt rozprzestrzenił się na inne miasta Wybrzeża i na cały kraj, miedzy innymi na Wrocław. Pojawił się postulat powstania Wolnych Związków Zawodowych. Powstał Międzyzakładowy Komitet Strajkowy na czele z Lechem Wałęsą i sformułowano 21 postulatów. Propozycje te poprało w liście do władz 64 intelektualistów polskich, proponując negocjacje i kompromis pomiędzy strajkującymi a rządem. Powstała komisja ekspertów na czele z Mazowieckim pomagająca robotnikom w rokowaniach. 31 sierpnia w sali Stoczni Gdańskiej podpisano porozumienie pomiędzy MKS, reprezentującym 700 zakładów, a Komisją Rządową. Najważniejszym postulatem była zgoda na utworzenie NSZZ „Solidarność”, który został zarejestrowany 24 października 1980 r.
Na początku września 1980 r. zwolniono E. Gierka z stanowiska I sekretarza KC PZPR, wybrano Stanisława Kanie, dokonano także zmian kadrowych w Komitecie Centralnym PZPR. Powstanie Solidarności rozpoczęło proces odnowy. Związki zawodowe, szereg stowarzyszeń i związków twórczych, wybrały nowe władze, pozbywając się skompromitowanych działaczy, uchwalono nowe demokratyczne statuty. Inteligencja twórcza aktywnie zaangażowała się w proces zmian i opowiedziała się po stronie dialogu władzy z nowym ruchem związkowym. Wielu tych lludzi było aktywnymi działaczami Solidarności. Także w partii powstały „struktury poziome” popierające dialog i reformy społeczne. Wydarzenia w Polsce spowodowały groźbę zbrojnej interwencji radzieckiej. Przywódcy państw Układu Warszawskiego na czele z Breżniewem, karcili polskie kierownictwo partii za brak zdecydowania i ustępowanie przed „Solidarnością”.
11 lutego 1981 r. Wojciech Jaruzelski został powołany na stanowisko premiera. W pierwszym przemówieniu sejmowym zaapelował o powstrzymanie się do strajków. Dokonał on zmian w składzie Rady Ministrów, spotkał się z L. Wałęsą. Wydało się ze sytuacja polityczna w Polsce, ustabilizuje się. Jednak sytuacja uległa pogorszeniu. Przedstawiciele „Solidarności” 19 marca 1981 w czasie sesji Wojewódzkiej Rady Narodowej w Bydgoszczy zostali dotkliwie pobici przez milicję, to spowodowało wzrost napięcia społecznego. 27 marca miał miejsce 4-godzinny strajk ostrzegawczy, był on największy w historii Polski, gdyż wedle zachodnich obliczeń wzięło w nim udział około 14 milionów osób. „Solidarność” w ten sposób zademonstrowała swoją siłę i determinację, uzyskała też poparcie, którego nigdy przedtem i potem nie była w stanie zdobyć.
W połowie lipca 1981 r. odbył się IX Nadzwyczajny Zjazd PZPR, toczyła się w nim ostra walka polityczna, usunięto z władz resztę zwolenników E. Gierka. We wrześniu obradował w Gdańsku I Krajowy Zjazd Delegatów NSZZ „Solidarność”. Podjęto szereg uchwał sprzyjających reformom demokratycznym. Najszerszym echem odbiło się „Posłanie do ludzi pracy w Europie Wschodniej” – apelujące do tworzenia wolnych związków zawodowych.
W październiku 1981 funkcję I sekretarza PZPR obejmuje W. Jaruzelski, jednocześnie utrzymując funkcję premiera. Skupia całą władzę polityczną i wykonawczą w swoich rękach. To świadczyło ze władza pragnie rozwiązać problemy siłą, aby nie dopuść do dalszych zmian demokratycznych i zapobiec głębokiemu kryzysowi ekonomicznemu.
13 grudnia 1981 r. ogłoszono „stan wojenny”. Według komunistów, nie ma jednoznacznej oceny „stanu wojennego”, wybrano „mniejsze zło”. Alternatywą dla „stanu wojennego” była interwencja państw Układu Warszawskiego. Jaruzelski twierdził, że to zapobiegło setkom ofiar.
Po wprowadzeniu stanu wojennego, internowano setki działaczy „Solidarności” i intelektualistów związanych z tym ruchem. Zostały zawieszone wszystkie wolności obywatelskie: tajemnica korespondencji, nietykalność mieszkań, zakaz zgromadzeń, itd. Od godz. 22.00 do 6.00 obowiązywała godzina milicyjna. Nie działały telefony, radio i nie ukazywała się prasa, wszystkie wiadomości cenzurowano. Według oficjalnych danych przez obozy internowania przeszło 10.131 osób. W świetle dokumentów świadczy że stan wojenny był dokładnie przygotowany i główni jego wykonawcy wiedzieli, co mają robić.
14 grudnia rozpoczęły się niezależnie od siebie strajki okupacyjne w całej Polsce. Pikietowały: Huta Katowice i Huta im. Lenina, większość kopalń, stocznie na Wybrzeżu i wrocławski PaFaWag, Dolmel itd. Strajkujące zakłady otoczyły skoncentrowane siły ZOMO w hełmach z karabinami, długimi pałkami, tarczami, ręcznymi wyrzutnikami petard i granatów łzawiących. Do szturmu na robotników dochodziło przeważnie nocą, w świetle reflektorów. Niekiedy bramy zakładów były wyłamywane przez czołgi. Bili, obrażali i straszyli strajkujących. Masakra górników w kopalni „Wujek” wstrząsnęła polską opinią publiczną. Najdłużej strajkowali górnicy w kopalni „Piast” aż do 28 grudnia.
Od pierwszych dni stanu wojennego, zaczęło tworzyć się niezależne, podziemne życie społeczno-polityczne, ukazały się setki podziemnych pism i biuletynów. Rozwijała się niezależna działalność oświatowa i kulturalna. W prywatnych mieszkaniach odbywały się wykłady znanych osobistości. W tym czasie Kościół stał się opiekunem ludzi sztuki, kultury i nauki, nie pytano ich o stosunek do Boga i religii, ale udzielano im wszechstronnej pomocy.
Łagodzenie zarządzeń stanu wojennego została wymuszona zmianami w sytuacji międzynarodowej (osłabienie ZSRR) i wizytami papieża Jana Pawła II. Ograniczono cenzurę, Jaruzelski zrezygnował ze stanowiska premiera, we wrześniu 1986 ogłoszono amnestię, powołano Radę Konsultacyjną, organizacje niezależne nie były atakowane siłową. Wałęsa przyjmował polityków zagranicznych.
Nastąpiły zmiany polityczne w ZSRR pierwszym sekretarzem został Michaił Gorbaczow, zapoczątkował on zmiany polityczne w swoim kraju. W 11-14 lipca 1988 przybył z wizytą oficjalną do Polski, gdzie poparł Jaruzelskiego jako reformatora.
Nasiliły się strajki, żądające legalizacji „Solidarności”. 27 sierpnia 1988 minister Kiszczak złożył publiczną ofertę odbycia spotkania „okrągłego stołu” z przedstawicielami różnych środowisk społecznych i pracowniczych. Rozpoczęły się trudne rozmowy. 18 grudnia powołano Komitet Obywatelski przy L. Wałęsie. Strona rządowa przystąpiła do obrad „okrągłego stołu” 6 lutego 1989 r. Władza przystępując do rozmów uznała legalność opozycji, zgodziła się na jej udział w wolnych wyborach do Sejmu i Senatu. Wybory nie miały być całkiem wolne w Sejmie, władza miała dostać 65, a opozycja 35% mandatów, natomiast wybory do Senatu były całkowicie wolne. Postanowiła też przywrócić funkcję prezydenta. Zgodzono się również do dostępu przez opozycję do środków masowego przekazu(Gazeta Wyborcza). Podczas rozmów wyodrębniono trzy zespoły: do spraw gospodarki i polityki społecznej, do spraw politycznych i do spraw pluralizmu społecznego.
17 kwietnia 1989 zalegalizowano ponownie NSZZ „Solidarność” odbyły się legalne zgromadzenia związku. 4 czerwca odbyły się wybory do Sejmu i Senatu. Kandydaci Komitetu Obywatelskiego zdobyli w pierwszej turze 252 na 261 miejsc, pozostali dołączyli w drugiej turze. W tym dniu skończył się monopol władzy komunistycznej, dokonany pokojowo i bezkrwawo. 24 sierpnia 1989 r. został powołany rząd Tadeusza Mazowieckiego, pierwsza nie komunistyczna władza w krajach realnego socjalizmu, tym samym zostały zamknięte 45-letnie dzieje Polski Ludowej.




Literatura

J. Eisler Zarys dziejów politycznych polski 1944-1989, Warszawa1992
J. Micuń, Historia. Od starożytności do współczesności. Warszawa 1999
W. Roszkowski, Historia Polski 1914-1990, Warszawa 1991


Plan :
1. Polska przed 1970 r.
a. Polski „październik”
b. Rządy Gomułki
2. Epoka Gierka 1970-1980
a. przebieg
b. znaczenie
3. Powstanie „Solidarności” - 1980
a. sytuacja gospodarcza i polityczna w Polsce pod koniec lat 70
b. wybór Jana Pawła II na papieża
c. sierpień 1980
d. „Solidarności”
e. wprowadzenie stanu wojennego
4. Rządy Jaruzelskiego 1981-1989
a. sytuacja gospodarcza i polityczna Polski
b. sytuacja polityczna w Europie
c. „okrągły stół”
5. III Rzeczpospolita - 1989
a. pierwsze wolne wybory
b. Polska – niepodległym, demokratycznym państwem