Wielki kryzys gospodarczy 1929-1933/35 w Polsce. Przyczyny, przebieg, polityka rządu wobec kryzysu.

Kryzys w Polsce zaczął się nieco wcześniej niż w innych krajach, bo już w 1929 r. Dno osiągnął w 1932r., gdy produkcja przemysłowa spadła do 64% w stosunku do 1928 roku. Liczba zamkniętych fabryk dochodziła do 1300, a liczba bezrobotnych i ‘pół bezrobotnych” (pracujący po 2-3 dni w tygodniu) była niemal równa liczbie pracujących. O ile w 1929 r. bezrobocie obejmowało 3% zawodowo czynnych poza rolnictwem, to w 1933r. szacowano je na 43,5%. kryzys przemysłowy splatał się z kryzysem w rolnictwie. szczególnym problemem było zadłużenie wsi zarówno wobec skarbu, jak i instytucji kredytowych, z których kredytów dość szeroko korzystano przed 1929r., zwłaszcza na zakup ziemi. Komornik stał się częstym gościem chłopów. Dotkliwe dla wsi były opłaty drogowe, jarmarczne, rogatkowe oraz wszelkiego rodzaju kary administracyjne. Kryzys spowodował spadek obrotów w handlu zagranicznym. Polski węgiel był wypierany z krajów skandynawskich i bałtyckich. Nastąpiło zatrzymanie działalności budowlanej i w ogóle inwestycji. Rozpoczęła się ucieczka kapitałów ulokowanych w polskim przemyśle. na skutek utraty płynności finansowej banki prywatne znalazły się w stanie kryzysu. Od 1932 r. nasiliły się konflikty społeczne zarówno na wsi, jak i w mieście. Chłopi stosowali tzw. strajki rolne, polegające na bojkocie dostaw do miast. Głównym echem odbiło się krwawe starcie chłopów z policją w 1932r. w Łapanowie. Począwszy od 1932r. w przemyśle pojawiły się tzw. strajki polskie polegające na okupacji przez robotników zakładów pracy, aby przeciwdziałać w ten sposób zatrzymaniu produkcji. Słynny był strajk okupacyjny w hucie „Hortensja” w Piotrkowie. podobne metody stosowali górnicy w Zagłębiu Dąbrowskim. Kryzys gospodarczy spowodował kryzys finansowy państwa. W roku 1930/31 deficyt budżetowy wynosił 63 mln zł, w 1931/32- 205 mln zł, a w 1932/33- 242 mln zł. W latach 1930/31 rząd nie podejmował działań antykryzysowych. Uważano, że załamanie jest przejściowe i wkrótce nastąpi poprawa koniunktury. W tych warunkach stosowano politykę przetrwania. Starano się utrzymać równowagę budżetową, co wobec spadku przychodów oznaczało obcinanie wydatków, w sferze budżetowej płace obniżono o 15%. Deficyt budżetowy obniżono przez tworzenie tzw. funduszy specjalnych. Nadal prowadzono politykę silnego pieniądza, co przy spadku cen powodowało deflację ze wszystkimi jej negatywnymi skutkami. ta polityka pieniężna wynikała zarówno z poglądów ekonomicznych działaczy gospodarczych obozu rządzącego, jak i z wiary Marszałka Piłsudskiego, ze silny pieniądz świadczy o sile państwa.
Kiedy w 1933r. USA zmieniły parytet dolara, dokonał się wzrost kursu złotego z około 9 do 5 zl za 1 dolar. Z jednej strony oznaczało to osłabienie konkurencyjności cenowej polskiego eksportu, ale z drugiej obniżyło wartość polskiego zadłużenia zagranicznego. W wyniku „wolności dewizowej” szacuje się, że za granicę odpłynęło w ciągu kilku lat 2,5 mld zł w walutach obcych. Naruszyło to rezerwy dewiz i złota Banku polskiego.
15 grudnia 1932 r. rząd uchwalił wytyczne polityki antykryzysowej. Program rządowy można podzielić na działania krótko- i długookresowe. do tych pierwszych zaliczono; roboty publiczne- zatrudnianie bezrobotnych przy budowie linii kolejowych, dróg regulacji Wisły, uprzątaniu śniegu itp. do działań doraźnych zaliczyć też można podejmowanie przez państwo bankrutujących wielkich zakładów przemysłowych. Tą drogą w administrację Banku Gospodarstwa Krajowego przeszły koncerny: Huta Pokój, Wspólnota interesów, Scheibler i Grohman
posunięcia długookresowe miały na celu ożywienie ruchu inwestycyjnego. Rozwiązano kartel cementowy, co kilkakrotnie obniżyło cenę cementu., zwolniono z przepisów o ochronie lokatorów właścicieli nowo budowanych domów mieszkalnych, rozszerzono działalność kredytowo- inwestycyjną ze środków publicznych i stworzono przywileje podatkowe dla inwestujących. Eksport ułatwiono przez stosowanie cen dumpingowych i premii eksportowych. Ceny dumpingowe były niższe niż koszty produkcji i państwo rekompensowało je producentom ze środków budżetowych w postaci premii eksportowej. Rozszerzano komercjalizację przedsiębiorstw państwowych. w 1932 roku skomercjalizowano monopole skarbowe: spirytusowy, tytoniowy, solny. W celu obniżenia kosztów produkcji od 1 stycznia 1934 wprowadzono ustawę scaleniową, dotyczącą zmiany zasad ubezpieczeń pracowniczych. Zmniejszała ona składki płacone przez pracowników, a zwiększała składki pracownicze.
Rząd starał się zachować rolę arbitra między kapitałem a pracą. Tam, gdzie to było możliwe, doradzał pracodawcom zmniejszenie liczby dni pracy w tygodniu, godzin dniówki, obniżenie płacy. Natomiast był przeciwny redukcjom zatrudnienia zwiększającym bezrobocie.