Monarchia stanowa w Polsce.

I. Korona królestwa polskiego
1. Pojęcie Korony Królestwa Polskiego
Prawno-ustrojowym wyrazem monarchii stanowej w Polsce stała się Korona Królestwa Polskiego(Corona Regni Poloniae) ujmowana jako państwo wyodrębnione od osoby monarchy tj. Korona jest związana z państwem a nie z osobą władcy. Prowadziło to:
- do zasady niepodzielności i niezbywalności kraju(, który już nie był własnością króla)
- Zapewnienia szlachcie władzy
- Zacieśnianiu stosunków między byłymi dzielnicami
II. Źródła prawa i źródła poznania prawa
1. Prawo ziemskie . Statuty Kazimierza Wielkiego
Statut Wielkopolski
Statut Małopolski
Statuty Kazimierza zawierały:
- Przepisy dotyczące ustroju
- Prawo sądowe(głównie karne)
Ekstrawaganty(krótkie ustawy) i prejdykanty(kazusy)
zwody(redakcje statusów wielkopolskiego i małopolskiego)
Statuty małopolsko-wielkopolskie
Przywileje generalne i indywidualne
Edykty(akty króla dotyczące wojskowości i wyznaniowych)
Dekrety(akty króla dotyczące handlu i ceł)
Ordynacje(akty króla dotyczące organizacji żup soli)
Lauda(normy uchwalane na wiecach lokalnych [później na sejmikach])
2. Prawo niemieckie
Ortyle(Magdeburg) i wilkierze (statuty uchwalane przez rady miejskie) przez wprowadzanie tych przepisów prawo polskie coraz bardziej oddalało się od niemieckiego pierwowzoru, tworząc nową gałąź prawa niemieckiego.


III. Organizacja i prawo stanów
Szlachta
1. Zróżnicowanie wewnątrz stanu szlacheckiego
- Możnowładcy
- Szlachta
- Szlachta służebna
- Władykowie – niższe rycerstwo
2. Nagana szlachectwa. Nobilitacja
Naganianie szlachectwa – oskarżenie o nie należenie do szlachty. Oczyszczenie przedstawienie 2 osób z rodu ojca i 4 z innych sądowi jako świadków => XV po dwie osoby z rodu matki i babki ojczystej. =>XVI 8 świadków po dwóch z rodu ojca babki ojczystej oraz z matki i babki macierzystej.
Nobilitacja – akt panującego przyznający szlachectwo
3. Szlachta zagrodowa i nieosiadła
Zagrodowa – ta która nie posiadała poddanych i sama uprawiała swoją ziemie
Szlachta nieosiadla (gołota) – nie ciążył na niej obowiązek stawienia się na pospolitym ruszeniu.
4. Szlacheckie przywileje stanowe
1355 – Buda
Nie pobieranie nadzwyczajnych podatków
Nie korzystać ze stacji w dobrach szlacheckich
Wynagradzać starty szlachty w wyprawach wojennych poza granicami kraju
1374 – Koszyce
Nie będzie nakładał arbitralnie podatków
2 grosze z łana kmieckiego rocznie
Wykup szlachcica z niewoli
Urzędy tylko dla Polaków
Ograniczył obowiązek pomocy szlachty w budowie zamków tylko do sytuacji kiedy się na to zgodziła
Wymóg zgody szlachty na nowe podatki
1422 – Czerwieński
Król nie będzie konfiskować ani zajmować majątku szlachcica bez wyroku sądu
Sądy będą sądziły według prawa pisanego
Zakaz łączenia urzędów ziemskiego i starosty
1423 – Warta
1425 – Brzeski
1430 – Jedliński i 1433 – Krakowski
1454 – Cerekwica
1454 – Nieszawskie
Nie wolno zwoływać pospolitego ruszenia bez zgody sejmików
Nie wolno wydawać nowych praw bez zgody sejmików
Cofnięto przywileje Żydowskie


Miasta i mieszczanie
1. Obywatelstwo miejskie
Korzystanie z prawa miejskiego było ograniczone posiadaniem obywatelstwa miejskiego. Każde miasto nadawało je samodzielnie, a uprzednie posiadanie obywatelstwa w jednym mieście nie przesądzało o zdobyciu go w innym. Wymagano w celu uzyskania obywatelstwa:
- Zaświadczenia pochodzenia z prawego łoża
- Zaświadczenia o wyznawaniu religii chrześcijańskiej
Lub od przybyłego
- Rezygnacji z obywatelstwa w innym mieście
- (Później) nabycie nieruchomości lub małżeństwo z córką obywatela
Przy nadawaniu obywatelstwa pobierano:
- Opłatę
- Przysięgę na posłuszeństwo radzie miejskiej i prawom miejskim

Plebejusze podlegali tylko prawom ale nie mogli z nich korzystać
2. Ustrój władz miejskich
Patrycjat dążył do skupienia całej władzy w swych rękach przez osłabienie pozycji wójta. Miasta wyłupiały, dzierżawiły lub zastawiły wójtostwo. Na czoło opozycji przeciw samowoli patrycjatu stanęły cechy domagając się współudziału w decyzjach o nakładaniu podatków oraz przy uchwalaniu wiklierzy.
Rada miejska była naczelnym organem samorządowym w miastach większych.
Kompetencje:
- Powoływała ławników i wójta sądowego
- Mianowała starszych cechów
- I inne
Rada miejska składała się z trzech kolegiów:
1. Rada miejska posiadająca kompetencje uchwałodawcze, administracyjne i sądowe
2. Rada stanowiąca sąd miejski
3. Reprezentacja pospólstwa
Wiklierze regulowały sprawy targowe, lub statuty cechowe wymagały kontrasygnaty pana miasta.
3. Cechy i bractwa
Statuty cechów – regulowały drobiazgowo warunki pracy i produkcji
- Liczbę czeladników
- Jakość wyrobów
- Cenę
- Za pomocą, jakich narzędzi i surowiec, z jakich będą wykonywane towary
- Zbiorowy zakup surowca
Starsi cechowi – kierowali sprawami cechu i zarządzali majątkiem, mieli też uprawnienia sądowe w sprawach karnych mniejszego stopnia oraz sądownictwo polubowne
Szturarze/partacze – ludzie niezrzeszeni w cechach pracujący pod miastem i będący konkurencja dla cechów
Bractwa – stowarzyszenia kupców nienależących do cechów(gildie)

4. Przywileje miast stanowisko miast w państwie
Wiklierze przeciw zbytkowi – zakaz noszenia jedwabnych strojów, nadmiernej ilości biżuterii, ograniczono liczbę gości na przyjęciach, zapraszania wesołków na uczty.
Konfederacje miejskie – mające za zadanie ujednolicenie polityki miast i wzmocnienia ich pozycji w kraju.
Przedstawiciele miast brali udział w elekci
Wolność podatkowa miast – podatki od miast były ustalone w przywilejach lokacyjnych a nowe trzeba było zatwierdzić za zgodą miast(czynnik, który mógł spowodować uczestniczenie miast w sejmikach)
W XV wieku nastąpiło załamani linii rozwoju miast na arenie politycznej głównie z powodu braku współpracy między miastami.
Chłopi
1. Wieś polska w XV i XVI wieku
Był to okres dominacji czynszów(najczęściej 12 groszy stosunkach łana) w stosunkach między panem a chłopem
Podział ludności:
- Kmiecie – posiadacze samodzielnych gospodarstw rolnych
- Zagrodniczy – posiadający chatę, lecz nieposiadający gospodarstwa
- Czeladź –
Podatki:
- Czynsz
- Ciężary w naturze(ograniczane) i świadczenia na rzecz pana
- Poradlne
- Dziesięcina
2. Prawo wychodu i jego ograniczenia
Wolność wychodu – możność opuszczenia gospodarstwa pana
Chłop na prawie niemieckim mógł opuścić wieś w każdym momencie po uporządkowaniu gospodarstwa, obsiać ziemie i uiścić roczny czynsz, lub znaleźć równie zasobnego zastępcę.
Chłop na prawie polskim mógł opuścić gospodarstw raz do roku w grudniu około bożego narodzenia. Doprowadzić gospodarstwo do porządku, obrobić ziemię zwrócić pożyczkę panu.
Rękojemstwo kmieci – instytucja ułatwiająca wychodzenie chłopa ze wsi nawet gdy nie spełnił wszystkich zobowiązań wobec pana.
Nie można było opuścić wsi przed odpracowaniem wolnizny. W wsiach na prawie niemieckim mógł opuścić wcześniej, ale musiał zapłacić wysokość czynszu za tyle lat ile pozostało mu do końca wolnizny.
Wypadki, w których można było opuścić wieś bez zgody pana:
- Gdy pan dopuścił się gwałtu na żonie, bądź córce chłopa
- Jeśli pan został wyklęty
- Gdy w gospodarstwach dokonywano egzekucji za długi pana
Uciekinier mógł staremu panu zapłacić roczny czynsz i trzy grzywny kary

3. Sołtysi
Wykorzystując swoją pozycje wielu sołtysom udało się przedostać do szlachty, dlatego nie wykształcił się oddzielny stan.
Sołtys:
- Miał obowiązek służby wojskowej
- Zwiększona główszczyznę i nawiązkę