“Scharakteryzuj i oceń pozycję króla w monarchii stanowej w Polsce od XIV do XVI wieku.”

“Scharakteryzuj i oceń pozycję króla w monarchii stanowej w Polsce od XIV do XVI wieku.”



Monarchia stanowa w Polsce trwała od XIV do XVIII wieku. Za jej początek uznaje się koronację Władysława Łokietka w 1320 roku, a za jej koniec przyjmuje się utracenie niepodległości przez Rzeczpospolitą w 1795 roku. W swojej pracy zamierzam opisać i ocenić pozycję króla w ówczesnym ustroju politycznym oraz stwierdzić kto tak naprawdę sprawował wtedy władzę w Polsce.

Podczas rozbicia dzielnicowego w Polsce zaczęły powstawać organy administracji lokalnej. W XIII wieku na ziemiach polskich powstało w sumie około 100 kasztelanii, na czele których stali kasztelanowie. Szlachta rozpoczęła w tym okresie swoją aktywizację polityczną coraz bardziej angażując się w politykę państwa i wywierając na nią coraz większy wpływ. Z XIII- wiecznych wieców urzędniczych, które zwoływane były w każdej z dzielnic państwa polskiego i zajmowały się sprawami politycznymi, finansowymi i prawnymi wykształciły się z czasem instytucje reprezentacji stanowej: sejmy i sejmiki.

Wraz z przejęciem władzy w Polsce przez Ludwika Węgierskiego rozpoczęła się stopniowa degradacja pozycji króla. Zaczął on tracić władzę na rzecz nowo powstałych instytucji, które złożone były ze szlachty. Rada królewska, która początkowo była tylko organem doradczym króla z czasem poczęła dyktować mu warunki. Przyczyniły się do tego liczne przywileje, które otrzymywała szlachta od kolejnych królów. Przywilej budziński z 1355 roku umożliwił Ludwikowi objęcie tronu polskiego w przypadku gdyby Kazimierz Wielki nie doczekał się męskiego potomka. Za tą możliwość obiecał szlachcie, że nie będzie nakładał on na nią nowych podatków, a także będzie pokrywał straty poniesione przez nią w wyprawach zagranicznych jak i że swoje podróże opłacał będzie z własnych środków. Jako, że umowa zawarta pomiędzy Węgrami a Polską określała, że następcą tronu może być jedynie męski potomek, którego Ludwik Andegaweński nie posiadał, musiał on przekonać polskich szlachciców, by ci zgodzili się na koronację jednej z jego córek. Uczynił to nadając im przywilej w Koszycach w 1374 roku. Król zobowiązywał się w nim do wykupienia z niewoli szlachcica, który dostałby się do niewoli, znosił podatki ustawiając tylko jeden w postaci 2 groszy od łana ziemi jednocześnie nie mogąc ustanawiać nowych podatków bez zgody szlachty oraz postanowił, że urząd starosty obejmować mogą tylko Polacy. Nadanie tych przywilejów przedstawicielstwu rycerstwa było przełomowym momentem, który wzmocnił jego pozycję i umożliwił dalszy rozwój kariery politycznej.

Po zawarciu przez Polskę i Litwę unii w Krewie w 1385 roku tron polski objął Władysław Jagiełło, który poślubił polską królową - Jadwigę Andegaweńską, córkę Ludwika Węgierskiego. Po jej śmierci szlachta zaczęła zarzucać Władysławowi, że nie jest Polakiem, a władzę w Polsce otrzymał tak naprawdę tylko dzięki małżeństwie z Jadwigą. Aby utrzymać polski tron musiał on nadać szlachcie wiele przywilejów. To głównie dzięki niemu wzrosła jej potęga, gdyż był królem, który nadał ich najwięcej, osłabiając tym samym swoją pozycję władcy. Do najważniejszych przywilejów nadanych przez Władysława Jagiełłę polskiej szlachcie należy zaliczyć nietykalność majątkową szlachty bez wyroku sądowego nadaną im w 1422 roku w Czerwińsku oraz nietykalność osobistą zagwarantowaną w 1433 roku w przywileju jedlnieńsko-krakowskim. Ograniczył on także wychodźstwo chłopów z ziemi oraz umożliwił szlachcie przejmowanie majątków “krnąbrnych i nieużytecznych” sołtysów.

Następni władcy aby utrzymać władzę i zmobilizować szlachtę do walki nadawali jej kolejne przywileje. W ten sposób Kazimierz Jagiellończyk w 1454 roku w przywileju cerekwicko-nieszawskim pozbawił się możliwości zwoływania pospolitego ruszenia bez jej zgody, a Jan Olbracht w 1496 roku w Piotrkowie ograniczył (na korzyść szlachty) prawa chłopów i mieszczan, przywiązując tych pierwszych do ziemi (jedynie jeden chłop rocznie mógł przenieść się do miasta w święta), a tym drugim zakazując nabywania ziemi. Jednak punktem kulminacyjnym było uchwalenie przez Aleksandra Jagiellończyka konstytucji sejmowej “nihil novi” w 1505 roku. Mówiła ona, że król nie może podjąć żadnej decyzji jeśli nie uzyska zgody sejmu i senatu. Był to moment w którym szlachta praktycznie całkowicie uzależniła od siebie władcę. Od tej pory zawsze musiał liczyć się z jej opinią.

Podsumowując szlachta polska wykorzystała sytuacje powstałą przy rozbiciu dzielnicowym oraz objęciu tronu polskiego przez obcokrajowców, grożąc kolejnym władcom wypowiedzenie posłuszeństwa, dzięki czemu otrzymała wiele przywilejów pozwalających im pomnażać swoje majątki, zyskać liczne przywileje względem pozostałych stanów społecznych oraz wpływać realnie na politykę państwa i jego władcę. Z czasem to ona tak naprawdę zaczęła sprawować władzę w kraju. W pewnym momencie król zaczął pełnić bardziej funkcję reprezentacyjną niż władcy, a szlachta stała się szarą eminencją, która dyktowała królowi warunki i pociągała w państwie za sznurki.