Funkcja literatury w terapii

Literatura spełnia ważną rolę w życiu człowieka przede wszystkim tego, który dopiero dorasta. Czytanie dzieciom już od najmłodszych lat, bajek, baśni i opowiadań jest bardzo ważnym elementem prawidłowego rozwoju. Literatura tworzy niezwykły świat. Z jej pomocą dziecko uczy się reguł, jakie rządzą rzeczywistością, i wzorów zachowań. Przede wszystkim jednak literatura rozbudza dziecko wewnętrznie i dostarcza mu wiele radości. Książka pomaga pokonać problemy; podaje wzorce zachowań i nadaje im znaczenie. Koryguje emocjonalnie zaburzone zachowania, zmniejsza strach, lęk, stres, łagodzi agresję. Niesie ulgę w cierpieniu pomaga samotnym, nieśmiałym, zakompleksionym, mało aktywnym osobom.

Literatura daje wzory osobowe. Może to być jednostka autentyczna bądź fikcyjna. Przedstawia jednostkę, jej dokonania, jej osobowość. Wzory osobowe są dla dziecka niezbędne. To dzięki nim uczy się, jakimi celami kierować się w życiu, jak je realizować. Dziecko wybiera te wzory, które są zgodne z jego potrzebami. Wzorcami są osoby, z którymi łączy nas więź emocjonalna bądź w jakiś inny sposób są nam bliskie, podobne w dążeniach lub podobieństwo dotyczy sytuacji.
Jednym z gatunków literackich jest bajka. Jest to utwór o charakterze moralizatorskim, w którym głównymi bohaterami mogą być zwierzęta, ludzie, rośliny, przedmioty. Bajka ma charakter alegorii, zawsze ma jakieś przesłanie. Charakterystyczne cechy bajki polskiej to:
• Nadprzyrodzeni przeciwnicy,
• Nadprzyrodzone małżeństwo,
• Nadludzkie zadania,
• Przedmioty magiczne,
• Nadludzka potęga i władza,
Bajki to utwory najbliższe dziecku. W świecie bajek można przeżyć wspaniałe chwile, wiele przygód.. Cechą charakterystyczną bajek terapeutycznych jest to, że bohater bajkowy znajduje się w trudnej sytuacji i przeżywa lęk, a wprowadzone postacie i rozwój zdarzeń umożliwiają redukcję tego lęku. Taki schemat ma umożliwić dziecku „przeniesienie” doświadczeń bohatera. Bajkowy bohater wyposażony jest w cechy upodobniające go do małego czytelnika (zbliżony wiek, znalezienie się w podobnej sytuacji lękotwórczej).
Wszystkie bajki terapeutyczne mają stałe elementy:
• główny temat - bohater przeżywa sytuacje trudne emocjonalnie, wywołujące lęk (lęk przed separacją od matki, przed bólem, kompromitacją, utratą kontroli nad własnym ciałem, śmiercią);
• główny bohater – dziecko, zwierzątko, lub zabawka, z którym mały człowiek mógłby się identyfikować. Radzi on sobie ze wszystkimi trudnymi sytuacjami, dzięki innym postaciom bajkowym. Wynikiem tego bohater postrzega siebie pozytywnie, a każda bajka kończy się pomyślnym rozwiązaniem trudnej sytuacji, uwolnieniem od leku. Bohater nabywa umiejętność radzenia sobie w trudnej sytuacji;
• inne wprowadzone postacie: - pomagają zlikwidować lęk, uczą sposobów zachowania, pozytywnego myślenia w sytuacjach lękotwórczych, umożliwiają bohaterowi zdobycie sukcesu;
• tło opowiadania - akcja bajki rozgrywa się w miejscach znanych dziecku.

Bajki terapeutyczne to wyjątkowa technika wzbogacania osobowości dziecka i redukowania lęku u dziecka, doskonały środek, recepta, aby pomóc w wszelkiego rodzaju trudnościach, na które dziecko napotyka.
Oto parę bajek, które mogą posłużyć do zajęć biblioterapeutycznych jako dobry „materiał”.

Bajka, „Co się liczy naprawdę” – Z. Nowak opowiada o bardzo biednym, ale pracowitym człowieku, który po ciężkim dniu wraca do domu na swoim osiołku. W pewnej chwili usłyszał jak sługa bogacza z sąsiedniej wioski, Abbasa zaprasza gości „równych” sobie na przyjęcie urodzinowe. Salim postanowił iść do bogacza, ale, był źle ubrany i wyglądał jak nędzarz i nie wpuszczono go tam. Kiedy wracał znalazł atłasowy materiał, więc się w niego przebrał i wyglądał jak bogacz. Postanowił, więc wrócić. Udało mu się wejść na przyjęcie. Jednak jego zachowanie wzbudziło zdziwienie, ponieważ wsadzał rękaw atlasowego ubrania w różne potrawy, które znajdowały się na stole. Wówczas solenizant zapytał Slima, co wyprawia, a ten odpowiedział, że na dworze Abbasa nie liczy się człowiek, lecz ubranie i bogactwo.
Bajka ta pozwala zrozumieć, czym jest prawdziwa praca, uczy akceptacji drugiego człowieka, bez względu na to, jaki on jest. Utwór ten ma na celu pokazać, że w życiu nie jest najważniejsze bogactwo i klejnoty, lecz człowiek, jego pracowitość i dobroć. Stwarza możliwość zmiany własnego myślenia i postępowania.

Następną bajką, jaką polecam napisała pani Alina Lenczewska. Opowiada o Ani, która nie mogła zasnąć gdyż bała się „strachów” mieszkających w jej pokoju. Mama Ani zaproponowała żeby dziewczynka zaprzyjaźniła z tymi strachami. Dziewczynka mimo obaw i lęków postanowiła to uczynić. Z pomocą przybywa jej Elf z Krainy Dobrej Wróżki, który pomaga dzieciom w sytuacjach, kiedy się boją. Oboje podchodzą do nocnych strachów z propozycją zaprzyjaźnienia się. Po czasie okazuje się, że owe strachy to cienie porozrzucanych zabawek. Dziewczynka przekonała się, że strachy nie istnieją, ale żeby więcej się nie bać wystarczy sprzątać pokuj po zabawie.

Dzięki tej bajce dzieci uczą się radzić sobie ze swoimi lękami. Uczą się inaczej myśleć o sytuacji, która budzi ten lęk. Dziecko wysłuchując bajki utożsamia się z bohaterem. Zauważa, że główny bohater radzi sobie z trudną sytuacją. Bajka ta ma lecznicze oddziaływanie. Powoduje, że niektóre lęki ulegną wygaszeniu. Polega to na odwrażliwianiu. Zmniejsza lęk, strach i pomaga przezwyciężyć te emocje. Dzięki bajce dziecko czuje się silniejsze i wie, że jest wyjście z takiej sytuacji. Poprawia to nastrój dziecka, obniża niepokój i napięcia emocjonalne.

Bajka „Mrok i jego przyjaciele” Marii Molickiej opowiada o małym chłopcu, który bał się ciemności. Chłopiec leżał w łóżeczku. Było już ciemno, a mrok powodował, że zamazywały się kształty przedmiotów znajdujących się w jego pokoju.Tego właśnie nie lubił chłopiec – mroku, który go przerażał. Mimo, że zamykał oczy, to i tak wiedział, że gdy otworzy, choć jedno oko to dalej będzie w tym strasznym pokoju. Nie wiedział, co zrobić. Nie mógł zawołać ani mamy ani taty, bo uważali go za dużego chłopca. Po chwili odezwał się do niego miły, głos chłopięcy. To był Mrok, okrywał wolno wszystkie domy, ulice, lasy, pola. Miał on swoich dwóch przyjaciół cieni. Zaproponował, że ich przedstawi.Chłopak przestał się bać i zaproponował, że się z nim zaprzyjaźni. Po chwili chłopiec usłyszał dwa inne szepty, szepty cieni. Dostrzegł dwie postacie. Jedna była niska i okrąglutka – o imieniu Plam a druga chuda i wysoka i nazywała się Plim,.
Opowiedziały mu jak bardzo chciały się z nim zaprzyjaźnić, a on płakał i wołał mamę lub tatę. Chłopiec zawstydził się, że zachowywał się jak małe dziecko. Ale przyjaciele zaczęli go tłumaczyć, że to normalne, bo przecież ich nie znał. One przyznały się, że one boją dnia. Wówczas chłopiec zrozumiał, że jego lęk jest wymyślony. Cienie wzięły chłopca na spacer. Na dworze było szaro, ale chłopiec już się nie bał. Nagle Plam wziął za rękę Micha i pociągnął do góry. Chłopiec czuł jakby szybko jechał windą. Widział jak jego nogi się wydłużają. Chłopiec patrzył ze oszołomieniem, pytając „jak to możliwe?”. Na to Plim odpowiedział, że przecież jest cieniem, a one potrafią być malutkie, wielkie, olbrzymie i nie ma w tym nic dziwnego. Na dachu zobaczył kotkę – Klementynę, która zatańczyła przed nim swój piękny taniec. Chłopiec zaczął tańczyć razem z nią w rytm ciemności. Po czym Klementyna miała prośbę, aby nigdy nie zapomniał tej nocy. Wówczas Klementyna zamieniła się w zwykłą kotkę, biegając po dachu. Po chwili wrócili do pokoju chłopca. Michał podziękował nowym przyjaciołom, za wspaniałą podróż i zasnął. Następnego dnia chłopiec opowiedział mamie swoją niezwykłą przygodę i z dumą stwierdził, że się już nie boi nocy.

Za pomocą tej bajki dzieci uczą się radzić sobie ze swoimi lękami. Przyjaciele uczą skutecznych sposobów redukcji lęku poprzez przeżywanie przyjemnych emocji w sytuacji uprzednio niemiłych doznań. Uczą się inaczej myśleć o sytuacji, która budzi ten lęk. Bohater redukuje swój lęk poprzez przeżywanie ciekawych przygód. To przyjaciele dają mu wsparcie i wzmocnienie. Stwarzają atmosferę akceptacji. Bajka ta umożliwia przeżycie poczucia sukcesu, ( że się nie boi, że potrafi). Bajka ta także podwyższa wartość przyjaźni.

Bajka „Jak zwierzęta sprzątały świat” wydawnictwa, kama opowiada o lwie, który jest królem zwierząt. Wezwał wszystkie zwierzęta do sprzątania lasu. Wszyscy przybyli bardzo punktualnie i z wielkim zapałem do pracy. Każde zwierzątko miało określony rejon do sprzątania, prace były podzielone i dzięki temu zwierzęta szybko posprzątały.

Celem tej bajki jest uczenie wartości takich jak: pracowitość, poszanowania dla pracy innych. Uczy także zgodnego współżycia z innymi, poprzez co będzie nam lepiej w życiu. Najmłodsze pociechy zapoznają się ze światem

Następna bajka pt. „Lwie serce” opowiada o lwie, który był niedobry, złośliwy i okrutny dla innych. Nikt nie lubił. Pewnego dnia lew się rozchorował przyszedł do niego lekarz. Odkrył, że lew nie ma serca i że nic go nie uratuje. Wszystkie zwierzątka w lesie stały nad nim i płakały, ponieważ, pomimo, że był taki okrutny to jednak mieszkali wszyscy razem w lesie. Nagle zwierzak zaczął się przekręcić. Okazało się, że pomogły mu łzy reszty zwierzaków. Lew był im bardzo zobowiązany i zrozumiał, że nie warto być złym, i że najcenniejsza jest przyjaźń.

Bajka skierowana jest do dzieci agresywnych, ale i nie tylko. Bajka uwrażliwia na bezinteresowną chęć pomagania. Pokazuje jak ważna w życiu jest przyjaźń, i że potrzebuje jej każdy. Bajka ma na celu pokazanie, że ludzie nie powinni nigdy odwracać się od drugiego człowieka i zawsze starać się udzielić mu pomocy, jeżeli jest w potrzebie, nie patrząc, jaki jest. Każdy zasługuje i każdy potrzebuje przyjaźni i pomocy.. Utwór ten, zmniejsza i łagodzi agresję. Uczy także miłości do przyrody.

Celami terapeutycznymi operują także powiadania oto pare przykładów:
„Ten obcy"Jurgielewiczowej opowiada przygody czwórki przyjaciół. Pewnego dnia na ich wyspie pojawia się obcy chłopiec.Dzieci początkowo podchodzą do niego z chłodem. Po pewnym czasie rodzi się w nich współczucie,chec pomocy.Koledzy budują Zenkowi szałas przynoszą prowiant.
Także próbują znaleźć wujka kolegi.
Z biegiem trwania więzi między dziećmi zacieśniają się. Zenek narażając swoje życie ratuje małego chłopca, staje się bohaterem, ale po pewnym czasie z głodu Zenek ukradł pięćdziesiąt złotych. Ula, kiedy zrozumiała, dlaczego Zenek to poczynił postanowiła zarobić te pieniądze i oddać je przekupce. W konsekwencji Zenek odnajduje wujka i wszyscy pozostają przyjaciółmi.

Książka zawiera wiele wartości wychowawczych.Uczy, co można zyskać dzięki przyjaźni,ofiarności i pomagania innym. Zmusza do refleksji nad postępowaniem bohaterów. Poruszony jest również problem dzieci z rozbitych rodzin: ich samotność, zagubienie i potrzebę miłości. Ukazuje, jak powinniśmy zachować się w stosunku do osób, które są „nowe” nikogo nie znają.

.Jadwiga Korczakowska napisała piękne opowiadanie pt. „Spotkanie nad morzem”. Jest to opowieść o dwóch dziewczętach, które poznały się na wczasach. Danusia, to zdrowa dziewczynka ze szczęśliwej rodziny a Elza, to niewidoma sierota, której brakuje ciepła i miłości. Dziewczynki bardzo się polubiły wręcz pokochały. Spędzały razem każdą wolną chwilę wzajemnie się wspierając.Gdy kończyły się wakacje nadszedł dzień rozłąki okazało się, ze rodzice Danusi chcą zaadoptować Elzę. Późniejszym zaskoczeniem jest to, że dziewczynkę niewidomą czeka operacja. Opowieść kończy się szczęśliwie dla dziewczynek.

Pani Korczakowska ukazuje, jak wielką wartością w życiu człowieka jest przyjaźń, miłosierdzie i życzliwość wobec innych. Dzięki wakacyjnemu spotkaniu zmienia się życie dziewczynek. Elza zyskuje szansę na wyleczenie, co jest budujące dla młodzieży, która przeżywa problemy ze zdrowiem.Dzięki tej książce wzbogacamy swą wiedzę o życiu, zdobywaniu miłość i serdeczność. Młodzież z rozbitych domów dostrzegają, że można dzięki przyjaźni pozyskać rodzeństwo lub rodziców. Pomimo tego pozwala dostrzec młodzieży problem niepełnosprawność. Pokazuje, że tak naprawdę nie liczy się nic oprócz bycia dobrym i wartościowym człowiekiem.

Następny opowiadaniem, które polecam to „Mały książe”- Anotine De Saint-Exuperi opowiadanie jest o pilocie, który spotkał na pustyni Małego Księcia, a ten opowiedział mu o sobie. Mały Książe mieszkał na maleńkiej wyspie wraz ze swoją Różą, dbał o nią, pielęgnował, pokochał. Lecz Róża bywała niezadowolona, dlatego, zaczyna podróżować po różnych planetach. Trafiał tam na różnych dziwnych ludzi. Spotkał króla, który wydawał rozkazy, chociaż nie miał poddanych. Drugą osobą był Próżny, który ciągle chciał oklasków i uznania. Następnie spotkał pijaka. Na kolejnej planecie mieszkał bankier, który wciąż liczył gwiazdy i uważał je za swoje. Kolejną planetę zamieszkiwał latarnik. Na szóstej był uczony geograf, który doradził Księciu zwiedzenie Ziemi. Kiedy przybył na Ziemię spotkał lisa, z którym się zaprzyjaźnił oraz mnóstwo róż. Jednak żadna nie spodobała się mu tak jak jego, którą wspominał bardzo często, pomimo, że była marudna. Postanowił wrócić na swoją planetę, uważał, że życie na ziemi jest zbyt ciężkie bez swojej ukochanej.

Opowiadanie te skierowane jest zarówno do dorosłych, jak i do dzieci. Pokazuje, że w życiu nie liczy się posiadanie pieniędzy, władzy, czy innych materialnych rzeczy. Pokazuje właściwą postawę życiową, czyli poświęcić się dla drugiego człowieka. Powinniśmy poznać prawdziwą przyjaźń, miłość, które stanowią poczucie bezpieczeństwa, przynależności. Daje do zrozumienia rodzicom, żeby w dzisiejszych czasach nie biegać za interesami tylko zwrócić uwagę na swoje pociechy i dostrzec czy one czują się bezpieczne.

Baśnie, często nazywane są bajkami magicznymi. Są to opowiadania ludowe o dominujących elementach fantastyki (magiczności) lub o tym, co nieznane i pobudza wyobraźnię. Baśń różni się od bajki tym, że ma bardziej rozbudowaną formę narracyjną, więcej wątków, inaczej operuje napięciem i nie poucza, ale naucza przez przykład. Oddziałuje na wrażliwość dziecka. Pomagają zrozumieć dwoistość ludzkiej natury wrażliwość dziecka, stawiając wzory i ukazując ideały. Baśń jest wykorzystywana także w terapii, zwłaszcza w biblioterapii.
Przykładem może być „Brzydkie kaczątko” H. Ch. Andersena baśń ta opowiada o losie małego łabędzia. Jajeczko łabędzia wysiadywała kaczka i po wykluciu, łabędź nie przypominał pięknych żółciutkich kaczuszek. Było bardzo brzydkie, wszyscy mu dokuczali, naśmiewali się z niego, ciągle był wytykany jako coś, co nie pasuje do społeczności ptaków na gospodarstwie. Wówczas matka-kaczka poradziła mu, aby poszło w świat.Brzydkie kaczątko skryło się w sitowiu, gdzie przeżyło dużo przykrości.
Po ciężkiej zimie, kiedy nadeszła piękna wiosna, kaczątko zobaczyło stado pięknych łabędzi-było nimi zachwycony. Mimo strachu kaczątko postanowiło się do nich przyłączyć. Wtedy kaczątko zobaczyło swoje odbicie w wodzie i stwierdziło,że jest tak samo piękne jak łabędzie, które podziwiał.
Młody łabędź nie był dumny i zarozumiały, ponieważ pamiętał o wszystkich upokorzeniach i przykrościach, jakie spotykały go przez okres dzieciństwa.

Baśń ta pokazuje problem odtrącenia, samotności i nietolerancji. Dzieci mogą utożsamiać się z kaczątkiem a przez szczęśliwe zakończenie nabierają wiary w siebie i na lepsze jutro. Baśń ta ma celu pokazanie dzieciom, ze takie zachowanie zwierząt na gospodarstwie jest niewłaściwe. Jednocześnie uczy skromności oraz tolerancji dla ludzi, którzy inaczej wyglądają.

Następną baśniom, która zawiera wartości godne przekazania dzieciom to „Kopciuszek”. Jest to baśń o młodej sierotce, która mieszka z macochą i jej córkami. Dziewczyna jest pracowita, ale przy tym wykorzystywana i wyśmiewana przez siostry i macochę. Traktowana, jest jak służba w swoim domu.Jednak nad jej losem czuwa wróżka, która w czarodziejski sposób przeobraża Kopciuszka w piękną dziewczynę, której nie sposób poznać, nawet macocha jej nie poznaje na balu. Dziewczyna całą noc tańczyła z pięknym księciem. Kopciuszek musiał wyjść z balu przed północą, ponieważ czar pryśnie po północy. Jednak dziewczyna zapomina o przestrodze wróżki i w ostatniej chwili ucieka z balu gubiąc pantofelek. Książe był zachwycony Kopciuszkiem i postanowił odnaleźć miłość swojego życia. Udało mu się to.Dziewczyna została żoną pięknego pięknego dobrego księcia.

Baśń ukazuje, że tak naprawdę liczy się dobroć i miłość. Baśń ta także motywuje do pracy, ponieważ bohaterka przez swą pracowitość dostała nagrodę od wróżki. Poza tym zmusza do refleksji nad życiem sierot. Dzieci dostrzegają jak ciężko żyć bez mamy. Mimo tego, że dziewczyna była wyzywana przez swoje siostry,nigdy nie życzyła źle, co jest godne naśladowania.

Książką, którą polecam do przeczytania moim rówieśnikom jest „Ćpun”-M.Burgess”. Poleciła mi ją moja koleżanka, która była bardzo zafascynowana tą książka.

Książka opowiada o parze młodych ludziach. David postanawia uciec z domu. Powodem jest ojciec, który bije jego i mamę. Mimo tego, że ojciec był wykształcony często pił alkohol, co powodowało, że był agresywny w stosunku do swojej rodziny. Mama Dawida także zaczęła pić, ponieważ nie mogła znieść pijaństwa swojego męża. Później ojciec zaczął obwiniać chłopca za to, że matka pije. Chłopak nie wytrzymuje sytuacji, jaka panuje w domu i postanawia uciec.
Dawid ma dziewczynę imieniem Gemma, która tak jak on boryka się z trudnościami. Rodzice nie pozwalają spotykać się jej ze chłopakiem. Ojciec jest dla dziewczyny bardzo surowy, ciągle czegoś jej zabraniał, nie ufał jej, a przede wszystkim nie słuchał. Dlatego postanowiła dołączyć do Dawida.
W ten sposób para trafiła do środowiska narkomanów. Zaczęli brać i tak się uzależnili. Zaczęły się problemy z policją, nawet chłopak został aresztowany i zamknięty w ośrodku leczenia uzależnień. Dawid, kiedy wyszedł znowu trafił do narkomanów i nie potrafił odmówić narkotyków. Dziewczyna zaszła w ciąże, ale to nie było wystarczającym bodźcem do rzucenia nałogu. Kiedy trafiła do szpitala przyjechali jej rodzice i zabrali ją do domu. Chłopak trafił do więzienia, kiedy wyszedł nie potrafił być już z Gemmą. Jednak dzięki wytrwałości chłopakowi udało się skończyć z nałogiem.

Książka działa na nasze emocje pozwala odczuć jak każdą sytuacje. Każdy, kto ją czyta przeżywa bardzo silne emocje(złości, strachu, lęku). Pokazuje ludzi, którzy nie mają wsparcia w rodzinie. Uświadamia rodzicom, na czym polega ich rola. Rodzice mogą zapoznać się z odczuciami dzisiejszej młodzieży. Skłania też do refleksji na temat, jakim jestem rodzicem, czy potrafię przyznawać się d0o błędów przed własnym dzieckiem. Jednocześnie młody czytelnik uświadamia sobie, czym grozi branie narkotyków, jakie konsekwencje niesie za sobą ucieczka z domu.



BIBLIOGRAFIA:
1. „Bajkoterapia”, Maria Molicka
2. „Z motylem a tle”, Irena Borecka
3. „Bajki terapeutyczne”, Maria Molicka