I wojna światowa

Geneza wojny: wydarzenia na Bałkanach, ścieranie się na tym terenie interesów niemal wszystkich mocarstw, rywalizacja kolonialna, dążenie do rozwiązania dawnych sporów w Europie, wyścig zbrojeń i nasilająca się propaganda nacjonalistyczna.
Konsekwencje: złamanie największych monarchii w Europie środkowej - Cesarstwa Niemieckiego i Austro-Węgier, co związane było z ich klęską militarną i polityczną.
Neutralność ogłosiły: Włochy, Bułgaria, Rumunia, Grecja.

Wojna na dwóch frontach (zachodnim i wschodnim), Niemiecki plan zakładał błyskawiczne zajęcie Francji, a następnie przerzucenie wojsk front wschodni, zanim Rosja zakończy mobilizację. Niemieckie wojska (1,5 mln) przebiły się przez obronę belgijską, wkroczyły do Francji i na początku września 1914 r dotarły do rzeki Marny.
Na froncie wsch. Już w sierpniu 1914 przystąpiła Rosja, jednak natarcie powstrzymały wojska niemieckie pod dowództwem gen. Paula von Hindenburga i Ericha Ludendorffa.
Turcja prowadziła wojnę na froncie kaukaskim z Rosją oraz w Mezopotamii i Palestynie.
Franciszek Foch - francuski marszałek, stał na czele sił sprzymierzonych dla aliantów, pod jego rozkazami znalazły się wojska: francuskie, brytyjskie, belgijskie, polskie, kanadyjskie, czeskie oraz amerykańskie.
Wojna totalna - I wojna światowa była pierwszą wojną o charakterze wojny totalnej, tzn. wojny w której zaangażowane są nie tylko armie, ale także ludność cywilna. W tej wojnie walczyły armie złożone z „uzbrojonych narodów”.
Rada delegatów robotniczych i żołnierskich - konkurowały z legalną władzą (Rząd tymczasowy), pierwsza zawiązała się już w marcu 1917 r w Piotrogradzie. Zaistniała sytuacja dwuwładzy.
Mienszewicy - socjaldemokratyczni zwolennicy parlamentarnych metod walki politycznej.
Bolszewicy - przeciwnicy mienszawików, opowiadali się za przejęciem władzy w drodze rewolucji. Ich przywódcą był Włodzimierz Lenin (w kwietniu 1917r powrócił z emigracji i natychmiast zaczął przygotowania do przejęcia władzy-opanowanie rady Piotrogrodzkiej- przewodniczący Lew Trocki ,który został jednocześnie szefem Komitetu wojskowo- rewolucyjnego.
Gwardia Czerwona - powstające od marca 1917 r bojówki robotników przemysłowych, licząca 20 tys członków.
Socjal-Demokratyczna Partia Robotniczej Rosji - utworzona w 1898 r, w roku 1912 doszło w niej do rozłamu i trzecią siłą polityczną byli eserowce (socjalistyczni rewolucjoniści).
Przyczyny upadku Niemiec: próba wywołania rewolucji na falę nastrojów antywojennych.
Próby ratowania: powołano nowy rząd i zaczęto istotne reformy ustrojowe (wprowadzono powszechne i równe wybory we wszystkich krajach związkowych na czele z Prusami i uznano parlamentaryzm -zasadę politycznej odpowiedzialności rządu przed parlamentem. Cesarstwo niemieckie zaczęło przekształcać się w monarchię parlamentarną.
Związek Spartakusa - rewolucyjni agitatorzy marksistowscy, nawołujący do obalenia rządu i tworzenia na wzór rosyjski rad robotniczych.
Przyczyny upadku Austro-Węgier: stopniowe uniezależnianie się narodów.
BITWY:
Nad Marną -wrzesień ( najważniejsza z bitew, przekreśliła niemieckie plany)
Pod Verdun-grudzień (największa bitwa Wielkiej Wojny, trwała do grudnia 1916r i zakończyła się odparciem ofensywy niemieckiej (zginęło ponad 300 tyś żołnierzy z obu stron)
Nad Sommą-od lipca do listopada 1916 r(najkrwawsza z bitew - 400tys francuzów, niemców, 200tyś-brytyiczyków, wojskom francusko- brytyjskich nie udało się przełamać frontu.
Wykorzystano nowe bronie: gazy, granaty, ciężka artyleria Sytuacja utrzymywała się aż do 1918 r.
Pod Tonnenbergiem - sierpień 1914 r wojska niemieckie (pod dowództwem gen. Paula von Hindenburga i Ericha Ludendorffa) wkroczyły na teren królestwa Polskiego, zajmując min. Kalisz.
Pod Gorlicami- maj 1915 - wojska niemieckie i austriackie przełamały front rosyjski, Rosja musiała opuścić tereny Królestwa Polskiego, Wołynia, Litwy, Galicji. (front na linii Dniestru do zatoki Ryskiej)
w maju 1916 próbę przełamania frontu na południu podjął gen Aleksiej Brusiłow.
Powstanie w Arabii - w latach 1915-1916, wywołane przez pułk. Thomasa E. Lewrence.
DATY:
28.06.1914r -młody serbski nacjonalista z Bośni („Czarna Ręka”), zastrzelił w Sarajewie austriackiego następcę tronu Franciszka Ferdynanda i jego żonę.
28.07.1914r - Austria wypowiedziała wojnę Serbii, Rosja poparła Serbię.
1.08.1914r- Niemcy wypowiedziały wojnę Rosji.
03.08-Niemcy wypowiedziały wojnę Francji.
04.08-Wielka Brytania wypowiedziała wojnę Niemcom.
06.08-Austro-Węgry wypowiadają wojnę Rosji i W.Brytanii.
Koniec 1914 - Rosjanie zajęli większą cześć Galicji (bez Krakowa)
1915 -państawa trójprzymierza planują wyeliminować Rosję z wojny.
1915 - w zamian za obietnice terytorialne do Niemiec przyłącza się Bułgaria.(w 1914 Turcja)
Powstaje blok Państw Centralnych- Niemcy, Austro-Węgry, Turcja, Bułgaria.
Kwiecień 1915-desant wojsk lądowych (oddziały australijskie, nowozelandzkie, brytyjskie) ląduje na półwyspie Gallipoli,
Koniec 1915 - Serbia dostała się pod okupację Austro-Węgier.
Grudzień 1915 - klęska na Gallipoli, wojska ententy wycofują się pozostawiając 190tys zabitych.
1915r- w zamian za obietnice terytorialne po stronie zachodnich aliantów przystąpiły Włochy.
1916r- w zamian za obietnice terytorialne po stronie zachodnich aliantów przystąpiły Rumunia
1917- po stronie ententy opowiedziała się Grecja
Luty 1916r- armia niemiecka przepuściła atak na francuską twierdze Verdun( bronioną przez gen. Philippe`a Petaina.
Kwiecień 1917 r- włączenie się do działań zbrojnych St. Zjednoczonych.
Wojna na morzach, głównie na Atlantyku i na M.Północnym.- niemiecka flota podwodna, atakująca okręty wojenne, handlowe, pasażerskie.
1917r- zmiana sytuacji na froncie wsch. wskutek wydarzeń rewolucyjnych ,obalenie caratu i przewrotu październikowego bolszewików.
3 marca 1918 r- zawarty w Brześciu nad Bugiem traktat miedzy państwami centralnymi i Rosją Radziecką, sankcjonował stan faktyczny: wycofanie się wojsk rosyjskich z Finlandii, Wysp Alandzkich, Estonii, Łotwy, Królestwa Polskiego ,częściowo z Białorusi oraz Ukrainy. Front wschodni przestaje istnieć.
Latem 1918r - alianci rozpoczęli ofensywę na Bałkanach, we wrześniu została wyzwolona Serbia i skapitulowała Bułgaria.
11 listopada 1918 r- Niemcy podpisały kapitulację.
8 marca 1917 r (23 lutego-wg. Kalendarza juliańskiego)- rozpoczęły się w Piotrogrodzie (dawnym Petersburgu) rozruchy głodowe i strajki, manifestanci 11 marca aresztowali cały carski rząd.
15 marca 1917r - Duma powołała Rząd Tymczasowy- głównie przedstawiciele demokratyczno- liberalnej opozycji parlamentarnej. Jednocześnie abdykował car Mikołaj II. Władza dynastii Romanowów skończyła się i Rosja stała się republiką. Natychmiast uchwalono wszystkie podstawowe wolności obywatelskie i zapowiedziano na styczeń 1918r- wybory do zgromadzenia ustawodawczego (Konstytuanty).
6/7 listopad 1917 r (24-25 października) - oddziały Gwardii Czerwonej opanowały centrale telefoniczne, elektrownie, stacje kolejowe.
7 listopada - II zjazd Rady Delegatów Robotniczych- ogłoszono kres istnienia legalnego Rządu Tymczasowego i wybrano Radę Komisarzy Ludowych z Leninem na czele jako władzę wykonawczą.
28.października 1918 r- powstanie Republiki Czechosłowackiej.
29.10.- połączenie południowych Słowian z Serbią i utworzenie Królestwa Serbów, Chorwatów i Słoweńców (późniejsza Jugosławia).
31.10. - skończyły się rządy austriackie w Krakowie.
11 listopada 1918r - kapitulacja państw centralnych, cesarz austriacki abdykował i udał się na emigrację.
12 listopada- proklamowano w Wiedniu Republikę Austrii.
16 listopada- ogłoszono niepodległe Węgry.

KONFERENCJA WERSALSKA I JEJ POSTANOWIENIA 28 czerwiec 1919r.
– Zmiana układu sił politycznych w świecie – Po jednej stronie stanęły państwa „czwórprzymierza”: Niemcy, Turcja, Austro-Węgry, Bułgaria. Po drugiej stronie znalazły się państwa Ententy: Grecja, Rosja, Stany Zjednoczone, Japonia
Postanowienia w sprawie Niemiec – Pomorze Gdańskie i Śląsk dla Polski, Szeldich dla Dani, plebiscyt na Pomorzu Wschodnim, Mazurach i Śląsku (czy chcą należeć do Dani czy do Niemiec), na pasie przygranicznym z Francją nie mogły stacjonować wojska niemieckie, Armia mogła liczyć do 100 tys. żołnierzy, mieli zapłacić odszkodowanie jako sprawcy wybuchu wojny, Francja żądała rozbrojenia Niemiec – pozbycia się ciężkiego sprzętu, Gdańsk stał się wolnym miastem pod zarządem Ligi Narodów, powstały Austria i Węgry, Czechy i Słowacja rozpad imperium Osmańskiego, zabrano Niemcom kolonie Tureckie Liga Narodów przyznawała koloniom mandaty. Bułgaria utraciła Turcję na rzecz Grecji, Macedonię na rzecz królestwa Serbów, Chorwacji i Słowenii.