Etruskowie i ich pochodzenie

Zarówno pochodzenie Etrusków jak i ich tajemniczy język „niepodobny do żadnego”, jak słusznie zauważył już Dionizos z Halikarnasu, stanowią do dziś dnia nierozwiązaną zagadkę, mimo że istnieje 9000 zabytków w tym języku, spisanych alfabetem greckim. Nie tutaj miejsce wdawać się w szczegółową dyskusję nad tym bardzo zawiłym problemem. Wystarczy zaznaczyć, że pogląd głoszony głównie przez niektórych uczonych włoskich, jakoby Etruskowie byli w Italii autochtonami, wydaje się pozbawiony poważniejszych podstaw. Nie tylko świadectwo Herodota o lidyjskim pochodzeniu Etrusków, ale również podobieństwa zachodzące w nazwach geograficznych w Etrurii i na terenie Małej Azji zdają się potwierdzać małoazjatyckie pochodzenie Etrusków. Tajemniczy i niezrozumiały napis znaleziony na Lemnos jest zredagowany w języku etruskim lub zbliżonym do niego. Typ grobowców, szczegóły uzbrojenia, praktyki wróżbiarskie łączą wyraźnie kulturę etruską z kulturami Wschodu. Dość dużo form językowych etruskich, jak liczba mnoga na r (np. clenar ‘synowie’) lub dopełniacz zakończony na l (np. larthial clan ‘syn Lartii) znajdują swe odpowiedniki w dzisiaj jeszcze żyjących językach kaukaskich, a przecież Małą Azję zamieszkiwały ongiś właśnie ludy spokrewnione z ludami kaukaskimi. Wszystkie te dane, do których można by dołączyć jeszcze inne niemniej ważkie argumenty, przemawiają za hipotezą, że Etruskowie przybyli z Italii znad wybrzeży małoazjatyckich Morza Egejskiego. Najprawdopodobniej stało się to około r. 1000 p.n.e., jak świadczy alfabet najstarszego napisu etruskiego w Marsiliana, wywodzący się z najstarszego alfabetu greckiego, a więc powstały przed zróżnicowaniem się tego alfabetu na szereg typów. Świadczą o tym również wykopaliska archeologiczne, na których podstawie można stwierdzić, że Etruskowie przybyli po okresie Villanowa, gdyż warstwy wykazujące cechy tej kultury znajdujemy pod zabytkami etruskimi Przybywszy morzem i podbiwszy tubylczą ludność, prawdopodobnie umbryjską, opanowali Etruskowie najpierw obszar między Morzem Tyrreńskim a dolnym Tybrem z miastami Tarkwinii, Caere i Veii następnie posuwali się ku północy, zajmując kraj, który od nich otrzymał nazwę Etruii. Opanowali też morze, które również od nich nosi po dziś dzień nazwę Tyrreńskiego, czyli etruskiego, a w okresie świetności sięgnęli na północy do Alp, na południu do Zatoki Neapolitańskiej.
Etruskowie w porównaniu z poprzedzającą ich kulturą Villanova, a także w porównaniu z plemionami italskimi znajdują się na wysokim stopniu rozwoju. Ich osiedla nie przypominają osad typu rodowego, lecz greckie miasta-państwa. Otoczone zębatymi murami z kamienia i rowem ochronnym, , zabudowane były w sposób planowy: dwie ulice, z których jedna biegła z północy na południe (cardo), a druga ze wschodu na zachód (decumanus), przecinając się pod kątem prostym, dzieliły miasto na cztery dzielnice. Ulice miały wybrukowane jezdnie i po dwa brukowane chodniki. Urządzenia kanalizacyjne odkryte w Volaterra świadczą o staraniu, którym otaczano miasto i jego mieszkańców.