Kultura starożytnego Rzymu. Odtwórcza czy orginalna
Rzym pod wpływem epoki królewskiej był miastem, które pozostawało pod ogromnym wpływem Etrusków. Lud ten o niezwykle fascynującej kulturze, odegrał wielką rolę w dziejach Italii w I tysiącleciu przed naszą erą. Etruskowie zamieszkiwali ziemie położone na północy od Lacjum aż po rzekę Arnus. W czasie największego wzrostu ich potęgi w Vi wieku p.n.e. władzy ich podlegała cała północna i środkowa Italia, z Lacjum włącznie. Etruskowie nie byli Indoeuropejczykami, a ich pochodzenie nie zostało do dzisiaj wyjaśnione. Większość historyków przyjmuje za autorami antycznymi, że lud ten przybył do Italii z Azji Mniejszej. Nie brak jednak badaczy, którzy uważają Etrusków za ludność autonomiczną. Zagadkę tę może pomogłoby rozwiązać odczytanie zachowanych tekstów etruskich, spisanych alfabetem greckim, ale poza nielicznymi fragmentami pozostają one ciągle nie zrozumiałe. Gospodarka Etrusków stała na bardzo wysokim poziomie. W rolnictwie posługiwali się sztucznym nawadnianiem, co było możliwe dzięki budowie rozległych systemów kanałów nawadniających. Szczególnie rozwinięte było hutnictwo żelaza i miedzi. Metale te Etruskowie wymieniali z Grekami i Fenicjanami za złoto i kość słoniową. Etruskowie zasłynęli jako producenci wyborów luksusowych, pięknie zdobionych naczyń z brązu. Byli mistrzami w zakładaniu miast, którą to sztukę przejęli od nich Rzymianie, którzy przywiązywali wagę do planowej zabudowy miast. Miasta zakładano na planie prostokąta, z regularną siatką ulic równoległych do 2 głównych, krzyżujących się arterii: cardo i decumanus, otaczano murem warownym. Upiększanie miast, w tym szczególnie Rzymu, a później Konstantynopola było jednym z ważnych zadań władców. Miało ono świadczyć o wielkości i potędze Imperium. Zwykle centrum miasta stanowił rynek (forum), przy którym ulokowane były najważniejsze budynki publiczne i świątynie. W Rzymie takim miejscem było Forum Romanum. O funkcjonalności rozwiniętej kultury etruskiej świadczyły dokonania w dziedzinie architektoniczne, w której Rzymianie prześcignęli Greków. Ponieważ stosowali nowe materiały budowlane, cegłę i zaprawę murarską, udało im się wznosić budowle o wiele większe od greckich. Ponadto budynki ich były wyposażone w elementy architektoniczne, których Grecy nigdy nie stosowali: sklepienia półokrągłe i kopuły. Rzymianie przejęli także od Etrusków alfabet grecki, niektóre wierzenia religijne oraz różne zwyczaje i obrzędy. Tak na przykład najważniejsze bóstwa rzymskie, czyli trójca kapitolińska (Jowisz, Junona, Minerwa), wywodzili się z religii etruskiej, w której główną rolę odgrywała trójca bogów : Tinia, Uni,i Menrwa. Także szczególne zamiłowanie Rzymian do wróżb miało swoje etruskie korzenie, gdyż to właśnie oni podnieśli wróżbiarstwo do poziomu „nauki”. Pochodzenia etruskiego był też zwyczaj organizowania walk gladiatorów. Z Etrusków wwodzili się trzej ostatni królowie Rzymu. Część historyków przypuszcza nawet, że obalenie władzy ostatniego króla było równoznaczne ze zrzuceniem zwierzchnictwa etruskiego. Nie jest to jednak pewne. Wiadomo tylko, że Etruskowie tracili stopniowo na znaczeniu, głównie na skutek sukcesów militarnych Greków, których kolonie rozsiane były na obu wybrzeżach południowej Italii. Reasumując wydaje mi się, że Etruskowie wnieśli olbrzymi wkład w rozwój rzymskiej państwowości i religii.
Cywilizacja grecka także miała bardzo duży wpływ na rozwój kulturalny Rzymu. Grecy zapoznali Rzymian z największymi zdobyczami kulturalnymi świata śródziemnomorskiego. Kultura grecka imponowała mieszkańcom Rzymu. Do dobrego tonu należało w III i II w. p.n.e. znać nie tylko greckich poetów i filozofów, ale także posługiwać się językiem greckim. Rzymianie podziwiali dzieła greckiej sztuki i architektury, co oczywiście nie przeszkodziło im w podboju Grecji. Młodzież rzymska wyjeżdżała zaś do ośrodków nauki greckiej. Najlepszym przykładem wpływu kultury greckiej jest dziedzina rzeźbiarstwa, która była niczym innym jak naśladownictwem greckich rzeźb, które masowo sprowadzano z Grecji lub kopiowano je. Z czasem co prawda upowszechniła się tradycja przyozdabiania posągami i popiersiami rzymskich cesarzy, patrycjuszy i mówców – budowli publicznych i prywatnych. Sztuki plastyczne także pozostawały w cieniu sztuki greckiej. Była jednak dziedzina, w której Rzymianie przodowali. Była to rzeźba portretowa. Realistycznie ukazywała wszystkie cechy fizyczne modela, także i te, które być może chciałby on ukryć. Rzeźbione portrety rzymskie oddają nie tylko podobieństwo fizyczne, ale także duchowy charakter portretowanej osoby. Cesarze, senatorowie, filozofowie, wodzowie i matrony znaleźli w portretach rzymskich wierne podobizny. W późniejszym okresie rzeźbione portrety tracą indywidualny charakter i stają się pełnymi powagi i wyrazu rzeźbami osób. Portrety pozostają wielkim źródłem informacji o czasach państwa rzymskiego. Literatura rzymska oraz sztuka dramatyczna czerpią swe korzenie z greckiej i początkowo były jej naśladownictwem, były przeważnie tłumaczeniami lub przeróbkami utworów greckich. Dopiero w epoce Oktawiana Augusta w Rzymie nastąpiła prawdziwa eksplozja talentów poetyckich - tworzyli wtedy Wergiliusz, Owidiusz i Horacy. Do pewnego stopnia mógł na to wpłynąć fakt, że Princeps dbający o rozwój kultury popierał poetów. Zajmowanie się sztuką poetycką było bardzo wysoko cenione przez bogatych Rzymian - było to po prostu modne zajęcie. Rzymska religia w rozwiniętej postaci miała wiele wspólnego z religią grecką, chociaż wchłonęła także elementy etruskie i różne wierzenia i praktyki kultowe innych ludów italskich. Bogowie rzymscy byli odbiciem bogów greckich: Jowisz - Zeusa, Junona - Hery, Neptun - Posejdona, Minerwa - Ateny, Diana - Artemidy, Mars - Aresa, Merkury - Hermesa itd. Lecz Rzymianie mieli także zastępy własnych, pomniejszych bóstw. W domowych kapliczkach modlili się i składali ofiary bóstwom opiekującym się domostwem i jego mieszkańcami (Larom i Penatom). Religijne obrzędy i rytuały były ściśle związane z życiem politycznym. Ceramika zwana pergamońską była przemysłem uprawianym szeroko w świecie hellenistycznym. Szkła rzymskie były tanie i docierały daleko na północ.
Sztukę wyrobu szkła i naczyń szklanych Rzymianie nauczyli się od Fenicjan. Pragnę jeszcze dodać że mauzolea (np.: Oktawiana Augusta, Hadriana w Rzymie) wznoszono także na wzór grobowców hellenistycznych. Sztuka inżynieryjna Rzymian stała na wysokim poziomie. Wodę do miast doprowadzano akweduktami (specjalne mosty i rynny prowadzące wodę do miast ze znacznie oddalonych terenów górskich wykorzystując naturalne ukształtowanie terenu), w których jednakowo biegły często ołowiane rury. Istnieje przypuszczenie, że trujący ołów przyczyniał się do degeneracji Rzymian. Sieć rzymskich dróg budzi zachwyt i podziw. Drogi odgrywały w państwie rolę strategiczną. Budowano je z myślą o przerzucaniu wojsk. Ich utrzymanie w należytym stanie stanowiło przedmiot troski władz państwowych.
Podsumowując kultura rzymska w ciągu stuleci uległa wielu przemianom. Rzymianie byli początkowo mieszkańcami niewielkiego miasta - państwa. W miarę upływu czasu ich państwo bardzo się powiększyło, a oni sami zetknęli się z kulturami rozmaitych ludów. Wiele z nich reprezentowało kultury starsze i bardziej atrakcyjne od rzymskiej. Dlatego też pragnę stwierdzić, że Rzymianie ulegli po części urokowi tych kultur, lecz jednocześnie wnieśli do dorobku kulturowego ludzkości swój własny oryginalny wkład. W każdej dziedzinie pragnęli coś ulepszyć, dodać, skonstruować coś innego co będzie ich wyróżniało na tle innych cywilizacji, korzystając przy tym z dorobku kulturowego innych państw, co pozwoliło im na bardzo szybki rozwój kulturowy i między innymi uznanie ich kultury za kolebkę współczesnego świata.
BIBLIOGRAFIA:
- Ewa Wipszycka "Cywilizacja starożytna".
- Karol Estreicher "Historia sztuki w zarysie".
- Tomasz Jasiński „Historia – starożytność i średniowiecze”.
- Czasopismo „Starożytne cywilizacje”.