Wojna 30-sto letnia.

Data Wydarzenie 1618 - 1648 Wojna trzydziestoletnia 1618 - 1621 Etap Czeski 1622 - 1629 Wojna o PalatynatWojna duńska 1625 - 1629 Wojna polsko - szwedzka 1630 - 1635 Etap szwedzki 1635 - 1648 Etap francuski Etap Czeski 23 maja 1618 · Defenestracja praska (łac. fenestra - okno) - protestanci wyrzucili za okno namiestników cesarskich (cesarz Maciej Habsburg), przyczyna: nieprzestrzeganie przez katolicką władzę praw zagwarantowanych protestantom); · protestanci byli zmuszeni do szukania poparcia za granicą Gabor Bethlen (książę Siedmiogrodu w Turcji), protestanckie kraje Zachodu; dyplomatycznego wsparcia udzieliły Anglia i Palatynat; 1619 · detronizacja cesarza, Fryderyk V (władca Palatynatu) królem Czech; · Maciej Habsburg (już były cesarz Czech i władca Niemiec) zmarł Ferdynand II cesarzem Niemiec· pierwszy rok wojny upłynął pod znakiem sukcesów protestanckiej koalicji (zwanej Unią protestancką) listopad 1619 · wojska Bethlena podeszły pod Wiedeń i rozpoczęły jego oblężenie I odsiecz wiedeńska — przed katastrofą uratowała Habsburgów pomoc Zygmunta III Wazy oddziały lisowczyków (zaciągnięte na terenie Polski przez hrabiego...?) walczyły pod Wiedniem (1619 - 1620) koniec oblężenia 8 listopada 1620 · pod Białą Górą (na północ od Pragi) miała miejsce wielka bitwa: protestanci cesarz· protestanci: król Czech musiał uciekać do Palatynatu· cesarza było więcej i wygrałSkutki powstania dla Czech:· przywódcy powstania oraz jego wybitniejsi uczestnicy zostali straceni z wyroku trybunału nadzwyczajnego; ich majątki uległy konfiskacie i zostały rozdane zwycięzcom (hiszpańskim, belgijskim, irlandzkim najemnikom· kościół katolicki i arystokracja austriacka otrzymały olbrzymie nadania (?)· przestała istnieć czeska szlachta, a miasta zostały obrócone w ruinę· ludność mniejsza o · dużo protestantów wyemigrowało· Czechy utraciły prawo elekcji władców oraz własny rząd i urzędy terytorialne· królestwo zostało przekształcone w zwykłą prowincję monarchii austriackiej katastrofa narodowa· w Czechach panowanie objął Fryderyk II· zabezpieczył się on od strony Węgier, bo chciał coś na Palatynat (wojnę?) Etap Duński + wojna o palatynat · Chrystian IV - król duński i norweski - wkroczył do Czech i się nawalali 27 sierpnia 1626 · bitwa pod Luter am Barenberge w Brunszwiku; dowódcą był Tilly 1628 · bitwa pod Wołogoszczem — dowódcą był admirał von Wallenstein (1583 - 1634) - czeski szlachcic z tytułem książęcym (książę Frydlandu, Żagania i Maklemburgii), który w czasie powstania dochował wierności Habsburgom; miał dużo talentów wojskowych i politycznych, a także poparcie cesarza, dorobił się dużej fortuny, uzyskał decydujący wpływ na politykę obozu katolickiego, podczas wojny wystawił czterdziestotysięczną armię na własny koszt 1630 · książęta niemieccy doprowadzili do dymisji Wallensteina 22 maja 1629 · Chrystian IV zawarł pokój w Lubece z Habsburgami 1626 · Gustaw II Adolf - król Szwecji - działania wojenne przeciwko Polsce; najpierw uderzył na Prusy książęce oraz Pomorze 6 listopada 1627 · Bitwa pod Oliwą 1629 · Bitwa pod Trzcianą wyróżniał się hetman koronny Koniecpolski 26 wrzesnia 1629 · rozejm między Szwecją a Polską w Altmarku (Stary Targ); na jego mocy szwedzkie załogi pozostały w zajętych już portach pruskich, zagarniając dochody z ceł; Gdańsk, zblokowany przez najeźdźcę, miał płacić Szwecji kilkuprocentowy podatek od ceł; z uzyskanych w Prusach dochodów Gustaw II Adolf finansował swoje działania militarne na terenie Rzeszy. Etap Szwedzki · Gustaw II Adolf zreformował kraj przekształcając szlacheckie urzędy w rady powoływane w armii, finansach, sądownictwie· sprawna administracja i silna gospodarka (opierająca się na exporcie szwedzkiej miedzi i duńskich przedsięwzięciach finansowych oraz reorganizacja armii (przekształcenie artylerii w formację lekką i ruchliwą(!), kawaleria i piechota stanowiły małe jednostki bojowe, a operacjami trzech szwedzkich armii kierował sprawny sztab wojenny) zadecydowały o potędze Szwecji· król i jego główny doradca – Oxenstierna byli zdecydowani odrzucić Habsburgów od Bałtyku i w ten sposób udaremnić wielki ekonomiczno-wojskowy plan Olivaresa (doradcy Fryderyka II) wiosna 1631 · wojska cesarskie zdobyły i splądrowały Magdeburg; dowodzący nimi Tilly miał nadzieję znaleźć tam zapasy, które umożliwią mu prowadzenie kolejnej kampanii; jednak zapasy były znikome i 17 wrzesnia 1631 · Gustaw II Adolf (ze szwedzką i saxońską armią protestantów)dopadł Tilliego (z katolicką armią) na północ od Lipska (pod Breitenfield); szwedzka taktyka pokazała wyższość· Gustaw ruszył dalej w głąb Niemiec zdobywając Moguncję kwiecień 1632 · przywrócenie Wallensteina zaczął przygotowywać wojska do nowej kampanii· niejasne plany Gustawa prawdopodobnie porzucił on pomysł sprawowania protektoratu nad niemieckimi książętami na rzecz bezpośredniego przyłączenia części ziem niemieckich; nie udało mu się, bo 16 listopada 1632 · zginął w bitwie pod Ltzen w Saksonii; bitwę przegrał Wallenstein, który stracił swej armii i musiał ustąpić do Czech 1634 · Oxenstierna walczył dalej i w tym roku jego armia została pokonana pod Nordingen przez wojsko cesarskie wspomagane kontyngentem hiszpańskim 1634 · Wallenstein, który został posądzony o pertraktacje z obozem protestantów, zamordowany z polecenia Habsburgów 1635 · Liga katolicka, wsparta wydatnie przez posiłki Hiszpanii, odniosła teraz szereg sukcesów, uwieńczonych pokojem ze Szwecją· wobec triumfu Habsburgów do wojny postanowiła się przyłączyć Francja, która podsycała ją dotąd pieniędzmi i działaniami dyplomatycznymi etap francuski · w tym okresie religijne i ustrojowe względy zeszły na drugi plan; osią konfliktu była raczej kwestia czy kardynał Richelieu (który wciągnął Francję do wojny trzydziestoletniej) jest w stanie złamać potęgę Olivaresa 1636 · Hiszpanie przenieśli wojnę na teren Francji, a jedna z armii omal nie dotarła pod Paryż, podczas gdy inna operowała na terenie Lotaryngii; ta błyskawiczna kampania nadwyrężyła potencjał militarny Hiszpanii i ukazała wzrastającą przewagę Francji sprzymierzonej z Holandią i Anglią 1637 · Francuzi odzyskali prowincję Artois, a Holendrzy miasto Breda 1639 · bitwa na kanale La Manche – Hiszpanie stracili ostatnią flotę, na którą ich było stać 1637 · śmierć Ferdynanda II· jego następca – Ferdynand III – był bardziej realistyczny; gotów był zrezygnować z imperialistycznych planów poprzednika 1642 · we Francji Mazarini zastąpił Richelieu· Holendrzy stwierdzili, że przyszłe niebezpieczeństwo może się zrodzić w Paryżu, a nie w Madrycie czy w Wiedniu traktat westfalski · był uwieńczeniem negocjacji w Mnster i Osnabrck 1648 · traktat Westfalski, postanowienia: Zniesienie zasady cuius regio, eius religio; oprócz ziem Habsburgów wolność wyznania miasta niemieckie uzyskały pełną suwerenność uznanie niepodległości republiki holenderskiej oraz kantonów (krajów wchodzących w skład republiki związkowej) szwajcarskich Francja odzyskała Alzację oraz cesarskie miasta – biskupstwa: Metz, Toul i Verdun Szwedzi otrzymali dużą część Pomorza Brandenburgia – reszta Pomorza oraz mniejsze terytoria, które prawie połączyły Księstwo Brandenburskie z jej posiadłościami w Nadrenii Zatwierdzono dziedziczną władzę Habsburgów w Czechach (jedyna korzyść jaką wynieśli oni z wojny) potwierdzono augsburski pokój religijny z 1555 roku, przy czym oprócz luteran objął on także kalwinistów· pozycja Habsburgów jako zwierzchników Świętego cesarstwa Rzymskiego Narodu Niemieckiego uległa znacznemu osłabieniu Skutki Wojny Trzydziestoletniej · wyludnienie· obrócenie w ruinę wielu krajów niemieckich· kryzys gospodarczy· na zachód od Łaby obumierała struktura stanowo-feudalna· intensywny ruch budowlany w Bawarii, Saksonii i Wittenberdze· księstwa zamieniły się w niezależne twory państwowe lenno cesarstwa· zmierzch potęgi Hiszpanii i rządzącej nią gałęzią Habsburgów· wzrost znaczenia Francji i Szwecji· Habsburgowie austriaccy utracili przewagę w Rzeszy, ale zachowali w niej znaczne wpływy, szczególnie wśród władców katolickich· Hansburgowie (Austria) rywalizacja Burboni (Francja) oś Europejskich konfliktów przez następne stulecie· Polska, choć formalnie udziału w wojnie nie wzięła, stała się jedną ze stron konfliktu; wojna toczyła się jednak wyłącznie na obrzeżach wielkiego państwa polsko-litewskiego, które przeżywało w I połowie XVII wieku ostatni okres swej wielkości Absolutyzm we Francji 1461 - 1483 · panowanie Ludwika XI - powstanie absolutyzmu· wcześniej każdy władca konsultował się z feudałami (koalicją)· kolejni władcy coraz bardziej powiększali swoją władzę 1515 - 1547 · Franciszek I używał armii do powiększenia terenów Francji; prowadził wojny z Habsburgami Francja stała się mocarstwem w Europie 1517 · reformacja; Franciszek I popiera reformację w Niemczech i dotarła ona do Francji rzeź Hugenotów za Henryka III Walezjusza ostatni Walezjusz 1572 · po Henryku III Walezjuszu na tron wstąpił Henryk IV Burbon popierał absolutyzm był hugenotem, ale przeszedł na katolicyzm w celu zwiększenia władzy 1598 · wydał edykt nantejski (pozwalał Hugenotom na publiczne wyznawanie swojej wiary, ale poza Paryżem, dostali 10 twierdz i wojsko, opłacane przez państwo) 1610 · śmierć Henryka IV Burbona Ludwik XIII (16 lat) władcą· w związku z jego niepełnoletnością władzę sprawowała regencja z matką Marią Medycejską· żeby umocnić władzę mianowała ona I ministrem kardynała Richelieu Reformy kardynala Richelieu: · zreorganizował aparat administracyjny· stworzył urząd intendenta w imieniu króla zarządzał jakąś prowincją, zależał tylko i wyłącznie od króla, władza absolutna w prowincji· zwalczał arystokrację (bo dążyła do decentralizacji)· zlikwidował przywileje polityczne hugenotów· powiększył armię i rozbudował flotę· więc musiał nałożyć podatki, co doprowadziło do buntu chłopów i mieszczaństwa (too much podatki) 1640 · koniec panowania Ludwika XIII Ludwik XIV (małolat), więc znowu regencja + mama Anna Austriaczka 1642 · śmierć kardynała Richelieu· nowym ministrem został kardynał Juliusz Mazarini, który kontynuował politykę Richelieu· chłopi się buntowali 1648 - 1653 · Fronda (nazwa pochodzi od procy) — bunty mieszczaństwa i części możnych zapoczątkowane przez parlament paryski (instytucja sądowa) przeciwko podatkom i umacnianiu władzy królewskiej; żądania godziły w takie filary absolutyzmu:n nakładanie podatków bez aprobaty parlamentu paryskiegon działalność intendentów królewskichn aresztowania poddanych bez wyroku sądowego· bunt został stłumiony i nic się nie zmieniło 1651 · umarł Mazarini władzę osobiście sprawuje Ludwik XIV· Państwo to ja - Ludwik XIV· królowi podlegali:n rada skarbun rada stron (sprawy sądowe)n wysoka radan rada depesz (odpowiadała na listy przybywające z zagranicy lub z prowincji)· realizowali decyzje króla:n kontroler generalny skarbu (sprawy gospodarcze i skarbowe)n kanclerz (sprawy sądowe)n sekretarze stanu* wojny* spraw zagranicznych* marynarki* dworu królewskiegon intendent (przedstawiciel króla w prowincjach, zajmował się ważnymi sprawami: sprawiedliwość, policja, skarb, wojsko) Podstawy wladzy Ludwika XIV 1643 - 1715 · panowanie Ludwika XVI - monarchia absolutna· siedziba Wersal w Paryżu· dążył do pozbawienia arystokracji realnej władzy politycznej· dążył do tłumienia wszelkich buntów w zarodku· zgromadził w Wersalu kwiat arystokracji Francuskiej (dzięki temu mógł ją kontrolować)· był jedynym sędzią i prawodawcą· zlikwidował urząd I ministra· równowaga pomiędzy głównymi siłami społecznymi królestwa· urzędy dla mieszczan (rząd fachowców)· odwołał edykt nantejski prześladowanie hugenotów· rozbudował aparat policyjny· tajna policja mogła zgarnąć każdego (więzienie Bastylia przepełnione)· nie zwoływał Stanów Generalnych· jedność religijna · gospodarka i wojsko ważne zajmował się nimi minister finansów· jednym z ministrów, szefem administracji i finansów państwa był Jean Baptiste Colbert; prowadził on politykę merkantylizmu doktryna ekonomiczna mająca na celu uzyskanie dodatniego bilansu w handlu zagranicznym duży export, mały import; powiększył on stan liczebny armii z 72 tysięcy na 270 tysięcy; każdy rodzaj broni dostał jednolite umundurowanie; wyposażył piechotę w muszkiety; budował magazyny zaopatrzeniowe ........ ; zakładał akademie rycerskie; budował szpitale wojskowe i twierdze Rewolucja Burzuazyjna · grupy zróżnicowane wewnętrznie:n arystokracja rodowan burżuazja handlowo-finansyjnan szlachta rodowan nowa szlachta (a) new gentry, b) szlachta przemysłowo-handlowa) szlachta średnian a) żyli hucznie, prowadzili elitarne życien b) gromadzili dobra, starali się wpłynąć na władzęn jeomeni (coś między nową szlachtą a chłopstwem); dzierżawcy ziemi szlacheckiej, wchodzili w skład armii angielskiejn farmerzyn biedni chłopin margines społeczny (kryminaliści itp.) · rewolucja — burżuazja i klasa średnia (przeciw podatkom) · Etapy rewolucji: 1643 - 1648 I. schyłkowy okres monarchii absolutnej 1648 - 1660 II. okres re 166iki i dyktatury Cromwell’acian0 - 1688 III. okres restauracji Stuartów 1688 - 1832 IV. kształtowanie się monarchii parlamentarnej Etap I do 1603 · Anglia pod panowaniem dynastii Tudorów wykształciła się monarchia absolutna 1603 · umiera ostatni Tudor; nowa dynastia Stuartowie (ze Szkocji) 1603 · unia personalna między Anglią a Szkocją 1603 - 1625 · Jakub I Stuart (5 lat bez parlamentu) 1625 - 1648 · Karol I Stuart (11 lat bez parlamentu)· opłakany stan skarbu państwa· potrzebne podatki trzeba zwołać parlament ograniczą absolutyzm królowi to się nie podoba sam nakłada podatki 1628 · Karol I zostaje zmuszony do zwołania Parlamentu, który zgodził się na podatki jeśli Karol I podpisze Petycję Praw postulaty:1. Nikt nie będzie więziony bez wyroku sądowego2. Tylko Parlament może nakładać podatki · król się nie zgodził rozwiązał parlament 1629 · posłowie uchwalili, że każdy, kto podżega króla do samowolnego nakładania podatków i każdy, kto je płaci jest zdrajcą; chodziło głównie o współpracowników króla (Lord Strafford, arcybiskup Laud), którzy podpuścili potem króla o nowe podatki, ale już nikt nie płacił okolo 1600 · reformacja sekularyzacja dóbr kościelnych rozdano je szlachcie, magnaterii, m.in.: w Szkocji· król zaczął systematycznie odbierać te dobra 1638 · wojna domowa między Szkocją a wojskami królestwa w Anglii· skarb pusty 1640 · Parlament Długi — trwał trzynaście lat; rozpędził go Cromwell; 1641 · ustawy Parlamentu:1. Parlament nie będzie rozwiązany bez zgody Parlamentu koniec monarchii absolutnej i nie wcześniej niż 50 dni od jego zebrania 2. Parlament miał być zwoływany co najmniej co 3 lata licząc od ostatniego dnia ostatniego zebrania Rozwiązano sąd Izby Gwiaździstej i Sąd Wysokiej Komisji (na podstawie każdego wyroku monarchy ktoś był osądzany przez te sądy i siup do więzienia)· regaliści (zwolennicy króla) się formowali (?)· wykorzystał to Olivier Cromwell (na czele radykalnej grupy posłów) uformował wojsko parlamentarne walka z wojskami królewskimi· po stronie króla walczyli Kawalerzy· po stronie Cromwella – Okrągłogłowi (purytanie) 1645 · bitwa pod Naseby król dostał się do niewoli Szkockiej Szkoci siup króla do Anglików Anglicy: Król winny zdrady narodu 30 stycznia 1649 · Karol I ścięty (po godzinie dwunastej) Etap II 19 maja 1649 · Anglia ogłoszona republiką!· władzę przejął Olivier Cromwell· należało oczyścić Parlament pozbyć się niewygodnych ludzi (zwolenników króla) aresztowani lub wywaleni 150/200 posłów · reszta Parlament Kadłubowy· Izba Lordów przestała się liczyć· Opozycja:a) lelwellerzy (od zrównywania) — głosili hasło suwerenności ludu — uważali, że to lud powinien nadawać władzę królowi i być wykonawcą pokonani przez Cromwellab) diggerzy (ang. dig – kopać) — socjalizm utopijny, odrzucali własność prywatną, głosili hasła socjalizmu społecznego· Cromwell:· zniósł anglikańskie biskupstwa· pozwolił ludziom wybierać własnych duchownych i wyznawać własne religie, jeśli nie będą one powodowały zamieszek i niepokoju· poparł zniesienie świąt Bożego Narodzenie (uważane za święta papieskie)· nie lubił publicznych uciech (oprócz muzyki)· palił fajkę· pił piwo· przepadał za prostym angielskim jedzeniem 1651 · akt nawigacyjny (Olivier Cromwell) — wszystkie towary sprowadzone do Anglii mają być przywożone na statkach brytyjskich albo państwa, z którego towar pochodzi przeciwko Holandii, która miała wielką flotę handlową, którą wypożyczali 1653 · dokument zwany instrumentem rządzenia — I spisana konstytucja Anglii:n władzę wykonawczą sprawuje lord protektor i rada stanun władza ustawodawcza – jednoizbowy parlamentn lord protektor ma prawo do veta zawierzającego w stosunku do uchwał parlamentun Cromwell – lord dziedziczny (potem syn) 1658 · śmierć Cromwella – władzę przejmuje nieudolny syn Richard, więc w 1659 · „poproszono go o emigrację”, czyli odsunięto go od władzy Etap III 1660 · Karol II Stuart wraca z emigracji do Anglii· odwołuje instrument rządzenia· zachowuje ustawy z 1640· zachowuje petycje praw z 1628· przywraca władzę parlamentu· uformowały się dwie partie polityczne:a) torysi – za wyższością władzy królab) Wigowie – za wyższością parlamentu 1679 · Habeas Corpus Act — nikogo nie wolno więzić bez wyroku sądowego, a zarzuty powinny być sformułowane w ciągu jednej doby; uchwalone przez wigów 1685 · władzę przejął Jakub II Stuart – gorliwy katolik chciał umocnić katolicyzm, ale anglikanie nie chcieli, żeby ich prawa były uszczuplane· rządy Jakuba średniokiepskie· pod koniec urodził mu się syn Etap IV 1688 · Parlament pozwolił Jakubowi II na ucieczkę do Francji, a władzę przejął namiestnik Niderlandów – Wilhelm Orański· [Niderlandy + Anglia były połączone unią]· Rewolucja Chwalebna/Sławetna – bezkrwawa! · Ustawy Wilhelma Orańskiego: 1689 · Bill of Rights — Parlament ma zwierzchnią władzę nad monarchą, ministrowie są odpowiedzialni przed Parlamentem, stworzono demokratyczny, większościowy system parlamentarny (ci, którzy wygrali „wybory” mieli głos ważniejsi) 1701 · ustawa sukcesyjna — jeszcze bardziej ograniczała kompetencje króla: monarcha jest odpowiedzialny przed prawem, sędziowie są niezawiśli, zasada konstytucyjnej odpowiedzialności ministrów za króla, królowi odebrano prawo łaski· wraz z Bill of Rights stworzyła podstawy do monarchii konstytucyjnej 1603 · Anglia + Szkocja — unia realna 1707 · Anglia + Szkocja — unia personalna, posłowie szkoccy weszli w skład Izby Gmin, lordowie Izba Lordów 1707 · Szkocja, Anglia i Irlandia . Zjednoczone Królestwo Wielkiej Brytanii Znaczenie rewolucji burzuazyjnej · dzięki Aktowi nawigacyjnemu można było budować przyszłe imperium handlowo-kolonialne · Anglia stała się najpierw republiką, a potem monarchią konstytucyjną · ugruntowano uprawnienia parlamentu · dzięki kolonizacji w Ameryce Północnej i Środkowej oraz w Indiach wzrosłą produkcja w kraju · rezultatem znacznego wzrostu produkcji rolnej na wyspach było zniesienie ceł wywozowych na pszenicę, co spowodowało przewrót w gospodarce zagranicznej · podział na torysów i wigów utrwalił się w parlamencie; pamięć wojny domowej i dyktatury skłaniała obie strony do unikania przemocy · Habeas Corpus Act stworzył podstawowe zasady wolności obywatelskiej i praworządności · Anglia stała się pierwszym krajem o nowoczesnym systemie parlamentarnym, opartym na rywalizacji stronnictw politycznych, które wyrażały interesy grup społecznych; na razie system ten ograniczał się do niewielkiej części społeczeństwa posiadającej pełnię praw politycznych (warunkiem była własność ziemi), ale konstytucyjna monarchia angielska stworzyła wzór dla innych krajów i narodów