Muzyka świecka średniowiecza

WSTĘP DO ŚREDNIOWIECZA

Średniowiecze, nazywane też okresem medium aevum, moyen ge, Middle Age, Mittelalter, w historiografii jest to okres między schyłkiem starożytności (ok.IV-V w.) a początkiem okresu nowożytnego (XV w.), wyodrębniony po raz pierwszy w XV-XVI w. przez humanistów pragnących odróżnić własną epokę, nawiązującą do cywilizacji antycznej, od poprzedzających ją wieków uznawanych przez nich za czasy przejściowego upadku kultury.
Za daty graniczne średniowiecza przyjmuje się wstąpienie na tron Konstantyna Wielkiego (306 rok) i zdobycie Konstantynopola przez Turków (1453 rok). Obecnie przyjmuje się również inne cenzury średniowiecza: początkową – rok śmierci Teodezjusza I Wielkiego (395 rok) lub upadek cesarstwa zachodniorzymskiego (476 rok), oraz końcową – odkrycie Ameryki (1492 rok) albo wystąpienie Marcina Lutra (1517 rok).
Ze względu na ogół przemian wyróżnia się:
wczesne średniowiecze (do XI wieku)
jego rozkwit (XI-XIII wieku)
schyłek (XIV-XV wiek)

MUZYKA ŚWIECKA ŚREDNIOWIECZA

Początki artystycznej muzyki świeckiej przypadają na wiek XI. Dzieje się to za sprawą wędrownych muzyków zwanych we Francji – żonglerami, w Niemczech – spielmanami a w Anglii – minstrelami. Muzycy ci byli jednocześnie tancerzami.

TRUBADURZY
Pod koniec XI wieku stan rycerski staje się nową klasą elitarno – społeczną, która posiada własną kulturę, język i obyczaje. Pojawił się on najpierw we Francji (dawnej Prowansji), dlatego to właśnie z tamtąd pochodzą trubadurzy (trubar znaczy „tworzyć”).
Trubadurzy byli muzykami i poetami, tworzyli pieśni („chanson”). Zerwali z obowiązującą powszechnie łaciną, a posługiwali się językiem wywodzącym się z Prowansji – d’oc. Pieśni wykonywali jednogłosowo, ewentualnie z instrumentem szarpanym. Trubadurzy wykonywali nie tylko osobiste utwory, ale też utwory stworzone przez zawodowych śpiewaków.
Tematyka ich utworów jest oparta na żywotach – vidas, o tematyce miłosnej. Na taki stan rzeczy wpłynął obraz wyidealizowanej kobiety, który pojawił się w XI wieku.
Za ojców trubadurów uważa się Guillaume de Poitiers (XI wiek) oraz Jaufre Rudel.

TRUWERZY
Truwerzy są następnym pokoleniem, który zapoczątkowany został od XII wieku. Posługiwali się oni własnym językiem, który dał początek językowi francuskiemu – d’oil. Tworzyli nadal pieśni w trzech zasadniczych odmianach: rondo, ballada i virelai.
Treść utworów jest taka sama jak u trubadurów – dominuje tematyka miłosna, historyczna i bohaterska. Nasłynniejsi truwerzy to ówczesny król Anglii – Ryszard Lwie Serce oraz Adam de la Halle (ur. w 1297 roku, zwany garbusem; był jedynym truwerem, który oprócz muzyki jednogłosowej tworzył też muzykę wielogłosową).

MINNESINGERZY
Ruch truwerów przeniósł się w głąb Europy, co wpłynęło na powstanie ruchu minnesingerów (znaczenie: „siewcy miłości”). Minnesingerzy organizowali głównie turnieje śpiewackie.
Najważniejsze postacie to Walter von der Vogelweide i Wolfram van Eschenbach (autor „Parsival”).

MEISTERSINGERZY
Ruch minnesingerów przeradza się w XIV wieku w ruch meistersingerów. Meistersingerzy wywodzą się głównie z klasztornych szkół śpiewaczych. Każdy śpiewak kończył szkołę egzaminem, po zdaniu którego kandydat był przyjmowany na próbę do cechu.
Najsłynniejszy meistersinger to Hans Sachs (pozostawił po sobie ok. 4000 pieśni, 1700 wierszy; był zwolennikiem ruchu Marcina Lutra).

POLSKA MONODIA ŚWIECKA
W Polsce muzyka jednogłosowa wypłynęła od wędrownych muzyków, czyli kleryków i jednocześnie studentów – wagantów i rybałtów. Grali oni przeważnie na lirze korbowej. W tym okresie powstają również pierwsze utwory poetyckie.

W polskiej muzyce wielogłosowej na pierwszy plan wysuwa się Mikołaj z Radomia, działający w I połowie XV wieku. Stosował on technikę pauxbourdon, m.in. w „Magnifikacie”.

ARS NOVA
Tytuł Ars Nova zaciągnięty został od traktatu o sztuce autorstwa Philippe de Vitry. Muzyka rozwija się w dwóch ośrodkach – francuskim i włoskim. Główni przedstawiciele to Guillaume de Machant i Francesco Landini. Kompozytorzy w okresie Ars Nova równolegle tworzą muzykę świecką i religijną, a w muzyce świeckiej dodatkowo występuje polifonia.
W muzyce świeckiej okresu Ars Nova rozwijają się nowe gatunki:
w muzyce francuskiej: rondo, ballada, vielai lais
w muzyce włoskiej: caccia (kanon; dosłownie znaczy ‘polowanie’) i madrygał

OKRES BURGUNCKI
W okresie I połwy XV wieku z wolna następuje przejście od średniowiecza do renesansu. W szkołach burgunckich powstaje nowy typ techniki wielogłosowej – fauxbourdon (prowadzenie równoległych akordów sekstowych). Równolegle z powstaniem tej techniki ma ona zastosowanie u Mikołaja z Radomia. Następuje duży rozwój muzyki świeckiej, w mszy coraz częściej cantus firmus pochodzi z muzyki świeckiej, np. w „L’Homme arme” – Guillaume Dufay. Coraz częściej pojawiają się trójdźwięki.