Edukacja zdrowotna - wykłady

EDUKACJA ZDROWOTNA

Kultura fizyczna ? aktywność ruchowa
Pedagog ma duży wpływ nie tylko na wychowanie dzieci, ale również na jego rozwój a tym samym na jego przyszłe zdrowie. Kultura fizyczna jest także elementem wychowania.
Składa się z 4 elementów
1. Wychowanie fizyczne (lekcje w-f w szkole )
2. Sport (wyczynowy)
3. Rekreacja (turystyka, gry, zabawy ruchowe)
4. Rehabilitacja (leczenie)

Definicje kultury fizycznej
wg Macieja DEMELA (teoretyk, ?Pedagogika zdrowia? ? kanon edukacji zdrowotnej)
Kultura fizyczna to:
- wyraz określonej postawy wobec własnego ciała,
- świadoma i aktywna troska o swój rozwój, sprawność i zdrowie,
- umiejętność organizowania i spędzania czasu z największym pożytkiem dla zdrowia fizycznego i psychicznego.
Współcześnie coraz więcej ludzi rozumie, jak ważna jest dbałość o własne ciało, skąd się biorą np. wady postawy u dzieci ? skolioza.
W szkołach nie należy bagatelizować lekcji w-f. Z małymi dziećmi można je prowadzić wszędzie ? w sali gimnastycznej, na korytarzu, na dworze ? z pomocą np. gałązek, szyszek, kasztanów. Dzieci odczuwają głód ruchu i dotkliwie przeżywają przejście z przedszkola, gdzie miały stosunkowo dużo ruchu-zabawy, do szkoły, gdzie prawie cały czas spędzają
w ławkach. Niestety w polskich szkołach obserwuje się słaby poziom lekcji w-f w szkołach. Bieganie jest ?uzdrawiające?, należy je jednak rozpoczynać od małych dystansów ? powoduje spalanie cholesterolu (który jest powodem miażdżycy), prawidłową perystaltykę jelit.
Spacer zalecany jest na dystansie 4 km dziennie (na początek) ? jako relaks w terenie zadrzewionym, po pół roku dystans winien wzrosnąć do 10 km dziennie.
Bieg ? bardzo ważny ? ogólna współpraca organizmu.
Spacer ? współpracują układ ruchu układ krążenia.

wg KRAWCZYKA
Kultura fizyczna to utrwalony system zachowań w dziedzinie dbałości o rozwój fizyczny, sprawność ruchową, zdrowie i piękno człowieka, przebiegających wg przyjętych w danej zbiorowości wzorów a także rezultaty owych zachowań.
Kładzie nacisk na ludzkie zachowania. Uważa, że robimy to, co robi większość - moda, np. siłownia, kulturystyka /należy zawsze uważać na uzależnienia/;

wg OSIŃSKIEGO
Kultura fizyczna to ogół wytworów o charakterze materialnym i niematerialnym w dziedzinie dbałości o ciało i fizyczne funkcjonowanie człowieka.
Ujęcie niematerialne ujęcie ? to wiedza - teorie wychowania fizycznego
Ujęcie materialne ? wyróżnia 3 sfery:
1. sfera przekonań, postaw, aspiracji w dziedzinie dbałości o ciało (chcę coś robić dla siebie)
2. sfera obserwowalnych i sprawdzalnych czynności w postaci udziału w różnorodnych formach aktywności fizycznych.
3. sfera - wszelakie narzędzia: obiekty sportowe, sprzęt, instytucje i organizacje, których zadaniem jest krzewienie kultury fizycznej (systemy, programy, zarządzanie)

Są 2 filary kultury fizycznej:
I. sport - dobywanie coraz lepszych wyników. W sporcie zachodzą procesy swoistej selekcji: dobrym ? proponuje się pozostanie np. w klubie; słabym ? się dziękuje, /?inwestuje się? więc tylko w tych, którzy coś osiągają/
Zadaniem nauczycieli jest zwracanie uwagi też na słabszych, bo w klubach nie mają oni szans zaistnieć, a nie tylko na zdobywających puchary;
II. turystyka- czynny wypoczynek: wycieczki, wyprawy, kontakt z przyrodą, poznanie ludzi.
dla nas najważniejsze rekreacja ? podejmowana poza obowiązkiem szkolnym, zawodowym, domowym.
Są 2 rodzaje rekreacji:
- klasyczna: zamiłowanie, jest odpoczynkiem psychicznym, to np. kolekcjonowanie, robótki ręczne, hobby ? zajęcia nie zarobkowe; hobby = odpoczynek psychiczny
- fizyczna: przeważa pierwiastek aktywności ruchowej: turystyka piesza, wodna, rowerowa
Do najpopularniejszych form rekreacji należą: ćwiczenia rekreacyjne w szkole - śródlekcyjne w szkole i w pracy, praca na działce, aktywny urlop.

Korzyści wynikające z aktywności fizycznej, to: szybsze i łatwiejsze przystosowanie się do stanowiska pracy, łatwiejsze uczenie się różnych czynności, mniej stresu, dobre samopoczucie ? wynikające ze sprawności i wysportowania. Aktywność ruchowa jest nie tylko modnym i dobrym stylem życia ale zapobiega chorobom układu naczyniowo-krążeniowego i jest terapią wielu zaburzeń i chorób.

Choroby wynikające z niedostatku ruchu (skutki ograniczonej aktywności ruchowej):
1. Atrofia (zanik) mięśni
2. Atrofia tkanek i narządów np. zmniejszenie objętości serca
3. Osteoporoza (brak kości w kości - zanik tkanki kostnej)- trudno wyleczyć wszelkie złamania
4. Obniżenia przemiany materii
5. Zwiększenie wydalania wapnia, fosforu, potasu, sody, azotu, magnezu (brak- skurcze)
6. Zmiany objętości płynów ustrojowych (nawet do odwodnienia komórek)
7. Zmniejszenie odporności organizmu
8. Spadek wydolności fizycznej
9. Wzrost częstotliwości skurczów serca w spoczynku

Dojrzewanie - wiąże się ze zmianami somatycznymi:
1. burza hormonalna
2. uspakajanie ? człowiek dorośleje - chłopcom przybywa mięśni, a dziewczętom tłuszczu;
Skutki nadmiernego lub jednostronnego obciążenia organów w trakcie dojrzewania może doprowadzić do nieharmonijnego wzrastania ciała, wad postawy a nawet kalectwa. nadmierne obciążenie ? zwłaszcza u dzieci wiejskich poprzez pracę fizyczną i pokonywanie dalekich odległości do szkoły.

Co robić by ruchu było w sam raz ? WHO - Światowa Organizacja Zdrowia zaleca: ćwiczenia ruchowe - Mężczyźni- 1,5 h marszu; Kobiety 1,0 h marszu lub 10 min ćwiczeń dziennie;
20 min 3 razy w tygodniu lub 2 razy po 30 min w tygodniu, 1 x aerobik, 1 x basen
Promocja zdrowia i profilaktyki (EGZAMIN)
Promocja to lata 70-te. Pierwsze założenia (koncepcje i strategie) działań za rzecz promocji zdrowia znajdują się w Karcie Ottawskiej powstałej w czasie I konferencji Promocji Zdrowia w Ottawie w 1986 roku.
Wg tej karty promocja zdrowia jest to: proces umożliwiający ludziom zwiększenie kontroli nad swoim zdrowiem i jego poprawą.
Promocja zdrowia jest dyscypliną nauki i sztuką pomagania ludziom w dokonywaniu zmian ich stylu życia aby mogli zbliżyć się do optymalnego swego zdrowia. W doborze treści należy wziąć pod uwagę wiek odbiorcy. Młodzi mniej interesują się własnym zdrowiem dlatego, że są zdrowi, dlatego najpierw mówimy o jakości życia, jak zadbać by być zdrowym, promować zdrowie, potem mówić o chorobach.


ZDROWIE - wg WHO Światowej Organizacji Zdrowia
To stan dobrego samopoczucia fizycznego, psychicznego i społecznego, a nie tylko brak choroby, kalectwa i niepełnosprawności.
Zdrowie fizyczne ? prawidłowe funkcjonowanie wszelkich układów i narządów.
Zdrowie psychiczne ? to zdolność do logicznego myślenia oraz umiejętność rozpoznawania i wyrażania uczuć, radzenie sobie ze stresem, lękiem i depresją.
Zdrowie społeczne ? prawidłowe funkcjonowanie jednostki w społeczeństwie
Zdrowie duchowe ? posługiwanie się powszechnie akcentowanymi warunkami i zasadami moralnymi oraz przekonaniami religijnymi.

Wg Światowej Org. Zdrowia ? zdrowie jest:
1. wartością, dzięki której jednostka lub grupa może zrealizować swoje aspiracje i potrzeby satysfakcji oraz zmieniać środowisko i radzić sobie z nim,
2. zasobem (bogactwem) dla społeczeństwa gwarantującym jego rozwój społeczny i ekonomiczny, bowiem tylko zdrowe społeczeństwo może tworzyć dobra materialne i kulturowe, rozwijać się i osiągnąć odpowiedni poziom jakości życia,
3. środkiem do codziennego życia umożliwiającym jego lepszą jakość
Czynnikami warunkującymi zdrowie są - pokój, praca, zarobki, mieszkanie, stabilny system ekonomiczny, sprawiedliwość społeczna i równość. Niszczą zdrowie ? stres, depresja.

Cztery podstawowe grupy czynników mających wpływ na zdrowie:
a) styl życia i zachowania zdrowotne, tj. nawyki, zwyczaje, upodobania ? to co zależy od nas (wpływ tego czynnika to 50-60%)
b) środowisko fizyczne i społeczne ? 20-25%
c) czynniki genetyczne ? 15 ?20 % wobec nich jesteśmy bezradni ? tu można działać profilaktycznie
d) służba zdrowia ? może rozwiązać 10-15 % problemów zdrowotnych

Zdrowie jest procesem, nie jakaś stałą ? zdrowie SIĘ NIE MA!
Do zdrowia nawiązują poeci, np. Kochanowski w swojej fraszce ? ?Szlachetne zdrowie.....?
Schopenhauer ?Zdrowie na pewno nie jest wszystkim, ale bez zdrowia wszystko jest niczym?
Inni ?Nie życie ? lecz zdrowie jest życiem?
Kształtowanie stylu niekorzystnego dla promocji zdrowia ? papierosy, alkohol, używki, stresy.

Dbałość o zdrowie ? rewolucje zdrowotne (EGZAMIN)
Dwie rewolucje zdrowotne:
1. I rewolucja zdrowotna dokonała się na przełomie XIX i XX wieku i pozwoliła skutecznie opanować choroby zakaźne, poprzez polepszenie warunków bytu: kanalizacja, poprawa wyżywienia, wzrost odporności na choroby, czysta woda, wprowadzenie szczepień ochronnych (wcześniej wirus ospy czarnej dziesiątkował ludność ? obecnie przechowywany jest w Atlancie- USA i Swierdłowsku- Rosja) Dokonała się przez zmiany sanitarno-higieniczne. Rola człowiek była bierna, drugorzędna ? korzystał tylko z tych zmian.
2. Istotą II rewolucji zdrowotnej jest zmiana dokonująca się w środowisku ludzi ? w szerszych kręgach ludzi młodych ale i starszych, zdrowych i chorych. Człowiek występuje w roli podmiotowej, pierwszorzędnej i aktywnej. Zaczęła się w połowie XX wieku, gdy lekarze rozpoczęli profilaktykę, gdyż największą ilością zgonów były zmiany naczyniowo - krążeniowe i nowotworowe.

Wychowanie zdrowotne
Wychowywać należy tak, aby każdy umiał i chciał zdrowie doskonalić, chronić i ratować. Celem wych. zdrowotnego jest osiągnięcie wysokiego poziomu kultury zdrowotnej. Należy wyrobić nawyki i przyzwyczajenia (przedszkole, dom, szkoła). Niestety w szkole trzeba pokazywać treści z wych. zdrowotnego ?przy okazji?, bo nie powstał odrębny przedmiot Wychowanie zdrowotne;
- w przedszkolu ? treści wychowania zdrowotnego są przekazywane, ale muszą być ?kontynuowane? w domu.
Obecnie brak jest w szkołach służb medycznych, dlatego kształtowanie zdrowego stylu życia u dzieci jest tak ważne, nauczyciele mają dostęp do materiałów informacyjnych ? trzeba z nich korzystać oraz do warsztatów z wychowania prozdrowotnego - edukacji prozdrowotnej.
Obecnie powstaje europejska sieć szkół promujących zdrowie (15 takich szkół jest w Polsce)

Odporność nabywamy poprzez hartowanie, a sprawność przez ćwiczenia ruchowe.

Jak kształcić prozdrowotnie ?
I forma ? żywego słowa aktualizowana jest przez:
- indywidualną rozmowę z dzieckiem,
- gawędę,
- pogadankę,
- scenki rodzajowe,
- teatrzyk kukiełkowy,
- opowiadanie historyjek obrazkowych,
- konkursy czystości i higieny,
- gry i zabawy dydaktyczne,
- programy radiowe i TV filmy video;
II forma słowa drukowanego ? plakaty, broszury, książki do kolorowania z tekstem, czasopisma informacyjne, ulotki, składanki, afisze, legitymacje np. Klubu Wiewiórka
zabawy i gry ruchowe.

Choroba:
- stan złego samopoczucia fizycznego i psychicznego. Na ogół występuje wtedy, gdy bodźce zewnętrzne są zbyt silne lub działają zbyt długo albo gdy zmniejsza się sprawność reakcji przystosowania organizmu.
Obserwujemy nasilenie chorób tzw. cywilizacyjnych ? stresy psychiczne, depresje ale i choroby kręgosłupa i alergie.
Ważną rolę w zachowaniu zdrowia odgrywa higiena psychiczna.
Czynnikami warunkującymi stan równowagi psychicznej są:
- przytulna atmosfera w domu, przedszkolu, szkole, domu, zakładzie pracy
- właściwe rozplanowanie obowiązków w czasie
- właściwy wypoczynek
Brak tych czynników powoduje zaburzenia stanu nerwowego i nerwice - objawy:
tiki ? ruchy nerwowe, nawyki ? czynności przymusowe ale możliwe do opanowania, np. obgryzanie paznokci, jąkanie i zacinanie się przy mówieniu (nerwica jest możliwa do wyleczenia )

PROMOCJA ZDROWIA
Szkoła promująca zdrowie
Przyjmuje się, że szkoła promująca zdrowie to siedlisko, w którym członkowie społeczności szkolnej (pracownicy i uczniowie) podejmują starania, aby poprawić swoje samopoczucie i zdrowie - uczą jak zdrowiej żyć i tworzyć zdrowe środowisko, zachęcają innych ludzi w siedliskach w swoim otoczeniu, zwłaszcza rodziców do podjęcia podobnych starań. Nadrzędnym celem szkolnej promocji zdrowia jest zdrowy styl życia całej społeczności szkolnej.

Jaka jest różnica między promocją zdrowia w szkole a szkoła promującą zdrowie? (EGZAMIAN)
Promocja zdrowia w szkole ? to działania na rzecz zdrowia wewnątrz szkoły (mają poprawić samopoczucie uczniów i nauczycieli tej szkoły)
Szkoła promująca zdrowie ? uwzględnia to, co się dzieje na rzecz zdrowia w szkole i wykracza poza jej mury (rodzice oraz przedstawiciele władz i społeczności lokalnych, tj. dialog, współpraca z rodzicami ? np. grupy wsparcia).

W ocenie zdrowia wyróżnia się 3 kryteria:
- medyczne- fizjologiczne lub patologiczne zjawiska zachodzące na różnych poziomach organizacji organizmu od poziomu komórkowego po czynności układu narządów (podstawowe badania krwi, moczu, rentgen, ogólny stan naszej kondycji)
- subiektywne ? polega na opisie odczuć człowieka, związanych ze stanem swego organizmu albo inaczej samopoczucia fizycznego, psychicznego i społecznego (uczeń zgłasza)
- społeczne ? każdy człowiek wypełnia odpowiednie role społeczne wynikające z przynależności do rodziny, grupy rówieśniczej, środowiska itp. i prowadzi określony styl życia, ustala się przy tym pewien stan równowagi, której naruszenie polega ocenie przez najbliższe środowisko społeczne np. rówieśnicy ( nie on zgłasza, ale sami pytami, bo widzimy, że coś jest nie tak)
Stan współczesnych społeczeństw zależy od:
- współpracy międzynarodowej w zakresie ochrony środowiska, wymiany doświadczeń z zakresu profilaktyki, terapii oraz edukacji zdrowotnej,
- infrastruktury technicznej i społecznej zwłaszcza opieki zdrowotnej,
- świadomości każdego człowieka w zależności jego zdrowia od stylu życia jaki prowadzi ( wpływa na to brak ruchu np. przewożenie dzieci do przedszkola, niewola komputera, brak świeżego powietrza w przypadku palenia papierosów przez rodziców, brak uświadomienia rodziców)
Wychowanie zdrowotne polega na kształtowaniu nawyków służących konserwacji i doskonaleniu zdrowia na rozwijaniu pozytywnego zainteresowania zdrowiem, na formowaniu postawy umożliwiającej skuteczną profilaktykę, ratownictwo, leczenie, pielęgnację, rehabilitację oraz stosowania zasad higieny w życiu jednostki i zbiorowości ( transmisja medycyny do społeczeństwa, przetwarzanie medycyny fachowej w powszechną).

Zadania wychowania zdrowotnego:
1) ochrona zdrowia ? wdrożenie do profilaktyki chorób, zwłaszcza zakaźnych ? szczepienia, nawyki dietetyczne, walka z nałogami i wychowanie w zasadach bezpieczeństwa (ruch uliczny, BHP)
2) ratowanie - działania ratownicze, pierwsza pomoc w nagłych wypadkach
BARDZO WAŻANA jest:
- świadomość granic własnych kompetencji medycznych (sami nie leczymy!),
- reguły korzystania z usług służby zdrowia;
- sztuka aktywnego współdziałania pacjenta w procesie leczenia (trzeba znać swój organizm i umieć określić rodzaj bólu- np. mamy 33-34 kręgi; 7 szyjnych, 12 piersiowych, 5 lędźwiowych, 5 krzyżowych zrośniętych tworzących kość krzyżową, i 4-5 zrośniętych guzicznych, tworzących kość ogonową),
- zasada używania leków;
3) doskonalenie zdrowia: hartowanie organizmu fizyczne i psychiczne (uodparnianie na ból na stres) metody samokontroli zdrowia i rozwoju, ćwiczenia ruchowe, przystosowanie rodzinne wraz z wychowaniem seksualnym; przysposobienie zawodowe w aspekcie zdrowotnym (lekarze pracy).

Zadania te musza być przekazywane i realizowane w szkołach, liczymy więc na:
- realne środowisko domowe (uczeń nie powinien czekać biernie ale aktywnie uczestniczyć),
- na pozytywne wzory osobowe (rodzice, lekarze);
- dobre wychowanie fizyczne rozwijające nie tylko płuca, mięśnie ale i świadomość (mamy rozebrane dziecko, możemy reagować na wady postawy, higienę, siniaki, oznaki przemocy)


Główne zagrożenia zdrowia:
1.wadliwy styl życia-
a) mała aktywność fizyczna ogółu ludności;
b) nieprawidłowości w sposobie żywienia (nadmiar kalorii, nadmiar produktów energetycznych, pustych kalorii, tłuszczów zwierzęcych, nadmiar soli, brak warzyw, owoców, ciemnego pieczywa, zbyt mała liczba posiłków, brak regularności, zbyt mała liczba niemowląt karmionych piersią)
c) palenie tytoniu,
d) nadmierne spożycie alkoholu,
e) używanie substancji psychoaktywnych (trudność w badaniach; 25 ? 30 tyś przyznaje
się do uzależnienia).
2. zagrożenie w środowisku społecznym:
a) narastające ograniczenie dostępu do podstawowych zasobów niezbędnych dla utrzymania i pomnażania zdrowia takich jak pożywienie, mieszkanie, ubranie i praca (spadły realne dochody, wzrosły ceny, bezrobocie);
b) uzależnienie znacznej części społeczeństwa od pomocy społecznej (także w sferze ochrony zdrowia);
c) niekorzystna sytuacja w dziedzinie edukacji i kultury;
d) nasilające się patologie życia społecznego prowadzące do spadku poczucia bezpieczeństwa osobistego, spadku poczucia więzi rodzinnej;
e) narastanie występowania zjawiska określonego jako ?syndrom opuszczonych rąk? (nic się nie może zmienić chyba na gorsze)
3. zagrożenie w środowisku (ekolodzy walczą o czystość środowiska)

Depresja -4. choroba świata, musi być leczona przez lekarzy przy pomocy leków antydepresyjnych, dotyka głównie osób starszych, można jej zapobiegać przez autopogodny nastrój, wypoczynek, zabawę;

Kryteria różnicowania procesu wychowania zdrowotnego (EGZAMIN)
- wiek - wszystko powinno być dostosowane do wieku dziecka, ponieważ potrzeby i postawy ulegają w ciągu życia zmianom.
Podzielono je na 4 etapy, szczeble:
I szczebel heteroedukacji ? odpowiada wiekowi wczesnego dzieciństwa, w którym przeważają zabiegi typu pielęgnacji i profilaktyki. Dziecko jest przedmiotem naszego oddziaływania
II szczebel pośredni - odpowiada okresowi przedszkolnemu i szkolnemu, w którym stopniowo wzrasta udział dziecka w staraniu o jego zdrowie, rozwija się świadomość i poczucie odpowiedzialności za własne zdrowie; etap ten charakteryzuje się sukcesywnym upodmiotowieniem przedmiotu wychowania,
II szczebel autoedukacji (samowychowanie)- odpowiada późnej fazie dojrzewania i dorastania: dziewczynki ? 11 lat, chłopcy ?12 lat i trwa 5 lat, przebiega w dwu okresach: somatycznym (bardzo intensywny rozwój) oraz tzw. uspokojenia. W okresie dojrzewania (na tym etapie) wychowanek występuje jako świadomy współtwórca własnego zdrowia (okres dorastania ? od 17-24 roku życia, okres dorosły ? od 24 roku życia).
IV szczebel ? etap heteroedukacji odwróconej (inwersja): jest udziałem osób dojrzałych. Chodzi tu o oddziaływanie przez wychowanków na ich środowisko domowe i szersze środowisko społeczne. Wychowanek występuje w roli wychowawcy.

- płeć - decydują o tym przesłanki biologiczne

- rodzice ?w domu rodzinnym formułują się pierwsze nawyki, przyzwyczajenia
Oczekiwania w stosunku do rodziców
1. stworzenie optymalnych warunków zapewniających bezpieczeństwo i zaspokojenie zdrowotnych potrzeb dziecka,
2. właściwa atmosfera sprzyjająca zdrowiu psychicznemu, postawa przychylna dziecku,- być z dzieckiem rozmawiać z nim,
DZIECKO MUSI WIEDZIEĆ I CZUĆ, ŻE JEST NAJWAŻNIEJSZE !!!
- że może przyjść do rodzica z każdym problemem,
3. organizacja życia zgodna z zasadami higieny (układ dnia, godziny snu, podział obowiązków domowych)
4. lojalna współpraca z przedszkolem, szkołą, instytucjami wychowawczymi, pozaszkolnymi oraz placówkami służby zdrowia

- służba zdrowia ? oczekuje się:
- pedagogicznego podejścia do dzieci
- wzajemnego uznawania swych kompetencji- lekarze- nauczyciele
- rzeczywistego udziału w życiu szkoły i przedszkola

- nauczyciele- o efektywności wychowania zdrowotnego w pracy nauczyciela decydują następujące czynniki:
- jak został on sam wychowany i jaki wzór osobowy reprezentuje wobec młodzieży
- jego wiedza higieniczna i pedagogiczna zwłaszcza znajomość rozwojowych potrzeb młodzieży
- zainteresowanie, zamiłowanie do tego typu działalności, która po części wybiega poza formalny zakres obowiązków

- personel pomocniczy
- wychowawcy zdrowia, animatorzy, edukatorzy

Potrzeby zdrowotne:
1. bezwzględne- (biologiczne) wiążą się z instynktem samozachowawczym i dotyczą zabezpieczenia życia i zdrowia, a także podstawowych warunków do funkcjonowania organizmu (potrzeby bez których nie możemy się obejść),
2. względne- (nabyte, psychospołeczne) pojawiają się w przebiegu rozwoju jako wynik rosnącej wiedzy, doświadczenia i otaczających nas wzorów postępowania (zależą od kultury, środowiska, wieku, wykształcenia a czasem i snobizmu otoczenia)
Potrzeby zdrowotne mogą się pojawiać, zanikać, zubożeć w zależności od sytuacji, np. wieku. W wychowaniu zdrowotnym należy zadbać o to, aby o tych potrzebach maksymalnie duzo mówić. Potrzeby te zaczynają przemawiać do dzieci, gdy pojawia się świadomość dziecka, tj. około 18 miesiąca życia (objawem jest np. świadome oglądanie się w lustrze), pojawiają się wtedy pierwsze doświadczenia z higieną, czynności samoobsługowe wykonywane nieudolnie, ale samodzielnie ? aby uformowały się nawyki i umiejętności nie wolno ich zabraniać; w przedszkolu, aby doprowadzić je do perfekcji należy uczyć prawidłowego mycia zębów, prawidłowego wydmuchiwania noska, poprawnego noszenia okularów itp.

1. Potrzeby biologiczne ? związane są ze strukturą organizmu ludzkiego, są trwałe i powszechne, ich realizacja jest niezbędna do utrzymania życia;
2. Potrzeby psychiczne ? związane są z funkcją mózgu, są bardziej zróżnicowane i zależne od osobowości danej jednostki;
3. Potrzeby społeczne ? wypływają z faktu zależności człowieka od innych ludzi i są powiązane rolą i miejscem jednostki w społeczeństwie.
Ad.1 potrzeby biologiczne:
- dostarczanie tlenu ? tlen jest potrzebny, aby w organizmie zachodziły wszystkie procesy (max bez tlenu- 90 sekund, potem następują zaburzenia) organizm należy dotleniać;
- dostarczanie płynów ? nasz organizm to około 65% wody, tracimy w ciągu doby około 2-3 l przez nerki, skórę, płuca (bez wody wytrzymamy od 3 do 5 dni, potem odwodnienie i zaburzenie gospodarki wodno-elektrolitowej); woda to rozpuszczalnik witamin, ale i źródło składników mineralnych niezbędnych do prawidłowego rozwoju organizmu;

- dostarczanie pożywienia ? musimy dostarczyć białka, tłuszczów, węglowodanów, soli mineralnych, witamin, wody oraz błonnika, który co prawda nie jest przyswajalny przez organizm, ale tworzy masy pokarmowe i wspomaga ruch robaczkowy jelita; białko to materiał budulcowy dla komórek, fermentów, hormonów i ciał odpornościowych; tłuszcze i węglowodany tworzą materiał energetyczny; sole mineralne tez są materiałem budulcowym a poza tym podobnie jak witaminy regulują różne funkcje organizmu. Ilości dostarczanego pożywienia są zależne od potrzeb i diet, np. białka około 100g, węglowodanów około 500g (przez 30-50 dni możemy się obyć bez pożywienia- potem stałe zaburzenia). Nie wystarczy tylko dostarczyć, trzeba je odpowiednio rozłożyć; winno być 5 posiłków dziennie, najbogatsze śniadanie, najuboższa kolacja i 2 godz. przed snem);
- potrzeba wydalania ? jako wynik przemiany materii; przyjmowane pokarmy zostają w przewodzie pokarmowym strawione, tj. rozłożone na czynniki proste przyswajalne przez organizm; węglowodany rozkładają się na cukry proste, tłuszcze na kwasy tłuszczowe i glicerynę, białko na aminokwasy. Części niestrawione wraz z bakteriami, złuszczonym nabłonkiem i resztkami soków trawiennych zostają 1 do 2 razy dziennie wydalone z organizmu w postaci kału (brak wypróżnień powoduje zaleganie w organizmie i zatrucie org). Wydalamy też około 1,5 l moczu; musimy wydalić ten nadmiar wody aby utrzymać ciśnienie osmotyczne krwi i prawidłową gospodarkę wodno-elektrolitową;
- potrzeba ruchu ? (wstawić z 1 wykładu);
- potrzeba regulacji ciepłoty ciała ? nasza ciepłota jest stała, bez względu na wahania temperatury otoczenia;
- potrzeba czystości ? należy dbać o czystość, bo brud to zarazki, a to prowadzi do choroby;
- potrzeba odpoczynku ? wyczerpane komórki nerwowe wymagają odpoczynku, najlepiej czynnego; ważna jest tez walka z hałasem.

Ad 2, 3 Potrzeby psychospołeczne
- potrzeba działania ? dla dziecka to zabawa, dla ucznia to nauka a dla dorosłych ? praca (bez pracy człowiek czuje się niepotrzebny)
- potrzeba współżycia z ludźmi ? osoby wyizolowane nie maja bodźca do działania, dzieci odrzucone, odizolowane często załamują się psychicznie;
- potrzeba samostanowienia i odpowiedzialności za siebie ? każdy ma prawo decydowana o sobie, próba ograniczenia wolności rodzi bunt, rodzice nie powinni decydować o wyborze szkoły, nie powinni narzucać tylko podpowiadać, wtedy dziecko przyjmuje ta podpowiedź jako swój pomysł;
- potrzeba bezpieczeństwa ? dzieci czują zagrożenie wynikające z kłopotów w rodzinie, stres powoduje zaburzenie poczucia bezpieczeństwa, potrzeby uczuciowe dotyczą stosunków międzyludzkich, chcemy być lubiani, należy jednak okazać umiar we wszystkim, osoby nadmiernie obdarzanymi uczuciem w domu są oziębli uczuciowo poza nim;
- potrzeba szacunku i godności osobistej, poczucie szacunku prowadzi do wzrostu poczucia własnej godności i pewności siebie;
- potrzeba odprężenia psychicznego - higiena psychiczna to odpoczynek dla mózgu, należy mieć swoje hobby i do odpoczynku włączyć swoje zainteresowania;
- potrzeba pozytywnego nastawienia do życia ? założyć ?różowe okulary?, pesymiście żyją krócej, stres skraca życie;
- potrzeby intelektualne ? potrzeba wiedzy kształtuje się od najmłodszych lat, udzielajmy pytającemu dziecku sensownych odpowiedzi, nie zbywać, odtrącać bo ta potrzeba zaniknie;
- potrzeby kulturalne ? wypływają z dorobku kultury materialnej ale i niematerialnej (literatura, kino, teatr);
- potrzeby estetyczne ? wypływają z wrażliwości na piękno w sztuce ale i wyrobienia gustu;
- potrzeby moralne ? łączą się z poszanowaniem godności ale wypracowuje je każdy sam, ważne jest aby nasze potrzeby zgadzały się z potrzebami środowiska.

Relacje międzyludzkie i poczucie własnej wartości.


Piramida potrzeb Masloła

Rozumienie
Potrzeby intelektualne: Samorealizacja

Poczucie własnej wartości
Potrzeby emocjonalne: Miłości i przynależności

Bezpieczeństwa
Potrzeby pierwotne: Potrzeby fizjologiczne(pożywienie, picie, ubiór)



Szkoła chcąc działać skutecznie nie może ignorować potrzeb fizjologicznych, czyli pierwotnych (dziecko głodne, bite, gdy występuje brak zainteresowania ze strony rodziców ? źle się uczy) Poziom poczucia własnej wartości powinien być oparty na własnym ?ja?, bo mają tysiące przekonań o sobie. U dzieci trzeba wyrabiać mocne poczucie własnej wartości, wtedy będzie asertywny, nie da się namówić na coś złego poczucie własnej wartości zależy od tego w jaki sposób byliśmy traktowani w przeszłości przez innych ludzi a także od naszych doświadczeń. Decydującymi czynnikami są sposoby w jaki traktują nas osoby najbliższe.

Osoby znaczące dla kształtowania poczucia własnej wartości: rodzice, rówieśnicy, nauczyciele.
Rola osób znaczących:
a) Rodzice ? odgrywają największą rolę; najważniejsze jest kształtowanie w okresie pierwszych 5 lat; chodzi o to, aby:
- zapewnić dzieciom, jako osobom posiadającym własne prawa, ciepła, miłości i bezwarunkowej akceptacji;
- przejawiać rzeczywiste zainteresowanie dziećmi poprzez zabawę, czytanie i przekazywanie im, że są kochane i chciane. Krytyka i karanie w znacznie niższym stopniu niszczy poczucie własnej wartości niż całkowita obojętność wobec dziecka. Należy ustalić granice dla zachowań, które będą akceptowane oraz wykazać tolerancję i gotowość do wybaczania (dziecko ma wiedzieć, że jesteśmy z nim, że nie jesteśmy decydentami; mamy słuchać, radzić a nie krzyczeć; trzeba wyznaczać granice; dziecko musi ponosić karę, samo oczekuje wyznaczania granic; nie obrażamy się na dziecko, nie wolno przestać z nim rozmawiać, musi wiedzieć, że mu wybaczymy)
b) Rówieśnicy ? w okresie dojrzewania, mają nawet większy wpływ niż rodzice; to przecież okres pojawiania się sekretów, pierwszych miłości i problemów o których nie rozmawia się z rodzicami ( nie wolno zakazywać, zbyt mocno kontrolować, należy dyskretnie sprawdzać )
c) Nauczyciele ? dzieci mają swoje przyzwyczajenia, nie wolno ich na siłę zmieniać; dzieci nie wolno też porównywać, poniżać, należy przekazywać informacje w sposób czytelny, nie obrażający; należy poświęcać tyle samo czasu każdemu uczniowi, nie wolno odrzucać, muszą czuć się ważne, bo uciekną w nałogi, aby się dowartościować. Nauczyciele powinni dowartościowywać, więc sami powinni być dowartościowani. Żarty należy ignorować.

DEKALOG ZDROWIA ? zasady służące zachowaniu zdrowia.
1. Wiedza o samym sobie ? pozwala ocenić stan własnego zdrowia; należy znać swój organizm; ważna jest profilaktyka, nie należy bać się chodzić wcześniej do lekarza; pacjent dobrze opisujący objawy, znający swoje leki - pozwoli lekarzowi łatwiej postawić dobrą diagnozę;
2. Utrzymywanie sił obronnych organizmu w stałej gotowości ? wywodzi się z pkt 1, bo chodzi o to, aby nie zmniejszać naszej odporności (picie, wódki, palenie papierosów, narkotyki) należy hartować ciało, zwiększać aktywność fizyczną, stosować techniki autopsychotertapii;
3. Nie nadużywanie leków ? ból, gorączka to reakcja obronna organizmu, to działanie jego sił odpornościowych, gdy dajemy tabletek od razu, gdyż blokujemy siły i organizm uodparnia się na leki;
4. Utrzymywanie wszechstronnej aktywności fizycznej ( 1 wykład), nawet ludzie chorzy na serce musza ćwiczyć w porozumieniu z lekarzem, osoby starsze muszą się poruszać bez nagłych zrywów;
5. Prawidłowe odżywianie się ? należy wystrzegać się cukru, soli i tłuszczu zwierzęcego;
6. Hartowanie się, uodparnianie ? wykład 1;
7. Rozwijanie umiejętności w walce ze stresem ? trochę stresu zawsze się przyda, bo podnosi stan adrenaliny; za dużo i długotrwały prowadzi do dystresu;
8. Wyeliminowanie nałogów ? nie tylko palenie ale i obżarstwo, lenistwo, nadmierne spożywanie kawy. Pozbycie się nałogu musi być chwalone (płuca oczyszczają się dopiero po 10 latach);
9. Życzliwość dla innych;
10. Zachowanie postawy copingowej ? dawanie pozytywnych rad.


SPOSÓB KONSTRUKCJI PROGRAMU
- TECHNIKI, ZAŁOŻENIA PROGRAMOWE SZKOŁY PROMUJĄCEJ ZDROWIE

Szkoły te charakteryzują 3 cechy:
1. Program edukacji zdrowotnej, którego zadaniem jest:
a) Wprowadzanie do programu nauczania szkoły elastycznego i spiralnego nauczania o zdrowiu, opartego na rozpoznaniu aktualnych i przyszłych potrzeb uczniów i ich aktywnym uczestnictwie,
b) Kształcenie nauczycieli w zakresie treści i metod edukacji zdrowotnej oraz promocji zdrowia,
2. Etos zdrowia w szkole; Ukryty program obejmuje:
a) Środowisko fizyczne ? chodzi o to, żeby szkoła była czysta, bezpieczna a posiłki dopasowane do gustów dzieci,
b) Środowisko społeczne obejmuje:
? regulaminy,
- relacje miedzy nauczycielami i uczniami,
- relacje między nauczycielami i innymi pracownikami szkoły,
- traktowanie uczniów w równy sposób, stymulowanie ich rozwoju i poczucia własnej wartości,
3. Współdziałanie z rodzicami i ze społeczeństwem lokalnym


ELEMENTY STARTEGII PROMOCJI ZDROWIA
1. Szkoła powinna być szkołą skutecznego działania i dlatego niezbędne jest prawidłowe planowanie działań,
2. Stosujemy metody małych kroków,
3. Szkoła nie ma cech współzawodnictwa
4. Przyznajemy sobie prawo do błędów,
5. Staramy się być elastycznymi,
6. Pamiętamy, że w każdych działaniach są wzloty i upadki,
7. Staramy się świętować wszystkie, nawet małe, drobne sukcesy,
8. Tworząc szkołę promującą zdrowie musimy być wiarygodni dla siebie i innych (dzisiaj ważne jest zdrowie psychiczne należy na nie uważać, zwracać uwagę) promować go. Możemy być zdrowi fizycznie jeśli mamy dobre samopoczucie, troszczymy się o siebie i żyjemy w środowisku, które ułatwia dokonywanie zdrowych wyborów.
Zdrowie psychiczne: nie tylko uczyć na lekcjach ale i relacje są bardzo ważne, środowisko. Każdy uczeń chce chodzić do szkoły czystej, bezpiecznej i wtedy tam ssie dobrze czuje ? nie ma leków, fobii ? to dobrze wpływa na zdrowie psychiczne

KONSTRUKCJA PROGRAMÓW
1. Treści, zakres i metody wychowania zdrowotnego powinny uwzględniać oczekiwania dzieci w różnych grupach wiekowych i powinny być dostosowane do ich problemów i potrzeb.
2. Działania realizowane w ramach wychowania zdrowotnego powinny dotyczyć także osób odpowiedzialnych na dzieci i młodzież ( rodziców, opiekunów, nauczycieli)
3. Zasadnicza część zajęć wychowania zdrowotnego powinna być realizowana w systemie odrębnych, obowiązkowych zajęć,
4. Za realizację wychowania zdrowotnego odpowiedzialni powinni być specjaliści ? nauczyciele wychowania zdrowotnego,
5. Nastąpi integracja wszystkich działań podejmowanych w ramach wychowania zdrowotnego, za którą odpowiadać będzie nauczyciel wychowania zdrowotnego.

CELE PROGRAMU
bezpośredni ? odnosi się do ucznia, w wyniku realizacji programu uczeń ma posiąść zdolność samodzielnego dokonywania wyboru zachowań właściwych dla zdrowia własnego i innych ludzi.
Cel ten może być osiągnięty poprzez:
1) Ukazanie uczniowi wartości zdrowia jako potencjału, którym dysponuje.
2) Zapoznanie ucznia ze sposobami zachowania i umacniania zdrowia.
3) Przekazanie i utrwalanie zasad zdrowego stylu życia.
4) Informowanie o różnorodności zagrożeń zdrowia i możliwościach ich minimalizowania i eliminowania.
5) Rozwijanie zdolności samokontroli i samopielęgnacji zdrowia oraz wspierania innych w tych zachowaniach.
6) Kształtowanie umiejętności rozwiązywania własnych problemów zdrowotnych oraz problemów zdrowotnych innych.
7) Wyrabianie postawy odpowiedzialności za swoje zdrowie i umiejętności przewidywania skutków własnych zachowań.

Edukacja zdrowotna obejmuje przekazywanie i nabywanie:
1) świadomości rozumienia zdrowia,
2) wiedzy o zdrowiu, czynnikach zwiększających jego potencjał i stwarzających ryzyko dla zdrowia,
3) postaw wobec zdrowia własnego i innych ,
4) umiejętności niezbędnych dla kształtowania zachowań sprzyjających zdrowiu i radzenie sobie z nowymi sytuacjami.

OBSZARY TEMATYCZNE ? BLOKI
(bloki co roku powtarzamy)
8 bloków tematycznych:
1. promocja zdrowia,
2. higiena osobista i higiena otoczenia,
3. bezpieczeństwo i 1 pomoc
4. żywność i żywienie
5. ruch w życiu człowieka (praca i wypoczynek)
6. życie w rodzinie edukacja seksualna
7. zdrowie psychiczne
8. życie bez nałogów
każdy musi być rozpatrywany w 3 sferach:
1. sfera życia ucznia jako jednostki ( omawiamy organizm , zdrowie, możliwości i szanse rozwoju, błędy w troszczeniu się o siebie, stosunek do samego siebie),
2. sfera życia ucznia jako członka rodziny i społeczności szkolnej( omawiamy: rodzina, dom, klasa, nauczyciel, wychowawcy, rówieśnicy, miejsca, sytuacje, działania, systemy wartości wpływające na zdrowie ucznia)
3. sfera życia ucznia jako członka społeczności pozarodzinnej i pozaszkolnej ( obcy ludzie, społeczności lokalne, społeczeństwo)
Tworząc program bierzemy pod uwagę 3 aspekty edukacji zdrowotnej (kamienie węgielne) i zasadę spiralności programu:
1. JA i TROSKA o MNIE
2. JA i MOJE RELACJE Z INNYMI LUDZMI
3. JA I MOJE ŚRODOWISKO
Ad.1 Kluczowym zadaniem wychowania zdrowotnego jest udzielanie młodemu człowiekowi pomocy w trosce o siebie i rozwoju poczucia własnej wartości. Można to osiągnąć umożliwiając dziecku branie odpowiedzialności za swoje, własne decyzje i działania. Ważnym jest wyjaśnianie w każdym wieku rozwoju dziecka co oznaczają określenia: odpowiedzialność i podejmowanie decyzji.
Ad. 2 Dziecko ma widzieć pozytywne relacje (ważne jest więc, aby relacje miedzy dorosłymi był pozytywne i ważne jest zbadanie jak uczniowie postrzegają swoje postawy i zachowania wywołane przez inne osoby i swój wpływa na innych.
Ad. 3 Należy uświadomić dziecku w jaki sposób ono samo może wpływać na środowisko i jak środowisko wpływa na niego (wzmocnić poczucie odpowiedzialności za środowisko.

ZASADA SPIRALNOŚCI
Oznacza to; powracanie do określonych obszarów zdrowia wielokrotnie w ciągu nauki szkolnej, zawsze odwołując się do wcześniej zdobytej wiedzy i umiejętności. Spirala stanowi szkielet dla planowania edukacji zdrowotnej w szkole, na którym nauczyciele mogą umieszczać określone bloki zagadnień (po wcześniejszym uzgodnieniu i negocjacjach nauczycieli)
Nie chodzi o to, aby cała lekcję przeprowadzić o wychowaniu zdrowotnym, ale o ujęcie danego tematu w różnych przedmiotach, bo to pomaga uczniowi wyrabiać nawyki)

TECHNIKI PRACY WYKORZSTYWANE W PROGRAMIE:
- dla małych dzieci: metody żywego słowa i drukowane
- dla większych i młodzieży:
1) KRĄG ? większość zajęć warsztatowych winna być organizowana w kręgu ( widzą się i daje to poczucie ciepła i bezpieczeństwa)
2) MINI WYKŁAD ? nie dłużej niż 5-7 minut, zaznajomić z problematyka , uzupełniać planszami, rysunkami, odwoływać się do doświadczeń dzieci i przykładów zaczerpniętych z życia codziennego.
3) PRACA W MAŁYCH GRUPACH ? 3 do 5 osób, przynosi dobre efekty, gdy tematem zajęć są problemy emocjonalne lub wyjatkowe sytuacje. Taka praca jest szczególnie przydatna dla tych uczniów, którzy maja problemy z samodzielnym wypowiadaniem się przed całą klasą.
4) RYSUNKI I PRACE PLASTYCZNE ?
- muszą mieć co najmniej 25 min na wykonanie pracy plastycznej,
- należy zaplanować prezentację i omówienie rysunków,
- żaden uczeń nie może być pominięty w czasie omawiania prac,
- nauczyciel towarzyszy uczniowi w czasie wykonywania zadania ale nie ingeruje w formy, kolorystykę,
- nauczyciel wspiera i zachęca te dzieci, które nie potrafią ładnie rysować i nie wierzą w swoje możliwości,
- w trakcie omawiania chwalimy prace , aby dowartościować dzieci.
5) ODGRYWANIE SCEN - w omawianiu uczestniczą dzieci odgrywające role jak i obserwujące; dzieci dzielą się spostrzeżeniami i poszukują lepszego rozwiązania sytuacji problemowej,
6) BURZA MÓZGÓW ? dzieci tworzą listę pomysłów na rozwiązanie danego problemu ? zaletą jest wyzwalanie potencjału twórczego dzieci, zapewnienie udziału większości uczniów oraz przełamywanie sztywności myślenia (zapisujemy wszystkie, nawet absurdalne rozwiązania ? wybieramy wspólnie 2-3 prawidłowe)
7. DYSKUSJA ? dzieci maja problemy z aktywnym uczestniczeniem miedzy sobą ( mówią do nauczyciela), technikę tą stosuje się , gdy problem jest związany z bezpośrednimi doświadczeniami uczniów
8) OPOWAIDANIA (krótkie) ? zapoznajemy uczniów z tekstem i dzieci wypowiadają się na temat przygód głównych bohaterów opowiadania i odnoszą je do własnych doświadczeń (w podsumowaniu pozytywne i negatywne konsekwencje działania bohatera)
9) GRY ? np. imitacja odczucia niepełnosprawnych
10) UZUPEŁNIANIE ZDAŃ ?celem jest ułatwienie dziecku formułowana własnych wypowiedzi; pozwala to dostrzec podobieństwa i różnicę miedzy sposobem postrzegania przez poszczególnych członków grupy uczuć, wydarzeń bądź relacji związanych z nimi ( początek lub podsumowanie lekcji)