Karkonoski Park Narodowy

Walory przyrodnicze

Fauna
Główny trzon fauny Karkonoszy stanowią przedstawiciele szeroko rozprzestrzenionych gatunków zamieszkujących zarówno niżinne jak i górskie obszary Europy. Najliczniej są reprezentowane gatunki palearktyczne, zachodniopalearktyczne europejskie i europejsko-syberyjskie. Swoistą grupę gatunków występujących w Karkonoszach stanowią przedstawiciele fauny górskiej oraz borealno-górskiej, których udział gatunkowy i liczebności wyraźnie wzrasta wraz z wysokością nad poziom morza. Koncentracja tych gatunków następuje w kotłach polodowcowych oraz torfowiskach subalpejskich. Część gatunków górskich schodzi w niższe partie sięgając w głąb przedgórza Karkonoszy.
Taki układ elementów zoogeograficznych wynika głównie z położenia tych gór oraz uwarunkowań klimatycznych. Właśnie ze względu na specyfikę klimatu w faunie gór wykształciły się charakterystyczne cechy ułatwiające życie w surowych górskich warunkach. Należy do nich ograniczenie liczby występujących gatunków, sezonowość życia - zwierzęta zimnokrwiste giną lub zapadają w odrętwienie na zimę, ciepłokrwiste schodzą na niżej położone obszary lub zapadają w sen, zmiana aktywności z nocnej na dzienną, silniejsze owłosienie ciała, które zapobiega utracie ciepła. Często także ( w porównaniu z terenami nizinnymi) występują tu formy melanistyczne - ciemniej zabarwione ( ułatwia to absorpcję ciepła i chroni ciało przed nadmiarem promieni UV). Cechą charakterystyczną dla formy górskiej jest także skrócenie okresu rozrodczego, co pozwala na zmniejszenie liczby pokoleń w roku oraz dość częste zjawisko żyworodności ( jaszczurka żyworódka). Epoka lodowcowa w sposób bardzo istotny wpłynęła na obecny stan fauny Karkonoszy. W miarę zwiększania się zasięgu lodowca zimnolubne zbiorowiska roślinne i zespoły zwierzęce przesuwały się na południe, także na teren Sudetów. Następnie, gdy lodowiec zaczął się topić, gatunki północne mogły wrócić na swoje dawne tereny. Jedynie na odizolowanych stanowiskach, gdzie warunki klimatyczne są zbliżone do panujących na dalekiej Północy ( tak jest np. na torfowiskach), zachowały się fragmenty formacji zimnolubnych. Chłodny, wilgotny klimat ogranicza występowanie gatunków nizinnych, wrażliwszych, preferuje natomiast te odporniejsze zimnolubne. Na charakter fauny karkonoskiej wpływ wywarła także działalność człowieka. Silne zagospodarowanie, zniekształcenie naturalnej szaty roślinnej pociągnęło za sobą wymarcie niektórych gatunków i pojawienie się innych. Fauna kręgowców liczy ponad 150 gatunków, z czego 100 gatunków stanowią ptaki. Znaczna część kręgowców to gatunki eurytopowe. Swoistą cechą przedstawicieli fauny jest to, że bardzo szybko reagują na zmiany środowiska, w którym żyją. Z tego też powodu zwierzęta są doskonałymi bioindykatorami zmieniających się warunków środowiskowych pod wpływem oddziaływania czynników stresujących, zarówno pochodzenia biotycznego, jak i abiotycznego, a szczególnie czynników antropogenicznych. Większość przedstawicieli fauny, w odróżnieniu od roślin charakteryzują się możliwością łatwego poruszania. Dyspersja, migracja, terytorializm - to jedne z głównych cech zwierząt. Granice i mały obszar Karkonoskiego Parku Narodowego niestety nie zawsze pozwalają na pełną i skuteczną ochronę wielu gatunków fauny karkonoskiej.
W Karkonoszach występuje około 40 gatunków ssaków. Nie ma już na tym terenie dużych drapieżników, takich jak wilk, niedźwiedź i ryś. Wytępiono je pod koniec XVIII wieku. Osadnictwo i zagospodarowanie gór stały się także powodem wytępienia żbika i wydry. Brak dużych drapieżników powoduje, że niektóre gatunki zwierząt roślinożernych w Karkonoskim Parku Narodowym występują dość licznie. Stosunkowo łatwo można spotkać w Karkonoszach duże ssaki. Najliczniejszy z nich jest jeleń, który pojawia się również w piętrze subalpejskim. Aż do górnej granicy lasu wędruje sarna. Atrakcją Karkonoskiej fauny jest muflon. Jest to dzika owca sprowadzona na teren Karkonoszy na początku XX wieku z Korsyki i Sardyni. Obecnie populacja muflona jest nieliczna.
W lasach bukowych i na polanach można spotkać ślady żerowania dzika, a w piętrze subalpejskim można spotkać lisa. Mniejsze drapieżniki to kuna leśna, kuna domowa, łasica. Mieszkańcami terenów powyżej górnej granicy lasu są takie zwierzęta jak ryjówka aksamitna, nornica ruda, nornik rudy. Najwyżej położone stanowisko ryjówki górskiej stwierdzono u podnóża Śnieżki na wysokości 1500 m n.p.m.. W ostatnich latach po polskiej stronie Karkonoszy stwierdzono występowanie 16 gatunków nietoperzy. Szczególnie bogate pod względem różnorodności gatunków i liczebności są sztolnie we wschodnich Karkonoszach. Najliczniejszy gatunek nietoperza to nocek rudy. W reglu górnym, do wys. 1100 m n.p.m. często można spotkać dobrze znaną wiewiórkę.
Fauna ptaków karkonoskich posiada cechy typowe dla obszarów górskich. Im wyżej nad poziom morza tym uboższa jest awifauna. Zmianom roślinności w poszczególnych strefach wysokościowych odpowiadają zmiany w składzie gatunkowym i ilościowym ptaków. W piętrze pogórza dominują gatunki synantropijne, takie jak wróbel domowy, jaskółka dymówka, sroka. Typowymi gatunkami buczyn karkonoskich są kowalik, sikory: modraszka i bogatka, dzięcioł zielony. W lasach zdominowanych przez monokultury świerkowe spotkać można ziębę, drozda śpiewaka. Gatunkiem charakterystycznym dla piętra regla górnego jest głuszec - największy i najmniej liczny spośród kuraków Polski. Liczniejszym kurakiem - zarówno w skali Polski, jak i Karkonoszy jest cietrzew, zamieszkujący góry powyżej górnej granicy lasu i tereny wiatrołomów. Gnieździ się on także w niżej położonych częściach piętra kosodrzewiny. Oba gatunki kuraków są zagrożone - głównie przez kłusowników i masowy ruch turystyczny. W roku 1998 rozpoczęto kompleksowy program czynnej ochrony kuraków leśnych na terenie Karkonoszy i Gór Izerskich realizowany przez Karkonoski Park Narodowy. W wyższych partiach regla górnego występuje drozd obrożny. W górskich lasach świerkowych, które są "odpowiednikiem" północnej tajgi, występuje niewielka sowa włochatka.
W strefie subalpejskiej stwierdzono występowanie 14 gatunków ptaków lęgowych, m. in. kukułki, siwerniaka, czeczotki. Gatunkiem charakterystycznym dla piętra kosodrzewiny jest pokrzywnica. W strefie alpejskiej z kolei występują trzy gatunki świergotka. Oprócz wspomnianego już siwerniaka - świergotka górskiego - spotkać tu można świergotka łąkowego, który najczęściej występuje na wierzchowinie, na otwartych terenach łąkowych.. Po polskiej stronie Karkonoszy - w rejonie torfowisk podalpejskich - stwierdzono gniazdowanie ptaka z rodziny słowikowatych, którego głównym obszarem występowania jest Skandynawia. Jest to podgatunek podróżniczka, w Polsce występującego bardzo nielicznie - tylko w Karkonoszach i Tatrach. Na wysokości około 1400 m n.p.m. występuje pliszka górska - głównie nad potokami i nad małymi strugami, w Śnieżnych Kotłach i w Kotle Małego Stawu. Ściany kotłów są miejscem zamieszkania płochacza halnego, kopciuszka i pustułki. Gromada gadów jest reprezentowana przez 5 gatunków. Podczas górskich wędrówek łatwo można zaobserwować wygrzewające się w słońcu jaszczurki: zwinkę, żyworodną i jaszczurkę beznogą - padalca zwyczajnego. Jaszczurka żyworodna preferuje obszary wilgotne, torfowiska. Jej istotna cechą jest tak zwana jajożyworodność, tzn. wykluwanie się młodych jaszczurek już w trakcie składania jaj. Cecha ta umożliwia przystosowanie do trudniejszych warunków klimatycznych. Jaszczurka zwinka dominuje na terenach położonych niżej. Na terenie Karkonoskiego Parku Narodowego występuje również zaskroniec zwyczajny oraz żmija zygzakowata.
Gromada płazów związana jest ze środowiskiem wodnym. Jej typowo górskim przedstawicielem jest traszka górska, której najwyżej położone stanowisko znajduje się w Wielkim Stawie. Samica traszki składa jaja w maju. Po dwóch, trzech tygodniach wykluwają się z nich larwy, które po około czterech miesiącach przeobrażają się w dorosłe traszki. Krótki okres chłodnego karkonoskiego lata nie zawsze wystarcza do pełnego rozwoju tego płaza. Wówczas larwy zimują i przeobrażają się dopiero w następnym roku. Dość liczna w Karkonoskim Parku Narodowym jest także traszka zwyczajna, zasięg jej występowania dochodzi do 900 m n.p.m. Traszka ta jest aktywna w nocy i w czasie opadów. Dzień spędza pod kamieniami i korzeniami. Inne gatunki płazów, które można spotkać w Karkonoskim Parku Narodowym to ropucha zwyczajna, żaba trawna i żaba brunatna.
Przedstawicielem gromady ryb, a jednocześnie autochtonicznym mieszkańcem większych potoków, Wielkiego i Małego Stawu jest pstrąg potokowy. Niegdyś bardzo pospolity, dziś nieliczny, szczególnie poniżej miejscowości wczasowych, na skutek odprowadzania do potoków ścieków. Dlatego też najczęściej można go spotkać w górnych partiach potoków. Na początku wieku sprowadzono w Karkonosze pstrąga źródlanego, pochodzącego ze wschodnich regionów Ameryki Północnej. Obecnie po polskiej stronie Karkonoszy jest on nieliczny. W niższych partiach Karkonoskiego Parku Narodowego występuje również strzebla potokowa i głowacz białopłetwy. Pomimo dobrze rozwiniętej sieci wód powierzchniowych i dobrego natlenienia ichtiofauna Karkonoszy nie jest zbyt liczna. Niewielka ilość gatunków i ich liczebność wiąże się z zanieczyszczeniem i zakwaszeniem wód.
Spośród bezkręgowców na wyróżnienie zasługują gatunki reliktowe: wirek z Wielkiego Stawu i ślimak poczwarówka arktyczna ze ścian Małego Śnieżnego Kotła. Gatunkiem przybyłym z Alp jest wypławek alpejski. Fauna ważek Karkonoszy liczy 18 gatunków, a wśród nich rzadko spotykany szklarnik górski związany z potokami górskimi i odcinkami potoków blisko źródlisk. Najliczniejszą gromadę zwierząt bezkręgowych stanowią owady. Fauna owadów Karkonoszy obejmuje również formy endemiczne: podgatunek motyla - miernikowca i jeden z gatunków chrząszczy. Dokładnie zbadana została fauna stonkowatych - na terenie Karkonoszy stwierdzono występowanie 189 gatunków stonek, co stanowi około 40 % ogólnej liczby tych owadów wykazanych z terenu Polski. Ze zbiorowiskami leśnymi związane są takie owady jak kornik drukarz, rytownik pospolity, bielojad olbrzymi i kornik zrosłozębny. Pajęczaki stanowią najbogatszą po owadach gromadę bezkręgowców. Dość liczna jest grupa roztoczy, na górze Chojnik stwierdzono występowanie interesującego, borealno- górskiego zaleszczotka, znanego ze Skandynawii i Alp austriackich. Na terenie Karkonoszy stwierdzono występowanie 31 gatunków kosarzy. Ciekawe jest także pionowe rozmieszczenie pająków, których występuje tutaj ponad 160 gatunków. Dotychczas znaleziono w Karkonoszach 66 gatunków ślimaków lądowych. Dla fauny bezkręgowców Karkonoszy charakterystyczne jest bogactwo gatunków borealno - górskich i alpejskich. Najbardziej interesujące pod względem fauny bezkręgowców są obszary kotłów polodowcowych, partie szczytowe powyżej górnej granicy lasu, zwłaszcza torfowiska i kępy wysokich ziół, oraz góra Chojnik.
Na terenie Karkonoskiego Parku Narodowego fauna (kiedyś bardzo bogata) padła ofiarą nierozumnej gospodarki leśnej. Występuje tu obecnie około 150 gatunków kręgowców, 40 gatunków ssaków i 90 gatunków ptaków.

Oto niektóre gatunki zwierząt chronionych:
• ryjówka górska,
• koszatka,
• płochacz halny,
• muflon,
• siewka górska,
• świergotek,
• ryś.

Gatunki endemiczne:
• motyl miernikowiec – Torula quadrifaria sudetica
• chrząszcz Pterostichus sudeticus

Gatunki reliktowe:
• wirek,
• poczwarówka alpejska.


Wody
Środowiska wodne Karkonoszy tworzą zróżnicowane biocenozy rozwijające się w trzech odmiennych typach obiektów: wodach płynących, wodach stojących - jeziorach górskich i torfowiskach. Zasoby wodne Karkonoszy są znaczne, przy czym sieć hydrograficzna jest bardzo rozbudowana. Tworzy ją system rzek i potoków z ich dopływami: Kamiennej, Kamieńczyka, Szklarki, Podgórnej, Wrzosówki, Łomnicy, Łomniczki, Jedlicy, Złotnej oraz Świdnika. Wody powierzchniowe Karkonoszy należą do dwóch zlewni - rzeki Kamiennej i rzeki Łomnicy. Obie te rzeki wraz z dopływami stanowią część zlewiska Morza Bałtyckiego. Potoki i rzeki Karkonoszy posiadają szereg cech wód górskich: duże spadki, wartki nurt, liczne wodospady i kaskady. Jakość wód płynących na terenie Karkonoskiego Parku Narodowego kształtuje zarówno granitowe podłoże geologiczne jak i kwaśne opady atmosferyczne. Górne odcinki potoków górskich Karkonoszy charakteryzują się I klasą czystości wód, która obniża się w rejonie zabudowań, zlokalizowanych w sąsiedztwie cieków.
Poszczególne biotopy wodne zasiedlone są przez organizmy mające wyraźnie wysokogórski charakter z dużą liczbą gatunków górskich i borealno-górskich. W potokach występuje minóg strumieniowy i cztery gatunki ryb: pstrąg potokowy, pstrąg źródlany, strzebla potokowa, głowacz białopłetwy. Ze środowiskiem wodnym związana jest również gromada płazów, której typowo górskim przedstawicielem jest traszka górska. Oprócz wód bieżących występują wody stojące stałe - stawy i stawki, oraz okresowe - młaki. Największy zbiornik to Wielki Staw położony na wysokości 1225 m n.p.m.. Jego powierzchnia liczy 8,23 ha, a maksymalna głębokość 24,5 m. W Wielkim Stawie występuje niezwykle interesujący przedstawiciel paprotników - poryblin jeziorny. Stanowisko poryblinu w Wielkim Stawie należy do najdalej na południe wysuniętych w Europie. W wodach tego stawu żyje też reliktowy wirek. Najczęściej podziwiany jest Mały Staw o powierzchni 2,90 ha i głębokości 6,6 m, położony na wysokości 1183 m n.p.m. W Małym Stawie z kolei znajduje się najwyżej położone stanowisko pstrąga potokowego. Małe oczka wodne występują w Śnieżnych Kotłach i w torfowiskach na Równi pod Śnieżką. Młaki związane są z okresowym spływem większych ilości wody w miejsce zastoisk np. w Wielkim Śnieżnym Kotle. Głównym grzbietem Karkonoszy biegnie europejski dział wodny pomiędzy zlewiskami Morza Bałtyckiego ( stoki północne Karkonoszy) i Morza Północnego (stoki południowe Karkonoszy). Rozległe torfowiska (szczególnie na Równi pod Śnieżką) stanowią rezerwuar wody dla potoków należących do obu zlewisk. Zasobne w wodę potoki i rzeki spływają stromymi, skalistymi dolinami tworząc kaskady i wodospady. Charakterystyczną cechą cieków w Karkonoszach są znaczne wahania stanów wody i przepływów, a także nieustalone dna.

Klimat
Klimat jest czynnikiem decydującym o procesach glebotwórczych i tworzeniu zespołów roślinnych i faunistycznych. Na warunki atmosferyczne wpływa wysokość pasma Karkonoszy i całych Sudetów, tworząc lokalny klimat górski, w zasięgu klimatu oceanicznego. Rzutuje to na długość zim i ich ostry charakter, znaczne opady, duże wahania temperatury i gwałtowne wiatry. Czynniki te zmieniają się wraz ze wzrostem wysokości, zwłaszcza temperatura, opady i wiatr. Podstawową cechą klimatu Karkonoszy jest zróżnicowanie w zależności od wysokości nad poziom morza. Wyróżnia się w nim następujące piętra klimatyczne:
• piętro umiarkowanie ciepłe (poniżej 600 m n.p.m.), ze średnią temperaturą roczną powyżej 6 C, odznaczające się osłabioną dynamiką wiatrów i silnym zróżnicowaniem przestrzennym temperatury i opadów atmosferycznych,
• piętro umiarkowanie chłodne (600 - 960 m n.p.m.), ze średnią temperaturą roczną 6-4 C, charakteryzujące się znaczną częstością wiatrów fenowych, małymi zasobami cieplnymi okresu wegetacyjnego oraz najczęściej wysokim poziomem opadów atmosferycznych,
• piętro chłodne ( 960 - 1120 m n.p.m. ), ze średnią temperaturą roczną 4 - 2 C odznaczające się surowymi warunkami termicznymi, dużą sumą opadów rocznych oraz korzystnymi warunkami dla akumulacji i konserwacji pokrywy śnieżnej,
• piętro bardzo chłodne ( powyżej 1120 m n.p.m. ), ze średnią temperaturą roczną poniżej 2 C, cechujące się bardzo silnymi wiatrami, niską temperaturą powietrza oraz znacznym przychodem wody z opadów i osadów atmosferycznych.
Temperatura powietrza pozostaje w istotnym związku z wysokością. Jej średni spadek wynosi 0,6C na 100 metrów wysokości. Wskutek tego temperatury w Karpaczu są o 5 - 6 stopni wyższe niż na Śnieżce i o 4 - 5 stopni wyższe w Szklarskiej Porębie niż na Szrenicy. Najcieplejszym miesiącem w roku jest lipiec (Karpacz około 15 0C, Śnieżka 8,5 0C), a najchłodniejszym styczeń (Karpacz - 2,5 0C, Śnieżka - 7,8 0C).Na głównym grzbiecie Karkonoszy temperatura w lecie nie przekracza 15 0C.. Wielkość opadów uzależniona jest wyraźnie od wysokości, na przykład u podnóża Karkonoszy 950mm, a w najwyższych partiach Karkonoszy ponad 1400 mm. Najwięcej opadów jest w lipcu i sierpniu, najmniej w miesiącach wiosennych. Śnieg zalega w Karkonoszach średnio od 100 dni w Karpaczu i Szklarskiej Porębie do 176 dni na Śnieżce. Jeszcze dłużej zalega on w kotłach polodowcowych, czasami do sierpnia. Najciekawszym elementem zimowego krajobrazu Karkonoszy jest szadź. Jest to osad lodowy powstający albo przez osiadanie i zamarzanie na powierzchniach drzew, słupów i budynków przechłodzonej wody zawartej we mgle, albo też przez resublimację pary wodnej z powietrza - wówczas szadź tworzy się bez występowania mgły.
Wyróżnia się trzy typy szadzi:
• szadź lodowa - powstaje przy współudziale marznącego deszczu lub mżawki, tworzy skorupę lodową z wykształconymi kryształkami lodu
• szadź twarda - powstaje przy mgle i silnym wietrze, tworzy różne formy krystaliczne,
• szadź miękka - tworzą ją delikatne kryształy lodowe, wyglądem przypominające szron, powstaje przy słabym wietrze i bez udziału mgły.
W Karkonoszach tworzy się najczęściej szadź twarda. W szczytowej strefie występuje ona od września do maja, a sporadyczne i krótkotrwałe wystąpienia szadzi są również w miesiącach letnich. Ciężar szadzi obciążającej drzewa czy tyczki na szlakach często jest tak duży, że powoduje ich złamania i zniekształcenia.
W lecie i zimie przeważają wiatry z kierunków zachodnich, które przynoszą znad Atlantyku wilgotne masy powietrza zaznaczające się zazwyczaj kilkudniowymi opadami deszczu. Rzadziej docierają ciepłe i suche masy powietrza z południa i południowego wschodu (najczęściej jesienią), którym towarzyszą czasem krótkie i gwałtowne ulewy. Ogólnie typy cyrkulacji powietrza zmieniają się, co jest przyczyną dużej zmienności pogody w Karkonoszach.
Charakterystyczne dla terenów górskich są wiatry fenowe - silne, porywiste, suche i ciepłe. Powstają one, w swej najbardziej typowej formie, podczas napływu wilgotnych mas powietrza z południowego zachodu. Wilgotne powietrze ochładza się podczas wznoszenia, przekraczając barierę górską. Jeszcze po stronie nawietrznej wytrąca się z niego nadmiar wilgoci w postaci deszczu lub śniegu. Spadając w dół po przeciwnej stronie grzbietu powietrze ogrzewa się. Różnica w zmianach temperatury powietrza wynika z tego, że po stronie nawietrznej podczas ochładzania następuje kondensacja pary wodnej. Największą prędkość wiatry te osiągają w połowie wysokości (od 1100 m n.p.m. w dół) północnych stoków, nie wieją jednostajnie, tylko napływają falami. Często są tak silne, że powodują liczne uszkodzenia drzew i drzewostanów. Ciekawe zjawisko stanowi tzw. "wał fenowy" - ciągła warstwa chmur okrywająca grzbiet gór oraz stojących wyżej malowniczych, często potężnych chmur w kształcie soczewki (altocumulus lenticularis). Taki zespół zjawisk fenowych szybownicy nazywają "falą". Najintensywniej zjawiska fenowe występują jesienią i wiosną, zimą natomiast częste są inwersje temperaturowe. Dochodzi do nich, gdy cięższe i chłodniejsze masy powietrza spływają w niższe partie Karkonoszy oraz do Kotliny Jeleniogórskiej. Wówczas temperatura wraz z wysokością wzrasta, a towarzyszy temu zjawisko zalegania chmur i mgieł na obszarach niżej położonych. Klimat Karkonoszy wyróżnia się m.in. największym natężeniem występowania w Polsce mgieł (na Śnieżce średnio w roku 306 dni z mgłą) i dużą ilością dni z zachmurzeniem (na Śnieżce średnio 178 w roku ).
Surowe warunki klimatyczne i wykształcenie się pięter klimatycznych wpłynęły także na bardzo specyficzne, piętrowe ułożenie roślinności w Karkonoszach. Porównanie piętrowego układu roślinności w Karkonoszach i w najwyższych górach Polski Tatrach najlepiej ujawnia specyfikę klimatyczną Karkonoszy. Wyraża się ona przede wszystkim w obniżeniu granic zasięgu wszystkich pięter roślinnych.
Obniżenie pionowego zasięgu pięter roślinnych wynika z faktu stosunkowo niewielkiego wyniesienia całego masywu górskiego, związane jest także z odmiennymi niż w Tatrach warunkami klimatycznymi. To właśnie północno - oceaniczny charakter klimatu spowodował obniżenie zasięgu zbiorowisk roślinnych, a co za tym idzie - obniżenie ich całego układu piętrowego.
Najbardziej wyraźny przejaw działania czynników klimatycznych w Karkonoszach stanowi górna granica lasu, która występuje na wysokości około 1250 m npm. Powstała ona na skutek karlenia i zanikania drzew pomiędzy piętrem regla górnego a piętrem subalpejskim. Obszar ten stanowi ekoton, czyli strefę przejściową złożoną z przerzedzonego lasu świerkowego zmieszanego z kosodrzewiną. Spotkać tu także można skupienia liściastych krzewów budujących subalpejskie zarośla: brzoza karpacka, wierzba śląska i jarzębina w odmianie górskiej.

Lasy Parku Narodowego
Zróżnicowanie zbiorowisk leśnych jak i całej roślinności Karkonoskiego Parku Narodowego pozostaje w ścisłym związku ze strefową zmiennością warunków klimatycznych. W dużym stopniu zależy również od panujących w danym miejscu warunków glebowych. Dzisiejsza roślinność leśna Karkonoskiego Parku Narodowego jest tylko w części wyrazem potencjału naturalnych właściwości siedlisk gdyż w znacznym stopniu nosi piętno różnorodnych oddziaływań antropogenicznych. Obok lasów o charakterze zbiorowisk naturalnych, zachowanych jeszcze głównie w piętrze regla górnego, duże powierzchnie zajmują tzw. leśne zbiorowiska zastępcze oraz degeneracyjne i regeneracyjne postaci zespołów naturalnych.
Naturalna roślinność leśna piętra pogórza (do około 500 m. n. p. m.) w Karkonoskim Parku Narodowym wykształcona jest fragmentarycznie z uwagi na niewielką powierzchnię, jaką zajmują siedliska położone poniżej piętra regla dolnego. Ze względu na łatwą dostępność tych siedlisk została ona w znacznym stopniu przekształcona przez działalność człowieka. Enklawy roślinności naturalnej lub o cechach zbliżonych do naturalnych utrzymały się jedynie w miejscach, których wykorzystanie gospodarcze było na ogół niemożliwe i nieuzasadnione z powodów ekonomicznych.
Potencjalnie najważniejszym zespołem leśnym w piętrze pogórza Karkonoszy jest grąd środkowoeuropejski. Wielogatunkowy drzewostan grądów tworzą w warunkach naturalnych głównie dąb szypułkowy, grab, lipa drobnolistna i szerokolistna, buk zwyczajny oraz klon jawor i klon zwyczajny. W obrębie Karkonoskiego Parku Narodowego obszar siedliskowy grądu ograniczony jest do niewielkiej powierzchni w północnej i północno-zachodniej części enklawy Chojnik.
Acidofilna dąbrowa podgórska obejmuje swym zasięgiem niższe położenia górskie środkowej Europy. W Polsce występuje w najniższych rejonach Sudetów i Przedgórza Sudeckiego oraz na Jurze Krakowskiej. Zajmuje zwykle zbocza lub wierzchowiny wzgórz zbudowanych ze skał kwaśnych, na których wykształcają się gleby bielicowe lub płowe. Drzewostan buduje dąb bezszypułkowy z domieszką brzozy brodawkowatej, świerka pospolitego, sosny zwyczajnej, dębu szypułkowego i buka. W granicach Karkonoskiego Parku Narodowego obszar siedliskowy Luzulo-Quercetum zajmuje niewielką powierzchnię w enklawach Chojnik i Wodospad Szklarki. Obecnie wypełniają go sztuczne drzewostany świerkowe lub sosnowe oraz zbiorowiska pastwiskowe, murawy bliźniczkowe i wrzosowiska.
Suboceaniczny bór świeży ze względu na typowo nizinny charakter znajduje się w Karkonoszach przy górnej granicy zasięgu pionowego rozmieszczenia. Jako trwałe zbiorowisko naturalne występuje tu w formie podgórskiej i utrzymuje się jedynie w specyficznych warunkach siedliskowych (łatwo przepuszczalne podłoże i względna suchość klimatu lokalnego) chroniących reliktowe lasy z udziałem sosny w drzewostanie. Na terenie Karkonoskiego Parku Narodowego fragmenty borów sosnowych występują w enklawach Chojnik i Wodospad Szklarki. Z uwagi na unikatowość tych zespołów przedstawiają one wysoką wartość przyrodniczą.
Zbiorowisko łęgowe z olszą szarą i runem ziołoroślowym jest charakterystycznym elementem roślinności dolin rzek i potoków górskich na żwirowiskach i innych utworach wodnego pochodzenia. Mimo powszechności siedlisk nadrzecznych w Sudetach występuje ono tylko fragmentarycznie z powodu regulacji większości cieków wodnych i sztucznego umacniania ich brzegów. W Karkonoskim Parku Narodowym łęgi w zubożałej postaci występują jedynie w dolinie Kamiennej poniżej Wodospadu Szklarki oraz w najniższej części doliny potoku spływającego ze wschodnich zboczy Chojnika.
Naturalne zbiorowiska leśne piętra regla dolnego (wysokość od około 500 m npm do około 1000 m npm.) zachowały się tu na stosunkowo niewielkich powierzchniach w porównaniu z obszarami, na których dominują antropogeniczne monokultury świerka wraz z pochodnymi płatami zbiorowisk porębowych.
Kwaśna buczyna górska jest głównym zbiorowiskiem roślinnym na glebach pokrywających ubogie z natury podłoże skał bezwęglanowych w niższych piętrach leśnych gór środkowej Europy. Zespół ten jest potencjalnie najważniejszym zbiorowiskiem regla dolnego w Karkonoskim Parku Narodowym. Drzewostan kwaśnej buczyny składa się niemal wyłącznie z buka z jednostkową domieszką świerka i jodły. Ubogie florystycznie runo ma najczęściej postać trawiastą (dominacja trzcinnika) lub krzewinkową (z borówką czernicą). Pod względem lokalnosiedliskowym zespół kwaśnej buczyny zróżnicowany jest na trzy jednostki w randze podzespołu: podzespół suchy, który występuje na skalistych szczytach i grzbietach o płytkiej glebie, w miejscach o suchym mikroklimacie, wystawionych na działanie wiatrów. Postać tę wyróżnia występowanie chrobotków oraz obfity udział borówki czernicy; podzespół typowy, bez gatunków wyróżniających, zasiedlający gleby świeże; podzespół paprociowy, rozwijający się w wilgotnych zagłębieniach terenowych na stokach o ekspozycji północnej. Typowo wykształcone fitocenozy lasów bukowych należą w Karkonoskim Parku Narodowym do rzadkości, mimo że buczyna kwaśna jest potencjalnie najważniejszym zespołem w reglu dolnym. Najlepiej wykształcone płaty kwaśnej buczyny sudeckiej na obszarze Karkonoskiego Parku Narodowego zachowały się na niewielkich powierzchniach w enklawach Chojnik i Wodospad Szklarki oraz w rejonie Jagniątkowa. Obszar siedliskowy omawianego zespołu zdominowany został przez leśne zbiorowiska zastępcze głównie z monokulturami świerka i modrzewia. W miejscach wylesionych wykształcają się zbiorowiska porębowe a także traworośla z trzcinnikiem i śmiałkiem. W rezultacie naturalnej sukcesji wtórnej oraz w wyniku zabiegów gospodarczych powstają młodniki świerkowe, brzozowe i modrzewiowe.
Obszar występowania żyznego sudeckiego lasu bukowego obejmuje wschodnie rejony Średniogórzy Środkowoeuropejskich łącznie z Masywem Czeskim. Na terenie Sudetów jest to zbiorowisko lokalnie rozpowszechnione (np. Góry Sowie, Wałbrzyskie, Kamienne, Masyw Śnieżnika Kłodzkiego). W Karkonoskim Parku Narodowym, podobnie jak i w całych Karkonoszach należy do zespołów rzadkich. Drzewostan omawianego lasu wypełnia prawie w całości buk zwyczajny z jednostkową domieszką jawora. Stosunkowo najlepiej wykształcone fitocenozy żyznej buczyny sudeckiej zachowały się na północnych stokach Chojnika oraz w dolinie Szklarki. Fragmentarycznie i w zubożonej postaci żyzna buczyna występuje też w dolinie Sopotu.
Dolnoreglowy bór bukowo-jodłowo-świerkowy. Do zespołu tego zalicza się fitocenozy z drzewostanem złożonym głównie ze świerka i domieszką jodły oraz z nieznacznym udziałem buka i jawora, które ze względu na swój zdecydowanie borowy charakter mają więcej cech wspólnych ze zbiorowiskami świerczyn górnoreglowych niż z typowymi dla regla dolnego lasami bukowymi. Bory bukowo-jodłowo-świerkowe w Karkonoskim Parku Narodowym występują w trzech sytuacjach topograficznych: w pasie przejściowym między reglem dolnym a górnym, w niższych położeniach na płaskich terasach stoków przy wystawie północnej, zwłaszcza w miejscach o dużej szkieletowości gleby oraz w podmokłych i czasami zabagnionych zagłębieniach z chłodnym klimatem lokalnym. W stanie naturalnym zbiorowisko boru bukowo-jodłowo-świerkowego na terenie Parku prawie nie występuje. Część istniejących płatów zawdzięcza swą genezę gospodarce leśnej. Powstały one w wyniku uprawy bądź protekcji odnowienia świerka na siedliskach kwaśnych buczyn. Znaczną powierzchnię w obrębie obszaru siedliskowego omawianych borów zajmują sztuczne, lite drzewostany świerkowe, zwykle młodszych klas wieku, pod którymi runo jest słabo wykształcone, które ulega wzbogaceniu florystycznemu w miejscach prześwietlonych.
W strefie piętra regla górnego (wysokość od około 1000 m npm. do około 1250 m npm.) jedynym zespołem leśnym uwarunkowanym klimatycznie jest górnoreglowa świerczyna sudecka. Zespół ten reprezentuje w Karkonoszach typ zbiorowiska świerczyny wysokogórskiej charakterystycznej dla najwyższej strefy leśnej masywów powstałych wskutek fałdowań hercyńskich. Górnoreglowe bory świerkowe w Karkonoskim Parku Narodowym zajmuje wszystkie rodzaje siedlisk leśnych na podłożu krystalicznych skał bezwęglanowych. Fitocenozy tego zespołu charakteryzują się bardzo swoistą fizjonomią, ściśle uzależnioną od wzniesienia nad poziom morza. Warstwa drzew zbudowana jest prawie wyłącznie ze świerka. Nieznaczną na ogół domieszkę stanowi górska odmiana jarzębiny pospolitej. Zwarcie drzewostanu maleje ku górze od około 80% do około 30 %. Zgodnie z tą samą regułą zmniejsza się wysokość drzew oraz zmianom ulega ich pokrój. Przy granicy między reglem dolnym i górnym świerk wytwarza proste i gonne strzały z wysoko osadzonymi koronami. W wyższych położeniach, zwłaszcza w pobliżu górnej granicy lasu drzewa ulegają deformacjom, występują często w biogrupach, wytwarzając zbieżyste pnie z nisko osadzoną koroną i długo utrzymującymi się martwymi gałęziami. Najbogatsze w gatunki jest runo, którego skład florystyczny wyraża odrębność siedliskową fitocenoz poszczególnych podzespołów. Warstwa runa w tym zespole ma najczęściej charakter krzewinkowy z dominacją borówki czernicy i brusznicy lub trawiasty z łanowym występowaniem trzcinnika owłosionego albo ziołoroślowy z przewagą paproci Athyrium distentifolium. Górnoreglowe bory świerkowe w Karkonoskim Parku Narodowym występują w trzech postaciach: podzespół typowy, najbardziej sucha a fizjonomicznie o florystycznie najbardziej typowa postać zespołu, występująca najczęściej na wypukłych stokach o wysokim stopniu szkieletowości gleby w warunkach szybkiego odpływu wody opadowej, podzespół paprociowy, zasiedlający wilgotne zbocza ze stałym wysiękiem wody bieżącej, który wyróżniają Athyrium distentifolium, Streptopus amplexifolius i Veratrum lobelianum, podzespół bagienny występujący w miejscach płaskich o utrudnionym odpływie wody, w których zachodzi proces torfotwórczy. Postać tę wyróżnia obfity udział torfowców oraz innych gatunków wysokotorfowiskowych, np. andromeda, żurawina i borówka bagienna. Aktualnie obszar siedliskowy borów świerkowych regla górnego, najważniejszego zespołu leśnego w Karkonoskim Parku Narodowym, w dużej części zajęty jest przez fitocenozy o różnym stopniu zaawansowania procesów degeneracji i regeneracji lub regresji wskutek masowego wymierania drzewostanów świerkowych.
Spośród zbiorowisk leśnych górnoreglowa świerczyna sudecka należy do najbardziej charakterystycznych a w związku z tym do najcenniejszych elementów roślinności Karkonoskiego Parku Narodowego w jego obecnych granicach. W stosunku do zbiorowisk dolnoreglowych fitocenozy boru górnoreglowego są o wiele mniej zniekształcone przez dawną gospodarkę leśną, a nawet wtedy, gdy ich drzewostany pochodzą ze sztucznego odnowienia, zachowują na ogół skład florystyczny zbliżony do naturalnego. Obecnie w rezultacie masowego zamierania drzewostanów świerkowych karkonoskie bory wysokogórskie uległy istotnym przemianom, które ujawiniły się najwyraźniej w rozpadzie i przeobrażeniach struktury drzewostanów. Niezależnie od tego górnoreglowe bory świerkowe pozostaje najważniejszym zespołem leśnym Karkonoskiego Parku Narodowego. Jest on dziś reprezentowany zarówno przez fitocenozy stosunkowo najmniej zniekształcone, jak i ulegające procesom degeneracyjno-regeneracyjnym a także takie, w obrębie których nastąpiło całkowite zniszczenie warstwy drzew, w wyniku czego nastąpiła zmiana formacji roślinnej. Restytucja karkonoskich świerczyn górnoreglowych jest jednym z najważniejszych działań ochronnych na terenie Karkonoskiego Parku Narodowego.


Piętro subalpejskie
Jednym z najbardziej charakterystycznych zbiorowisk roślinnych w piętrze subalpejskim (1250 - 1450 m n.p.m.) Karkonoszy są zbiorowiska sosny górskiej - kosodrzewiny. Zajmują one na wypłaszczeniach obszar ok. 1060 ha. Gatunek budujący - kosodrzewina występuje w kilku postaciach morfologicznych różniących się sposobem tworzenia rozgałęzień, długością przyrostów, proporcjami liczby szyszek. W strefie górnej granicy lasu kosodrzewina osiąga nieraz wysokość 3-5 m, wraz ze wzrostem wysokości nad poziom morza staje się coraz mniejsza, dochodząc często do kilkunastu cm. Na całej przestrzeni swego zasięgu krzew ten odgrywa bardzo istotną rolę ekologiczną. Kosodrzewina jest niezastąpioną barierą dla niżej położonego lasu, chroni go przed lawinami śnieżnymi, uderzeniem spadających kamieni i bloków skalnych. Gałęzie kosodrzewiny odznaczają się dużą elastycznością i wytrzymałością. Jej giętkie gałęzie uginają się i nachylają do ziemi pod ciężarem śniegu tak, że po pewnym czasie krzew całkiem znika pod śniegową pokrywą ochronną. Obok płatów kosodrzewiny tworzy się dość bogate runo. Dominują w nim głównie borówki i paprocie, czasem trawy i wysokie zioła, częste są wątrobowce i inne mszaki. Gatunkami towarzyszącymi dla tego zespołu roślinnego są: górska odmiana jarzębiny w formie krzewiastej i wierzba śląska.
Płatowatym zespołom sosny górskiej towarzyszą murawy bliźniczkowe. Występują one w wysokich partiach grzbietowych Karkonoszy, na dużych powierzchniach. Są to zwarte, niskie murawy z panującą bliźniczką - psią trawką. Bliźniczka jest niską trawą, rosnącą w zbitych kępkach - wytwarza gęstą darń, która nie pozostawia wiele miejsca dla innych gatunków. Zespoły te występują na znacznych powierzchniach grzbietowej części Karkonoszy. Jednolite powierzchnie muraw bliźniczkowych urozmaicone są kępami kosodrzewiny. Wysokogórskie murawy są odporne na mróz, susze i mechaniczne działanie wiatru. Stanowią typowy wysokogórski akcent karkonoskiej roślinności. Płaty muraw występują najczęściej w sąsiedztwie zbiorowisk porostów i mchów naskalnych. W skład muraw bliźniczkowych wchodzą takie gatunki roślin jak kosmatka sudecka, turzyca tęga, bardzo rzadko spotykany widłak alpejski. Częściej można spotkać widłaka wrońca . W okresie kwitnienia szczególnie pięknie prezentuje się żółto kwitnący jastrzębiec alpejski. Murawy są zbiorowiskiem o wtórnym charakterze - rozwinęły się najprawdopodobniej na skutek wypalania kosodrzewiny w związku z rozwojem gospodarki pasterskiej w zeszłym wieku. Gospodarka ta obejmowała znaczną część wierzchowiny Karkonoszy. Została zaniechana ponad sto lat temu, ale pozostałe po niej murawy bliźniczkowe okazały się zbiorowiskiem roślinnym na tyle trwałym, że zarośla kosodrzewiny nie uległy tu regeneracji. Obecność zwartych zbiorowisk trawiastych uniemożliwia kiełkowanie i wzrost nasion kosodrzewiny. Tak więc murawy bliźniczkowe to zbiorowiska o charakterze antropogenicznym - powstały w związku z działalnością człowieka. Wkomponowały się one bardzo dobrze w specyficzny krajobraz Karkonoszy.
Szczególną różnorodnością zbiorowisk roślinnych i bogactwem gatunków wyróżniają się kotły polodowcowe i nisze niwalne, co jest odzwierciedleniem dużej zmienności występujących tam warunków siedliskowych. W odróżnieniu od części wierzchowinowych, opanowanych przez kosodrzewinę i psią trawkę, w kotłach polodowcowych rozwinęły się bardzo bogate zarośla krzewów liściastych oraz zbiorowiska ziołoroślowe.
W dolnych partiach kotłów polodowcowych wschodniej części Karkonoszy na wysokości 1070- 1300 m n.p.m. występuje specyficzny dla Karkonoszy zespół czeremchy skalnej jarzębiny górskiej. Zarośla te porastają przeważnie wilgotne i słabo kwaśne gleby tworzące się na rumoszu skalnym, wzdłuż stałych bądź okresowych cieków. Ekosystem tego typu nie jest znany w innych górach Polski. Zarośla te nadają niepowtarzalny charakter piętru subalpejskiemu, a stanowiska z masowo występującą na nich roślinnością stwarzają podobieństwo do zbiorowisk północnej tajgi liściastej. Wśród roślin towarzyszących w tym zespole występują takie gatunki jak: brzoza karpacka, wierzba śląska, porzeczka skalna. Najliczniej występuje w Kotle Małego Stawu, a najlepiej ukształtowany i największy (około 1,5 ha) płat tych zarośli znajduje się w centralnej części Kotła Łomniczki. Są one również charakterystycznym elementem krajobrazowym Karkonoszy Wschodnich współtworzącym obok innych zbiorowisk szczególny koloryt szaty roślinnej.
Zbiorowisko wierzby lapońskiej jest endemicznym zespołem zarośli liściastych tworzonym przez reliktową wierzbę lapońską, z domieszkami wierzby śląskiej i jarzębiny górskiej. Występują w nim trawy i gatunki ziołoroślowe, a w warstwie mszystej często znaczący udział ilościowy mają mchy torfowce. Płaty tych zarośli porastają płaskie lub słabo nachylone miejsca we wnętrzu i na obrzeżu kotłów Małego i Wielkiego Stawu (na wysokości 1075-1400 m. n. p. m.). Stanowiska tego zespołu związane są z siedliskami silnie wilgotnymi lub mokrymi, sąsiadują często ze źródliskami. Zarośla wierzby lapońskiej, wierzby śląskiej, czeremchy skalnej, jarząba górskiego stanowią bardzo specyficzne zespoły roślinne, które nadają Karkonoszom niepowtarzalny charakter. Na dnie kotłów, w miejscach żyznych, o umiarkowanej wilgotności, występują najpiękniejsze zbiorowiska roślinne Karkonoszy - ziołorośla. Wyróżnia się dwa zbiorowiska tego typu: ziołorośla miłosny górskiej i ziołorośla paprociowe. W zespole miłosny górskiej występuje najbardziej okazała i barwnie kwitnąca roślinność Karkonoszy. Dominują tu: miłosna górska i modrzyk górski. Inne gatunki charakterystyczne to: trybula lśniąca, wierzbownica okółkowa. Rośnie tu także bodziszek leśny, tojad mocny, ciemiężyca zielona, goryczka trojeściowa i starzec gajowy.. Są one częste, łatwo zauważalne, dzięki czemu wyraźnie i malowniczo odciskają się w krajobrazie subalpejskiego piętra Karkonoszy. Głównym gatunkiem masowo występujących w ziołoroślach paprociowych jest wietlica alpejska. Paproć ta jest jedynym gatunkiem charakterystycznym tego zespołu. Jest to roślina bardzo ekspansywna, spotyka się ją również w świerczynach regla górnego. Jest stosunkowo wysoka (do 2 m wysokości), co jest przyczyną ograniczenia rozwoju innych gatunków roślin. Spotyka się tu również szczaw górski i szczawik zajęczy. Obydwa zespoły ziołoroślowe występują na siedliskach wilgotnych, nawodnionych czystą i umiarkowanie kwaśną wodą płynącą.
Traworośla występują na siedliskach mniej wilgotnych od ziołorośli, w górnych partiach dolin i kotłów polodowcowych. Są to zbiorowiska bujne i dość bogate w gatunki. Najbardziej rozpowszechniony w Karkonoszach jest zespół, w którym panuje trzcinnik owłosiony. Towarzyszą mu gatunki takie jak: kosmatka gajowa, dziurawiec czteroboczny, szelężnik nadobny, prosienicznik jednogłówkowy i turzyca czarniawa. Na tym obszarze spotkać można bardzo wcześnie zakwitającą sasankę alpejską. Zbiorowisko to porasta przeważnie zawietrzne zbocza kotłów polodowcowych i wklęsłe formy w miejscach poza kotłami. Są to miejsca o grubej i długo zalegającej pokrywie śniegowej. Traworośle z trzcinnikiem owłosionym obejmuje ok. 200 ha powierzchni we wschodniej części Karkonoszy, tworzy ono kompleksy z zaroślami kosodrzewiny, ziołoroślami paprociowymi, a także w strefie górnej granicy lasu ze świerczynami górnoreglowymi.
Dużymi zespołami traworoślowymi, zajmującymi żyźniejsze, ciepłe i relatywnie suche siedliska są bogate w gatunki roślin zielnych wysokogórskie łąki należące do zespołu, w którym dominuje trzcinnik leśny, obok niego występuje znacznie rzadszy trzcinnik orzęsiony i pięknie kwitnące byliny: zawilec narcyzowy, lilia złotogłów, naparstnica zwyczajna, bodziszek leśny, zerwa kłosowa. W traworoślach trzcinnika leśnego można spotkać też typowo leśne gatunki, takie jak wawrzynek wilczełyko, pierwiosnka wyniosła, konwalia majowa. Traworośla trzcinnika leśnego zajmują siedliska u podnóży zachodnich ścian kotłów polodowcowych, gdzie rosną na wypukłych, utrwalonych stożkach piargowych na stanowiskach stosunkowo ciepłych i suchych, osłoniętych od wiatru. Płaty zespołu w większości liczą ponad 30 gatunków. Najlepiej wykształcone płaty występują w Małym Śnieżnym Kotle pod żyłą bazaltową i w Kotle Małego Stawu.
Na szczególną uwagę zasługuje tzw. żyła bazaltowa, w zachodniej części Małego Śnieżnego Kotła. Jest to najwyżej położona w Środkowej Europie intruzja skał wylewnych o szerokości 18m. na dnie Kotła (1350 m. npm) i 3 m. przy jego koronie (1425 m. npm). Żyła bazaltowa jest najbogatszym florystycznie miejscem w Karkonoszach. Godny uwagi jest fakt, że gleby utworzone z tych skał charakteryzują się większą zasadowością i są bogatsze w związki pokarmowe w porównaniu do otaczających je kwaśnych skał granitowych. Skały bazaltowe łatwo się nagrzewają, stwarzają więc korzystne warunki dla wzrostu i rozwoju gatunków termofilnych.. Wiele gatunków rośnie w szczelinach skał bazaltowych i na bazaltowo - granitowym rumoszu skalnym u wylotu żlebu. Wśród roślinności porastającej żyłę bazaltową występuje endemit: skalnica bazaltowa, a także relikt glacjalny - skalnica śnieżna. Inne bardzo rzadkie rośliny to m.in.: paproć rozrzutka alpejska, gęsiówka alpejska, skalnica mchowata, naradka tępolistna, różeniec górski, zerwa kłosowa, kostrzewa pstra.
Bardzo charakterystycznym i wyjątkowym elementem krajobrazu Karkonoszy są torfowiska - najwyżej położone w Europie. Występują one przede wszystkim w wierzchowinowych partiach głównego grzbietu Karkonoszy, w strefie regla górnego i w piętrze subalpejskim. Torfowisko - jest to obszar o stałym uwilgotnieniu, które sprzyja rozwojowi określonej roślinności torfowiskowej i odkładaniu na miejscu jej obumarłej, nierozłożonej materii organicznej w postaci torfu.
Na terenie Karkonoskiego Parku Narodowego występują dwa typy torfowisk: - torfowiska wysokie (podalpejskie), zasilane głównie wodami opadowymi i wysiękowymi ze szczelin skalnych ubogimi w składniki pokarmowe . Woda zazwyczaj stagnuje lub ma słaby przepływ. Porasta je roślinność o bardzo małych wymaganiach pokarmowych. Wśród roślinności subalpejskich torfowisk wysokich główną rolę odgrywają wąskolistne byliny z rodziny turzycowatych oraz mchy torfowce i zespół wełnianeczki darniowej rozwijającej się na średniej wysokości kępach i garbach torfowych. Częstymi gatunkami w tym zespole są: borówka bagienna, modrzewnica zwyczajna, żurawina drobnolistkowa i bażyna obupłciowa, a także wełnianka pochwowata i turzyca skąpokwiatowa. Torfowiska podalpejskie występujące na Równi pod Śnieżką przypominają niektóre typy torfowisk w Górach Skandynawskich i na dalekiej północy. Wśród występujących tu roślin można spotkać niezwykle rzadkie i ciekawe gatunki subarktyczne. Są to malina moroszka i turzyca patagońska; torfowiska przejściowe (stokowe) - zasilane są głównie przez wody wysiękowe, a ich przepływ jest większy niż w torfowiskach wysokich. Spotyka się je najczęściej na silnie nachylonych stokach np. Małego Szyszaka, a także na wyrównanym i płaskim odcinku potoku Łomnicy. Na tych torfowiskach nie spotyka się np. jeziorek torfowych. O tym, że są to torfowiska przejściowe świadczy występujący na nich typ roślinności, np.; turzyca gwiazdkowata, turzyca dziobkowata, wełnianka wąskolistna, fiołek błotny, niebielistka trwała. Brzeżne partie torfowisk porasta również świerk, a pojawiające się kępy kosodrzewiny wskazują na utrwalanie się tego typu torfowisk w torfowiska wysokie. Pod względem klimatycznym Karkonosze mają korzystne warunki dla rozwoju torfowisk. Dotyczy to przede wszystkim ilości i częstotliwości opadów (w wysokich partiach gór, gdzie występują torfowiska przeciętny opad roczny przekracza 1500 mm, a wilgotność powietrza jest tutaj bardzo wysoka i osiąga latem 85-95%).. Położone na dziale wodnym są zasilane głównie wodami opadowymi, w mniejszym stopniu żyźniejszymi wodami przepływającymi. Dlatego też stanowią one dużą atrakcję w górskim krajobrazie, a jednocześnie są miejscem wielu badań naukowych ze względu na ich zróżnicowanie powierzchniowe i skomplikowaną ekologię. Porastająca torfowiska kosodrzewina odznacza się specyficznym pokrojem - jej krzewy są niskie, spłaszczone i gęste. Wiek torfowisk podalpejskich ocenia się na 5000 lat (torfowisko pod Smogornią) i około 3500 lat (torfowisko na Równi pod Śnieżką). Warunki życia dla roślinności na torfowiskach subalpejskich są trudne ze względu na ostry klimat. Pokrywa śnieżna zalega ponad 5 miesięcy, pierwsze opady śniegu występują we wrześniu, a ostatnie w maju. Korzystny dla rozwoju roślinności jest rozkład opadów: połowa opadu rocznego przypada pomiędzy majem, a wrześniem - jest to okres optymalny dla wegetacji.

Piętro alpejskie
Piętro alpejskie (halne) wykształciło się tylko fragmentarycznie. Obejmuje swym zasięgiem część szczytu Śnieżki, grań Czarnego Grzbietu, najwyższe partie Wielkiego Szyszaka i skalne krawędzie Śnieżnych Kotłów. Typowe dla tego obszaru są murawy halne. Partie wierzchowinowe wystawione na podmuchy wiatrów, które zimą zwiewają śnieg, latem powodują wysuszanie gleb odznaczają się bardzo trudnymi warunkami dla życia roślin.
Charakterystycznymi dla piętra alpejskiego są murawy halne z udziałem situ skuciny. Sit ten wiosną jest soczyście zielony, późnym latem zaś rudzieje, co nadaje płatom muraw specyficzną barwę. Duży udział ilościowy ma tu również kostrzewa niska. Czasem można ją spotkać w formie żyworodnej, tj. z siewkami kiełkującymi z kłosków rośliny macierzystej. Jest to przykład bardzo szczególnego przystosowania do życia w skrajnie trudnych warunkach, kiedy sezon wegetacyjny jest bardzo krótki. Licznie występuje tu żółto kwitnący jastrzębiec alpejski, częsty jest widłak wroniec, wiosną przepięknie prezentuje swoje okazałe białe kwiaty sasanka alpejska. Charakterystyczna dla muraw halnych jest bogata flora porostów, wśród których częste są krzaczkowate plechy płucnic, chrobotka gwiazdkowatego i innych. Murawy są niezwykle wrażliwe na wydeptywanie, stąd też nie należy na nie wchodzić. Duża ich część w sąsiedztwie szlaków została już w ten sposób nieodwracalnie zniszczona (tak jest chociażby w dolnych partiach stoku Śnieżki). Płaty muraw otoczone są przez zbiorowiska skorupiastych porostów naskalnych, które porastają powierzchnię kamieni tworzących pokrywę gruzową, typową dla rejonów wierzchowinowych. Wśród tych porostów na szczególną uwagę zasługuje zielonkawożółty wzorzec geograficzny. Mszaki i porosty naskalne tworzą zbiorowiska roślinne piargów powstałych z łupków łyszczykowych Czarnego Grzbietu i Śnieżki oraz gołoborzy - granitowych rumowisk skalnych Śnieżki, Kopy, Smogorni, Małego i Wielkiego Szyszaka, Łabskiego Szczytu i Szrenicy. Porastają ściany wszystkich kotłów. Rosną bezpośrednio na powierzchni skał lub gleb, zajmują też nisze z próchnicą gromadzącą się między skałami. Zbiorowiska naskalnych mszaków odgrywają zasadniczą rolę w utrwalaniu gołoborzy i powierzchni niszczonych lawinami śnieżnymi, ziemnokamienistymi lub erozją wodną.
Na terenie Karkonoskiego Parku Narodowego stwierdzono występowanie 900 gatunków roślin naczyniowych, 150 gatunków grzybów, 70 gatunków porostów i 270 gatunków mszaków. Około 50 gatunków to rośliny chronione.

Niektóre gatunki chronione:
• tojad mocny,
• zawilec narcyzowy,
• goryczka trojeściowa,
• widłak alpejski,
• widłak wroniec,
• kosodrzewina,

Karkonoski Park Narodowy obecnie zajmuje się czynną ochroną takich gatunków roślin jak:
• rzeżucha rezedolistna,
• skalnica śnieżna,
• rozrzutka alpejska.

Niektóre gatunki z „czerwonej księgi” gatunków ginących:
• poryblin jeziorny,
• zmienka górska,
• gnidosz sudecki.

Gatunki endemiczne:
• skalnica bazaltowa,
• dzwonek karkonoski,
• jarząb sudecki.

Gatunki reliktowe:
• malina moroszka,
• wierzba lapońska,
• gnidosz sudecki,
• skalnica śnieżna,
• wełniaczek alpejski,
• skalnica darniowa
• pierwiosnek maleńki,
• ciemiężyca,
• niezapominajka alpejska.

Gatunki górskie i wysokogórskie:
• jastrzębiec alpejski,
• widłak alpejski,
• goryczka polna,
• dzwonek karkonoski,
• przytulia hercyńska.


Walory krajobrazowe

Rzeźba
Karkonosze widziane od północy jawią się jako duży zwarty masyw, wyraźnie wznoszący się nad Kotliną Jeleniogórską ponad 1000 m. o średniej wysokości grzbietowej - 1400 m n.p.m. długości 36 km i szerokości około 20 km ( po polskiej i czeskiej stronie). Dawniej góry te były łączone z Górami Izerskimi, które posiadają podobną budowę geologiczną. Obecnie są one jednak traktowane jako osobna jednostka geograficzna z własną niepowtarzalną przyrodą, a także tradycjami kulturowymi i gospodarczymi.
Karkonosze ciągną się od Przełęczy Szklarskiej (886 m. n.p.m.) na zachodzie, aż po Przełęcz Okraj (1046 m. n.p.m.) na wschodzie. Na północ najwyższy graniczny grzbiet opada stromo w kierunku Kotliny Jeleniogórskiej, a od południa na terenie Czech Karkonosze kończą się na Pogórzu Karkonoskim (Krkonosske Pohori). W tak zakreślonych granicach powierzchnia Karkonoszy wynosi około 700 km2, z czego w granicach Polski leży niecałe 200 km2. Karkonosze są najwyższym i największym masywem Sudetów. Najwyższy szczyt Karkonoszy - Śnieżka (1603 m. n.p.m.) - jako jedyny w Sudetach przekracza 1600 metrów wysokości, a wśród 21 szczytów w Sudetach przekraczających 1400 metrów aż 14 znajduje się w Karkonoszach (po stronie polskiej i czeskiej).
Z geomorfologicznego punktu widzenia w polskich Karkonoszach wydziela się następujące jednostki: powierzchnię wierzchowinową głównego grzbietu, północny stok Karkonoszy i pogórze karkonoskie. Karkonosze tworzą masyw o bardzo zróżnicowanej rzeźbie terenu. Charakterystyczna jest dla tych gór powierzchnia grzbietu głównego utworzona przez szerokie, zrównane wierzchowiny na wysokości 1200 - 1450 m n.p.m. Rysem rzeźby tych wierzchowin są niecki denudacyjne, kopulaste garby, formy peryglacjalne, rozległe torfowiska wysokie i ostańce skalne. Powierzchnia wierzchowinowa przechodzi wyraźnie załomem w północny stok Karkonoszy. Główny Grzbiet Karkonoszy podzielony jest przełęczami na kilka części. Od zachodu między Przełęczą Szklarską (886 m. n.p.m.), a Przełęczą pod Śnieżką (1394m. n.p.m.) ciągnie się Śląski Grzbiet. Ma on charakter rozległej zrównanej wierzchowiny na wysokości 1350 -1450 m. n.p.m., z której wyrasta większość karkonoskich szczytów. W środkowej części jest on rozcięty Przełęczą Karkonoską (1198m. n.p.m.). Grzbiet ten ma dwie kulminacje: na zachodzie - Wielki Szyszak (1509 m. n.p.m.), a na wschodzie - Smogornię (1489 m. n.p.m.). W obrębie powierzchni szczytowej Karkonoszy pomiędzy Smogornią po polskiej stronie, a Lucni Horą (1547 m n.p.m.) po stronie czeskiej oraz Łabskim Szczytem ( 1472 m. n.p.m.) po polskiej stronie, a Kotelem ( 1435 m n.p.m.) po czeskiej stronie, zachowały się powierzchnie zrównań denudacyjnych tzw. równie łączące Śląski Grzbiet z sąsiednim, równoległym Czeski Grzbietem. Pomiędzy Przełęczą pod Śnieżką, a Sowią Przełęczą ( 1164 m n.p.m.) dominuje doskonale widoczny od północy i południa najwyższy szczyt Karkonoszy - Śnieżka (1602 m. n.p.m.) i mniejszy Czarny Grzbiet. Między Sowią Przełęczą, a Przełęczą Okraj ( 1046 m. n.p.m.) znajduje się Kowarski Grzbiet. Jest on zbudowany z łupków łuszczykowych i gnejsów. Ma on charakter zrównanej wierzchowiny na wysokości 1250 - 1260 m. n.p.m. z kulminacją Skalnego Stołu ( 1281 m. n.p.m.).
Północny stok Karkonoszy zasługuje na wyróżnienie jako osobna jednostka z racji swej specyficznej rzeźby. Na północ od powierzchni wierzchowinowej brakuje wyraźnie zaznaczonych bocznych grzbietów oddzielających głęboko wcięte doliny; zamiast nich występują szerokie ostrogi międzydolinne i długie, jednostajnie nachylone stoki. W górnej części stoków znajdują się elementy rzeźby polodowcowej: wyżej erozyjne kotły polodowcowe, niżej akumulacyjne strefy morenowe.
W zachodniej części Głównego Grzbietu ciągnie się pasmo wzniesień porozcinane dolinami rzek i potoków na poszczególne boczne grzbiety. Jest to Pogórze Karkonoskie położone między dolinami rzek: Kamiennej na zachodzie, i Łomnicy na wschodzie. Obejmuje pas wzniesień, w północnej (Karkonoski Park Narodowy) i południowej (Krkonosski narodni park) części Karkonoszy, z kulminacjami przekraczającymi 750 m. n.p.m. Po stronie polskiej są to Grzybowiec (751 m. n.p.m.) położony między Michałowicami, a Jagniątkowem, Grabowiec (784 m.n.p.m.) niedaleko Sosnówki Górnej (Kaplica św. Anny) i Czoło (869m.n.p.m.) koło Karpacza Górnego.
Karkonosze łączą się z Pogórzem Karkonoskim poprzez wyraźne zrównanie zwane Karkonoskim Padołem Śródgórskim. Jest to równoleżnikowe obniżenie na linii Szklarska Poręba, Michałowice, Jagniątków, Przesieka, Zachełmie, (które są jednocześnie popularnymi miejscowościami wczasowymi) położone na wysokości 600-700 m. n.p.m.
Karkonosze, w odniesieniu do innych gór, stanowią obszar pod wieloma względami unikatowy. Łączą one w sobie typowy krajobraz gór średnich z elementami rzeźby wysokogórskiej będącej dziedzictwem lokalnego zlodowacenia w plejstocenie. Są jedynym obszarem o tego typu rzeźbie na obszarze Polski i jednym z kilku na terenie pasa Średniogórza Europejskiego. Najbardziej charakterystyczne dla krajobrazu Karkonoszy są rozległe płaskie obszary położone na grzbiecie. Są to relikty zrównań wierzchowinowych, najlepiej zachowane we wschodniej części Karkonoszy - Równia pod Śnieżką. Na grzbietach i wzniesieniach Pogórza i Karkonoszy znajdują się liczne, malowniczo położone skałki o fantastycznych kształtach będące wielką atrakcją turystyczną wyróżniającą cały obszar Karkonoszy spośród innych gór Polski i Europy. W polskiej części Karkonoszy jest ich około 100. Do najbardziej znanych i dostępnych, leżących przy szlakach turystycznych skałek na terenie Karkonoszy należą Pielgrzymy, Słonecznik, Śląskie Kamienie, Czeskie Kamienie, Paciorki, Twarożnik, Trzy Świnki, Końskie Łby. Na niektórych skałkach karkonoskich spotyka się tzw. kociołki wietrzeniowe (eworsyjne), które w dawnych czasach zwano "misami ofiarnymi". Występują one pojedynczo lub grupowo i mają regularne zarysy, średnicę 40-50 cm., głębokość 20-50 cm.
Wodospady to następny element rzeźby Karkonoszy. Największym z wodospadów po polskiej, północnej stronie pasma Karkonoszy, jest wodospad Kamieńczyka, który utworzył się na strumieniu Kamieńczyk wypływającym ze stoków Szrenicy. Wodospad położony jest na zach. od Szklarskiej Poręby, na wysokości 846m n. p. m. Jego potrójna kaskada spada z wysokości 27 m. wykonując dwa zakręty. Pod środkową kaskadą, w granitowych skałach znajduje się wykopana przed wiekami grota. Piękno i siła wodospadu szczególnie dobrze widoczne są po obfitych opadach, gdy woda rozpryskuje się w wąskim wąwozie i z hukiem żłobi kocioł eworsyjny. Poniżej wodospadu znajduje się głęboki i mroczny przełom strumienia o długości ok. 100m, o pionowych sięgających 30m ścianach i szerokości ledwie kilku metrów. Istnienie tego przełomu jest dowodem na działanie erozji wstecznej i cofanie się progu wodospadu w górę potoku. Świadczą o tym także wyraźnie widoczne w dnie strumienia dawne kotły eworsyjne. Wodospad i jego najbliższą okolicę można podziwiać z krótkiej, specjalnie przygotowanej dla turystów trasy. Na głowę należy założyć kask dla ochrony przed spadającymi kamieniami.
W podobnej odległości od Szklarskiej Poręby, lecz po wschodniej jej stronie, na wysokości 520m n.p.m. znajduje się równie znany i piękny wodospad Szklarki. Powstał on na potoku Szklarka, który wypływa ze stoków Wielkiego Szyszaka i Śmielca. Utworzony jest, podobnie jak wodospad Kamieńczyka, w spękanych granitowych skałach. Wysokość progu wodospadu wynosi 13 m. Powyżej progu potok jest płytki i płynie prawie całą szerokością doliny. Spadając strumień wody zwęża się, tworząc charakterystyczny kształt trójkąta (w okresach bezdeszczowych jeden z boków trójkąta zanika). U stóp wodospadu znajduje się głęboko wydrążony kocioł eworsyjny. W pobliżu, nieco w dół potoku widocznych jest kilka starych, już nieczynnych kotłów eworsyjnych. Ich głębokość sięga 4m, średnica – 2 m. Są jednym z dowodów na długotrwałą działalność erozji wstecznej i stałe cofanie się progu wodospadu w górę potoku. Wędrówka cofającego się progu została rozpoczęta około 400m od obecnego wodospadu u ujścia potoku do głównej w tym rejonie rzeki – Kamiennej i trwa do dzisiaj.
W końcowym swoim odcinku, poniżej wodospadu Szklarka płynie wartkim, spienionym nurtem tworząc malowniczy przełom wśród wysokich, sięgających do 40 m. skał. Niektóre skały w wąwozie pokryte są żółtym porostem kontrastującym wyraźnie z szarym, granitowym tłem. Porost ten to krążniczka jaskrawa rosnąca w miejscach, gdzie powietrze jest wilgotne i wyjątkowo czyste. Ze względu na takie upodobania krążniczka jest doskonałym biowskaźnikiem. W pobliżu ujścia Szklarki, nad Kamienną, znajduje się kilka takich zażółconych, jaskrawych, widocznych z daleka skał. Największe ich skupisko zwane jest „Żółtą skałą”. Wąwóz Szklarki i jego okolice porasta piękny mieszany las regla dolnego. Ze względu na swe niezwykłe walory przyrodnicze wodospad Szklarki i jego okolice włączone zostały w skład Karkonoskiego Parku Narodowego i stanowią jego enklawę odległą od głównego obszaru parku o około 3 km.
Do najbardziej atrakcyjnych krajobrazowo i przyrodniczo elementów rzeźby polodowcowej zaliczają się wykształcone kotły o różnej morfologii dna ( Kocioł Łomniczki, Kocioł Wielkiego Stawu, Kocioł Małego Stawu, Czarny Kocioł, Wielki Śnieżny Kocioł i Mały Śnieżny Kocioł),oraz utwory strefy morenowej. Na uwagę zasługuje różnorodność moren, w tym obecność znakomicie zachowanych moren recesyjnych. Podobnie nisze niwalne (Biały Jar, Kocioł Smogorni, Łabski Kocioł, Szrenicki Kocioł, w których gromadził się wieczny śnieg i firn, nie wytwarzając jednak tzw. jęzora lodowcowego. Ściany nisz niwalnych są na wskutek tego mniej pochyłe, a dno nie tak szerokie i pogłębione jak w kotłach polodowcowych. Poza Karkonoszami tak dobrze wykształcone formy pozostawione przez lokalne lodowce znajdują się wyłącznie w Tatrach.

Budowa geologiczna
Karkonosze są górami starymi. Pod względem geologicznym należą one do jednostki zwanej blokiem karkonosko - izerskim. Są wytworem skomplikowanych procesów górotwórczych, jakie zachodziły tu od prekambru ( 1.2 mld lat temu). Trzon budowy geologicznej ukształtował się znacznie później w trakcie wielkich ruchów górotwórczych, które objęły prawie całą ówczesną Europę. Obecne ukształtowanie Karkonoszy jest wynikiem waryscyjskich ruchów górotwórczych w karbonie, sprzed około 320 mln lat. W tym okresie w istniejące kompleksy skał metamorficznych wdarła się z wnętrza Ziemi wielka masa gorącej magmy, która po zastygnięciu dała skały granitowe. To granity budują niemal cały główny grzbiet Karkonoszy.
Granit karkonoski występuje w kilku odmianach: od drobno, do gruboziarnistych, nawet z kilkunastocentymetrowej długości kryształami skaleni potasowych. W trakcie stygnięcia granit pękał wzdłuż trzech prostopadłych do siebie kierunków, co dało charakterystyczną kwadrową oddzielność skały, zwanej ciosem. Można ją łatwo zaobserwować na licznych w Karkonoszach skałkach i ścianach kotłów polodowcowych. W powstające spękania wnikała jeszcze magma w postaci różnego rodzaju żył, z których na uwagę zasługują żyły pegmatytowe. Maja one skład granitu, ale zbudowane są ze znacznie większych kryształów dochodzących do 20 cm długości. Były one eksploatowane głównie na potrzeby przemysłu szklarskiego, a pozostałości po wydobyciu są rozrzucone po całych Karkonoszach w postaci wyrobisk i płytkich sztucznych jaskiń w Szklarskiej Porębie, Karpaczu, Zachełmiu. Wdarcie się granitu w płytsze partie skorupy ziemskiej wywarło duży wpływ na starsze serie skalne. W zetknięciu z gorącą magmą uległy one przemianie w hornfelsy - skały bardzo twarde i odporne na niszczenie. Z tym okresem związane jest powstanie większości kruszców wokół granitów: rud żelaza, miedzi, złota, srebra, arsenu i uranu. Były one intensywnie eksploatowane. Obecnie złoża te są praktycznie wyczerpane. Granitowy masyw karkonoski został odsłonięty na powierzchni Ziemi już w permie ( 290 - 245 mln lat temu) i od tego czasu nie był już później przykrywany żadnymi młodszymi skałami czy zalewany przez morze. Można więc stwierdzić, że od tego momentu rozpoczęło się kształtowanie obecnego krajobrazu Karkonoszy. Dominowało obniżenie i zrównywanie terenu, w wyniku czego dawny obszar górski został zmieniony w środkowym trzeciorzędzie ( 25 - 20 mln lat temu) w falistą i dość monotonną równinę, z której miejscami sterczały bardziej zarysowane szczyty zbudowane z hornfelsów. Reliktem tego okresu jest obecnie Równia pod Śnieżką.
Gwałtowne przekształcenia Karkonoszy miały mie