Zasady podatkowe

Podatek jest kategorią ekonomiczno-prawną podziału produktu krajowego, pełniącą funkcję fiskalną ( dostarczenie środków na sfinansowanie zadań państwa lub samorządu lokalnego), redystrybucyjną ( korekta pierwotnego podziału dochodów) i alokacyjną. Jako kategoria prawna jest to unormowane aktem prawnym przymusowe świadczenie, najczęściej pieniężne, bezzwrotne, nieodpłatne o charakterze ogólnym. Jest nakładany przez państwo jednostronnie. Jest wyrazem władztwa podatkowego, która jest zasadniczym przejawem zwierzchnictwa państwowego. Nałożony przez państwo w sposób jednostronny może być przymusowo wyegzekwowany, np.: przez zajęcie ( egzekucję) dochodów czy majątku jednostki zobowiązanej do jego zapłacenia. Kwoty podatku są wówczas ściągane przez upoważnione organy państwowe bez uzyskania zgody, a nawet wbrew woli jednostki zobowiązanej do zapłacenia podatku.

Ustalenie należności podatkowej wymaga znajomości elementów techniki podatkowej. Elementy te pozwalają na konkretyzację osoby podatnika i przedmiotu opodatkowania, stwarzają możliwość określenia wysokości stawek, które w danym przypadku mają być zastosowane oraz ustalenia warunków płatności podatku.

Podatek, jest kategorią ekonomiczną, która wyraża stosunki pomiędzy państwem i obywatelem zobowiązanym do jego uiszczenia. Odzwierciedla on pewne ogólne właściwości
wspólne określonej grupie ekonomicznych stosunków podziału i ściśle z nimi związanych stosunków prawnych.

Podatek musi być unormowany aktem prawnym, który określa jego podmiot, przedmiot, podstawę, stawki, terminy płatności oraz zwolnienia, wyłączenia, zmniejszenia
i zwiększenia. Podmiot podatku jest zobowiązany do uiszczenia go, jeżeli zaistnieją okoliczności, z którymi ustawa wiąże powstanie obowiązku podatkowego, a jego konkrety-
zacją jest zobowiązanie podatkowe. W rezultacie pobierania podatku następuje zmiana tytułu własności określonej części produktu krajowego brutto. Podatek, będąc instrumentem podziału PKB, nie jest obojętny dla wytwarzania tego produktu.

Pieniężny charakter świadczeń podatkowych wiąże się z jego wymiarem i poborem
w jednostkach pieniężnych danego kraju. Przymusowy charakter podatku wynika z władczych uprawnień państwa w stosunku do wszystkich obywateli zamieszkałych na terytorium danego kraju lub posiadających na nim źródło podatkowe. Przymus podatkowy jest przymusem prawnym, który opiera się na aktach prawnych pochodzących od władzy państwowej.

Zasady podatkowe są postulatami nauki, określającymi warunki, jakim powinien odpowiadać poprawnie zbudowany system podatkowy i poszczególne podatki. Nie tworzą one zamkniętego katalogu, a poszczególne ich zestawy budowane są według cech, które w opinii poszczególnych autorów wydają się być najważniejsze.

Charakteryzują się historyczną zmiennością. W procesie rozwoju jedne z nich mogą zanikać, a na ich miejsce mogą pojawiać się inne. Nie mają one prawnie wiążącego charakteru, natomiast mogą być, w większym lub w mniejszym stopniu, wykorzystywane przez pracodawcę w procesie tworzenia założeń oraz budowy systemu podatkowego.

Zasady podatkowe przeszły znaczną ewolucję zarówno pod względem ich katalogu, jak i treści. Ewolucyjny aspekt zasad podatkowych umożliwia wartościowanie, dokonanie weryfikacji i oceny, znaczenia i osiągnięć, które dzięki zasadom skarbowości wniesione zostały do nauki i praktyki podatkowej.

Sformułowane przez klasyków skarbowości zachowują po dzień dzisiejszy niezaprzeczalne walory. Ich treść i znaczenie zostały wzbogacone przez doświadczenia współczesnej nauki. Mają rozmaity sens i wielorakie następstwa. Zawierają w sobie przede wszystkim walor aksjologiczny. Uzasadniają konieczność wprowadzenia pewnych reguł w opodatkowaniu ze wskazaniem, że były one dobre, racjonalne i sprawiedliwe dla kształtowania systemu podatkowego.

Pozwalają także ocenić, jakie jest bezpieczeństwo prawne podatnika, oraz kto i w jaki sposób o tym bezpieczeństwie decyduje. Jakimi kieruje się motywami i czy te racje są zasadne. Pewność, dogodność, taniość, równomierność, powszechność czy sprawiedliwość- to fundamenty stabilności konstrukcji prawnopodatkowych. Fundamenty, które określają zasady zabezpieczenia interesu publicznego i prywatnego w opodatkowaniu.

Adam Smith w V księdze swego dzieła pt. „Badania nad naturą i przyczynami bogactwa narodów” jako pierwszy sformułował zasady podatkowe. Uważał on, że nakładane podatki powinny być równe, pewne, dogodnie i tanie.

Zasady podatkowe są zespołem norm ułatwiających skonstruowanie optymalnego systemu podatkowego i należą do nich:

< ZASADA RÓWNOŚCI I ZDOLNOŚCI PODATKOWEJ >
Ciężary podatkowe powinny być rozłożone równomiernie na wszystkich podatników, jednak przy uwzględnieniu zdolności podatkowej. Równomierność może więc oznaczać opodatkowanie proporcjonalne do wysokości dochodu lub progresywne. Na ogół przyjął się system progresywnego opodatkowania dochodów osobistych, wyrażający jednocześnie postulat sprawiedliwości podatkowej, tj. wyższego opodatkowania osób zamożniejszych i mniejszego opodatkowania podatników uboższych. Natomiast w stosunku do organizacji gospodarczych stosuje się najczęściej podatki proporcjonalne(liniowe), by zachęcać je do rozwoju, nie skłaniać do nieracjonalnych decyzji związanych ze skalą działalności.

< ZASADA PEWNOŚCI I STABILNOŚCI >
Przestrzeganie tych zasad stwarza podatnikom, zarówno przedsiębiorcom, jak i konsumentom, możliwość planowania i podejmowania racjonalnych decyzji gospodarczych,
a władzom publicznym ułatwia planowanie wydatków w dłuższej perspektywie czasu.
Podatek, jaki obowiązana jest płacić każda jednostka, powinien być ściśle określony, a nie dowolny. Termin płatności, sposób zapłaty, suma, jaką należy zapłacić- wszystko to powinno być wyraźnie określone, a więc jasne dla podatników, a także dla każdej innej osoby. Tam, gdzie jest inaczej, naraża się podatnika na samowolę administracji podatkowej.
Stabilność podatków powinna realizować się przez ograniczanie zmian w systemie podatkowym do niezbędnego minimum.

< ZASADA WYDAJNOŚCI I TANIOŚCI >
Ustawodawca powinien sięgać do takich źródeł podatkowych, które zapewniają państwu odpowiednio wysokie dochody. Nie mogą to być zatem podatki, których koszt poboru jest wysoki, a podmiot i przedmiot opodatkowania mało wydajny.


System podatkowy powinien „reagować” na zmieniającą się sytuację gospodarczą i sytuację materialną podatnika. Nie można ustalać podatków raz na zawsze.


Podatnicy, zgodnie z tą zasadą, powinni mieć możliwość pokrycia zobowiązań podatkowych z osiąganych bieżących dochodów. Uszczuplenie majątku podatnika jest niekorzystne także dla państwa, które w ten sposób traci możliwość zwiększania wpływów podatkowych w przyszłych okresach.

< ZASADA POWSZECHNOŚCI >
Ta zasada wymaga, by z obowiązku podatkowego nie wyłączać żadnych grup podatników lub dochodów, by nie tworzyć żadnych podatkowych przywilejów. Jeśli opodatkujemy dochód, to opodatkowany powinien być każdy podmiot, a także każde źródło, z którego został on osiągnięty. Zasady tej nie daje się stosować wobec tzw. szarej strefy. Z zasadą powszechności nie są sprzeczne ulgi podatkowe, jeśli stosowane są wobec każdego podmiotu, który spełnia te same warunki.

< ZASADA DOGODNOŚCI >
Każdy podatek powinien być ściągany w takim czasie i w taki sposób, aby podatnikowi było jak najdogodniej go zapłacić. Wszystkie podatki od dóbr konsumpcyjnych płaci konsument w momencie dokonywania zakupu. Podatek od dochodu powinien być pobierany po, a nie przed uzyskaniem przychodu.


Pod koniec XIX w. teorię zasad podatkowych rozwinął niemiecki ekonomista Adolf Wagner. Ujął on zasady podatkowe w trzy grupy, tj. zasady techniczne, zasady ekonomiczne oraz zasady moralno-polityczne.

< ZASADY TECHNICZNE >
Mogą być sprowadzone do pewności, dogodności i taniości. Adolf Wagner zwracał uwagę na potrzebę przywiązywania znaczenia do wydajności, podnosząc postulat wydajności do rangi jednej z technicznych zasad podatkowych.

< ZASADY EKONOMICZNE >
Podatki powinny być wykorzystywane jako instrumenty świadomego i celowego oddziaływania na życie gospodarcze i społeczne. Konstruując podatki, jak i cały system podatkowy, powinno się uwzględniać skutki ekonomiczne i socjalne opodatkowania. Zasady ekonomiczne wyrażają się w postulacie różnorodnych skutków tego opodatkowania oraz w potrzebie podejmowania takich działań w sferze podatkowej, aby na te przewidywane skutki oddziaływać.

< ZASADY MORALNO-POLITYCZNE >
Zwane inaczej zasadami sprawiedliwości opodatkowania.