Muzyka klasycyzmu - Haydn, Mozart, Beethoven

W historii muzyki okres obejmujący lata ok. 1760–1820 nazywamy muzyką klasycyzmu. Klasycyzm rozwinął się we Francji (reforma operowa Ch.W. Glucka, działalność kompozytorów francuskich czasów rewolucji), azwłaszcza wWiedniu — działalność tzw. klasyków wiedeńskich: J. Haydna, W.A. Mozarta, L. van Beethovena, wmuzyce instrumentalnej przygotowana była przez szkołę mannheimską i starowiedeńską, wdziedzinie opery zaś (Mozart) przez ośrodki francuskie, włoskie (późna szkoła neapolitańska) iniemieckie (singspiel). W klasycyzmie skrystalizował się ostatecznie funkcyjny system dur-moll, nastąpiło rozwinięcie faktury instrumentalnej, zwłaszcza orkiestrowej (sprecyzowanie składu orkiestry symfonicznej), ściśle związanej zformą dzieła. Wprowadzono nowe środki harmoniczne ifakturalne, atakże zasady budowy okresowej (okres muzyczny) ipracy tematycznej, które doprowadziły do wykształcenia głównej formy klasycyzmu — cyklu sonatowego, który był podstawą wszystkich zasadniczych gatunków klasycystycznej muzyki instrumentalnej (sonata, symfonia, koncert, kwartet smyczkowy). Nastąpił także bujny rozwój formy wariacyjnej. Niekiedy klasycyzm wmuzyce rozumie się szerzej jako okres ok. 1720–1820 — obejmujący również szkoły przedklasycystyczne (berlińską, mannheimską, starowiedeńską, atakże późnych klawesynistów francuskich iD. Scarlattiego).


WOLFGANG AMADEUS MOZART wielki kompozytor austriacki, jeden zklasyków wiedeńskich, żył w latach 1756–91. Występował od 6 roku życia zojcem Leopoldem isiostrą Anną Marią, grał na klawikordzie, klawesynie, fortepianie, organach iskrzypcach na dworach cesarskich, królewskich iw salonach arystokracji wcałej Europie. W latach 1769–77 i1779–81 był koncertmistrzem kapeli arcybiskupa wSalzburgu. Wyjeżdżał wtym czasie do Włoch, Wiednia, Monachium, Mannheimu iParyża. Od 1781 przebywał stale wWiedniu, mianowany tamże 1787 kompozytorem cesarskim. Twórczość Mozarta stanowi syntezę tradycji niemieckich iwłoskich iobejmuje wszystkie ważniejsze ówczesne formy muzyczne. W muzyce dramatycznej nawiązał Mozart do zdobyczy szkoły neapolitańskiej (opery serio: Idomeneo 1781, La clemenza di Tito 1791, wł. opery buffo: La finta giardiniera 1775, Wesele Figara 1786, Cos fan tutte 1790) oraz niemieckiego singspielu (Bastien und Bastienne 1768, Uprowadzenie zseraju 1782 oraz Czarodziejski flet 1791, którego tematyka stała się punktem wyjścia romantycznej opery niemieckiej); wdramma giocoso Don Giovanni (1787) zespolił elementy komiczne ipoważne. W twórczości instrumentalnej Mozarta na pierwszy plan wysuwają się formy cykliczne, głównie symfonie (49), m.in. D-dur zw. Paryską, C-dur zw. Linzką, D-dur zw. Haffnerowską, D-dur zw. Praską, azwłaszcza 3 ostatnie z1788: Es-dur, g-moll, C-dur zw. Jowiszową. W sonatach (19) ikoncertach fortepianowych (28) oraz wsonatach skrzypcowych (33) iw kilkunastu koncertach na skrzypce, flet, klarnet, fagot, róg, 2 i3 fortepiany, 2 pary skrzypiec, skrzypce ialtówkę, flet iharfę — przyjął Mozart 3-częściowy cykl sonatowy, natomiast wkwartetach smyczkowych (23), zwłaszcza późniejszych, cykl 4-częściowy (z menuetem). Nadto skomponował 4 fantazje, ronda, wariacje na fortepian, 6 kwintetów smyczkowych, 8 triów fortepianowych, ponad 30 divertimenti iserenad na orkiestrę (m.in. popularna Eine kleine Nachtmusik), 18 mszy, Requiem (dokończone przez F.X. Sssmayra), motety, pieśni.


Joseph HAYDN żył w latach 1732–1809, był kompozytorem austriackim, najstarszym ztzw. klasyków wiedeńskich. W latach 1761–90 pracował jako kapelmistrz na dworze książąt P.A. iM. Esterhzych wEisenstadt. W 1790 osiadł wWiedniu. Obie jego podróże do Londynu (1791 i1794), uwieńczone były wielkimi sukcesami (doctor honoris causa uniw. wOksfordzie), zainspirowały też powstanie 12 symfonii „londyńskich” (nr 93–104) oraz 2 oratoriów: Stworzenie świata (1798) iPory roku (1801). Haydn rozwinął podstawowe gatunki muzyki instrumentalnej — symfonię, koncert, sonatę, kwartet, wykształcone wszkole starowiedeńskiej i mannheimskiej. Stworzył również podstawy stylu klasycystycznego, zwłaszcza poprzez udoskonalenia cyklu sonatowego iformy sonatowej oraz ustalenie składu klasycystycznej orkiestry symfonicznej.

Kompozycje Haydna:
104 symfonie, niektóre oprogramowych lub okolicznościowych tytułach: Poranek (nr 6), Filozof (nr 22), Pożegnalna (nr 45), La Chasse (nr 73), 6 symfonii „paryskich” (nr 82–87), Wojskowa (nr 100), Zegarowa (nr 101);
83 kwartety smyczkowe, m.in. Kwartety słoneczne op. 20, Kwartety rosyjskie op. 33, Kwartet cesarski op. 76 nr 3;
nadto koncerty, divertimenta, tria, sonaty fortepianowe, utwory na baryton (instrument smyczkowy), opery, msze, kantaty, pieśni, austr. cesarski hymn Gott erhalte.


Ludwig van BEETHOVEN żył w latach 1770–1827, był kompozytorem niemieckim, jednym zklasyków wiedeńskich inajwiększych twórców muzyki. Do 1792 przebywał wrodzinnym mieście Bonn, gdzie był muzykiem nadwornym. W 1792 wyjechał do Wiednia. Uczył się tam m.in. uJ. Haydna iA. Salieriego, wsławił się jako pianista iimprowizator (1795 pierwszy koncert publiczny). W 1796 odbył podróże m.in. do Pragi iBerlina. W Wiedniu zaprzyjaźnił się zhrabią F. von Brunswik ijego siostrami, Teresą iJózefiną (jedna znich jest prawdopodobnie adresatką listów „do nieśmiertelnej ukochanej”). Dzięki pomocy materialnej możnych mecenasów oraz wydawaniu swych dzieł Beethoven tworzył jako niezależny artysta. Jego światopogląd oraz postawę estetyczną ukształtowały humanistyczne tendencje oświecenia, hasła subiektywizmu iuwielbienia natury okresu Sturm und Drang iidee Wielkiej Rewolucji Francuskiej. Osobista tragedia — zanikanie słuchu (wynikiem psychicznego załamania Beethovena był list do braci — „testament heiligenstadzki” z1802) izupełna głuchota od 1818, nie zachwiała postawą Beethovena jako twórcy. Sztuka Beethovena nie oznacza rezygnacji, jest wyrazem dramatycznej walki iafirmacji życia. Szkice inotatki Beethovena ukazują niezwykle dynamiczny proces twórczy — dążenie do doskonałego opanowania materii dźwiękowej. Jako kompozytor zprzełomu epok klasycyzmu iromantyzmu wmuzyce, wybitny nowator wzakresie formy, faktury instrumentalnej (rozbudowa orkiestry) — Beethoven wytyczył kierunek rozwoju muzyki na cały XIXw. Z twórczości orkiestrowej na pierwsze miejsce wysuwają się symfonie: I — C-dur (1800), III — Es-dur, zw. Eroica (1803), V — c-moll (1808), zunisonowym motywem „losu” we wszystkich częściach; VI — F-dur, zw. Pastoralną (1808), 5-częściowa, oddająca wiejską atmosferę; IX — d-moll (1824), zfinałową kantatą do słów Ody do radości F. Schillera, wyrażającą ideę ogólnoludzkiego braterstwa; uwertury programowe (Coriolan 1807, Egmont 1810), 5 koncertów fortepianowych (III — c-moll 1802, V — Es-dur 1809), Koncert skrzypcowy D-dur (1806). Utwory kameralne: 10 sonat na skrzypce ifortepian (A-dur, zw. Kreutzerowską 1803), 6 sonat na wiolonczelę ifortepian, tria, 17 kwartetów smyczkowych, kwintety, sekstety, septet, oktet; na fortepian: 32 sonaty (c-moll Patetyczna 1799, cis-moll zw. Księżycową 1801, C-dur zw. Waldsteinowską 1804, f-moll zw. Appasionata 1805, Es-dur Les Adieux 1810, B-dur Fr das Hammerklavier 1818), wariacje (m.in. C-dur na temat walca A. Diabellego 1823), bagatele, ronda. Spośród dzieł wok.-instrumentalnych najważniejsze są: jedyna opera Fidelio (3 wersje 1805–14, z3 uwerturami Leonora I, II, III, oraz uwerturą Fidelio); wielka msza symfoniczna Missa Solemnis (1823); oratorium Chrystus na Górze Oliwnej (1803), pieśni (Adelaida, cykl Do dalekiej ukochanej).