Filozofia grecka

[ ΦΙΛΟΣΟΦΊΑ GRESKA]

Filozofia (z gr. „filo” czyli lubić, kochać i „sophia” czyli mądrość po połączeniu: „umiłowanie mądrości”) – termin oznaczający historycznie zmienną pod względem zakresu i treści dziedzinę ogólnych rozważań na tematy istoty i struktury bytu, źródeł i prawomocności ludzkiego poznania, zasad wartościowania, sensu życia i sposobów jego godnego prowadzenia; zagadnień dotyczących poglądu na świat i miejsca człowieka w świecie. I tak jednym z ważniejszych zagadnień filozofii, jakim były pytania o prawa rządzące wszechświatem, o to, czym jest materia, z czego zbudowany jest świat i jakie prawa nim rządzą, zajęły się nauki przyrodnicze, takie jak fizyka, chemia czy biologia. Inną grupą zagadnień filozofii - dotyczących człowieka i społeczeństwa - zajmują się nauki humanistyczne, takie jak psychologia, lingwistyka i socjologia. Adam Sikora, twórca książki pt.: „Siedmiu greckich filozofów” tak opisuje filozofię: „Filozofia zajmuje się interpretacją świata, problematyką historii, życia społecznego i ludzkiego istnienia. Podejmuje pytania o sens i wartość życia, zastanawia się nad powołaniem człowieka, usiłuje formować własne prawdy moralne, ustanawiając wartości godne realizacji. Pragnie ona kształtować ludzi i wspomagać ich w dokonywaniu rozlicznych wyborów, w rozwiązywaniu sytuacji konfliktowych, w doskonaleniu ich życia.” Powstała w Grecji, około VI w. p.n.e. Dlaczego filozofia powstała w Grecji dokładnie nie wiadomo, ale być może dlatego, że jej obywatele byli w stanie nauczyć się rozumieć życie społeczne udział w działalności politycznej przyzwyczajał ich do dyskutowania, do rozpatrywania spraw z różnych stron, ważenia argumentów za takim lub innym rozwiązaniem poddawało swoistej gimnastyce myślowej. W szczególności filozofia stara się odpowiadać na podstawowe pytania dręczące ludzi od wieków, takie jak:
Jaka jest natura wszechrzeczy?
Kim jest człowiek i dokąd zdąża?
Co to znaczy istnieć?
Jak odróżnić prawdę od fałszu?
Ze względu na to, iż wielu filozofów dowodziło, że na tak postawione pytania nigdy nie znajdzie się jednoznacznych, zadowalających wszystkich odpowiedzi, współczesna filozofia w coraz mniejszym stopniu zajmuje się wprost takimi zagadnieniami, kierując się raczej ku rozwiązywaniu lepiej zdefiniowanych problemów. Są to na przykład takie pytania jak:
Co można uznać za naukę, a co nie?
Czy psychologia jest w stanie rzeczywiście "pojąć" sposób myślenia i czucia ludzi?
Czy możliwe będzie kiedykolwiek stworzenie społeczeństwa bez przemocy i wojen?
Podział teorii filozoficznych
Podział ze względu na poznanie
· empiryzm - filozofia zakładająca wyższość poznania zmysłowego nad rozumowym, w skrajnej postaci odrzucająca wszystko, co nie ma bezpośredniego odniesienia do poznania zmysłowego. Odwrotnością empiryzmu jest idealizm poznawczy.
· racjonalizm - filozofia zakładająca możliwość poznania za pomocą tworzenia spójnych i logicznych systemów poglądów, w swojej skrajnej postaci odrzuca ona jakąkolwiek wartość poznania pozaumysłowego.
· idealizm poznawczy - filozofia odrzucająca możliwość poznania zewnętrznej rzeczywistości.

Podział ze względu na byt
· idealizm - filozofia uznająca pierwszeństwo idei nad rzeczywistością materialną. Uznaje ona obiektywne istnienie idei jako bytów samodzielnych i uważa byt materialny za wtórny w stosunku do świata idei. W skrajnej postaci odrzuca istnienie rzeczywistości materialnej i uznaje ją za złudzenie.
· realizm - filozofia uznająca różne formy współistnienia idei i materii w przeświadczeniu, że obie są bytami obiektywnymi, wzajemnie dopełniającymi się.
· materializm - filozofia odrzucająca obiektywne istnienie idei, uważająca, że są one w całości wytworem człowieka, uznająca za to obiektywne istnienie świata materialnego.
· aktywizm - filozofia nie uznająca w ogóle bytów jako takich. Według aktywizmu wszystko się tylko "dzieje" i nie ma żadnego istnienia obiektywnego.
· fenomenalizm - filozofia, która unika pojęcia bytu obiektywnego i wprowadza w to miejsce pojęcie fenomenu, czyli zbioru odczuć zmysłowych i/lub psychicznych odbieranych przez podmiot (czyli w praktyce przez człowieka) i składających się na wrażenie "istnienia" określonych zjawisk.





Filozofowie greccy.
Filozofią, jak sama nazwa wskazuje, zajmowali się filozofowie, to znaczy „miłośnicy mądrości”. Byli to ludzie, którzy zadawali pytania na temat bytu ludzi itd. i szukali na nie odpowiedzi. Za ojca filozofii uważany jest Tales z Miletu. Razem ze swoimi uczonymi zastanawiał się, z jakiej materii złożony jest świat. Efektem jego dociekań było stwierdzenie, ze powstał on z wody. Sławę zyskał, gdy prawidłowo przewidział zaćmienie słońca.
Jednym z najwybitniejszych myślicieli jest Sokrates. Żył w Atenach, (V-IVw. p.n.e.) gdzie nauczał prowadząc dysputy z przypadkowymi przechodniami na ulicach miasta, zyskując sobie zarówno popularność jak i wrogość. Jego największym uczniem był Platon. W wieku 70 lat skazany został na śmierć przez wypicie cykuty (trucizny) za bezbożność i psucie młodzieży. Jego pragnieniem było znalezienie prawdy o człowieku. Zastanawiał się, jakie życie można uznać za dobre. W przeciwieństwie do innych filozofów, nie uważał się za mędrca i mawiał: „Wiem, że nic nie wiem”. Sokrates był twórcą metody indukcyjnej: ustalał definicję np. odwagi, uogólniając i szukając wspólnych cech poszczególnych wypadków odwagi. Poglądy i działalność Sokratesa są głównie znane z przekazów jego uczniów: Platona i Ksenofonta.
Kolejnym wybitnym filozofem jest Platon (Arystokles). Żył na przełomie V i IVw. p.n.e. Był uczniem Sokratesa. Założył w Atenach szkołę zwaną Akademią Platońską, gdzie do końca życia pracował naukowo i nauczał. Platon stworzył teorię idealnego ustroju państwowego (idealizm) - państwa o charakterze totalitarnym, wyznaczającego ścisłe funkcje społeczne poszczególnych obywateli. Postulował ich podział na trzy podstawowe grupy: mędrcy, którzy mieli kierować państwem, żołnierze, których zadaniem była obrona i rzemieślnicy, których zadaniem było wytwarzanie dóbr. Teorie te znalazły one wielu naśladowców, wywarły wielki wpływ nie tylko na rozwój filozofii, ale również literatury oraz teologii.

Również godnymi uwagi byli: Ajschylos, Sofokles i Arystoteles. Ten pierwszy, Ajschylos (VI p.n.e. - V p.n.e.) - jeden z najwybitniejszych tragediopisarzy starożytnej Grecji. Uważany za ojca greckiej tragedii, którego twórczość poprzedzała Sofoklesa i Eurypidesa. W jego utworach, z silnie zaakcentowanymi wątkami religijnymi, zwykle przewija się element moralny. Napisał ok. 90 tragedii i 20 dramatów. 13 razy zdobywał doroczną nagrodę ateńskich igrzysk teatralnych. Do jego największych osiągnięć należy wprowadzenie do teatru drugiego aktora, ograniczenie roli chóru oraz wprowadzenie do tragedii akcji dziejącej się poza sceną. Według legendy Ajschylos zginął, gdy orłosęp brodaty zrzucił na jego łysą głowę żółwia, sądząc, że to kamień, na którym można rozłupać skorupę.
Sofokles – Urodził się w 495 roku p.n.e. w Attyce w bogatej rodzinie kupieckiej. W wieku 16 lat wybrany do chóru chłopców opiewającego zwycięstwo pod Salaminą. Był aktorem oraz twórcą dramatów. Pierwszy raz stanął do zawodów dionizyjskich w wieku 28 lat i od razu otrzymał główną nagrodę pokonując nawet samego Ajschylosa. Sofokles był też kapłanem Alcona i Asclepiusa oraz pełnił służbę publiczną w administracji ateńskiej oraz jako skarbnik Konfederacji Delijskiej.
Sofokles jest autorem wielu innowacji scenicznych — dodał do tragedii trzeciego aktora, wprowadził na scenę dekoracje oraz odszedł od trylogii tragicznych (trzech tragedii opowiadających jedną historię) w kierunku traktowania każdej tragedii jako zamkniętej całości. Był autorem 123 tragedii.

Arystoteles - studiował w Akademii Platona. Był nauczycielem Aleksandra III Wielkiego. Założył w Atenach własną szkołę filozoficzną przy świątyni Apollina, tzw. Likejon (Liceum) lub Perypat, w której przez 12 lat nauczał i prowadził badania naukowe. Arystoteles odrzucił platońską naukę o ideach i stworzył własną doktrynę filozoficzną. Głównie interesowała go filozofia bytu, między innymi opracował teorię materii i formy, sformułował klasyczną definicję prawdy. Położył podwaliny pod rozwój większości wyodrębniających się wówczas z filozofii dyscyplin szczegółowych, zwłaszcza logiki, biologii, psychologii. Pierwszy podjął analizę zjawisk psychicznych. Był pierwszym myślicielem starożytnym, który opierał się na materiale doświadczalnym. W Likejonie zapoczątkował empiryczne metody badań przyrodoznawczych. Stworzył pierwszy teoretyczny system nauki o państwie ("Ustrój polityczny Aten"), zajmował się także zagadnieniami etycznymi ("Etyka Nikomachejska") i teorią sztuki ("Poetyka").

Szkoły filozoficzne.
Filozofowie, po wielu latach nauki zakładali własne szkoły, by kształcić młodzież według własnych przekonań oraz teorii. Pierwszą, bardzo słynna szkołą filozofów była Akademia Platońska założona przez Platona około 386r. p.n.e. Nazwa tej Akademii pochodzi od gaju Akademosa, w którym się mieściła. Akademia Platońska miała charakter związku rel. gromadzącego uczonych i ich uczniów, pracujących pod kierunkiem wybranego tzw. Scholarchy, który kierował pracami przy pomocy nauczycieli i uczniów (pierwszym był oczywiście Platon). Zajmowano się w niej polityką, filozofią, matematyką, astronomią i naukami przyrodniczymi. Do tradycji i nazwy Akademii Platońskiej nawiązują nowożytne akademie. Istniała do 529 n.e., została zamknięta z nakazu cesarza Justyniana I Wielkiego.
Inną szkołą była szkoła stoicka. Była to antyczna szkoła filozoficzna, zapoczątkowana w III wieku p.n.e. w Atenach, przez Zenona z Kition, doprowadzona do ostatecznej formy przez Chryzypa z Aten i kontynuowana przez kolejne 500 lat, aż do nastania ery chrześcijańskiej. Stoicyzm stworzył kompletny system filozoficzny, który w teorii bytu był monistyczny, zasadniczo materialistyczny i deterministyczny, a w teorii poznania skłaniał się ku empiryzmowi, ale najbardziej jest znany ze swojej części etycznej. Etyka stoicka, która większości ludzi kojarzy się ze słowem "stoicyzm" opiera się na zasadzie osiągania szczęścia przez wewnętrzną dyscyplinę moralną, sumienne spełnianie tych obowiązków, które spadają na nas naturalną koleją rzeczy, oraz odcięcia swoich emocji od zdarzeń zewnętrznych, czyli utrzymywania stanu szczęścia niezależnie od zewnętrznych warunków. Nazwa tej szkoły pochodzi od greckiego słowa "stoa" oznaczającego bramę, gdyż ateńscy stoicy spotykali się i prowadzili dysputy pod jedną z bram wjazdowych do Aten. Stoicyzm był szczególnie popularny i niemal utożsamiany z całą filozofią jako taką w Starożytnym Rzymie. Do Rzymu stoicyzm sprowadził grecki niewolnik Epiktet. Rzymscy filozofowie stoicy nie wnieśli jednak wiele nowego do systemu uformowanego przez Chryzypa. Najbardziej znanymi stoikami rzymskimi byli: Marek Tuliusz Cycero, Lucjusz Anneusz Seneka i cesarz Marek Aureliusz.
Kolejnym ośrodkiem edukacyjnym młodych filozofów była szkoła epikurejska. Epikureizm, będący początkowo tylko szkołą filozoficzną, przekształcił się z biegiem czasu w dość elitarną, ezoteryczną sektę, która już w czasach rzymskich przyjmowała w swoje szeregi jedynie wybranych, zdrowych młodzieńców z zamożnych rodzin. Epikureizm jako szkoła filozoficzna konkurował stale ze stoicyzmem, z którym w ostatecznym rachunku, pod koniec klasycznej epoki rzymskiej przegrał, przynajmniej w sensie popularności. W czasach rozwoju chrześcijaństwa publicznie wyklęto epikureizm i samego Epikura, a jego dzieła systematycznie niszczono, jako siejące zgorszenie moralne i ateizm.
Również szkołami filozoficznymi były: Cynizm i Sceptycyzm. Cynizm – szkoła filozoficzna (V/IV w. p.n.e. do IV w. n.e.) głosząca w etyce ideał cnoty jako życia zgodnego z naturą, ideą mędrca kierującego się tylko rozumem nie uznającego żadnych ogólne obowiązujących wartości, norm, praw i autorytetów.

Sceptycyzm - doktryna filozoficzna polegająca na ograniczeniu się do obserwowaniu i powstrzymywaniu się od oceniania i wypowiadania się. W antyku polega głównie na wątpieniu w rzeczywistość świata zewnętrznego przy jednoczesnej wierze w świat duchowy i istnienie Boga. Jest też sceptycyzm nowożytny, polegający na wierze tylko w rzeczywistość zmysłową i jednoczesnej niewierze w Boga.


Filozofia jest ważna w życiu człowieka. Jesteśmy ciekawi świata
Ciekawe sentencje starożytnych filozofów.

"Vanitas vanitatum et omnia vanitas"
Marność marnością, wszystko marność.


"Alteri vivas oportet, si vis tibi vivere"
Musisz żyć dla innych, jeśli chcesz żyć z pożytkiem dla siebie.
Seneka Mlodszy (Filozof, Lucius Annaeus Seneca, ok. 3 - 65 p.n.e.)


"Aequam memento rebus in arduis servare mentem"
I w nieszczęściu zachowuj spokój umysłu.
Horacy (Quintus Horatius Flaccus, 65 - 8 p.n.e.)


"Błąd jest przywilejem filozofów, tylko głupcy nie mylą się nigdy."
Sokrates (469 - 399 p.n.e.)


"Wiem, ze nic nie wiem"
Sokrates (469 - 399 p.n.e.)


"Carpe diem, quam minimum credula postero."
Używaj dnia, jak najmniej ufając przyszłości
Horacy (Quintus Horatius Flaccus, 65 - 8 p.n.e.)