Przebieg uchwalania konstytucji.

Na wstępie warto przybliżyć definicję, pojęcie konstytucji. Sama nazwa „konstytucja” wywodzi się z języka łacińskiego i pochodzi od słowa constitutio, oznaczającego: ustrój, ustanawiać, urządzać, uporządkować, nadać (czemuś) określoną formę. Do terminu łacińskiego często odwołuje się francuski i angielski krąg językowy. Niemieccy konstytucjonaliści zaś odwołują się raczej do słowa concipere, oznaczającego: ująć w słowa, wyrazić, wysłowić, ogłosić, zapowiedzieć. Współcześnie nazwę konstytucji nosi ustawa zasadnicza państwa. Jest to ustawa wyposażona w najwyższą moc prawną w kraju.
Konstytucja określa podstawowe zasady ustroju politycznego państwa. W szczególności w konstytucji unormowana jest w głównych zarysach cała struktura organów państwowych, a także sposób ich powoływania. Zawiera też kompetencje tych organów oraz ich wzajemne związki, wreszcie podstawowe prawa i obowiązki obywateli. Konstytucja jest najważniejszym aktem prawnym w państwie. Z punktu widzenia systemu źródeł prawa jest ustawą, ale ustawą o szczególnym znaczeniu, tak zwana ustawą zasadniczą. Konstytucja należy wraz z innymi ustawami do jednej grupy źródeł prawa, zajmuje w niej jednak przodującą pozycję.
Dwie zasady decydują o pierwszoplanowej roli konstytucji w systemie prawnym państwa. Zasady te powszechnie przyjęły się we współczesnych państwach i są przez nie respektowane. Pierwsza z nich mówi, iż konstytucja może zostać zmieniona tylko w szczególnym trybie. Trybie, którego nie stosuje się przy uchwalaniu innych ustaw, który z reguły charakteryzuje się zwiększonym quorum i koniecznością uzyskania kwalifikowanej większości głosów. Druga zasada mówi, iż wszystkie akty prawne w państwie muszą być zgodne z konstytucją. Tym sposobem determinuje ona charakter całego system prawnego danego państwa.
Konstytucja stanowi prawną podstawę działalności wszystkich organów w państwie. Prezydent, Sejm i Senat, a także inne naczelne organy państwowe zarówno w Polsce jak i w innych krajach, czepią upoważnienie do swej działalności z konstytucji.
Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej jest najważniejszym aktem prawnym (tak zwaną ustawą zasadniczą) w naszym kraju. Została uchwalona przez Zgromadzenie Narodowe 2 kwietnia 1997 roku, poczym zatwierdzona przez przez naród w referendum ogólnonarodowym 25 maja 1997 roku.
Warto również wspomnieć, że w Polsce w okresie przedrozbiorowym konstytucją nazywano każdą uchwałę sejmową, która ustanawiała prawo. Było to więc pojęcie o wiele szersze niż obecnie, porównywalne z dzisiejszą ustawą.
Głębokie zmiany ustrojowe, które rozpoczęły się w Polsce już w latach osiemdziesiątych wymusiły stworzenie nowej konstytucji. Prace rozpoczęły się w 1989 roku. Konstytucja PRL z 1952 roku ze względu na swój wiek, a także pochodzenie była aktem nieakceptowanym przez społeczeństwo. Jej ciągłe zmiany spowodowały wewnętrzną niespójność tego aktu. Przeżywające głębokie zmiany państwo potrzebowało też nowej konstytucji. Poprzednia nie mogła sprostać potrzebom naszego kraju.
Sejm I kadencji podjął działania w celu zmiany Konstytucji. W dniu 23 kwietnia 1992 roku została uchwalona ustawa o trybie przygotowania i uchwalenia Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej. Ustawa ta powoływała do życia Komisję Konstytucyjną, której zadaniem miało być przygotowanie ostatecznej wersji ustawy zasadniczej naszego kraju. Mówiła ona również, iż Konstytucja zostanie uchwalona przez Zgromadzenie Narodowe, poczym poddana zostanie pod głosowanie w ogólnonarodowym referendum. Prawo do wniesienia swoich projektów nowej konstytucji przysługiwało pięćdziesięciu sześciu członkom zarówno Komisji Konstytucyjnej jak i Zgromadzeniu Narodowemu, a także prezydentowi Rzeczypospolitej Polskiej. W 1994 roku dokonano nowelizacji ustawy i prawo to otrzymała również grupa obywateli licząca pięćset tysięcy obywateli.

Komisja Konstytucyjna Zgromadzenia Narodowego w skład której wchodziło czterdziestu sześciu posłów Sejmu II kadencji i dziesięciu senatorów III kadencji dnia 9 listopada 1993 roku zainaugurowała prace. Tym sposobem po raz trzeci w historii Rzeczypospolitej Polskiej rozpoczęto przygotowania do uchwalenia nowej Konstytucji.
Lata 1989 – 1991 uznać można za pierwszy etap prac nad konstytucją. Zakończył się on przygotowaniem projektu konstytucji w Sejmie, jak również w Senacie. Sejm, jako że nie pochodził wolnych i demokratycznych wyborów, uległ samorozwiązaniu. Fakt ten zadecydował o tym, iż nie doszło wówczas do uchwalenia Konstytucji.

Początek drugiego etapu przygotowań rozpoczął się 27 października 1991 roku wolnymi i demokratycznymi wyborami parlamentarnymi. Prace tego parlamentu oraz Lecha Wałęsy doprowadziły do przyjęcia ustawy konstytucyjnej z dnia 23 kwietnia 1992 roku o trybie przygotowania i uchwalenia Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej. Głównym założeniem tej ustawy był fakt, iż nową konstytucję uchwali połączony Sejm i Senat, czyli Zgromadzenie Narodowe większością 2/3 głosów, a o jej ostatecznym wejściu w życie będzie decydował naród w ogólnonarodowym referendum. Przygotowanie projektu było zadaniem Komisji Konstytucyjnej. Prawo do wnoszenia swoich projektów Konstytucji nadano także Prezydentowi Rzeczypospolitej Polskiej, grupie co najmniej pięćdziesięciu sześciu członków Zgromadzenia Narodowego, a także Komisji Konstytucyjnej.
Wybrany w wolnych i demokratycznym wyborach Parlament, rozpoczął wreszcie prace nad nową konstytucją. Do jej uchwalenia jednak nie doszło, gdyż w maju 1993 roku prezydent Lech Wałęsa rozwiązał Parlament.
Wybrane w 1993 roku Sejm i Senat rozpoczęły prace do uchwalenia nowej ustawy zasadniczej, nie jednak od przygotowania projektu, ale od nowelizacji ustawy konstytucyjnej. Grupa obywateli, której liczebność Sejm określił pięćset tysięcy, z inicjatywy prezydenta Lecha Wałęsy, również otrzymała prawo do wniesienia projektu konstytucji. Uchwalona ostatecznie w kwietniu 1994 roku nowelizacja zakładała ponadto, iż przedmiotem prac konstytucyjnych mogą być także projekty wniesione w poprzednich kadencjach.
Pierwsze czytanie wniesionych projektów konstytucji, odbyło się w Zgromadzeniu Narodowym we wrześniu 1994 roku. Projektów było siedem, a przygotowane zostały przez:
- Komisję Konstytucyjną Senatu I kadencji
- Konfederację Polski Niepodległej
- Polskie Stronnictwo Ludowe i Unię Pracy
- prezydenta Lecha Wałęsę
- Unię Wolności
- Sojusz Lewicy Demokratycznej
- NSZZ "Solidarność’ i ugrupowania centroprawicowe, był to projekt obywatelski

Wszystkie te projekty zostały skierowane do Komisji Konstytucyjnej, której zadaniem było przygotowanie jednolitego projektu.
Pod koniec roku 1994 sześć podkomisji Komisji Konstytucyjnej, czyli podkomisje: Praw i obowiązków obywateli, Zagadnień systemu źródeł prawa, Redakcyjna zagadnień ogólnych i przepisów wprowadzających konstytucję, Podstaw ustroju politycznego i społeczno-gospodarczego, Organów władzy ustawodawczej, wykonawczej i samorządu terytorialnego, Instytucji ochrony prawa i organów wymiaru sprawiedliwości, podczas intensywnej pracy przygotowało poszczególne części projektu (zakres prac odpowiadający każdej podkomisji zawierał się w jej nazwie).
Pierwsza wersja projektu konstytucji powstała w całości po zestawieniu prac poszczególnych podkomisji pod koniec grudnia 1994 roku.
Na początku 1995 roku projekt ten stał się przedmiotem prac podkomisji redakcyjnej, w efekcie czego powstała nowa, zmodyfikowana wersja projektu, która już w styczniu 1995 roku zajęła się Komisja Konstytucyjna. Podczas przeprowadzonych w tamtym czasie głosowań, rozstrzygnięto kilka najważniejszych zagadnień ustrojowych naszego kraju. Zarządzono, iż Prezydent nie będzie stał na czele władzy wykonawczej, a Parlament będzie dwuizbowy.
Za sprawą przeprowadzonych głosowań, usunięto z projektu nad którym obradowała komisja, kilka rozwiązań, które nie zyskały aprobaty większości komisji. Tym sposobem dnia 26 stycznia 1995 roku powstał kolejny, odświeżony projekt konstytucji.
Ponad dwieście artykułów projektu stało się podstawą dalszych prac Komisji Konstytucyjnej. Każdy z nich poddany został systematycznej debacie, dyskusji po której zgłaszane były wnioski dotyczące zmian określonego artykułu. Tym sposobem, w wyniku przeprowadzonych głosowań nad wnioskami powstała ostateczna treść poszczególnych artykułów.
Komisja obradowała w ten sposób przez około półtora roku spotykając się i pracując zazwyczaj dwa razy w miesiącu na dwudniowych posiedzeniach. 19 czerwca 1996 roku został zakończony ten etap prac.

Lipiec i sierpień były miesiącami, w których nad projektem pracowała najpierw grupa ekspertów, a następnie podkomisja redakcyjna. Efekt tych prac był taki, iż do zdecydowanej większości artykułów zaproponowano wniesienie poprawek, w głównym stopniu o charakterze legislacyjnym i redakcyjnym.
Propozycje poprawek wniesione przez grupę ekspertów i podkomisję redakcyjną w połowie września podczas wznowionych prac zostały rozpatrzone przez Komisję Konstytucyjną. Okazało się, że była to praktycznie całościowa analiza właściwie wszystkich artykułów projektu. Zmiany wniesione do projektu mające ograniczyć się tylko do zagadnień redakcyjnych, objęły również ważne zagadnienia merytoryczne. Przyjęcie preambuły było jednym z nich.
W dniu 11 grudnia 1996 roku ten etap prac został zakończony. Parlamentarzyści Polskiego Stronnictwa Ludowego, a także Unii Pracy zaproponowali kilka własnych poprawek w projekcie, warunkując iż głosowanie za projektem może odbyć się dopiero po zatwierdzeniu przedłożonych poprawek. Zostały one jednak krytycznie ocenione przez znaczną część Komisji Konstytucyjnej. Za ich sprawą do ostatecznego głosowania nad projektem nie doszło.
Sytuacja ta zmuszała do pójścia na kompromis. Przeprowadzono, więc konsultacje polityczne mające na celu wypracowanie dogodnych, zadowalających wszystkie strony poprawek. Konsultacje te toczyły się na początku 1997 roku. W ich trakcie zostały przyjęte uzgodnienia pozwoliły na zakończenie prac. Dnia 16 stycznia 1997 roku uchwalono sprawozdanie Komisji Konstytucyjnej zawierające projekt Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej w formie tekstu jednolitego.
W dniach od 24 do 28 lutego 1997 roku, odbyło się trzecie posiedzenie Zgromadzenia Narodowego. Podczas jego trwania odbyto debatę na temat sprawozdania Komisji Konstytucyjnej. W przeprowadzonej dyskusji zgłoszono aż czterysta poprawek, w związku z czym projekt został ponownie skierowany do Komisji. Celem czego miało być przedstawienie dodatkowego sprawozdania.
W dniach od 17 do 14 marca na posiedzeniu Komisji Konstytucyjnej Zgromadzenia Narodowego zostały rozpatrzone wszystkie poprawki. Zdecydowano się na przyjęcie stu osiemnastu z nich.
Podczas głosowania dnia 21 marca 1997 roku Zgromadzenie Narodowe przyjęło dziewięćdziesiąt osiem poprawek i dwa wnioski mniejszości. W dniu 22 marca 1997 roku w drugim czytaniu Zgromadzenie Narodowe uchwaliło Konstytucje Rzeczypospolitej Polskiej. Czterystu sześćdziesięciu jeden posłów głosowało za przyjęciem nowej ustawy zasadniczej, trzydziestu jeden było przeciwko, a pięciu wstrzymało się od głosowania.
Nowa konstytucja została przekazana do rozpatrzenia prezydentowi Rzeczypospolitej Polskiej. W dniu 24 marca prezydent skierował do Zgromadzenia Narodowego propozycję czterdziestu jeden poprawek. Tego samego dnia prezydent Aleksander Kwaśniewski rozmawiał o przyjętej przez Zgromadzenie Narodowe Konstytucji, a także o wniesieniu własnych poprawek z czterema klubami parlamentarnymi. Ze Sojuszem Lewicy Demokratycznej, Polskim Stronnictwem Ludowym, Unią Pracy i Unią Wolności oraz ekspertami i doradcami. Poprawki prezydenta dwa dni później zostały rozpatrzone przez Komisję Konstytucyjną Zgromadzenia Narodowego. Z czterdziestu jeden zaproponowanych przez Aleksandra Kwaśniewskiego poprawek Komisja zdecydowała się na przyjęcie trzydziestu. Osiem zostało odrzuconych.
Dnia 2 kwietnia 1997 roku odbyło się już czwarte z kolei posiedzenie Zgromadzenia Narodowego. Jego celem miało być przygotowanie i uchwalenie Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej. Podczas debaty nad sprawozdaniem Komisji Konstytucyjnej Zgromadzenia Narodowego dyskutowano o zaproponowanych przez Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej Aleksandra Kwaśniewskiego propozycjach zmian do Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej. Podczas głosowań cześć z zaproponowanych przez prezydenta poprawek została przyjęta.
Zgromadzenie Narodowe przyjęło Konstytucje Rzeczypospolitej Polskiej. Czterystu pięćdziesięciu jeden członków Zgromadzenia Narodowego głosowało za przyjęciem nowej ustawy zasadniczej naszego kraju, czterdziestu było przeciwnych, a sześciu postanowiło wstrzymać się od głosowania.
Przewodniczący Zgromadzenia Narodowego, marszałek Sejmu Józef Zych dnia 2 kwietnia 1997 roku, prezydentowi Aleksandrowi Kwaśniewskiemu, uchwalony w trzecim czytaniu Zgromadzenia Narodowego tekst Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej. Prezydent w tym samym dniu podpisał zarządzenie o przeprowadzeniu w dniu 25 maja roku bieżącego ogólnonarodowego referendum konstytucyjnego. Rozporządzenie Prezydenta ukazało się w Dzienniku Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej nr 51 z dnia 2 kwietnia 1997 roku (poz. 174). Referendum odbyło się w planowanym terminie, urny w tym dniu odwiedziło 42,86% obywateli naszego kraju. Naród większością 52,71% głosów opowiedział się za przyjęciem nowej Konstytucji. Dnia 16 lipca 1997 roku Prezydent Rzeczypospolitej Aleksander Kwaśniewski podpisał tekst Konstytucji i zarządził jej opublikowanie w Dzienniku Ustaw.
Wreszcie 17 października 1997 roku po trzech miesiącach od daty jej ogłoszenia weszła w życie nowa Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej. Jednocześnie swą moc utraciły obowiązujące do tej pory niektóre przepisy Konstytucji PRL z 22 lipca 1952 roku, Mała Konstytucja, a także Ustawa Konstytucyjna z dnia 23 kwietnia 1992 roku o trybie przygotowania i uchwalenia Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej.

Polska miała pierwszą w Europie konstytucję. W przeciwieństwie do Stanów Zjednoczonych i Francji nasz kraj nasz kraj nie zdołał jednak w oparciu o tę konstytucję zbudować państwa niepodległego z umocnioną własnością prywatną. Jednakże sama idea konstytucji krzewiła w Polakach myśli postępowe i patriotyczne. Konstytucja 3 maja po dzień dzisiejszy pełni tę rolę.
Trzy konstytucje w historii państwa polskiego zostały właściwie narzucone przez państwa ościenne. W 1921 roku przyjęto Konstytucję marcową z dominującą rola parlamentu, chciano bowiem zapobiec nadmiernej władzy Naczelnika Państwa. W okresie międzywojennym raczej odchodzono od rozwiązań demokratycznych na rzecz tendencji autokratycznych. Wyrazem tego była Konstytucja kwietniowa z roku 1935. Po II wojnie światowej w lipcu 1952 roku narzucono nam kolejną konstytucję, która w polskich warunkach stawała się wręcz fikcją ogólnie panującego stalinizmu. Od połowy lat pięćdziesiątych krytyka społeczna ciągle się nasilała i trwała, aż do chwil gdy w naszym kraju rozpoczęły się wielkie procesy transformacyjne, zarówno w sferze polityczno-ustrojowej jak i społeczno-gospodarczej, czyli do roku 1989.
Zwrot ustrojowy z roku 1989 zaowocował ogromnymi zmianami w systemie konstytucjonalizmu polskiego. Ich wyrazem była chociażby zmiana nazwy państwa na Rzeczpospolita Polska, jak i nowy artykuł w konstytucji określający zupełnie odmienny charakter naszego kraju: „Rzeczpospolita Polska jest demokratycznym państwem prawnym urzeczywistniającym zasady sprawiedliwości społecznej'.
Rok 1989 zrodził w społeczeństwie jak i wśród elit politycznych zapotrzebowanie na nową konstytucję mającą zastąpić tę z roku 1952 uchwaloną w czasach kiedy suwerenność Państwa Polskiego była wyraźnie ograniczona. Dzień 2 kwietnia 1997 roku ma wymiar historyczny. Tego bowiem dnia Zgromadzenie Narodowe uchwaliło Konstytucję Rzeczpospolitej Polskiej.
Nowa konstytucja stała się uwieńczeniem procesów i przemian związanych z przechodzeniem od państwa autorytarnego do państwa obywatelskiego, opierającego się na zasadach demokracji i gospodarki wolnorynkowej. Nowa konstytucja, jako ustawa zasadnicza określiła nie tylko podstawowe założenia państwa, wyznaczyła granice władz państwowych oraz organów tę władze sprawujących, ale przede wszystkim zapewniła obywatelom podstawowe prawa i wolności, a także zabezpieczyła prawa grup społecznych, które znalazły się w mniejszości. Nowa konstytucja jako ustawa zasadnicza nie została narzucona przez jakąkolwiek większość. Jest aktem kompromisu sformułowanym w rezultacie szerokich debat społecznych. Jest to konstytucja nie tylko państwa, ale i społeczeństwa. Ni ogranicza się tylko do teoretycznej problematyki władz państwowych i sposobów jej sprawowania, ale rozszerza zakres swych regulacji, który nie mieści się już w tradycyjnym schemacie instytucji państwowych. Państwo traktowane jest w konstytucji nie tylko jako główny organizator życia publicznego, ale przede wszystkim także jako podmiot stwarzający godne warunki do życia, a także umożliwiający stanowienie zrzeszeń o charakterze politycznym i społecznym działających również obok państwa. Konstytucja państwa stała się konstytucją społeczeństwa obywatelskiego. Jej funkcją stało się inspirowanie obywateli do respektowania porządku prawnego, a także do korzystania z przysługujących, zagwarantowanych im praw i wolności. Nowa konstytucja podnosiła kulturę polityczną i kształtowała w społeczeństwie Polskim postawy nacechowane odpowiedzialnością i legalizmem.
Społeczeństwo naszego kraju, Rzeczypospolitej Polskiej, czyli też my sami musiało czekać za nową konstytucją ponad dwadzieścia lat. Już nasi rodzice w czasie głębokich zmian ustrojowych w latach osiemdziesiątych rozpoczęli starania o jej uchwalenie. Gdy w roku 1989 rozpoczęły się prace nad jej budową, wszyscy czekali z utęsknieniem na jej ukończenie i wielkie nadejście. Dwadzieścia długich lat oczekiwań zostało nam wreszcie wynagrodzone. W 1997 roku otrzymaliśmy konstytucję z której możemy być dumni. Konstytucję w pełni demokratyczną, broniącą praw i wolności obywateli. Każdy z nas przyczynił się do jej stworzenia. Każdy z nas miał udział w jej budowie. I każdemu z nas przysługują prawa w niej zawarte.