Składniki pokarmowe

Wśród składników pokarmowych wyróżniamy: składniki budulcowe: białka, mineralne składniki, energetyczne: węglowodany, tłuszcze, regulujące: witaminy, woda.
Wszystkie one są nam bardzo potrzebne do życia. Odżywianie jest to dostarczenie owych składników do każdej żywej komórki. Jedne są odpowiedzialne za nasz wzrok, a inne za wzrost. A oto i one:
WŚRÓD SKŁADNIKÓW POKARMOWYCH WYRÓŻNIAMY:
-BIAŁKA, które pełnią role budulca.
Cząsteczki białek mogą być zbudowane z jednego lub wielu łańcuchów peptydowych i przyjmować różne kształty, najczęściej spotykane to sferoidalne (białka globularne, rozpuszczalne w wodzie) i włókienkowe (białka fibrylarne, nierozpuszczalne w wodzie).
Białka stanowią podłoże lub uczestniczą w wielu procesach fizjologicznych i metabolicznych.
Białka zależnie od pełnionej funkcji dzieli się na:
- transportujące
- przechowujące
- strukturalne
- regulatorowe
- toksyny
- przeciwciała (immunoglobuliny)
- hormony
- białka kurczliwe
- enzymy
Białka mogą spełniać funkcje samodzielnie (np. albuminy) lub w połączeniu z niebiałkowymi substancjami (np. nukleoproteiny).
Białka są niezbędnym składnikiem pożywienia.
ENZYMY to substancje białkowe, pomagające układowi pokarmowemu trawić pokarm.
W składzie chemicznym człowieka białka zajmują 20%.
ENZYMY UKŁADU POKARMOWEGO (te od których jest zależne trawienie białek)
Nazwa Występowanie Rola
Podpuszka Żołądek Ścinanie białek: mleka, kozyiny
Pepsyna Żołądek Zapoczątkowanie trawienia białek
Trypsyna Jelito cienkie Trawienie białek
ENZYMY:




Podział, nazwa (symbol) Występowanie Grupa
Glicyna (Gly, G) Większość białek: jeden z głównych składników kolagenu clastynu (25%); w rdzeniu kręgowym Aminokwasy z R niepolarnym
Alanina (Ala, A) W każdym białku małe ilości, fibroina jedwabiu (30%) Aminokwasy z R niepolarnym
Walina (Val, V) Większość białek w małych ilościach; białka nasion (13%) Aminokwasy z R niepolarnym
Leucyna (Lcu, L) Wszystkie białka; zeina (21%), hemoglobina (15%), insulina (14%) Aminokwasy z R niepolarnym
Izoleucyna (Ile, I) Wszystkie białka Aminokwasy z R niepolarnym
Prolina (Pro, P) Głównie białka tkanki łącznej, protaminy Aminokwasy z R niepolarnym
Fenyloalanina (Phe, F) We wszystkich białkach (3-5%), białko wirusa mozaiki tytoniu (10%) Aminokwasy z R niepolarnym
Seryna (Ser, S) Duże ilości w kazeinie, fibroinie, niektórych fosfolipidach Aminokwasy z R polarnym niejonizującym
Teronina (Thr,T) W wielu białkach ( 2- 1 %) Aminokwasy z R polarnym niejonizującym
Hydroksyprolina (Pro –OH) W niektórych białkach, np.:
kolagen , żelatyna Aminokwasy z R polarnym niejonizującym
Tyrozyna (Tyr,Y) Małe ilości we wszystkich białkach, obficiej w białkach roślinnych Aminokwasy z R polarnym niejonizującym
Cysteina ( Cys-SH,C ) We wszystkich białkach oprócz kolagenu i żelatyny Aminokwasy z R polarnym niejonizującym
Cystyna (Cys-S-S-Cys) Jak cysteina Aminokwasy z R polarnym niejonizująacym
Metionina ( Met, M) Szeroko rozpowszechniona w białkach w niewielkich ilościach Aminokwasy z R polarnym niejonizujacym
Asparagina (Asp-NH2 lub Asn, N) Wszystkie białka (20-30%) w stanie wolnym w roślinach duże ilości Aminokwasy z R polarnym niejonizującym
Glutamina (Glu-NH2 lub Gln, Q) Wszystkie białka (20-30%), w stanie wolnym w roślinach duże ilości Aminokwasy z R polarnym niejonizującym
Tryptofan (Trp, W) Białka mleka, globuliny krwi, gliadyna (6,6%) Aminokwasy z R polarnym niejonizującym
Kwas asparaginowy (Asp, D) Wszystkie białka (20-30%) Aminokwasy z R polarnym jonizującym kwaśne
Kwas glutaminowy (Glu, E) Wszystkie białka (20-30%) Aminokwasy z R jonizującym kwaśne
Lizyna (Lys, K) Powszechnie w białkach roślin i zwierząt Aminokwasy z R polarnym jonizującym zasadowe
Hydroksylizyna (Lys-OH) Białka tkanki łącznej, wełny Aminokwasy z R polarnym jonizującym zasadowe
Arginina (Arg, R) Powszechnie w białkach roślin i zwierząt, szczególnie dużo w protaminach i histonach (do 80%) Aminokwasy z R polarnym jonizującym zasadowe
Histydyna (His, H) Powszechnie w białkach, hemoglobina, mioglobina Aminokwasy z R polarnym jonizującym zasadowe

Aminokwasy są to liczne związki organiczne, których cząsteczki zawierają co najmniej 1 grupę aminową i 1 grupę karboksylową.

-WEGLOWODANY są to składniki energetyczne.
Węglowodany- Sacharydy są:
- substancjami zapasowymi (skrobia, glikogen)
- substancjami strukturalnymi (celuloza, chityna)
Energetyczność pokarmu podaje się w kaloriach.
Energia potrzebna jest do:
- przemian biochemicznych
- wykonywania czynności życiowych
- utrzymania ciepłoty ciała
Zapotrzebowanie dzienne na węglowodany wynosi 450g.
Źródłem węglowodanów są:
- ziemniaki
- przetwory zbożowe
- cukier i jego przetwory
W składzie chemicznym człowieka węglowodany zajmują 1%.
Skrobia- substancja zapasowa roślin, występująca szczególnie obficie w:
- nasionach zburz
- bulwach (np. ziemniaków)
Skrobia to podstawowy węglowodanowy składnik pożywienia człowieka
W skład skrobi wchodzą dwa polisacharydy:
- amyloza, stanowiąca 20-30% naturalnej skrobi
- amylopektyna- 70-80% skrobi.
Trawienie skrobi zapoczątkowane jest jamie ustnej przez enzym „ppialinę”

-TŁUSZCZE, są to składniki energetyczne, pełniące role zapasową.
Tłuszcze dzielimy na:

- Stałe czyli pochodzenia zwierzęcego, są to tłuszcze nasycone, bogate w cholesterol np. smalec, masło, słonina, tran.
- Ciekłe czyli pochodzenia roślinnego, są to tłuszcze nienasycone i nie zawierają cholesterolu, czyli wszystkie oleje.
Tłuszcze stanowią 10% naszego organizmu.
Tłuszcze występują w niewielkich ilościach we wszystkich komórkach.
Tłuszcze stanowią jeden z podstawowych wysokoenergetycznych składników pożywienia człowieka i wielu zwierząt.
Tłuszcze używa się w przemyśle spożywczym i kosmetycznym.

-WITAMINY czyli związki organiczne o różnorodnej strukturze chemicznej warunkujące prawidłowy przebieg procesów życiowych. Witaminy są biokatalizatorami swoistych lub ogólnych reakcji biochemicznych. Niektóre z nich są wytwarzane przez florę bakteryjną przewodu pokarmowego lub powstają w organizmie z prowitamin. Brak określonej witaminy (awitaminoza) lub niedobór witamin (hipowitaminoza) powoduje występowanie zmian chorobowych (np. brak witaminy C powoduje szkorbut). Również nadmiar witamin (hiperwitaminoza) jest szkodliwy dla organizmu ludzkiego.
Hiperwitaminoza witaminy:
- A powoduje demineralizację kości
- B powoduje:
- ból głowy
- mdłości
- senność
- swędzenie skóry
- pękanie warg
- zaburzenia widzenia
- ból wokół kości długich
Pierwszą witaminę odkrył w 1912 roku Kazimierz Funk, była to witamina B.
Witaminy rozpuszczalne w tłuszczach:
- A
- D
- E
- K
Witaminy rozpuszczalne w tłuszczach:
- C
- P
- B1
- B2
- B6
- PP
- H
- Kwas pantotenowy
- Kwas foliowy
- B12


Witaminy są niezbędne w organizmie, ponieważ:
- Transportują substancje odżywcze
- Umożliwiają wydalanie szkodliwych produktów przemiany materii
- Wydalają nie strawione resztki pokarmowe
- Biorą udział w termoregulacji

Witaminy warunkują prawidłowy przebieg procesów wewnątrz ustrojowych
Witamina B1 pełni ważną funkcję w przemianie węglowodanów, jest potrzebna do prawidłowej pracy mięśni i układu nerwowego, stąd niektórzy nazywają ją „witaminą intelektu”.
Witamina B2 odgrywa ważną rolę w przyswajaniu żelaza, w syntezie białka, w przemianach tłuszczów i węglowodanów. Wzmacnia wzrok, łagodzi zmęczenie oczu, wpływa korzystnie na wzrost.
Witamina A spełnia wiele funkcji w organizmie:
 bierze udział w procesie widzenia
 chroni przed zakażeniami dróg oddechowych
 utrzymuje w dobrym stanie: skórę, włosy, zęby i dziąsła
 zapobiega rogowaceniu skóry
 bierze udział w produkowaniu białek posiadających aktywność przeciwciał
Witamina E:
 rozszerza naczynia krwionośne
 zapobiega powstawaniu skrzepów
 obniża ciśnienie
 zapobiega powstawaniu blizn
Witamina B6 jako składnik wielu enzymów ma w organizmie wiele zadań. Bierze udział w przemianie aminokwasów, kwasów tłuszczowych i żelaza. Jest niezbędna do wytwarzania czerwonych krwinek i przeciwciał. Ponieważ jej najważniejszym zadaniem jest przemiana aminokwasów, zapotrzebowanie na nią zależy od spożytego białka.
Witamina B12 jest niezbędna dla prawidłowych czynności ustroju, zwłaszcza komórek szpiku, układu nerwowego, przewodu pokarmowego, a ponadto pomaga przybrać na wadze, pobudza wzrost u dzieci, leczy anemię. Jako koenzym bierze udział w przemianach białek, tłuszczów i węglowodanów.
Witamina E podobnie jak A należy do związków rozpuszczalnych w tłuszczach. W organizmie:
- uczestniczy w procesie stabilizacji i utrzymywaniu integralności błon komórkowych
- chroni wielonasycone kwasy tłuszczowe, a także witaminę A przed natlenianiem- tym samym zapobiegając miażdżycy
- zwiększa odporność czerwonych ciałek krwi na hemolizę

Symbol Nazwa Objaw niedoboru Zapotrzebowanie Źródło
A Akserofol Zahamowanie wzrostu, patologiczne zmiany nabłonka, zapalenie spojówek, rogowacenie skóry, upośledzenie widzenia o zmroku. 1,0-3,0 mg
Oleje rybne, tran, jajka, pełne mleko, sery, warzywa (prowitaminy, barwniki karoteńskie)
D Kalcyferole Zahamowanie wzrostu, zaburzenia w gospodarce wapniem i fosforem (krzywica u dzieci, odwapnienie kości u dorosłych) Około 0,01mg
- dzieci, młodzież, kobiety w ciąży Tran, masło, jajka, preparaty syntetycznej witaminy D, naświetlanie promieniami słonecznymi i lampą kwarcową
E Tokoferole Zmieniona budowa krwinek czerwonych, zaburzenia procesów rozrodczych 10,-30mg (dzieci- 0,5mg/kg) Oleje jadalne, sałata, kiełki pszenicy, kukurydzy warzywa.
K Melachion
Filchiton Skaza krwotoczna, upośledzona synteza protrambinu (u chorych leczonych antybiotykami lub sulfonamidami) Kilka mg witaminy K podaje się noworodkom (jałowy przewód pokarmowy) Zapotrzebowanie pokrywane przez bakterie jelitowe, kapustę, szpinak, wątrobę
C Kwas askorbinowy Nieprawidłowy stan tkanki łącznej, pękanie naczyń krwionośnych włosowatych, wchłaniania żelaza, 70-100mg Owoce cytrusowe, owoce głogu, jarzyny spożywane na surowo
P Rutyna eskulina Kruchość naczyń krwionośnych ? Papryka, owoce cytrusowe, ruta, czarny bez, gryka, kasztan jadalny
B1 Tiamina Zaburzenia katabolizmu sanarydów, niedowład mięśni, zapalenie wielonerwowe, beri-beri 1,0-2,0mg Drożdże, ziarna zbóż, chleb razowy, mięso, wątroba, mleko, sery, suszone śliwki, rośliny strączkowate
B2 Ryboflawina Zahamowanie wzrostu, zmiany chorobowe w jamie ustnej i na przedniej powierzchni oka, łojotok, 1,0-2,0mg Drożdże, wątroba, jajka, sery

B6 Pirydoksyna
Pirydoksal
Pirydoksamina Zahamowanie przemiany białek, zmiany chorobowe skóry, spadek limfocytów we krwi, zapalenie wielonerwowe, u zwierząt- łysienie 1,5-2,5mg Drożdże, fasola, jajka, otręby ryżowe, kiełki pszenicy, mięso, także synteza przez bakterie jelitowe
PP Kwas nikotynowy Zmiany skórne, zaburzenia czynności przewodu pokarmowego pelegra Do 35mg Wątroba, mięso, drożdże, niektóre jarzyny, zboże
H Biotyna Łuszczenie skóry, łojotoki, bóle mięśni,
Po podawaniu antybiotyków i sulfonamidów 0,15-0,30mg Głównie synteza przez bakterie jelitowe, wątroba, drożdże, mleko, żółtko jajka
Kwas pantonenowy Zahamowanie wzrostu, wzmożona pobudliwość nerwowa, zaburzenia snu i czynności przewodu pokarmowego, chwiejny chód Prawdopodobnie około 10mg Drożdże, wątroba, także synteza przez bakterie przewodu pokarmowego
Kwas foliowy Anemia, zaburzenie czynności układu pokarmowego, zahamowanie wzrostu, wypadanie włosów, powstawanie ognisk martwych w mięśniach 0,1-0,2mg Drożdże, wątroba, zielone jarzyny, także synteza przez bakterie układu pokarmowego
B12 Kobakamina Anemia złośliwa (przyczyną jest złe wchłanianie witaminy B12), zaburzenia wzrostu 0,001- 0,002mg Wątroba, nerki, mięso, mleko, jajka

Witamina C spełnia w organizmie wiele funkcji:
 jest aktywatorem wielu enzymów
 odgrywa ważną rolę w oddychaniu komórkowym
 przyspiesza gojenie się ran
 bierze udział w tworzeniu kolagenu, kości i chrząstek
 uczestniczy w syntezie hormonów kory nadnerczy
 chroni przed skutkami stresu
 pomaga we wchłanianiu żelaza
 wraz z kwasem foliowym i witaminą B12 pobudza dojrzewanie czerwonych krwinek
 obniża poziom cholesterolu we krwi
 chroni organizm przed substancjami rakotwórczymi
 poprawia sprawność fizyczną
Witamina E:
 rozszerza naczynia krwionośne
 zapobiega powstawaniu skrzepów
 obniża ciśnienie
 zapobiega powstawaniu blizn

Hiperwitaminoza witaminy A powoduje demineralizacje kości
Hiperwitaminoza witaminy B powoduje:
 ból głowy
 mdłości
 senność
 swędzenie skóry
 pękanie warg
 zaburzenia widzenia
 ból wokół kości długich

- SKŁADNIKI MINERALNE, potrzebne nam są do wzrostu i rozwoju.
Składniki mineralne pełnią rolę budulcową.

MAKROELEMENTY:
 Wapń fosfor są niezbędnymi składnikami tkanki kostnej, fosfor potrzebny jest do prawidłowego rozwoju tkanki nerwowej
 Magnez bierze udział w wielu procesach biochemicznych, jest też składnikiem szkieletu
 Oprócz tego znane są również takie makroelementy jak: potas, sód, chlor, azot
 Wapń:
- buduje silne kości i zęby
- poprawia działanie systemu nerwowego
- wspomaga wchłanianie żelaza
- łagodzi bezsenność
 Magnez:
- wpływa na odpowiedni stan kości i zębów
- wspomaga działanie serca
- reguluje krążenie krwi
- chroni przed zawałem serca
- zapobiega miażdżycy
- opóźnia proces starzenia się organizmu
- wpływa na odpowiedni poziom cholesterolu
- jest niezbędny do prawidłowego działania: nerwów, mięśni i enzymów


MICROELEMENTY:
 Fluor zabezpiecza zęby przed próchnicą
 Brak żelaza powoduje:
- łamliwość paznokci
- zmęczenie
- zawroty głowy
- rozdwajanie się końcówek włosów
 Oprócz tego znane są również takie mikroelementy jak: miedź, mangan, kobalt, jod
 Cynk:
- jest bardzo ważny przy syntezie białka i przy wytwarzaniu DNA
- wspomaga powstanie insuliny (hormonu trzustki, potrzebnego do regulacji i przemiany cukrów)
- odgrywa ważną role w utrzymaniu równowagi kwasowej- zasadowej krwi i płynów ustrojowych
- jest niezbędny do rozwoju organów rozrodczych
- reguluje zdolność skurczu mięśni
- cynk bierze też udział w działalności mózgu i skutecznie wpływa na leczenie schizofrenii
- przyspiesza gojenie się ran
- zmniejsza osadzanie się cholesterolu
- wzmaga wzrost
- świeżość duchową
- pomaga w leczeniu niektórych zaburzeń umysłowych
- zmniejsza problemy z odczuwaniem smaku
- usuwa białe plamki z płytek paznokci
- zapewnia normalne funkcjonowanie prostaty i pomaga w jej leczeniu
- może być pożyteczny w leczeniu bezpłodności
-WODA, czyli H2O jest niezbędna do życia.

Woda:
 transportuje substancje odżywcze
 Umożliwia wydalanie szkodliwych produktów przemiany materii
 Wydala nie strawione resztki pokarmu
 Bierze udział w termoregulacji

Woda- związek chemiczny bardzo rozpowszechniony w przyrodzie. Woda naturalna zawiera rozpuszczone sole i gazy. Sole zwłaszcza wapnia i magnezu powodują twardość wody.
Bez wody człowiek może przeżyć do 5 dni (jedynie).
Woda stanowi 65% naszego organizmu.


Prawidłowy jadłospis piętnastolatka
Śniadanie: 2 kromki chleba
Mleko
Wędlina
Obiad: wołowina
Sałata
Ziemniaki
Kolacja: 2 kromki chleba
Ser
Owoce




LITERATURA:
Encyklopedia Multimedialna PWN
Informator o produktach „California Fitness”
Zeszyt do biologii
Biologia I – Barbara Klimuszko