Wynalazcy i ich wynalazki. Co na ten temat napisali Bolesław Prus (zacytowany fragment „Lalki” ) i Stefan Żeromski (znany Ci wątek szklanych domów w „Przedwiośniu” ).

Człowiek, jako istota myśląca, już od czasów prehistorycznych dążył do poprawy jakości życia przy pomocy wynalazków. O tym, jak bardzo starania te ewoluowały przekonuje przeszłość, od tej najdawniejszej poczynając, a na dniu wczorajszym kończąc. Kolejne epoki niosą ze sobą nowe wynalazki. Każdy z nich posiada jednak inną genezę, różnią się warunkami wytworzenia, zamysłem przeznaczenia i sposobem odbioru przez społeczeństwo. W zależności od czasów, wynajdowanie służyło odmiennym celom, usytuowane było w odrębnych kategoriach myślowych człowieka. Z opisem wynalazców i ich wynalazków spotykamy się w ‘Lalce’ Bolesława Prusa i ‘Przedwiośniu’ Stefana Żeromskiego. Na podstawie głównych wątków postaram się jasno przedstawić różnice między postrzeganiem tego samego pojęcia na przestrzeni epok.
Pierwszym z dzieł, które omówię na podstawie wątku wynalazków, jest powstała w epoce pozytywizmu ‘Lalka’ Bolesława Prusa. Był to czas rozwoju gospodarczego Polski i kształtowania się kapitalizmu, co sprawia, że ówczesne życie ludzi opiera się głównie na pogoni za zyskiem, chęci wzbogacenia i zagarnięcia jak największej ilości dóbr. Obywatele zaślepieni prywatą za nic mieli ówczesne hasła pracy organicznej i pracy u podstaw. Często kierowali się instynktami, pławiąc się w luksusach, podczas, gdy najbiedniejsi nie mieli szans na godne życie. Mechaniczne zdobywanie korzyści rzadko kiedy wiązało się z perspektywistycznym rozwojem ogółu. Naukowiec z ‘Lalki’ jest idealistą, odkrywcą w ścisłym tego słowa znaczeniu. Społeczeństwo traktuje go jak dziwaka, wciąż spotyka się z niezrozumieniem. Mimo ciągłego odrzucenia i świadomego nazywania jego czynów kuglarstwem, nie przestaje wierzyć w słuszność swoich działań. Nauka pochłania go bez końca, aby istnieć musi zaspokajać ciągle rosnący głód odkryć. Od własnego dobrobytu ważniejsze są dla niego przełomowe odkrycia. To im poświęca wszystkie środki finansowe, każdą chwilę życia. W przytoczonym fragmencie, Wokulski nie rozumie dlaczego Geist nie ogłosił światu swoich nadzwyczajnych odkryć. Profesor tłumaczy mu, że nie liczy na zysk materialny a marzy o dokonaniu rzeczy niezwykłych w imię dobra ludzkości. Choć owładnęła nim wizja stworzenia metalu lżejszego od powietrza to zna konsekwencje odkryć i wie, ze niewłaściwe zastosowanie wynalazków prowadzi do zagłady: ‘Brąz, żelazo…’. Swoje osiągnięcia chce przekazać wyłącznie grupie inteligentnej, pozbawionej złych zamiarów, potrafiącej wykorzystać naukę do ulepszania życia.
‘Przedwiośnie’ Stefana Żeromskiego powstało w okresie trwającego w kraju dwudziestolecia międzywojennego. Czas ten ściśle wiąże się z niestabilną sytuacją polityczną i gospodarczą Polski. W kraju nie ma zjednoczenia, wciąż ścierają się ze sobą różnorodne wizje budowania kraju, co prowadzi do nastrojów rewolucyjnych. W czasach tych dojrzewa główny bohater ‘Przedwiośnia’- Cezary Baryka. Młodzieńcowi trudno jest zająć właściwe stanowisko w trwających procesach. Na właściwą drogę próbuje naprowadzić go ojciec- Seweryn Baryka, który po odzyskaniu przez Polskę niepodległości opowiada synowi o idei ‘szklanych domów’. Czując zbliżającą się śmierć chciał mieć pewność, że syn powróci do ojczyzny, mimo że znał ją tylko z opowiadań. Owa idea opowiadała o domach ze szkła, w których mieszkali szczęśliwi, zwyczajni ludzie. Domy te były tanie w utrzymaniu, gdyż do wyrobu szkła potrzebny był ogólnodostępny piasek. Każda z budowli była kolorowa, przestrzenna i pachnąca świeżością. Wizja ta sprawiła, że młody Baryka powrócił do Polski. Ku zdziwieniu nie dostrzegł jednak szklanych domów. Wręcz przeciwnie- jego oczy raził obraz brudu, wszechobecnej biedy i rozgardiaszu. Czuł rozczarowanie. Marzenie ojca o szklanych domach to utopia, coś nierealnego, ukazująca jednak ciągłe dążenie ludzi do budowania fantastycznego obrazu przyszłości i wiarę w odkrywanie nowych metod poprawienia bytu.
Omówione dzieła, mimo że podejmują taką samą tematykę (wynalazcy i ich wynalazki), to znacznie się różnią. Przedstawiony obraz odkryć Geista ma wymiar przede wszystkim materialny, podczas gdy wizja Seweryna Baryki rodzi się w ludzkiej psychice. Obydwaj chcą dokonać wielkich rzeczy w imię dobra ludzkości, ale każdy obiera ku temu inną drogę. Różnica zawiera się także w odbiorze wynalazków przez ówczesne społeczeństwa. Geist spotyka się z odrzuceniem swoich dążeń, natomiast Seweryn Baryka dzięki swojej idei rozbudza chęć działania i zmian. Czasy, w których żyją omawiani bohaterowie mają bardzo silny wpływ na powodzenie ich wizji.