Koncepcja państwa i społeczeństwa według Erazma z Rotterdamu

Erazma z Rotterdamu ( ok. 1469- 1536 ) pobożny , lecz szczery reformator , który wadził się z Kościołem, odmówił jednak przyłączenia się do reformacji. Erazm twierdził, że Pismo powinno być dostępne dla zwykłych ludzi ( dlatego też należy przetłumaczyć na zwykły język ) ; był jednym z pierwszych , poważnych uczonych biblistów i jego rozważania otwarły wielu pokoleniom drogę bardzo szczegółowego badania zawartości Biblii. Erazm był również dowcipnym krytykiem społecznym , wolnym duchem , który przysporzył sobie zarówno potężnych wrogów, jak i starych wielbicieli , wytykając profesjonalność i przerost ambicji ludziom żyjącym w jego czasach. Erazm to jeden ze znakomitych uczonych , który jednak nie przepadał za nudną scholastyką. Był on przede wszystkim humanistą, obrońcą ducha Kościoła , oraz gdy zachodziła taka potrzeba , surowym krytykiem jego praktyk. Podobnie jak Martin Luter krytykował sprzedaż odpustów i inne nieprzyzwoite, komercjalne praktyki kleru. Odrzucał twierdzenie o nieomylności papieża , a we wczesnej fazie poczynań Lutra Erazm wysoko cenił jego reformatorski zapał. W przeciwieństwie do Lutra nie chciał jednak ryzykować kolejnego rozłamu. W 1524 r zwrócił się przeciwko Lutrowi i wymienili ze sobą zjadliwą korespondencję. Erazm odrzucał surową protestancką doktrynę predestynacji , oraz w odróżnieniu od Lutra , który bronił umiejętności interpretacji Biblii przez zwykłych ludzi – nie był zbyt wielkim zwolennikiem nie kształtującej niewinności. Erazm , sam będąc księdzem , gwałtownie krytykował ignorancję kleru . Pomimo swego anty-scholastycznego nastawienia był jednak entuzjastą nauki . Przygotował pierwsze greckie wydanie Nowego Testamentu oraz jego tłumaczenie łacińskie , które stanie się podstawą do prawie wszystkich późniejszych badań nad Nowym Testamentem. Pomimo odrzucenia doktryny Lutra i reformacji oraz poparcia dla podtrzymania jedności Kościoła , Erazm obwiniany był przez katolików o „ wysiadywanie jaja” złożonego przez Lutra . Jako człowiek światowy Erazm wiele podróżował spędzając sporo czasu w Oxfordzie, Cambridge, Londynie , Paryżu , Frydburgu i Turynie . Jego humanizm nie był doktryną a raczej częścią jego charakteru , wynikiem wychowania w skromnych warunkach ( był nieślubnym dzieckiem ) oraz bogatych doświadczeń , które zdobywał w wielu głównych miastach Europy .Podczas wizyty swego przyjaciela również humanisty – Thomas’a More’a w 1509 stworzył swe najbardziej trwałe , kontrowersyjne i ukochane dzieło zawierające kąśliwą , choć przyjazną ironię , która wyraża jego poczucie humoru oraz humanizm . Nosi ono celnie dobrany , wiele mówiący tytuł „ Pochwała Głupoty’’ ( 1549 ). Wieść niesie , ze napisał ją w ciągu tygodnia .Została napisana jako żart, prywatna aluzja do ich współpracy przy tłumaczeniu Luciana , kilka lat wcześniej. Książka ta stała się jedną z najbardziej popularnych prac filozoficznych późnego Średniowiecza . Dzieło to jest wedle jego słów „ kąśliwą satyrą” , zostało napisane jednak z wielkim współczuciem i humorem . „Pochwałę Głupoty głosi narrator , zwany Głupotą , zaś jego samochwalstwo , jak można się domyślić , jest jednym z wszechobecnych przedmiotów satyry. Essay został napisany jako oratorium , krasomówstwo dostarczaną przez personifikację Głupoty w której Głupota ironicznie chwali niezbyt mądre działalności dnia. Włączone są też ataki na przesądne , pobożne prawa, bezkrytyczne teorie obstawiane przez tradycyjnych uczonych oraz próżność zakonu kościelnego. Erazm odnosi ją również do filozofów , bogatych , możnych , papieża doktorów, graczy, świętych , pisarzy, podżegaczy wojennych , teologów , chrześcijan i wielu innych. Krytykuje stoików za ich próby pozbycia się emocji z wzorca szlachetnego życia , przyrównując zwolenników tej doktryny do „marmurowego posągu człowieka”. Pisze paszkwil na państwo Platona , przedstawiając je jako nie przystosowane do istnienia , sam Sokrates jawi się tam jako karykatura z Arystofanesa. Erazm zapewnia nas , że władcy - filozofowie są bez wątpienia najgorszymi królami. Nie oszczędza samego siebie, poddając siebie i swych przyjaciół „grekofilów” podobnej krytyce .Erazm atakuje przesądną wiarę ludu w duchy i chochliki , jak również chrześcijańskie rytuały wplątywane w modlitwy do świętych. Jeden taki przesąd ukazuję się jako sprzedaż odpustów przez Kościół Katolicki. Papież , by wyzyskać więcej pieniędzy od wiernych na swe własne kościelne potrzeby uciekał się do tak karygodnych podstępów. Erazm kontynuuje wyszydzanie zajęć ludzi włączając w to chłopów, poetów, reformatów, i innych ograniczonych warstw społecznych. Swą krytykę kieruje również do tych , którzy brali śluby klasztorne. Mimo, że składają śluby ubóstwa, żyją jak najbardziej na wysokim poziomie . Zaatakowany zostaje także lud Kościoła i jego zachowanie , włączając w to biskupów, żyjących niby księża. Argumentuje, że ich prawdziwa funkcja sprawdzałyby się , gdyby nie ich symboliczne ubiory. Ich szaty przedstawiają nienaganne życie , obrzmiałe kapelusze przedstawiają wiedzę Starego i Nowego Testamentu , rękawiczka reprezentowała wolność od kontaktu z doczesnym interesem . Krzyż Maryi niesiony w procesji jako symbol zwycięstwa ponad wszelkimi ziemskimi uczuciami , słowo ”biskup” znaczy pracę, opiekę i kłopoty J . Chociaż kardynałowie są zastępcami apostołów , oni również zaniedbują swoją prawdziwą funkcję reprezentowaną przez wygląd . Np. wyższa , biała część garderoby oznacza znakomitą i pojedynczą integralność życia. Papieże mają miejsce Chrystusa , szczególnie poprzez ubóstwo , pracę, doktrynę i krzyż. Jakkolwiek zdają się być zainteresowani finansowym zyskiem.

Celem „Pochwały Głupoty” – która, zatraca się w zabawie, satyrze i ( pruderyjnie ) nie nazwanych przedmiotów szykan –jest obrona oraz pewne ograniczanie cnoty mądrości . Erazm twierdzi, że jedynie Bóg posiada mądrość i pod tym względem zgadza się z Sokratesem w ludzkim życiu, jednak tak wiele celnych rzeczy- włącznie z samym życiem- zawdzięczamy nie mądrości , a własnej głupocie. Kto by się żenił, miał dzieci , wkraczał w politykę , zakochiwał się czy też zostawał filozofem , gdyby mógł przewidzieć tego skutki i znaczenie? Cytując Sofoklesa z pełną aprobatą broni antyfilozoficznego stanowiska, ; twierdzi „najszczęśliwsze życie to zupełnie nic nie wiedzieć”. Niemniej jednak dzieło Erazma jest filozofią w jej najlepszym wydaniu- poruszającą , śmieszną, głęboką i doskonałym przykładem tego szczególnego sokratejskiego połączenia wolności, poniżania , spójności oraz humoru.


Źródła:

1. Historia doktryn politycznych i prawnych – K. Grzybowski
2. Praise of folly – Moriae Encomium- Pochwała Głupoty
3. Encyklopedia of Philosophy