Pojęcie budżetu państwa.
W literaturze finansowej istnieje wiele definicji budżetu. Wiekszośc z nich akcentuje tylko pewną stronę określonego zjawiska, jakim jest budżet. Natomiast określenie „budżet” może być używane w trojakim znaczeniu:
1) jako zasób pieniężny państwa
2) jako roczny plan gromadzenia i wykorzystywania zasobów środków pieniężnych gospodarki państwa
3) jako akt normatywny ( ustawa budżetowa) upowarzniający rząd państwa do gromadzenia dochodów oraz ich wydatkowania zgodnie z planowanymi w tym zakresie ustaleniami
W naszej pracy zajmiemy się określeniem budżetu jako planu finansowego państwa. W takim rozumieniu przyjmuje się, że budżet państwa jest planem gromadzenia i wydatkowania zasobów pieniężnych państwa jako podmiotu władzy uchwalonym na okres jednego roku w formie ustawy budżetowej.
Do podstawowych elementów tego określenia należą następujące stwierdzenia:
· budżet jest planem finansowym państwa
· budżet zawiera dochody i wydatki
· budżet jest planem rocznym
Budżet państwa jest planem dotyczącym przyszłych dochodów i wydatków państwa, natomiast nie odzwierciedla operacji finansowych już dokonanych. Należy on do planów o charakterze dyrektywnym, tzn. plan ten zawiera zespół zadań adresowanych do organów finansowych. Budżet państwa – rozumiany jako dyrektywny plan finansowy – nakłada na organy finansowe i innych wykonawców obowiązek zrealizowania dochodów w zaplanowanej wysokości, a także dokonania wydatków określonych w planie, czyniąc te organy odpowiedzialnymi za wykonanie zadań.
Budżet państwa jest planem dochodów i wydatków państwa. Są to dochody i wydatki państwa albo dochody i wydatki władzy samorządowej (budżet gmin). Dochody budżetowe są pobierane przez różne organy, zarówno centralne, jak i lokalne. Poszczególne zadania mogą być również finansowane przez centralne i lokalne organy (gminy). Wynika to z podziału kompetencji między organami państwowymi.
Budżet państwa jest planem rocznym; przy tym rok budżetowy pokrywa się z rokiem kalendarzowym i trwa od 1 stycznia do 31 grudnia.
Budżet państwa jest funduszem scentralizowanych zasobów pieniężnych, gromadzonych i dzielonych przez państwo w związku z realizacją zadań. Gromadzi on środki na zasadzie przymusowej i bezzwrotnej. Gromadzenie i wydatkowanie tych środków reguluje prawo budżetowe. Oprócz podstawowych pojęć podawane są niekiedy definicje gospodarki budżetowej. W ogólnym ujęciu gospodarka budżetowa polega na:
· planowaniu budżetowym
· gromadzeniu dochodów budżetowych
· dokonywaniu wydatków budżetowych
· kontroli przestrzegania dyscypliny finansowej (budżetowej)
W węższym ujęciu gospodarka budżetowa ( działalność budżetowa) polega na pobieraniu dochodów i dokonywaniu wydatków. Istotą gospodarki budżetowej są czynności związane z gromadzeniem i rozdzielaniem środków budżetowych. Działalność budżetowa stanowi specyficzny mechanizm, rozumiany jako sposób gromadzenia i wydatkowania środków pieniężnych.
Zgromadzenie środków budżetowych w odpowiedniej wysokości stanowi podstawy wykonania głównych funkcji (zadań) państwa. Bez zgromadzenia tych środków państwo nie jest w stanie zrealizować podstawowych zadań poprawy warunków życia ludności, rozwoju oświaty, kultury, ochrony zdrowia itp.
Prawo budżetowe upoważnia Ministra Finansów i innych ministrów oraz samorządy terytorialne do wydawania szczegółowych przepisów proceduralnych, które regulują tryb sporządzania, uchwalania i wykorzystywania budżetu państwa.
Z punktu widzenia gospodarki budżetowej znaczenie mają coroczne ustawy budżetowe ustalające budżet na dany rok.
Uważa się, że liczba przepisów jest nadmierna, że ulegają one zbyt częstym zmianom. Postuluje się, aby całe przepisy budżetowe objąć jednym aktem prawnym – kodeksem budżetowym. Formułuje się też pojęcie systemu budżetowego, przez który rozumie się zespól norm prawnych regulujących organizację finansowych organów państwa i instytucji objętych gospodarką budżetową oraz zasady pobierania dochodów na rzecz budżetu państwa i ich wydatkowania.
Działalność budżetową państwa reguluje prawo budżetowe, które obejmuje całość norm prawnych określających pod względem merytorycznym, formalnych i organizacyjnym zasady pobierania dochodów i dokonywania wydatków. Prawo te reguluje strukturę budżetu, ogólne zasady budżetowe, procedurę budżetową oraz kontrole i dyscyplinę budżetową.
Zestawienie podstawowych pojęć z zakresu problematyki budżetowej jest ujęte na Rys.1
Rysunek 1. Podstawowe pojęcia
GOSPODARKA BUDŻETOWA -Gromadzenie i rozdzielanie środków pieniężnych.
FUNDUSZ BUDŻETOWY - Zasoby pieniężne gromadzone w ramach gospodarki budżetowej
PLAN BUDŻETOWY - Plan gromadzenia i podziału scentralizowanych zasobów pieniężnych.
PRAWO BUDŻETOWE - Ogół norm prawnych regulujących zasady pobierania dochodów i dokonywania wydatków.
SYSTEM BUDŻETOWY - Ogół zasad prawnych dotyczących działalności budżetowej.