Społeczeństwo polskie wobec polityki germanizacji i rusyfikacji

Ostateczna konwencja, dotycząca trzeciego rozbioru ziem polskich została podpisana 26 stycznia 1797 roku. Wtedy to właśnie duże i liczące się państwo,
o wielowiekowej historii i bogatej kulturze przestało istnieć na mapie Europy na przeszło 120 lat. W tym czasie terytorium Polski podzielone było pomiędzy trzech zaborców – Rosję, Austrię i Prusy. W swojej pracy chcę przedstawić stosunek społeczeństwa polskiego wobec polityki germanizacji i rusyfikacji.
Położenie Polaków w zaborze Pruskim było najgorsze. Niemcy świadomie tak kierowali polityką germanizacji, aby wywarła ona wpływ na społeczeństwo Polskie. Walka przeciwko polskości miała tutaj najszerszy zasięg, gdyż obejmowała sferę polityczną, kulturalno - narodowościową oraz gospodarczą. Nasilenie walki z polskością nastąpiło po zjednoczeniu Niemiec. Głównodowodzącym tej akcji był kanclerz Niemiec, Otto von Bismarck. Wprowadzono język niemiecki, jako urzędowy, w szkołach również uczono po niemiecku. Dowodem na to, że sytuacja narodowościowa w zaborze Pruskim była najgorsza, był protest uczniów szkoły we Wrześni i niezbyt ludzkie postępowanie Niemców wobec protestantów. Nawet duchownym nie dano spokoju, gdyż musieli oni znać niemiecką filozofię, a kazania nie mogły być odprawiane w języku polskim. Walcząc z kościołem katolickim, zamknięto seminarium w Poznaniu. Zlikwidowano również szkolnictwo zakonne a nawet wstrzymano dotacje kościelne. Postanowiono osłabić pozycję kościoła. Tej polityce rozpoczętej w 1871r jej przeciwnicy nadali miano Kulturkampf – walki o kulturę. Na ziemiach polskich walka z kościołem była uderzeniem w polskość. Główne uderzenie walki o kulturę skierowano przeciwko szkolnictwu polskiemu. Nauczycielom zabroniono należenia do stowarzyszeń polskich, uczniom do młodzieżowych związków katolickich. Kulturkampf trwał do, 1878r, co jednak nie złagodziło polityki germanizacyjnej na ziemiach polskich.
Na wschodnich granicach Prus wzrosły dążenia do wzmocnienia niemczyzny na wypadek zaostrzenia się konfliktu z Rosją i antyniemieckich wystąpień ludności polskiej. Jednym z drastyczniejszych kroków były przeprowadzone w 1885r rugi 26 tysięcy robotników polskich z zaboru austriackiego i rosyjskiego pracujących w folwarkach na terenie Niemiec. Robotnicy i ich rodziny zostali usunięci z domów, co prowadziło też do ich śmierci (mrozy).
Powołano Komisję Kolonizacyjną, mającą służyć osłabieniu polskiego ziemiaństwa. Pomimo tak ostrej polityki prowadzonej przeciwko społeczeństwu polskiemu, to jednak Polacy nie załamali się i nie dali za wygraną. Społeczeństwo polskie pomimo nakazom i zakazom Niemców stworzyło polski ruch narodowy, który potrafił wykorzystać różnorodne możliwości działania, które pojawiały się mimo represyjnej polityki państwa pruskiego. Duże znaczenie dla odbudowy państwa polskiego miała rozbudowa organizacji gospodarczych tj. spółdzielni, kółek rolniczych, towarzystw kredytowych i ubezpieczeniowych. Jednak na początku XX w. takie organizacje mieściły się tylko w większych miastach toteż ludność we wsiach miała jeszcze gorsze warunki bytu niż mieszkańcy miast. Społeczeństwo polskie tworzyło coraz częściej biblioteki i czytelnie obok parafii katolickich, w których udostępniano polskie książki i czasopisma. Polacy tworzyli coraz nowsze gazety, aby podtrzymać świadomość narodową. Do najsławniejszych w tamtych czasach gazet zalicza się min.,, Gazeta Grudziądzka”,,, Gazeta Opolska” oraz,, Nowiny Raciborskie”. Praca niepodległościowa pomiędzy Polakami była bardzo harmonijna. Bardzo ważną rolę odgrywali w niej księża katolicy, którzy byli organizatorami wielu instytucji społecznych i kulturalnych. Ziemianie i mieszczaństwo również mieli swój udział w budowaniu świadomości narodowej. Wspierali oni materialnie różnorodne inicjatywy narodowe oraz osobiści się w nią angażowali.
Położenie społeczeństwa polskiego na terenie zaboru Rosyjskiego przedstawiała się lepiej niż w zaborze opisanym powyżej. System represji wobec ludności polskiej w czasie powstania styczniowego uległ pewnym przeobrażeniom po jego upadku. Wcześniej Aleksander II powołał w Petersburgu tajny Komitet dla Spraw Królestw Polskiego. Jego zadaniem było przygotowanie planów zmierzających do likwidacji odrębności Polski i uniemożliwienia na przyszłość ponownego zrywu niepodległościowego. Plany przewidywały likwidację autonomii i wykorzystanie antagonizmu między wsią a dworem, który został uznany za głównego nosiciela ideologii niepodległościowej. W rzeczywistości carat zlikwidował tylko autonomię Królestwa. Zmieniono nazwę Królestwa Polskiego na Kraj Przywiślański, w 1866r. na miejsce Sekretariatu Stanu dla Królestwa powołano Własną Jego Cesarskiej Mości Kancelarię dla Spraw Królestwa, po roku zlikwidowano Radę Stanu i Radę Administracyjną Królestwa Polskiego. Na miejsce Komisji Wyznań i Oświecenia wprowadzono Warszawski Okręg Naukowy, podległy Petersburgowi. Te wszystkie zmiany miały podkreślić całkowite włączenie ziem polskich do państwa rosyjskiego. W szkołach średnich wprowadzono obowiązek nauczania języka rosyjskiego i nauczania w tym języku innych przedmiotów. Od 1872r polski stał się nadobowiązkowym przedmiotem, przy równoczesnej rusyfikacji treści nauczania. W 1885r obowiązek nauczania wszystkich przedmiotów w języku rosyjskim przeciągnięto do szkół ludowych, z wyjątkiem nauki j. polskiego i religii. ”. W 1869r zlikwidowano SG w Warszawie, stanowiącej główne –oparcie dla rozwoju polskiej nauki i kultury. Na jej miejsce utworzono uniwersytet rosyjski. Uniemożliwiano tworzenie polskich towarzystw oświatowych i kulturalnych.. Masowo konfiskowano majątki i zakazano jakiejkolwiek działalności politycznej. Polityka carska zmierzała do pełnej unifikacji Królestwa Polskiego z Cesarstwem w celu zatarcia wszelkich śladów odrębności polityczno-ustrojowej tego kraju i zatarcia jego polskości. W związku z tym powołano specjalny komitet w Petersburgu, w celu likwidacji wszelkich instytucji autonomicznych Królestwa. W 1866 roku zniesiono osobny Sekretariat Stanu dla Królestwa, zlikwidowano Radę Stanu, a budżet Królestwa włączono do ogólnego budżetu Cesarstwa. Podjęto również likwidację autonomicznych Komisji Rządzących – Komisję Spraw Wewnętrznych (1865), Wyznań i Oświecenia (1867) oraz Skarbu (1869). Także na polu społeczno-kulturalnym istniały różnego rodzaju zakazy zmierzające do zburzenia podstaw tradycji narodu, zniszczenia kultury polskiej i rusyfikacji kraju. Zakazano zakładania w Królestwie odrębnych polskich organizacji naukowych, kulturalnych, gospodarczych, a nawet filantropijnych. Istniejące zaś mogły kontynuować działalność tylko na mocy specjalnego carskiego zezwolenia.
Prasę poddano ostrej cenzurze, podobnie zresztą potraktowano drukarnie, zakłady fotograficzne, itp. Nadzór policyjny objął redaktorów, wydawców, działaczy oświatowych, czytelnie, księgarnie i biblioteki. To wszystko w celu ograniczenia dostępu do kultury ogólnonarodowej i spraw politycznych państwa. W 1866 roku wprowadzono rosyjski podział administracyjny, dzieląc Królestwo na 10 guberni. Społeczeństwo polskie, podobnie jak w zaborze pruskim, również się nie załamało. Na początku jednak polskie ugrupowania w tym zaborze były w konspiracji i liczyły niewiele członków. Działania tych ugrupowań miały na celu rozprowadzanie nielegalnych gazet, gazet oraz przeprowadzanie demonstracji i strajków. Czasami organizowano nawet akcje terrorystyczne, które były wymierzone w władze zaborcze oraz współpracowników policji. Dopiero po dłuższym czasie życie polityczne w Królestwie Polskim uległo większemu rozwojowi. Głównie temu rozwojowi przyczyniły się dwie partie Polska Partia Socjaldemokratyczna (PPS) z Bolesławem Limanowskim i Józefem Piłsudzkim na czele oraz Socjaldemokracja Królestwa Polskiego (SDKPiL) i Litwy pod przywództwem Róży Luksemburg i Feliksa Dzierżyńskiego. Zarówno SDKPiL jak i PPS organizowały wiele strajków oraz manifestacji. Wielka demonstracja chłopów, którzy dążyli do wprowadzenia języka polskiego do szkół elementarnych i samorządnych gmin oraz młodzieży, która, podjęła walkę z rusyfikacją. Demonstracje młodzieży przyniosły efekt, iż wprowadzono do szkół prywatnych język polski a do państwowych jako język dodatkowy. Po wydaniu manifestu październikowego przez cara, Polacy mogli już zakładać jawnie organizacje społeczne oraz prasa była mniej ograniczona cenzurą.
Oceniając stosunek społeczeństwa polskiego wobec polityki germanizacji oraz rusyfikacji, uważam, że działanie przeprowadzone przez mieszkańców obydwóch zaborów było bardzo sprawne, jednak ludność w zborze pruskim mogłaby przeprowadzać więcej strajków i manifestów. Mimo to należy przyznać i pogratulować społeczeństwu polskiemu tego, iż nie straciło ono świadomości narodowej i poddało się tyranii obydwóch zaborów.