Lasy w Polsce

W Polsce szczególnie dużo lasów ubyło podczas pierwszej i drugiej wojny światowej. Rabunkowa wycinka prowadzona przez Niemców spowodowała, że w 1945 roku lasy pokrywały zaledwie 21% obszaru Polski. Polscy leśnicy podjęli ogromny trud odbudowy drzewostanu. Efektem ich wysiłków było zwiększenie zalesienia kraju do 28%. Niestety, znajdujemy się pod tym względem nadal w ogonie Europy. Według prognoz w roku 2020 lesistość w Polsce ma wynosić ok. 30% (w krajach zachodnioeuropejskich średnia lesistość wynosi ok. 32% już teraz).
Rozmieszczenie lasów w Polsce jest nierównomierne. Najwięcej ich zachowało się w Karpatach, Sudetach i paśmie pojezierzy. Najmniej lasów jest w dwóch województwach Polski centralnej: łódzkim i mazowieckim. Rozmieszczenie lasów związane jest z:
- zapotrzebowaniem na użytki rolne zabudowę;
- rozwojem przemysłu;
- czynnikami historycznymi;
- warunkami klimatycznymi, wodnymi i rzeźbą.
Większość lasów w kraju to zbiorowiska sztuczne, czyli zasadzone przez człowieka.
Szata roślinna Polski typowa jest dla strefy klimatów umiarkowanych, ciepłych. W Polsce północno - wschodniej, która ma klimat stosunkowo chłodny i ulegający wpływowi klimatu kontynentalnego, wykształciła się formacja lasów iglastych. Na obszarach pojezierzy, Niżu Środkowopolskiego i pasa wyżyn rosną lasy mieszane z przewagą drzew iglastych. Na południowym krańcu polski - w Karpatach i Sudetach - występują tzw. piętra roślinne (regiel dolny i górny), zajmowane przez lasy mieszane i iglaste. Dowodem przejściowości klimatu w Polsce są zasięgi występowania niektórych gatunków drzew. Przez Polskę przebiega także wschodnia granica zasięgu występowania buka i lipy.
Podczas powojennego zalesiania Polski popełniono poważny błąd – sadzono przede wszystkim drzewa iglaste, w tym głównie sosnę. W konsekwencji lasy iglaste stanowią obecnie około 80% ogólnej powierzchni naszych lasów. Błąd polegał na tym, że drzewa iglaste są mało odporne na szkodniki i zanieczyszczenia środowiska.
Na obecny stan lasów wpływają czynniki abiotyczne, biotyczne i antropogeniczne. Wzajemnie ich oddziaływanie, w niesprzyjających warunkach, powoduje wytwarzanie łańcucha procesów destrukcyjnych. Drzewa osłabione są podatniejsze na choroby i szkodniki, a masowe ich występowanie prowadzi do zniszczenia lasów.
Lasy iglaste są najbardziej narażone na zniszczenie przez cyklicznie pojawiające się masowe inwazje szkodników.
Największym obecnie zagrożeniem dla lasów są różnego rodzaju zanieczyszczenia emitowane przez przemysł. Polska znajduje się w czołówce państw Europy pod względem stopnia zanieczyszczenia lasów przez trujące substancje „produkowane” przez przemysł. Tylko połowę lasów w Polsce można uznać za w miarę zdrowe – głosi raport ministerstwa ochrony środowiska. W niektórych częściach kraju stan zdrowotny lasów określa się jako klęskę ekologiczną. Szczególnie tragiczna jest sytuacja w Karkonoszach i Górach Izerskich(Sudety) – lasy zostały tam niemal całkowicie zniszczone.
Spośród rożnych gatunków drzew najbardziej wrażliwe na zanieczyszczenia to jodła, świerk, sosna, a z drzew liściastych dąb i Bug. Jeżeli zanieczyszczenie powietrza w nadchodzących latach nie ulegnie zmniejszeniu, to za niespełna 20 lat nie będzie już prawie w Polsce zdrowych lasów, a na terenach o szczególnym zanieczyszczeniu przestaną one w ogóle istnieć.
Poważnym zagrożeniem dla lasów są także pożary. Powstają one najczęściej w lecie podczas suchej i wietrznej pogody. Ogień niszczy całe zbiorowiska roślinne, na których odrodzenie czekać trzeba nawet kilkadziesiąt lat.
Większość lasów w naszym kraju rośnie na najmniej przydatnych dla rolnictwa glebach, przeważnie piaszczystych, gliniastych i górskich.
Drzewa rosną dość wolno i dopiero w wieku 40 lat uznaje się je za rębne. Drzewostany rębne zajmują około 20% powierzchni lasów.
Oprócz drewna lasy dostarczają wielu cennych produktów, np.: żywicę, owoce, zioła nasiona drzew. Drewno stanowi ważny surowiec meblarski i chemiczny, zwłaszcza w przemyśle celulozowo-papiemiczym, a rzadziej używane jest na opał. W krajach rozwijających się większość pozyskiwanego drewna nadal jest przeznaczana na opał. Oprócz drewna jednym z cenniejszych surowców leśnych jest żywica, z której otrzymuje się terpentynę i kalafonię. Terpentynę i kalafonię oraz olej flotacyjny uzyskuje się też, z tzw. karpiny, to jest z pniaków i grubych, żywicznych korzeni sosnowych. W przemyśle kosmetycznym wykorzystuje się sok brzozowy, w garbarstwie garbniki zawarte w korze dębowej, a w nawożeniu gleb- przekompostowaną korę sosnową. Pozyskuje się także igliwie i gałązki drzew iglastych, zwane cetyną, oraz szyszki. Igliwie służy do wyrobu olejków eterycznych, a także mączki odżywczej dodawanej do pasz zwierzęcych. Cetyną i szyszki są nawet przedmiotem eksportu i wykorzystuje się je w celach dekoracyjnych, do wyrobu, tzw. stroików.
Pośrednio gospodarcze (ekologiczne) funkcje lasu wynikają z jego wpływu na klimat lokalny (mikroklimat), warunki glebowe i stosunki wodne oraz na kształtowanie się równowagi biologicznej w środowisku przyrodniczym, stabilizacji składu atmosfery, tworzenie warunków do zachowania potencjału biologicznego ekosystemów, wzbogacenie krajobrazu. Wpływ lasu na klimat ujawnia się lokalnie w złagodzeniu amplitudy wahań temperatury, w zwyżkach wilgotności względnej powietrza, w kształtowaniu się swoistych stosunków świetlnych (największa część jest pochłaniana, rozpraszana i filtrowana w warstwie koron drzew, po czym ulega osłabieniu w niższych warstwach. Osłabienie te zależy od wielu czynników m.in. położenia Słońca, budowy lasu, stopnia wypełnienia przestrzeni) oraz w efektach wiatrochronnego oddziaływania drzewostanu. Szata roślinna lasu przyczyniając się do kondensacji pary wodnej w atmosferze, może wywierać też pewien wpływ na powstawanie opadów atmosferycznych, lecz poglądy na wydajność tego wpływu są sprzeczne. Bardziej bezsporna jest hydrologiczna rola lasu, głównie, dlatego, że znaczna część opadów ulega w koronach drzew intercepcji(zatrzymanie opadów prze okap drzewostanu i runo leśne; określa się ją różnica opadu na otwartej przestrzeni i w drzewostanie, zmniejszoną o część opadu, która spłynęła do gleby, a wielkość jej zależy m.in. od składu gatunkowego, wieku, zwarcia, zadrzewienia i piętrowości drzewostanu), pokrywa śnieżna w lesie taje wolniej niż na otwartej przestrzeni, ściółka wraz z glebą leśną(brunatną leśna, gruntowo-glejową leśna, inicjalne luźne leśne) odznaczają się na ogół bardzo dużą zdolnością retencyjną(zdolność zatrzymywania wód opadowych, w wypadku lasów ze ściółką może trwać nawet kilka lat), przy czym roślinność leśna zużywa i transpiruje zmienne ilości wody. W tych okolicznościach spływ wód opadowych do otwartych cieków ulega regulacji, co w dużej mierze przyczynia się m.in. do osłabienia niebezpieczeństwa powodzi i poprawy bilansu wodnego na obszarach zalesionych.
Zróżnicowanie lasu wynika także z tych cech, które mają szczególne znaczenie dla praktyki gospodarstwa leśnego i dlatego brane są pod uwagę jako cechy taksonomiczne w typologii leśnej.
Na czym polega tak ogromnie znaczenie lasów? Otóż nie są one tylko ozdobą krajobrazu i miejscem wypoczynku. Ich rola jest wieloraka:
- są przede wszystkim największą na świecie „fabryka” tlenu – składnika powietrza, bez którego życie na ziemi nie jest możliwe;
- są rekreacyjno-wypoczynkowo-zdrowotne;
- zatrzymuje znaczne ilości wód opadowych i opóźniają ich spływanie do rzek. Z całą pewnością można stwierdzić, że katastrofalna powódź w Sudetach i na Nizinie Śląskiej w lipcu w 1997 roku byłaby znacznie mniejsza, gdyby lasy sudeckie nie zostały zniszczone przez zanieczyszczenia przemysłowe;
- chronią glebę przed jej niszczeniem – wypłukiwaniem, zmywaniem i wywiewaniem;
- poza tlenem wydzielają szereg substancji bakteriobójczych, mających zbawienny wpływ na stan zdrowia człowieka;
- są filtrem zanieczyszczeń powietrza;
- utrzymują optymalną dla rozwoju świata organicznego wilgotność powietrza;
- chronią glebę przed erozją ( wodną i wietrzną);
- dostarczają glebie składników pokarmowych;
- pełnią ważną role w gospodarce:
_dostarczają drewna wykorzystywanego do produkcji tarcicy, płyt pilśniowych i wiórowych, stolarki budowlanej, mebli i papieru;
_dostarczają runa leśnego, m.in. grzybów i jagód;
_są miejscem polowań, które dostarczają państwu niebagatelnych dochodów;
_są bardzo atrakcyjnymi obszarami turystycznymi.
Jeden hektar lasu sosnowego pochłania rocznie 150-200 ton dwutlenku węgla i zatrzymuje około 30 ton pyłów. Jeden hektar lasu bukowego zatrzymuje około 65 ton pyłów. Jeden hektar lasu wytwarza 3-10 razy więcej tlenu niż rośliny na takiej samej powierzchni użytków rolnych.
Co zatem należy robić, by zapobiec niszczeniu lasów? Należy:
- zmniejszyć ilość zanieczyszczeń wydzielanych przez przemysł;
- sadzić więcej drzew liściastych bardziej odpornych na szkodniki i zanieczyszczenia;
- rozsądnie prowadzić wyrąb drzew;
- w większym stopniu wykorzystywać wtórnie papier i odpady powstałe podczas przeróbki drewna;
- zapobiegać pożarom i zaśmiecaniu lasów przez rozsądne i odpowiedzialne zachowanie się;
- zrozumieć, że bez lasów nie będzie życia na Ziemi.
W Polsce występują różne prawne formy ochrony przyrody. Forma maksymalnie chroniącą zespoły krajobrazów są parki narodowe. W 22 parkach narodowych (1998) o łącznej powierzchni 307 tys. Ha chroniono około 191 tys. Ha lasów. Rezerwatów leśnych było 639 o powierzchni 48 tys. Ha.
Charakterystyczną cechą środowisk takich jak łąki i pastwiska jest to, że po pewnym czasie, jeżeli nie są koszone lub wypasane, na ich miejscu pojawia się las.