Lasy w Polsce.

Las
Las to nie tylko zbiorowisko drzew – to także system żywych organizmów. Pod dachem igieł i liści żyje mnóstwo małych i dużych zwierząt: jednokomórkowców, ślimaków, owadów, płazów, ptaków, gadów i ssaków. Rozmieszczone są one na różnych piętrach lasu: w koronach drzew, na pniach, pomiędzy krzakami i młodymi drzewami, w liściach i runie leśnym. Obecne lasy mają coraz mniej wspólnego z tymi sprzed tysiąca lat. Zazwyczaj tworzą je świerki i sosny, sadzone przez leśników. Takie zbiorowiska zwane są monokulturami. Naturalnym lasem typowym dla naszych szerokości geograficznych był las składający się . in. z grabów, dębów, klonów, lip i brzóz, natomiast jodły i świerki porastały tereny górskie.
Pierwsze drzewa powstały w czasie ciepłego i wilgotnego karbonu z przekształconych widłaków, skrzypów i paproci. Utworzyły one gęste, bagienne lasy, dzięki którym powstały ogromne złoża węgla kamiennego. Porastały je ogromne widłaki: lepidodendrony i sygilarie sięgające 30 metrów, skrzypy: kalamity oraz paprocie. Po pewnym czasie większość tych roślin została wyparta przez rośliny nasienne, które lepiej znosiły suchy klimat, który nastał na Ziemi w następnych erach. Jednym z takich pierwotnych drzew był miłorząb, który do dziś można spotkać w parkach i alejach.
12 tysięcy lat temu ostatni lądolód zaczął ustępować i jego miejsce zajęły tundry. Po pewnym czasie pojawiły się tam brzozy i wierzby, a potem także sosny i leszczyny. Ocieplający się klimat przyczynił się do pojawienia się dębów, jesionów, klonów, wiązów, olch i lip. Na terenach górskich rozprzestrzenił się świerk. Jako ostatnie pojawiły się buki, graby i jodły.


Rola lasów
 Gromadzenie nadmiaru wody – lasy potrafią przyjąć olbrzymie ilości wody i powoli ją oddawać. Dzięki temu zapobiegają powodziom. Głęboko pod nimi odkłada się czysta woda gruntowa. Niektórzy twierdzą nawet, że zniszczenie sudeckich lasów spowodowało tragiczną powódź w 1997 r. Przykładem może też być wycinka wielkich obszarów Puszczy Amazońskiej w celu budowy autostrady. W efekcie drogi zostały rozmyte, ponieważ natężenie deszczu wzrosło.
 Utrzymywanie ziemi i kamieni w górach – gęste systemy korzeni w górach zatrzymują na zboczach ziemię. Przeciwdziałają więc lawinom. Tam, gdzie lasy chorują lub obumierają, w czasie deszczu lub roztopów masy ziemi i kamieni zsuwają się w doliny i mogą stanowić zagrożenie dla ludzi.
 Produkcja tlenu – każda roślina charakteryzuje się zdolnością do przeprowadzania fotosyntezy. W procesie tym pobierany jest dwutlenek węgla, a wydalany tlen, niezbędny do życia. Od dawna przecież lasy nazywa się fabrykami tlenu. Jedna dorosła sosna produkuje tlen niezbędny do życia trzech osób. W ciągu roku wszystkie lasy wytwarzają około 26 miliardów ton życiodajnego pierwiastka.
 Pobieranie dwutlenku węgla – W tym samym procesie fotosyntezy rośliny czerpią CO2. Ma to takowe znaczenie, że klimat naszej planety ociepla się poprzez nadmiar gazów cieplarnianych(w tym i dwutlenku węgla). Tzw. Efekt cieplarniany może spowodować roztopienie lodowców na Antarktydzie i zatopienie niektórych lądów.
 Dostarczanie surowców – z drzew oczywiście powstaje drewno używane do celów budowlanych, produkcji mebli czy zapałek. Dodatkowo z drewna wyrabia się papier. Jednak ogromne zapotrzebowanie na te materiały i zmniejszająca się ilość lasów spowodowała, że coraz częściej do produkcji papieru stosuje się makulaturę. Jest ona tańsza od drewna i jednocześnie znika problem zagospodarowania odpadów.
 W lasach panuje swoisty mikroklimat – latem, w upalne dni drzewa dają przyjemny cień, a temperatura jest niższa niż poza nim. Podobnie w dzień korony drzew zapobiegają zbytniemu nagrzaniu, a w nocy zmniejszają wyparowywanie ciepła. Natomiast w wietrzne dni stanowią osłonę przed wiatrem. Ponieważ silny wiatr i wysoka temperatura działają wysuszająco, wewnątrz lasu panuje dość wysoka wilgotność.
 Filtracja zanieczyszczeń – drzewa usuwają z powietrza kurz i zanieczyszczenia, których nie brakuje we współczesnym środowisku, przez co chronią ludzi przed chorobami układu oddechowego.
 Dostarczanie owoców i grzybów – w runie leśnym znajduje się ogromna ilość roślin. Wśród nich można spotkać borówki, czyli popularne jagody, które występując masowo w wielu lasach, są ogólno dostępne. Oprócz nich do celów konsumpcyjnych nadają się świetnie grzyby, maliny i jeżyny.
 Zapewnianie wypoczynku – popularność lasów można zmierzyć chociażby ilością ścieżek w każdym z nich. W leśnym powietrzu znajduje się 50-70 razy mniej zarazków niż w mieście. Zawdzięczamy to głównie olejkom eterycznym(przede wszystkich z drzew iglastych). Naukowcy odkryli w nich około 1500 substancji działających korzystnie na ludzki organizm(bakteriobójczo, uspokajająco, przeciwzapalnie)

Wyżej wymienione funkcje można pogrupować na 3 części:
 Funkcje ekologiczne (ochronne) – przejawiają się poprzez korzystny wpływ na klimat, atmosferę, obieg wody w przyrodzie, przeciwdziałanie powodziom, lawinom, osuwiskom, stepowienia i erozji gleby.
 Funkcje społeczne – kształtują korzystne warunki zdrowotne i rekreacyjne, poprawiają obronność kraju, wzbogacają rynek pracy, kulturę i edukację ekologiczną.
 Funkcje gospodarcze – polegają na produkcji surowców drzewnych oraz innych, będących podstawą gałęzi przemysłu


Lasy w Polsce
Lasy w Polsce zajmują około 28%(2001 r.) jej powierzchni. Wynik ten jest niższy od średniej europejskiej(32%). Rozmieszczenie lasów jest w naszym kraju nierównomierne. Najwyższą lesistość mają Karpaty, północno-wschodnie tereny i na zachodzie. Największe kompleksy leśne znajdują się na północno-zachodnich i zachodnich terenach. Tam występują Bory Dolnośląskie(151 tys. ha) i Puszcza Nadnotecka(120 tys. ha). Na północy Polski rosną Bory Tucholskie(120 tys. ha). Najmniej jest ich na terenach z dobrymi glebami i mocno uprzemysłowionych, przede wszystkim środkowa Polska. Dzięki systematycznemu zalesianiu lesistość w Polsce stale, lecz powoli wzrasta. Szacuje się, że w latach 2005-2010 powinna osiągnąć średnią europejską. Racjonalna gospodarka leśna polega głównie na sadzeniu lasów różnogatunkowych na wyrębach i gruntach mało przydatnych rolniczo.
Na terytorium naszego kraju przeważają lasy iglaste – jest to ponad ¾ wszystkich lasów, natomiast wśród nich dominuje sosna. Wynika to z jej dużej tolerancji i szybkiego tempa jej wzrostu. Wśród drzew liściastych najwięcej jest dębów, buków i grabów. Najważniejsze typy lasów to:
Lasy iglaste (bory)
Grądy
Łęgi
Olsy
Stan zdrowotny naszych lasów nie przedstawia się najlepiej. Całkowicie zdrowych jest 6%. Blisko połowa natomiast jest uszkodzona. Najbardziej zagrożone są drzewa iglaste, np. jodła, która wyginęła już w Sudetach. Najgorzej sytuacja wygląda w południowo-zachodniej części kraju.



Las liściasty
Lasy liściaste to typ lasów charakteryzujących się dominacją drzew liściastych. Charakter jego zmienia się wraz ze zmianą regionu geograficznego, a co za tym idzie klimatu. W strefie umiarkowanej spotyka się lasy liściaste zrzucające na zimę liście. Charakterystyczne dla nich jest bogate runo, rozwijające się wczesną wioną, kiedy drzewa mają jeszcze nagie gałęzie. Wyróżnia się także wilgotne lasy tropikalne strefy okołorównikowej i szerokolistne lasy liściaste strefy subtropikalnej(dęby Quercus virens, tamaryndowce, magnolie, palmy, pnącza i storczyki).
W Polsce ze względu na skład gatunkowy i wilgotność wyróżnia się kilka typów lasów liściastych:
 Grąd – żyzny las wielogatunkowy z dębem, grabem i klonem.
 Łęg – las występujący nad wodą, okresowo zalewany. Dominują olsza, wierzba, topola, jesion.
 Ols – zwany też olszyną, występuje na bagnach. Główne drzewa to olsza oraz jesion i świerk.
 Buczyna – las dużym udziałem buka
 Bór mieszany – rośnie tam głównie dąb i sosna z domieszką drzew liściastych.


Grądy
Grądy to lasy dębowo-grabowe, utworzone na stosunkowo żyznych i nie za suchych glebach, zwłaszcza brunatnych. Oprócz dębu szypułkowego(Quercus robur) i grabu zwyczajnego(Carpinus betulus) można tam spotkać buk(Fagus sylvatica), świerk(Picea) i lipę drobnolistną(Tilia cordata). Ich zasięg obejmuje większość Europy: od centralnej Rosji po Francję. Tworzą się często w wyższych położeniach dolin rzecznych, jedynie bardzo rzadko zalewanych wodami powodziowymi. Dawniej zajmowały one znaczną część niżu środkowopolskiego i Pogórza. Jednakże żyzne gleby, na których rosły zostały wykorzystane rolniczo. Mimo tego dziś nadal stanowią pewną część lasów w Polsce, a w Puszczy Białowieskiej porastają około połowę terenów. Zachowały się także w Puszczy Kampinoskiej oraz w Górach Świętokrzyskich.
Spośród innych typów lasów wyróżnia je wielowarstwowość. W wyżej wspomnianych lasach białowieskich wyróżnia się aż 6 warstw. Są to głównie: warstwa runa, krzewów, młodych drzew, warstwa podokapowa, „dach lasu” oraz najwyższe drzewa. Lasy grądowe najpiękniej wyglądają wiosną, ponieważ wtedy zakwita większość roślin, które muszą zdążyć jeszcze przed wypuszczeniem liści przed drzewa. Kiedy tylko zrobi się słoneczniej i cieplej, w grądach następuje istna eksplozja przylaszczek, zawilców i fiołków.

Olsy
Olsy są to lasy porastające tereny z wysokim poziomem wód gruntowych, o utrudnionym odpływie. Przez cały rok panuje tam bagno, a okresowo teren ten jest zalewany. Są one na stałe związane z wodami stojącymi, a rzadziej z wolno płynącymi. Mają one charakterystyczny wygląd i można je rozpoznać na pierwszy rzut oka. Wokół pni drzew tworzą się kępy roślinności, a reszta przestrzeni jest zwykle wypełniona wodą, której poziom sięga nawet kilkadziesiąt centymetrów. Kępy zaś mają nawet metr wysokości i cztery metry średnicy oraz znajdują się czasem w większych odległościach między sobą.
Z drzew dominujących w olsach należy wymienić przede wszystkim olszę czarną(Alnus glutinosa) – strzeliste, smukłe drzewo o ciemnej korze. Czasami tylko można obok niej spotkać jesion wyniosły (Fraxinus excelsior), brzozę omszoną(Betula pubescens) i sosnę pospolitą(Pinus sylvestris). Pnie tych drzew często oplatają łodygi chmielu zwyczajnego (Humulus lupulus). W podszycie olsów występują m. in. kalina koralowa(Viburnum opulus), kruszyna pospolita(Frangula alnus) oraz niektóre wierzby, np. szara i uszata(Salix cinerea, Salix aurita). Runo tych lasów tworzą dwie grupy roślin: rośliny bagienne i wodne oraz rośliny leśne. Do tych pierwszych zaliczamy knieć błotną(Caltha palustris), psiankę słodkogórz(Solanum dulcamara), karbieniec pospolity(Lycopus europaeus) i mięsożerny pływacz zwyczajny(Urticularia vulgaris). Na kępach natomiast rośnie kuklik zwisły(Geum rivale), bluszczyk kurdybanek(Glechoma hederacea) i czyściec leśny(Stachys sylvatica). Najefektowniej olsy wyglądają późną wiosną, kiedy zakwitają również rosnące w tych lasach żółte kaczeńce i kosaćce(Iris pseudacorus).
W latach siedemdziesiątych wyodrębniono dwa typy lasów olsowych: torfowcowy i porzeczkowy. Ten drugi stanowi większość takowych lasów w Polsce. Drzewostan składa się prawie wyłącznie z olszy czarnej. Nazwa tego zespołu leśnego wzięła się od porzeczki czarnej(Ribes nigrum), która jest bardzo charakterystyczna dla tych lasów. Występują one na nizinach Polski, przeważnie na obrzeżach jezior i niedaleko rozległych rzek, gdzie sąsiadują z łęgami. Ten typ olsów jest ostatnim stopniem zarastania torfowisk niskich.
Ols torfowcowy jest nieco uboższy w gatunki roślin. Runo porasta wiele mchów torfowców, zwłaszcza torfowiec nastroszony(Sphagnum squarrosum). Pewien udział w florze mają gatunki typowe dla borów i torfowisk. Mozaikowo-kępkowa struktura jest mniej widoczna. Lasy te występują w zagłębieniach bezodpływowych, gdzie ruchy powierzchniowe wody są prawie niezauważalne.
Uwzględniając siedlisko lasu wyróżnia się też ols jesionowy. Jest to żyzny las jesionowo-olszowy, występujący na terenach mniej zabagnionych. Stanowi pośredni etap między typowymi olsami a nadrzecznymi łęgami.
Ze względu na swoją niedostępność lasy olsowe były mniej wykorzystywane przez człowieka, jednakże dziś rośnie popyt na drewno olszowe. Zwykle po wycince takowego lasu nie stosuje się sztucznych odnowień. Łatwo rozpoznać ols, w którym wycięto drzewa, bowiem na kępach rosną nie pojedyncze drzewa, lecz kilka młodych okazów, otaczających pnie po starych. Gorszym zjawiskiem jest jednak wysuszanie terenów. Wówczas olsy przekształcają się w inne, bardziej suche typy lasów. Na szczęście w Polsce nie są one zbyt rzadkie, ale zajmują zwykle niewielkie obszary. Większe zespoły olsowe można spotkać we wschodniej części kraju i w parkach: Białowieskim, Biebrzańskim i Poleskim.



Łęgi
Drzewostany liściaste rosnące na żyznym, okresowo zalewnym podłożu, przeważnie w dolinach leśnych. Wyróżniamy łęgi niżowe i górskie. Wśród tych pierwszych występują topolowo-wierzbowe, wiązowo-jesionowe lub jesionowo-olszowe. Natomiast łęgi górskie porastające zwykle regiel dolny składają się głównie z olszy szarej(Alnus incana) oraz świerku pospolitego(Picea abies), wierzby(Salix), jesionu wyniosłego(Fraxinus escelsior) i jaworu(Acer pseudoplatanus). W dobrze rozwiniętym podszycie łęgów można spotkać bez czarny(Sambucus nigra), trzmielinę zwyczajną(Euonymus europaeus), głóg jednoszyjkowy (Crataegus monogyna), leszczynę pospolitą(Corylus avellana) i porzeczki(Ribes). Natomiast runo porasta m. in. pokrzywa zwyczajna(Urtica dioica), niecierpek pospolity(Impatiens noli-tangere), nawłoć pospolita(Solidago virgaurea), jeżyna popielica(Rubus caesius).
Łęgi są obecnie zagrożone przez regulacje rzek, które zapobiegają ich rozlewom. Tego typu lasy zostały wyniszczone szczególnie w Europie, dlatego wymagają ochrony. W Polsce najwięcej takich lasów znajduje się nad Odrą, Wisłą, Wartą i Sanem. Dla ochrony tych pierwszych planowane jest otwarcie Odrzańskiego Parku Narodowego(w środkowym biegu rzeki między Brzegiem Dolnym a Głogowem). W jesionowo-wiązowych łęgach nad Odrą mieszka ponad sześćdziesiąt gatunków ptaków, a populacja dzięcioła średniego(Dendrocopos medius) należy do największych w Europie. Rzadkim typem łęgu jesionowo-wiązowego jest ten z fiołkiem wonnym(Viola odorata). Obecnie odnaleziono takowy nad Odrą, Wisłą, w Wielkopolsce i na wyspie Wolin.


Lasy iglaste
Lasy iglaste występują głownie na słabych glebach bielicowych. Dominują tam różne gatunki sosny(Pinus), świerku(Picea) i modrzewi(Larix) z domieszką topoli osiki(Populus tremula), brzozy brodawkowatej(Betula pendula) i jarzęba pospolitego(Sorbus aucuparia). W runie leśnym spotyka się borówki, wrzosy zwyczajne(Calluna vulgaris) i jagody czarne(Vaccinium mirtyllus).
Ze względu na dominujący gatunek lasy iglaste można podzielić na: lasy sosnowe, lasy świerkowe i lasy jodłowe. Istnieje też inny podział:
 Lasy sosnowe suche – rosną na suchych glebach, a dominującym gatunkiem jest sona zwyczajne, w runie natomiast mchy i porosty
 Lasy sosnowe świeże – występują na dość wilgotnych glebach, w runie spotkać można wrzosy, borówki, jagody czarne; czasem rosną drzewa liściaste.
 Lasy sosnowe bagienne – pojawiają się na torfowych, podmokłych glebach. Drzewa są mniejsze, a w runie występują głównie mchy.



Lasy mieszane
Lasy mieszane porastają 10,5% powierzchni leśnych w Polsce. Składają się przede wszystkim z sosny pospolitej oraz dębu, świerku, modrzewiu, brzozy, topoli i osiki. W podszycie występują trzmieliny: brodawkowata(Evonymus verrucosa) i europejska(Euonymus fortunei.), kruszyna pospolita(Frangula alnus), bzy: czarny(Sambucus nigra) i koralowy(Sambucus racemosa), porzeczka alpejska(Ribes alpinum), grusza, jabłoń, głóg, kalina i inne. Rosną zwykle na glebach bielicowych oraz brunatnych. W naszym kraju spotkać go można głównie na nizinach.