Antropologia kultury – zagadnienia podstawowe

Motto:
„Istnieje wiele zabawnych rzeczy na świecie. Wśród nich wyobrażenie
białego człowieka, że jest mniej dziki od innych dzikusów” MARK TWAIN

Antropologia kultury – zagadnienia podstawowe (zakres, dziedziny, metody, podstawowe pojęcia i paradygmaty)

Antropologia kulturowa jako nauka – kłopoty pojęciowe
Nauka o człowieku, czyli jego funkcjonowanie biologiczne, psychologiczne, społeczne i kulturowe

(1) nauka o człowieku jako wytwórcy kultury
definicja. kultury – Taylor – kultura to całość złożona z wiedzy, wierzenia, sztuka, prawo, moralność, zwyczaje i inne wytwory działalności ludzkiej, nabyte przez człowieka jako członka społeczeństwa
(2) nauka o różnorodności i inności – nurt badający świat pozaeuropejski o nurt badający świat lokalny, czyli kulturę ludową, chłopską – analizy ludów prostych, pierwotnych, przedpiśmiennych – etnocentryzm – my/oni – dzikość a kultura; jak określił Burszta, antropologia kulturowa bada Inność poprzez pryzmat pojęcia kultury
(3) ekspansja cywilizacji zachodniej wymusiła zmianę – analiza przemian współczesnego świata np. antropologia społeczeństw złożonych, antropologia miasta, antropologia polityczna, antropologia prawna, antropologia rozwoju, subdyscypliny: etnolingwistyka, etnomedycyna, etnohistoria, etnomuzykologia

Centralnym jest koncept kultury – ludzka, wyuczona forma przystosowania się do środowiska naturalnego i pozwalająca na jego uniezależnienie się;
człowiek to nie tylko homo sapiens, ale również homo creator, homo locquens, homo religiosus, homo faber, homo ludens

Aspekty rzeczywistości kulturowej:
1) jest zjawiskiem społecznym
2) jest rzeczywistością historyczną
3) jest systemem symboli
4) jest powiązaną całością o charakterze instrumentalnym
5) jest zjawiskiem psychologicznym

Systematyzacja antropologii: 1) fizyczna, 2) społeczno-kulturowa, 3) archeologia, 4) lingwistyczna – dziedzictwo Franza Boasa
antropologia społeczna – badania historyczno-porównawcze; w kręgu zainteresowań pozostają problemy struktury społecznej,
antropologia kulturowa – synchroniczne badanie nad kulturami, wzorami zachowań, zainteresowania: wytwory kultury.
dzisiaj obie antropologie spotykają się w pół drogi (Kempny, Nowicka) – antropologia społeczno-kulturowa


C.Levi-Strauss wyodrębnił – etnografię, etnologię i atropologię


Antropologia Socjologia
obserwator to przybysz z kultury europejskiej, musi przezwyciężyć kategorie własnego umysłu; zrozumienie kultury z punktu widzenia tubylców; samopoznanie społeczeństwa, nie ma bariery kulturowej
perspektywa porównawcza może lecz nie musi przyjmować tej perspektywy
orzeczenia o kulturze w duchu ujęć systemowych, holistycznych i interdyscyplinarnych separacja i fragmentacja – wyodrębnia dla poszczególnych celów badawczych dziedziny
jednostka – przedstawiciel, nosiciel norm i wzorów kulturowych depersonalizacja


podejścia badawcze: holizm, metoda historyczna, metoda porównawcza

pytania antropologa:
1) Jaka jest natura kultury?
2) W jaki sposób kultura wpływa na osobowość człowieka?
3) Jaki kierunek przybiera ewolucja kulturowa?
4) W jaki sposób kultura wpływa na ewolucję biologiczną?
5) W jaki sposób kultura wpływa na stosunki pomiędzy istotami ludzkimi a środowiskiem naturalnym, w którym one żyją?

Tematy antropologii:
1) Istota kultury
2) Istota języka (język a myślenie, wpływ języka na kulturę)
3) początki kultury ludzkiej – ewolucja
4) kultura a osobowość
5) wzory adaptacji do środowiska
6) organizacja ekonomiczna
7) organizacja polityczna
8) prawo
9) religia i magia
10) sztuka – legendy, taniec, muzyka, malarstwo, rzeźba, opowiadania ludowe
11) tworzenie się grup społecznych i wzory interakcji społecznej
12) zmiana kulturowa – dyfuzja, akulturacja, zanik kulturowy


E. Nowicka, w książce „Świat człowieka – świat kultury” pisze:
antropolog jest badaczem kulturowej różnorodności i odmienności;
celem antropologii jest badanie społeczeństw, których instytucje różnią się od znanych badaczowi
osobliwości przedmiotu antropologii jest badanie określonego typu społeczeństw, nastawienie na subiektywny aspekt w badaniu zjawisk kultury oraz całościowe ujęciu człowieka i kultury
społeczeństwo pierwotne: prostota i małe rozmiary dają możliwość ogarnięcia całości zjawisk kulturowych
zmienia się przedmiot antropologii gdyż zanikają tego typu społeczności, ale pojawia się akulturacja oraz nowe zjawiska kulturowe jak świadomość etniczna, nacjonalizm czy elementy społeczeństw zachodnich o wyraźnej specyfice kulturowej
antropologa interesują normy i wzory regulujące zachowania ludzkie, a nie same zachowania, które winny być przedmiotem zainteresowania socjologii

całościowe podejście do kultury i człowieka – analiza zjawisk kultury w związku z człowiekiem jako istotą myślącą, przeżywającą, odczuwającą, cierpiącą, nienawidzącą

Podstawowe pojęcia z antropologii kulturowej:
kultura – podejście wartościujące i niewartościujące
atrybutywne (kultura jako cecha typowo ludzka lub człowieka) i dystrybutywne rozumienie kultury (cecha i zjawiska występujące w określonych zbiorowościach np. Tuaregów, myśliwska, robotnicza);
Istotne cechy zjawisk kulturowych – ma wymiar czasowy, przestrzenny, jest systemem, jest prawidłowa, jest aparatem adaptacyjnym człowieka
płaszczyzny zjawisk kulturowych – materialna, behawioralna, psychologiczna, aksjonormatywna,
Jednostki elementarne w badaniu kultury: (1) cechy kulturowe – uniwersalia (występują zawsze i wszędzie) i specjalności (występują tylko w niektórych kulturach); (2) temat kulturowy – postulat lub stanowisko otwarcie głoszone lub milcząco przyjmowane, kierujące określonym zachowaniem bądź pobudzającym do myślenia; 3) wzór kulturowy - ustalony w społeczności sposób zachowania, aspekt normatywny (norma) i behavioralny (realizacja); 4) instytucja – sieci społecznych i kulturowych stosunków organizujących daną zbiorowość i decydujących o jej specyfice.

Systemowe podejście do kultury – 1) relacje między elementami kultury – funkcjonalizm, 2) wzór kultury – konfiguracja, 3) kultury i kręgi kulturowe jako jednostki społeczne,

Pojęcia służące do badania związku osobowości i kultury
jednostka a kultura
osobowość podstawowa – Kardiner to podstawowa czy głębinowa struktura osobowości, czyli zespół najgłębszych i najogólniejszych reakcji, z których wynika wiele reakcji konkretnych i szczegółowych.

Pojęcia służące do badania dynamiki zjawisk kulturowych:
ewolucja
dyfuzja
akulturacja
synkretyzm kulturowy

roz. VI. Geneza kultury
1. Człowiek w świecie zwierząt
cechy typowo ludzkie – anatomiczne (pionowa postawa ciała, dwunożny chód, manipulacyjna dłoń, względnie duży mózg, kształt głowy), fizjologiczne (budowa i funkcjonowanie mózgu) i cechy behawioru, i cechy intelektualne (tworzenie narzędzi i posługiwanie się nimi, zdolności przewidywania)
2. Rozwój cech typowo ludzkich – rodzina Hominidea – człowiekowate
wyodrębniła się ok. 14 milionów lat temu z rodziny Pongidea (goryl, szympans, orangutan i gibbon). – proces hominizacji, czyli uczłowieczenia
Ramapithecus – 14 milionów lat temu nastąpiło ocieplenie się klimatu, zmniejszenie wilgotności i pojawienie się sawanny; przejście do życia z lasu do sawanny – pionowa postawa ciała, dwunożny chód, rozwój zmysłów w poszukiwaniu pożywienia,
Australopitecus – (to znaczy małpa południowa), żył od 5 do 1,5 miliona lat temu w Afryce Południowej, Środkowej i Wschodniej; od pasa w dół to ciało człowieka a od pasa w górę – małpy – dwunożny chód (przypominał truchcik) – 120-130 cm wzrostu i ok. 40 kg wagi, mózg szympansa – prowadzą społeczny, gromadny tryb życia i nastąpił pierwszy podział pracy w związku z wychowaniem dzieci na sawannie i poszukiwaniem pożywienia przez mężczyzn; używali prostych narzędzi ze skorup orzechów czy muszli, czyli wykorzystywali to co dała im przyroda; nie potrafił przenosić wody, nie miał ostrych narzędzi, ale umiał uciekać przed drapieżnikami; pożywieniem staje się mięso, jako pokarm wysokobiałkowy pozwala na lepszy rozwój;
Homo habilis (człowiek umiejętny) – Afryka i Indonezja – żył w okresie 1,9 – 1,7 miliona lat temu, był podobnego wzrostu, ale miał większy mózg 660cm3 i posiadał ok. 4,5 miliarda neuronów (człowiek współczesny posiada ok. 5 miliardów); wszystkożerny, podobnej budowy ciała, ale był twórcą zespołu narzędziowego, tzw. człowiek oldowejski, który posiadał umiejętności ich wykorzystania do przecinania ostrych narzędzi, były to działania intencjonalne, i pierwszy przejaw kultury
Homo erectus (Pitekantropus) – żył do 1 miliona do 200 tysięcy lat temu; posiadał już wszystkie cechy typowo ludzkie; żył w Afryce, Azji i Europie; 165-175 i 75 kg wagi; pojemność mózgoczaszki 750-1250 cm3 a współcześnie 1000-2000 cm3; żył ok. 800 tysięcy lat w różnych warunkach klimatycznych; ogromny wzrost objętości czaszki w stosunku do objętości ciała; był dobrym łowcą, potrafił powiększać terytorium i populację; zamieszkiwał jaskinie i schrony kamienne, sam budował osłony z wiatru i deszczu na kamiennych podstawach; znał ogień, który był podtrzymywany latami (tzn. że nie znał sposobów ich rozniecania); nastąpiła ewolucja metod obróbki kamienia;
homo sapiens (człowiek ze Swanscombe, z eStreinheim, neandertalczyk) – ten ostatni pojawił się 350 tysięcy lat temu – Europa, Bliski Wschód i Afryka Północna – pojemność czaszki 1700 cm3 wobec 1500 cm3 współczesnego człowieka, 165-175; krótsze nogi niż człowiek współczesny; prowadził bogate życie społeczne, był łowcą, twórcą kultury np. wyspecjalizowana broń myśliwska, kości zostały wykorzystane do wyrobu narządzi; pojawiają się intencjonalne pochówki o obrzędowym charakterze,
Homo sapiens sapiens – 40-35 tysięcy lat temu, tworzył on kulturę górnego paleolitu, wysoki stopień adaptacji do środowiska