Święty Augustyn, Tomasz z Akwinu i Franciszek z Asyżu

AUGUSTYN

Aurelius Augustinus, święty, 354-430, wczesnochrześcijański filozof i teolog; ojciec i doktor Kościoła; główny przedstawiciel patrystyki; twórca pierwszego wielkiego systemu filozoficzno-teologicznego chrześcijaństwa, opartego na interpretacji neoplatonizmu, charakteryzującego się: teocentryzmem, kreacjonizmem, iluminizmem; połączył teorię predestynacji z istnieniem wolnej woli odpowiedzialnej za zło na świecie; sens dziejów ujmował jako wynik konfliktu między państwem Bożym i ziemskim; Dialogi i pisma filozoficzne (wydanie polskie 1953-54), Wyznania (wydanie polskie 1844), O państwie Bożym (wydanie polskie 1835).

PATRYSTYKA

Ogół koncepcji teologiczno-filozoficznych tworzonych w II-VIII w. przez Ojców Kościoła i innych pisarzy chrześcijańskic
OJCOWIE KOŚCIOŁA

Do IV w. nazwa wszystkich biskupów chrześcijańskich, później nazwa nadawana przez Kościół wybitnym teologom (np. św. Bazylemu Wielkiemu, św. Augustynowi), działającym w II-VIII w; obok orzeczeń soborów, pisma Ojców Kościoła stanowią główny składnik chrześcijańskiej Tradycji.


TOMASZ Z AKWINU

Święty, 1225-74, włoski filozof i teolog, dominikanin; doktor Kościoła; twórca tomizmu; wyróżnił 5 sposobów uzasadniania istnienia Boga (dowód „z ruchu”, z niesamoistności świata, z przypadkowości rzeczy, z faktu istnienia istot różnej doskonałości, z powszechnej celowości przyrody); Suma filozoficzna (wydanie polskie 1930-35), Suma teologiczna (wydanie polskie 1962-86); Dzieła wybrane (1984).

TOMIZM

1) doktryna filozoficzna i teologiczna św. Tomasza z Akwinu;
2) kierunki filozoficzne i teologiczne nawiązujące do myśli św. Tomasza z Akwinu, charakteryzujące się gł. analizą wewnętrznych i zewnętrznych przyczyn realnego bytu jednostkowego, wyznaczoną przez metafizyczny pluralizm i teoriopoznawczy realizm; w ramach tomizmu uprawia się wszystkie główne dyscypliny filozoficzne oraz podejmuje się zagadnienia teologiczne; współcześnie tzw. neotomizm.

Franciszek z Asyżu

Właśc. Giovanni Bernardone, święty zwany Biedaczyną z Asyżu, 1181-1226, włoski kaznodzieja wędrowny i misjonarz; głosił umiłowanie ludzi i całego otaczającego świata; propagował ubóstwo jako główną cnotę chrześcijańską; założyciel zakonu franciszkanów; autor słynnej Pieśni słonecznej (1224).


ŚREDNIOWIECZE

Terminem tym określa się epokę historii i kultury europejskiej między czasami starożytnymi a nowożytnymi. Początek średniowiecza wiąże się z 476 r.n.e., tj. upadkiem cesarstwa zachodnio-rzymskiego, schyłek zaś z wydarzeniam historycznymi XV w. (z 1453 r., tj. upadkiem cesarstwa bizantyjskiego oraz 1492 r.
- odkryciem Ameryki). Ówczesna feudalna Europa tworzyła swoistą jedność, wspólnotę spojoną religią chrześcijańską i nadrzędną władzą Kościoła, reprezentującego powszechną, łacińską, ponadczasową kulturę. Wszyscy władcy europejscy, z wyjątkiem cesarzy niemieckich, podporządkowali się papieżowi i uznali hegemonię kościoła. Powszechnie panował światopogląd religijny, który ukształtował myślenie, odczuwanie, postępowanie i twórczość ludzką. Znaczną
rolę w formowaniu ówczesnego światopoglądu odegrały poglądy św. Augustyna i św. Tomasza z Akwinu.
O ile w Europie epoka trwała około 1100 lat, to w Polsce tylko 500 (X-XV w.). Przyjęte określenie "średniowiecze" było wyrazem pewnego lekceważenia żywionego dla tej "pośredniej" epoki, okresu jakoby "bezpłodnego, mrocznego i ciemnego". Zarzucano odejście od ducha wielkiej kultury antyku, jej zniekształcenie, a ponadto sprzeniewierzenie się ideałom pierwotnego chrystianizmu; rewizja ujemnych sądów rozpoczęła się dopiero w XVIII w., kiedy to zauważono wielkość i potęgę jej sztuki, zwłaszcza późnośredniowiecznej.
Teocentryzm - pogląd sprowadzający całokształt spraw ludzkich do Boga, jako jedynej, najwyższej wartości, podporządkowujący celom pozaziemskim wszystkie dziedziny życia i działalności człowieka.
Scholastyka - wyjaśnianie i uzasadnianie drogą poszukiwań rozumowych dogmatów, orzeczeń, prawd uznawanych przez Kościół za objawione i niepodległe krytyce; wybitni przedstawiciele scholastyki to Albert Wielki (XII/XIII w.) i jego uczeń, św. Tomasz z Akwinu (XIII w.), którego filozofia do dziś przyjmowana jest przez Kościół; złoty okres rozwoju tej nauki przypadł na XIII w.; sytuację człowieka w świecie zakreślonym horyzontem wiary widziano jako dramatyczną (p.
augustynizm) albo harmonijną (p. tomizm).
Asceza - wyrzekanie się wszelkich przyjemności, umartwianie się; surowy tryb życia mający wg niektórych religii zapewnić doskonałość i zbawienie.
Abnegacja - odmawianie sobie czegoś, wyrzekanie się czegoś, niedbanie o własne wygody, o swój wygląd; zaniedbanie się; "memento moris" - (memento - pamiętaj, rodzaj ostrzeżenia, przestrogi) pamiętaj o śmierci; przestroga, że jedynym celem ostatecznym człowieka na ziemi jest śmierć.
Tomizm - św. Tomasz z Akwinu uznał, że przeznaczony człowiekowi szczebel hierarchii jest właściwy, celowo dlań przewidziany i naturalny; twierdził, że człowiek właściwie pojmujący swe przeznaczenie musi się starać wznieść wyżej, walcząc z pokusami upadku, który prowadzi do wynaturzenia jego istoty i powołania; tomizm kładł nacisk na problemy etyki, która stabilizowała życie ludzkie, normowała je wskazaniami cnoty.
Augustynizm - św. Augustyn (żył 800 lat przed św. Tomaszem) uznał, że człowiek jest istotą filozofującą, która rozważa swą obecność w świecie i czasie, swe dramatyczne, niejasne miejsce na granicy bytów między aniołami a zwierzętami. To umieszczenie człowieka między bytami wyższymi a niższymi powodowało poczucie wewnętrznego rozdarcia, rodziło nieustający konflikt między cielesnością a duchowością, pożądaniem dobra i zła