Opracowanie tematów 1-5

Sytuacja ekonomiczna klasy robotniczej

Podczas drugiej rewolucji przemysłowej, doszło do kryzysów gospodarczych, których główną przyczyną nadprodukcji.
Kryzysy odbijały się przede wszystkim na położeniu najbiedniejszych. Robotników masowo zwalniano, gdyż fabryki musiały ograniczać produkcję. Właściciele zakładów przemysłowych zbijali fortuny, a ich pracownicy zarabiali nędzne grosze. Do lat 80. XIX wieku nie istniały ubezpieczenia zdrowotne, ani emerytalne. Robotnik, który przestawał pracować z powodu wypadku, choroby lub podeszłego wieku, musiał korzystać z pomocy rodziny albo żyć w nędzy. Panowały ciężkie warunki pracy, a robotnicy byli wyzyskiwani.

Ideologia Karola Marksa

Ideologia Karola Marksa oparta była na stworzonej przez niego teorii filozoficznej zwaną marksizmem. Marks sądził, że odkrył prawo rządzące historią, czyli walkę klas – klasy wyzyskiwanych z klasą wyzyskiwaczy.
W kapitalizmie wartość dodatkowa, czyli różnica ceny między surowcem a wyrobem, jest dzielona niesprawiedliwie – robotnicy otrzymują jej niewielki ułamek, a pozostałą część dostaje kapitalista. Proletariat podlega wyzyskowi i ubożeje, przez co nie może pozwolić sobie na zakup wyrobów, co powoduje nadprodukcję, która z kolei wywoła kryzys kapitalizmu.
Kres istnienia kapitalizmu może położyć rewolucja socjalistyczna – proletariat siłą odbierze władzę i majątki posiadaczom, nastąpi dyktatura proletariatu, która wprowadzi sprawiedliwy podział wartości dodatkowej. W miejsce państwa powstanie bezklasowe społeczeństwo komunistyczne.
Marks twierdził, iż przewidziane przez niego wydarzenia nastąpią we wszystkich krajach świata. Zadaniem proletariatu ma być przyspieszenie nieuchronnego nadejścia komunizmu, a w tym celu muszą się zjednoczyć.

Błędy teorii marksistowskiej:
• Nie sprawdziła się teza o ubożeniu proletariatu, bo jeszcze w XIX wieku robotnicy wywalczyli sobie poprawę sytuacji. Znacznie wzrosły płace, zaczęto ograniczać czas pracy oraz wprowadzano ubezpieczenia społeczne;
• Kapitaliści nauczyli się łagodzić skutki kryzysów – podnieśli płace ograniczając własne dochody – dzięki temu robotnicy mogli kupować wyroby;
• Fałszywe było założenie, że po zwycięstwie rewolucji socjalistycznej robotnicy wprowadzą równość i sprawiedliwość. W 1917 roku w Rosji doszli do władzy marksiści i potraktowali proletariat okrutniej niż kapitaliści.



Powstawanie związków zawodowych i partii politycznych

W XIX wieku rządy krajów europejskich bały się rewolucji i przez długie lata zakazywały tworzenia organizacji robotniczych. Dopiero w drugiej połowie XIX stulecia zaczęto legalizować związki zawodowe(w Wielkiej Brytanii od 1824r. – wyjątek).
Pod naciskiem organizacji robotniczych rządy szły na ustępstwa wobec robotników. Ci zaś zrozumieli, że ważne dla nich cele osiągną pokojowo, niż poprzez rewolucję. Podobnie myśleli również działacze innych ugrupowań socjalistycznych. Rosła liczba i siła związków zawodowych, w 1900r. w Wielkiej Brytanii zrzeszały one już 2 miliony robotników, a w 1913 4 miliony. Powstawały partie robotnicze nazywane socjalistycznymi lub socjaldemokratycznymi. Najważniejsza – Socjaldemokratyczna Partia Niemiec została założona w 1875 roku, a jej przedstawiciele już w XIX wieku zasiedli w parlamencie. Na przełomie stuleci socjaliści byli parlamentarzystami w 10 krajach. Ich działalność umożliwiła wprowadzanie reform i poprawienie sytuacji robotników.
W 1864 roku powstała I Międzynarodówka, której celem była walka o poprawę losu robotników i zdobycie przez nich władzy. Po kilku latach należało do niej 800 tys. osób. W 1889 r. założono II Międzynarodówkę (przewagę mieli w niej niemieccy socjaldemokraci), wspierała ona robotników i głosiła hasła pokoju między narodami. Przestała istnieć wraz z rozpoczęciem I wojny światowej, ponieważ każda z robotniczych organizacji stanęła po stronie swojego państwa.

Kartel – porozumienie niezależnych przedsiębiorstw w celu podziału rynku, ustalenia wielkości produkcji i wspólnych cen

Koncern – zjednoczenie przedsiębiorstw, które pozostają wprawdzie odrębnymi jednostkami, ale mają wspólnego właściciela i zarząd



Przyczyny rywalizacji o kolonie

W XIX stuleciu apetyty kolonialne państw gwałtownie wzrosły. W 1914 roku połowa lądów na ziemi znajdowała się w rękach europejczyków, a reszta była od niej uzależniona. Przyczyną tego były :
o przede wszystkim przemiany gospodarcze(po rewolucji przemysłowej mocarstwa szukały nowych źródeł surowców oraz taniej siły roboczej, a żeby wykorzystywać bogactwa jakiegoś kraju trzeba go było opanować);
o ambicje państw: kto chciał się liczyć w Europie, musiał mieć kolonie. Trwał wyścig o zajęcie odległych terytoriów i zabezpieczenie wiodących do niej szlaków;
o pragnienie kariery, łatwiejszej do zrobienia za morzami. Ludzie wykształceni chcieli dorabiać jako urzędnicy, chłopi spodziewali się otrzymać ziemię, której w Europie brakowało, a robotnicy pracę i lepsze warunki. Tworzyli oni potężną grupę nacisku, domagającą się od rządów zdobywania nowych posiadłości;
o zapał misjonarski – nawracanie „dzikich” na chrześcijaństwo cieszyło się powszechnym zainteresowaniem.


Podział kolonialny świata

Wielka Brytania: Egipt, Brytyjska Afryka Wschodnia, Indie, Bahama, Nigeria, Sudan, Złote Wybrzeże, Gambia, część Gujany, dominia: Australia, Tasmania, Nowa Zelandia, Kanada;

Francja: Algieria, Maroko, Tunezja, Gwinea, Francuska Afryka Zachodnia, Afryka Równikowa, Kongo, Madagaskar, Indochiny, Nowa Kaledonia, część Gujany;

Niemcy: Niemiecka Afryka Wschodnia, Niemiecka Afryka Południowo – Zachodnia, Kamerun, Togo, Kiau – Czou, Nowa Gwinea, Wyspy Bismarcka;

Hiszpania: Rio de Oro, Gibraltar;

Portugalia: Mozambik, Angola, Timor;

Holandia: Turcja, Holenderskie Indie Wschodnie;

Belgia: Kongo Belgijskie;

Włochy: Trypolitania, Erytrea, Somalia.


Misja białego człowieka

Europejczycy byli przekonani o wyższości swej cywilizacji i o konieczności przekazywania jej osiągnięć mieszkańcom innych kontynentów. „Brzemię białego człowieka” polegało na walce z głodem i chorobami, upowszechnianiu oświaty, wprowadzaniu sprawnej administracji, zdobyczy techniki i chrześcijańskich obyczajów. To poczucie wyższości spowodowało rozpowszechnienie rasizmu, głoszącego fizyczną i umysłową wyższość rasy białej nad innymi.

Faktoria – placówka handlowa w dalekiej prowincji lub na słabo zaludnionym terenie


Sytuacja na Półwyspie Apenińskim i w Rzeszy Niemieckiej w połowie XIX wieku

Włochy: kraj był podzielony nie tylko politycznie, ale i gospodarczo. Północne Włochy należały do najbardziej uprzemysłowionych regionów Europy, a w południowej części kraju niewiele się zmieniło od czasów średniowiecza. Marzenie o jedności Włoch pojawiło się wraz z hasłami rewolucji francuskiej i wojskami Napoleona. Włosi mieli już dość obcych, a szczególnie Austriaków, którzy władali Lombardią oraz Wenecją i przyległymi obszarami.
Ideę zjednoczenia popierali również właściciele fabryk na północy, mając nadzieję na zniesienie barier celnych i korzystną sprzedażą swoich produktów zacofanemu południu. Patrioci odwoływali się do tradycji Imperium Rzymskiego. Nie mogli liczyć na położone na południu kraju Królestwo Obojga Sycylii, ani na papieża, więc ich oczy zwróciły się ku Królestwu Sardynii.
Państwo składało się z dwóch części – Sardynii oraz Piemontu(północno – zachodnia część Włoch). Po Wiośnie Ludów zostało jedynym państwem we Włoszech wolnym od represji – zachowało ustrój monarchii konstytucyjnej, wolność prasy i zgromadzeń. Od 1849 ROKU Królestwem Sardynii władał Wiktor Emanuel II, który mianował Camillo Cawour’a na premiera.

Niemcy: rozdrobnienie polityczne kraju trwało od średniowiecza. W 1815 roku kongres wiedeński powołał Związek Niemiecki, czyli konfederację 40 niemieckich państw pod przewodnictwem Austrii. Decyzja ta rozczarowała Niemców, pragnących zjednoczenia kraju.
W następnych latach dążenie do jedności narastało. W 1834r. większość państewek niemieckich założyła Związek Celny, kierowany przez Prusy. Zniósł on cła na towary przewożone przez granice krajów członkowskich, co zapoczątkowało zjednoczenie gospodarcze Niemiec. Dążenie do utworzenia jednego państwa umocniła Wiosna Ludów, mimo, że wysiłki patriotów zakończyły się wówczas fiaskiem.
Do związku celnego nie należała Austria, która stawała się coraz słabsza i bardziej zacofana, a jej pozycję w Związku Niemieckim zajmowały Prusy. W 1861 roku tron pruski objął Wilhelm I, a z jego nominacji premierem został Otto von Bismarck(1862). Stał on się sprawcą zjednoczenia Niemiec.


Polityka Piemontu latach 1858 – 1861

Cavour zdawał sobie sprawę, że aby zjednoczyć Włochy musi pokonać Austrię. W 1859 roku zawarł sojusz z Francją, a Austria widząc przygotowania Piemontu do wojny rozpoczęła ją sama, jednak nie była w stanie oprzeć się przeciwnikom. W czerwcu 1859 roku Austriacy przegrali bitwę pod Solferino, która nie przesądziła jednak o wyniku wojny. Włosi liczyli na decydujące zwycięstwo, gdy cesarz Francji Napoleon III, niespodziewanie zawarł z Austrią sojusz. Obawiał się on powstania zbyt silnego państwa, toteż zgodził się jedynie na przyłączenie Lombardii do Królestwa Sardynii(1859) oraz na przeprowadzenie plebiscytów w księstwach środkowych Włoch i w części Państwa Kościelnego. Ludność tych ziem głosowała niemal jednomyślnie – wiosną 1860 roku weszły one w skład państwa sardyńskiego.
Jeden z rozczarowanych wynikiem wojny patriotów – Giuseppe Garibaldi, zorganizował szaleńczą wyprawę. Uzbroił 1000 ochotników i w maju 1860 roku wypłynął na podbój 9-milionowego Królestwa Obojga Sycylii. Cieszył się sympatią ludności, a poparcie zyskał dzięki obietnicą nadania ziemi oraz zniesienia przywilejów arystokracji i duchowieństwa. Do końca lipca opanował Sycylię, a potem resztę Królestwa. Garibaldi, wkroczywszy we wrześniu do Neapolu, stał się panem południowych Włoch. W marcu 1861 roku uroczyście ogłoszono powstanie nowego państwa – Królestwa Włoskiego.

Polityka Bismarcka

Bismarck był konserwatywnym junkrem, dbałym o własną karierę oraz interesy ziemiaństwa. Cechowała go dalekowzroczność i błyskotliwość, nienawidził zmian, lecz zapoczątkował ustawodawstwo społeczne, nie lubił przemocy, ale uważał, że polityka nie poparta użyciem siły jest skazana na niepowodzenie. Dlatego mówił o „krwi i żelazie”, koniecznych do zjednoczenia Niemiec. Jego celem było zjednoczenie pod przewodnictwem Prus. Wiedział, że nie zgodzą się na to Austria i Francja, dlatego postanowił je pokonać.
1864 wojska pruskie z pomocą Austrii pokonały Duńczyków podczas sporu o księstwa Szlezwika i Holsztynu, po czym Bismarck sprowokował konflikt z sojusznikiem o podział zdobytych terenów. W 1866 roku Prusy zadały Austrii klęskę pod Sadową. Bismarckowi pozostała już tylko rozprawa z Francją. W 1870 roku opublikował w prasie tekst depeszy, przysłanej mu przez króla Prus. Jej treść została tak zmieniona przez Bismarcka, by obrażała Francuzów. Zgodnie z założeniami latem 1870 roku Francja wypowiedziała Prusom wojnę. Francja przegrała – w styczniu 1871 roku, po 4-miesięcznym oblężeniu Paryża, podpisano zawieszenie broni.
18 stycznia 1871 roku powołano do życia Rzeszę Niemiecką, a Wilhelma I ogłoszono cesarzem niemieckim.

Konsekwencje zjednoczenia Niemiec i Włoch
Włochy:
• Po przegranej Austrii z Prusami Włochy przyłączyły Wenecję z okręgiem;
• W 1870 roku włosi zajęli Wieczne Miasto, po odwołaniu z niego francuskich żołnierzy podczas wojny z Prusami;
• Wrogie stosunki Włoch z biskupem Rzymu (papież Pius IX ogłosił się „więźniem Watykanu”);
• Państwo przyjęło ustrój monarchii konstytucyjnej;
• „oddolne” zjednoczenie Włoch – o przyłączaniu kolejnych obszarów decydowały plebiscyty, a armia zeszła na drugi plan.

Niemcy:
• Pokój z Francją, nałożenie na nią przez Bismarcka kontrybucję wojenną w wysokości 5 miliardów franków w złocie;
• Przyłączenie Lotaryngii;
• Rzucenie Francji na kolana miało okazać się poważnym błędem Bismarcka – odtąd pokonani za wszelką cenę pragnęli odwetu;
• 40-milionowe państwo całkowicie zmieniło układ sił w Europie, Niemcy stały się największym mocarstwem na lądzie, pewnym siły swej armii i dynamicznie rozwijającym się gospodarczo
• „odgórne” zjednoczenie Niemiec – państwo stworzyła armia, umiejętnie wykorzystana przez bezwzględnego polityka

Adres – zbiorowe pismo do władz lub osób na wysokim stanowisku

Przyczyny konfliktu między północą i południem
• Ogromne różnice między Północą a Południem Stanów Zjednoczonych – stany północne liczyły dwa razy więcej ludności i skupiały 80% przemysłu, a w stanach południowych przeważało wielkoobszarowe rolnictwo, zwłaszcza uprawa bawełny;
• Działalność abolicjonistów, czyli przeciwników niewolnictwa zwiększyła napięcie między południowcami i jankesami(mieszkańcami Północy), którzy chcieli zachować swoich niewolników;
• Na Południu wykształcił się zupełnie inny styl życia, który nie mógłby istnieć bez niewolników;
• Południowcy pragnęli bronić swojej odrębności i interesów gospodarczych. Nie zgadzali się cła ochronne, które Północ chciała wprowadzić – plantatorzy obawiali się, że w odwecie Europejczycy ograniczą import amerykańskiej bawełny.


Konsekwencje wyboru Lincolna na prezydenta

Abraham Lincoln został wybrany na prezydenta Stanów Zjednoczonych w 1860 roku, reprezentant partii republikańskiej, bronił interesów Północy. Jako prezydent chciał utrzymać Unię wszystkich stanów, natomiast zniesienie niewolnictwa uważał za sprawę drugorzędną. Sprzeciwiał się jego rozszerzaniu, ale nie zamierzał znosić go tam, gdzie już istniało. Południowcy poczuli się zagrożeni wyborem republikanina, sądzili, że będzie on dbał o interesy Północy ich kosztem. W grudniu 1860 roku Karolina Południowa ogłosiła secesję, czyli odłączenie się od Unii. W ślad za nią poszły kolejne stany, a w lutym 1861 roku utworzyły one Skonfederowane Stany Ameryki. 11 stanów należących do niej przyjęły własną konstytucję i wybrała prezydenta. W kwietniu 1861 roku doszło do pierwszych starć między wojskami Unii i Konfederacji. Rozpoczęła się wojna secesyjna.


Przebieg działań militarnych między północą a południem

Wojna secesyjna toczyła się w latach 1861 – 1865. Unioniści uznali konfederatów za buntowników, a sam konflikt za wojnę domowa, konfederaci natomiast jako starcie dwóch niezależnych państw. Północ wystawiła 2,6 miliona żołnierzy, Południe niecały milion. Ci drudzy składali się jednak głównie z ludzi świetnie obeznanych z bronią i głęboko wierzących w słuszność sprawy, o którą walczyli.
W pierwszym okresie wojny Lincoln liczył na porozumienie z Południem. Dopiero, gdy okazało się ono niemożliwe, 1 stycznia 1863 roku wydał Proklamację zniesienia niewolnictwa.
Zezwolenie prezydenta na zaciąg Murzynów spowodowało ich liczny napływ do armii. Łącznie służyło w niej ponad 400 tysięcy czarnoskórych żołnierzy.
W lipcu 1863 roku wojska konfederackie przegrały bitwę pod Gettysburgiem. Stało się jasne, że klęska południa jest tylko kwestią czasu. W następnym roku wojska Północy, rozciągnięte na prawie 100 kilometrów, przemaszerowały przez 4 stany południa, paląc miasteczka, wsie i uprawy, zabijając bydło i niszcząc tory kolejowe. Wojna secesyjna była pierwszą wojną totalną.
W kwietniu 1865 roku konfederatom zabrakło broni i amunicji. Generał Lee podpisał akt kapitulacji. Wojna secesyjna dobiegła końca.


Konsekwencje wojny secesyjnej
• Murzyni otrzymali wolność i te same prawa co biali;
• 660 tys. Osób zginęło, a milion odniosło rany;
• Nienawiść między ludźmi z południa i północy;
• Zabicie Lincolna;
• Starty w zbiorach bawełny;
• Stany Zjednoczone zjednoczyły się;
• W ciągu 10 lat odbudowano kraj – rozwinął się przemysł, wytyczono nowe linie kolejowe, odżył handel;
• USA stały się międzynarodową potęgą.


Wynalazki naukowe XIX i XX wieku

Data Wynalazek Odkrywca
1879 żarówka Thomas Edison
1885 samochód spalinowy Karl Benz, Gottlieb Damlerr
1903 samolot bracia Wright
1837 telegraf S. Morse
1876 telefon Graham Bell
1895 kinematograf bracia Lumiere
1840 kod telegraficzny S. Morse
1896 radio Gulgiemo Marconi
1888 aparat Kodak Georg Eastman

Rozwój demokracji i swobód demokracyjnych

W latach 80 w Niemcy zapoczątkowały ustawodawstwo. Wprowadzono tam ubezpieczenia chorobowe i wypadkowe oraz ustawę emerytalną. Za przykładem poszły inne kraje – zakazywano zatrudnianie dzieci i ograniczano czas pracy dorosłym. Wprowadzono powszechny obowiązek szkolny. Rządy podejmowały te działania, aby odciągnąć robotników od haseł socjalistycznych i marzeń o rewolucji. Rozwój oświaty sprawił, że wzrosło czytelnictwo i zainteresowanie polityką. Popularność zyskiwała demokracja.
Choć ustrój ten uważany był za prowadzący państwo do słabości zewnętrznej i anarchii wewnętrznej, ludzie chcieli się cieszyć prawami wyborczymi i obywatelskimi – powszechnym prawem wyborczym oraz wolnością słowa i zrzeszania się.
Na przełomie XIX i XX wieku zaczęły się kształtować europejskie demokracje. Nowożytny ustrój demokracyjny polegał na tym, że co kilka lat obywatele państwa w wyborach ustalali skład parlamentu; ugrupowanie stanowiące w nim większość – albo koalicja ugrupowań – tworzyło rząd. Prawo wyborcze otrzymali stopniowo wszyscy mężczyźni. Skoro zaś o władzy decydowały miliony ludzi, kandydaci do jej sprawowania musieli organizować swych zwolenników oraz kształtować ich poglądy. Tak powstawały pierwsze partie polityczne, kierowane najczęściej przez zawodowych polityków.


Walka o emancypację kobiet

W kiełkujących demokracjach europejskich kobiety nie miały praw wyborczych, a ich możliwość wykształcenia się i wykonywania większości zawodów były ograniczone.
Ta niesprawiedliwa sytuacja wywołała sprzeciw wielu kobiet. Walczyły one emancypację, tzn. równouprawnienie. Pierwsze związki kobiece powstały pod koniec XVIII wieku w Stanach Zjednoczonych Francji, a w drugiej połowie XIX stulecia ich działalność ogromnie się nasiliła.
Najszybciej udało się przełamać monopol mężczyzn na wykształcenie. W 1863 roku dopuszczono kobiety do studiów we Francji, w 1897 – w Galicji. Pierwsza kobieta została wykładowcą dopiero w 1906 roku, na paryskiej Sorbonie, a była nią Maria Skłodowska – Curie. Trudniejsza okazała się walka o prawa wyborcze. W Anglii kobiety walczące o głosy w wyborach nazwano sufrażystkami. Rozpoczęły one swoją kampanię na początku XX wieku, przerywając zebrania mężczyzn, wybijając okna, i niszcząc dzieła sztuki, ale ich akcje nie przyniosły im poparcia. Najwcześniej prawa wyborcze otrzymały kobiety w Nowej Zelandii(1893), a w Europie w Finlandii(1906). W większości krajach nastąpiło to jednak dopiero po I wojnie światowej.


Cechy kultury impresjonizmu
• Artyści zaczęli ukazywać subiektywne wizje świata;
• Impresjoniści starali się uchwycić ulotną grę świateł i barw, wrażenie chwili;
• Claude Monet: „Impresja. Wschód słońca”;
• Pablo Picasso: „Panny z Awinionu”;