NATO

Przyczyną powstania Sojuszu Północnoatlantyckiego była ekspansyjna polityka Związku Radzieckiego. Po II wojnie światowej zachodni alianci rozpoczęli proces stopniowej redukcji swoich arsenałów militarnych i zmniejszania liczebności armii co wiązało się z olbrzymimi kosztami jakie ponoszono dotychczas a kraje zachodnie potrzebowały olbrzymich funduszy na odbudowę gospodarek nadwyrężonych działaniami wojennymi. Związek Sowiecki utrzymywał jednak pełne stany swoich sił zbrojnych. Ponadto w świetle deklarowanych celów ideologicznych sowieckiej partii komunistycznej jasne było, że dotychczasowe porozumienia międzynarodowe nie zapewnią suwerenności i niepodległości państw demokratycznych. Obawy państw demokratycznych potęgowały działania podejmowane przez władze komunistyczne w Środkowej i Wschodniej Europie.

Podpisanie w 1948 roku Traktatu Brukselskiego przez Belgię, Holandię, Francję, Luksemburg i W. Brytanię świadczyło o determinacji tych państw do stworzenia jednolitego Sojuszu Północnoatlantyckiego. Kolejnym krokiem stały się negocjacje ze Stanami Zjednoczonymi i Kanadą w sprawie utworzenia wspólnego sojuszu opartego na gwarancjach bezpieczeństwa oraz wspólnych zobowiązaniach między Europą i Ameryką Północną. Dania, Islandia, Norwegia Portugalia i Włochy zostały zaproszone przez sygnatariuszy Traktatu Brukselskiego do udziału w tym procesie. Rokowania zakończyły się podpisaniem Traktatu Waszyngtońskiego w kwietniu 1949 roku, powołującego do życia wspólny system bezpieczeństwa, oparty na partnerstwie między dwunastoma państwami. W 1952 roku przystąpiły do Traktatu Grecja i Turcja. Republika Federalna Niemiec wstąpiła do Sojuszu w 1955 roku, w 1982 członkiem NATO została Hiszpania. W 1997 roku Pakt zaprosił Czechy, Polskę i Węgry do negocjacji mających na celu przyjęcie ich w poczet członków NATO. Państwa te zostały członkami NATO 12 marca 1999 roku. Na szczycie NATO w Pradze 21 listopada 2002 roku zaproszono do rozpoczęcia rozmów akcesyjnych w sprawie członkostwa w Sojuszu Bułgarię, Estonię, Łotwę, Litwę, Rumunię, Słowację i Słowenię. Na wspomnianym szczycie stwierdzono również, że „ Drzwi do NATO pozostają otwarte dla europejskich demokracji, zdolnych przyjąć na siebie odpowiedzialność i obowiązki wynikające z członkostwa”.

Sojusz powstał na podstawie Traktatu zawartego między państwami członkowskimi, a każde z nich przystąpiło doń dobrowolnie po przeprowadzeniu odpowiedniej procedury parlamentarnej. Traktat gwarantuje członkom suwerenne prawa, jak również zobowiązania międzynarodowe zgodne z kartą Narodów Zjednoczonych. Zobowiązuje on każde państwo członkowskie do pomocy sojusznikom w wypadku zagrożenia, a także wymaga, aby każde z nich zobowiązało się do nie wiązania się żadnym międzynarodowym porozumieniem, które stałoby w sprzeczności z Traktatem.

U podstaw Sojuszu stoi dziewiętnaście państw członkowskich, jednak NATO intensywnie współpracuje z wieloma innymi krajami. Przykładem takiego działania jest program Partnerstwo Dla Pokoju. Rosja podpisała dwustronny dokument z Sojuszem.

Struktura NATO oparta jest na cywilnej, politycznej i wojskowej współpracy.

NATO stanowi także forum aktywnej współpracy swych państw członkowskich i partnerskich w strefach takich jak: planowanie cywilne w sytuacjach kryzysowych, usuwanie skutków katastrof naturalnych, a także realizacji programów naukowych w dziedzinie ochrony środowiska naturalnego. Jakkolwiek na każdym państwie spoczywa odpowiedzialność za własne regulacje w sprawach dotyczących obrony cywilnej, współpraca w ramach NATO ma za zadanie doprowadzenie do sytuacji, w której zasoby Sojuszu w tej dziedzinie mogą zostać wykorzystane w sytuacjach kryzysowych.

Sojusz prowadzi także szereg ważnych programów międzynarodowej wymiany w dziedzinie naukowej będącej przedmiotem zainteresowania partnerów. Rezultatem współpracy sojuszników są także wspólne programy zbrojeniowe. Przykładem takiego działania jest podjęty przez W. Brytanię, Włochy, Hiszpanię i Niemcy program budowy nowego samolotu wielozadaniowego o wymownej nazwie Eurofighter ( Europejski Wojownik ). Taka współpraca zmniejsza koszty projektowania i produkcji uzbrojenia.

Struktura organizacyjna NATO dzieli się na ciała cywilne (polityczne ) i wojskowe.

Część cywilna składa się z :
- kolegialnych ciał decyzyjnych i doradczych Sojuszu oraz reprezentacji narodowych ;
- centralnych instytucji wykonawczych NATO;
- instytucji pomocniczych NATO
To właśnie w strukturze cywilnej wypracowywane są i podejmowane wszystkie kluczowe decyzje Sojuszu. W NATO funkcjonują trzy ciała kolegialne najwyższego szczebla. Są to :

1. Rada Północnoatlantycka (North Atlantic Council –NAC), podstawowy organ decyzyjny NATO, w skład której wchodzą przedstawiciele państw członkowskich w randze ambasadorów.
W Radzie omawiane są najistotniejsze decyzje i działania Sojuszu. Zazwyczaj zbiera się ona celem przedyskutowania spraw istotnych dla wszystkich członków, lub też wymagających wspólnych decyzji. Nie istnieją jednak ograniczenia tematyczne dla spraw wnoszonych pod obrady Rady. Każde państwo członkowskie ma prawo zwołać jej posiedzenie celem przedyskutowania spraw, które jego zdaniem winny znaleźć się w polu uwagi Sojuszu.
Rada zbiera się stosunkowo rzadko, na co dzień działa Sekretariat Generalny w Brukseli.

2. Komitet Planowania Obrony (Defense Planning Group –DPC), który podejmuje zasadnicze decyzje w kwestii planowania obronnego Sojuszu ( dwa razy w roku obraduje z udziałem ministrów obrony państw członkowskich ). Komitetowi tak jak i Radzie podlega szereg komitetów, których członkowie reprezentują
swoje państwa. Przedmiotem ich prac są określone obszary tematyczne.

3. Grupa Planowania Nuklearnego (Nuclear Planning Group –NPG) zajmująca się planowaniem potencjału nuklearnego NATO i doktryną jego użycia. System ciał kolegialnych uzupełniają liczne komitety specjalistyczne, które dzielą się na mocy mandatu przyznanego im przez NAC ( państwa członkowskie reprezentowane są w nich przez przedstawicieli delegacji narodowych), podejmują szczegółowe decyzje merytoryczne w poszczególnych dziedzinach funkcjonowania Sojuszu oraz nadzorują ich wykonanie.

Komitet Wojskowy NATO jest najwyższym ciałem konsultacyjnym i doradczym Rady Północnoatlantyckiej w dziedzinie wojskowej. Składa się on z narodowych reprezentantów wojskowych (oprócz Islandii, która nie posiada armii), będący stałymi przedstawicielami szefów sztabów sił zbrojnych państw członkowskich. Obsługę prac Komitetu Wojskowego NATO zapewnia Międzynarodowy Sztab Wojskowy (IMS), który obok Sekretarza Generalnego i podległych mu biur (Sekretariat Wykonawczy, Biuro Prasy i Informacji, Biuro Bezpieczeństwa NATO) oraz Sztabu Międzynarodowego (IS) stanowi centralny organ wykonawczy Sojuszu.

W skład struktury NATO wchodzą także Kwatera Główna i Obszary Strategiczne:
- na Atlantyku ( SACLANT ) z siedzibą w Norfolk
- w Europie ( SACEUR ) z siedzibą w Casteau w Belgii

Zintegrowana struktura Wojskowa (Integrated Military Structure) stanowi właściwą militarną część Sojuszu i składa się z systemu funkcjonujących stale dowództw i sztabów oraz kontyngentów sił zbrojnych, wydzielonych przez państwa członkowskie do działania w ramach połączonych ugrupowań strategicznych i operacyjnych w czasie konfliktu zbrojnego lub innej operacji wojskowej. Nastawiona jest ona na realizację planów nakreślonych przez strukturę polityczną.

Obecnie Sekretarzem Generalnym NATO jest G. Robertson, który zastąpił na tym stanowisku w październiku 1999 roku Javiera Solane. Jest to bardzo ważna funkcja. Ze względu na to, że Amerykanie mają zagwarantowane stanowisko dowódcy sił zbrojnych w Europie, stanowisko Sekretarza przypada któremuś z polityków europejskich.
Robertson jest dziesiątym Sekretarzem Generalnym NATO. Przed nim byli to :
- Lord Ismay ( W. Brytania )
- Paul Henri Spaak (Belgia )
- Dirk U. Stikker ( Holandia )
- Manlio Brosio ( Włochy )
- Joseph M. Lus ( Holandia )
- Lord Carrington ( W. Brytania )
- Manfred Woerner ( Niemcy )
- Willy Claes ( Belgia )
- Javier Solana ( Hiszpania )

NATO tworzy system planowania kolektywnej obrony państw członkowskich.

Podczas określania rozmiaru i charakteru nakładów na rzecz zbiorowej obrony państwa członkowskie Sojuszu zachowują pełną suwerenność i niezależność. Charakter struktury obronnej NATO wymaga jednakże by podejmowane przez państwa decyzje uwzględniały generalne potrzeby Sojuszu. Takie podejście umożliwia określenie sił i środków potrzebnych do realizacji zadań. W procesie planowania obronnego uwzględnia się zarówno czynniki ilościowe, jak i jakościowe. Do najważniejszych należą:
- zmieniająca się sytuacja polityczna
- oceny dokonywane przez dowódców wojskowych NATO, dotyczące wielkości sił zbrojnych potrzebnych do wykonania zadań
- postęp naukowy
- rozwój technologiczny
- zasada równego podziału ról, ryzyka i odpowiedzialności
- możliwości ekonomiczne poszczególnych państw członkowskich

Ścisła koordynacja działań między strukturami kierowniczymi NATO a rządami państw członkowskich Sojuszu odbywa się poprzez coroczną wymianę informacji na temat narodowych planów. Pozwala ona porównać zamiary aktywności poszczególnych państw z potrzebami i wymogami Sojuszu.

Obecny kształt NATO zaczął powstawać po 1991 roku. Miał na to wpływ upadek bloku komunistycznego i zredukowanie zagrożenia konfliktem o dużej skali i intensywności walk.

Pojawiły się jednak nowe wyzwania polegające na wspieraniu działań pokojowych.

Przykładem takiej operacji było wysłanie kontyngentu w celu nadzorowania porozumienia pokojowego zawartego w Dayton między stronami konfliktu, które były reprezentowane przez prezydentów Bośni, Chorwacji i Serbii.

Pierwszą samodzielną akcją zbrojną NATO była interwencja w Kosowie (24 marzec 1999 - 10 czerwiec 1999).

Po 11 września 2001 roku pojawiła się jeszcze kwestia walki z terroryzmem. Siły NATO tworzą trzon Międzynarodowych Sił Wsparcia Bezpieczeństwa (ISAF) w Afganistanie. NATO zgodziło się wesprzeć ISAF w wybranych dziedzinach, co jest potwierdzeniem wsparcia dla międzynarodowych działań w Afganistanie.

Nowe wyzwania sprawiły, że na Szczycie NATO w Pradze w 2202 roku położono podwaliny pod gruntowną reorganizację NATO i przygotowanie Sojuszu do działań w nowych warunkach.
Do najważniejszych postanowień należy zaproszenie do grona członków NATO nowych państw Europy Środkowej i Wschodniej co ma jeszcze bardziej stabilizacyjno na ten region świata. Kolejnym zdarzeniem w Pradze, które będzie miało wpływ na przyszły kształt NATO było zadecydowanie o utworzeniu Sił Odpowiedzi NATO (NATO Response Force – NRF). Siły Odpowiedzi NATO mają składać się z zaawansowanych technologicznie, elastycznie reagujących, wysoce mobilnych oddziałów, w tym jednostek lądowych, morskich i powietrznych, gotowych do szybkiego przemieszczania się w miejsca, gdzie będą potrzebne, zgodnie z decyzjami Rady. Siły Odpowiedzi mają osiągnąć wstępną zdolność operacyjną nie później niż w październiku 2004 roku, zaś pełną zdolność operacyjną nie później niż w październiku 2006 roku. Poszczególne państwa członkowskie przyjęły polityczne zobowiązania polepszenia ich zdolności do obrony przed atakiem chemicznym, biologicznym, radiologicznym, nuklearnym a także cybernetycznym. Ostatnie wydarzenia dotyczące konfliktu irackiego spowodowały pewien rozdźwięk wśród sojuszników.Część państw członkowskich ( głownie Niemcy i Francja) zdecydowanie sprzeciwiła się interwencji zbrojnej w Iraku. Inni członkowie ( W. Brytania czy Polska ) zdecydowały się poprzeć akcję militarną USA wymierzoną w reżim Saddama Husajna poprzez poparcie polityczne na arenie międzynarodowej i wysłanie swoich wojsk w rejon konfliktu ( choć w przypadku Polski był to udział symboliczny ). Konflikt iracki udowodnił, że utrzymywanie wysokich natowskich standardów w dziedzinie uzbrojenia, wywiadu, logistyki, wyszkolenia i współpracy sojuszniczej gwarantuje pokonanie nawet tak zdeterminowanego wroga jakim był reżim iracki.

Ten sam konflikt udowodnił, że NATO mimo wewnętrznych sporów jest strukturą realizującą potrzeby państw członkowskich. Niemcy, przeciwni przecież interwencji zdecydowali jednak o wysłaniu swoich baterii rakiet przeciwlotniczych na teren Turcji w celu obrony przed ewentualnym atakiem ze strony Iraku. Samo NATO zdecydowało jednomyślnie o udzieleniu Polsce pomocy przy tworzeniu polskiego sektora stabilizacyjnego w Iraku.

Pięćdziesięcioletnia historia NATO wskazuje, że Sojusz wypełnił pokładane w nim nadzieje – strzegł demokracji i bezpieczeństwa na obszarze euroatlantyckim. Decyzje podjęte w Pradze stwarzają realne szanse na odgrywanie przez Sojusz znaczącej roli w przyszłości.