Budowa naczyń krwionośnych i serca oraz jego praca
Krew krąży w zamkniętym systemie naczyń, który nazywamy układem krwionośnym. Składa się on z żył, tętnic, naczyń włosowatych, czyli naczyń krwionośnych oraz serca.
Naczynia krwionośne
Sam układ naczyniowy utworzony jest przez system naczyń tętniczych, które poprzez sieć naczyń włosowatych przechodzą w system naczyń żylnych. Naczynia tętnicze biorą swój początek w komorach serca, a żylne kończą się w przedsionkach serca.
Naczynia krwionośne wyróżniamy na podstawie przepływu krwi.
Tętnice (arterie)
Tętnice odprowadzają krew z serca do tkanek.
Tętnice charakteryzują się znaczną grubością ścian, o wiele większą niż żyły. Ściany te zbudowane są z trzech warstw:
● przydanki (warstwa zewnętrzna) – warstwa łącznotkankowa, zbudowana głównie z włókien kolagenowych,
● błony pośredniej (warstwy środkowej) – zbudowana z mięśni gładkich, najgrubsza z warstw, gdyż zawiera włókna mięśniowe, które podczas skurczu mogą zmieniać średnicę naczynia,
● błony wewnętrznej (warstwy wewnętrznej) – utworzona z tkanki łącznej, pokryta śródbłonkiem.
W tętnicach płynie krew pod znacznie większym ciśnieniem, niż w żyłach, dlatego ściany tętnic są grubsze i elastyczniejsze. Dzięki elementom sprężystym i mięśniowym tętnice utrzymują swe ściany w stanie napięcia, mogą się aktywnie kurczyć i rozkurczać zapewniając jednolity przepływ krwi. Dużą kurczliwością odznaczają się zwłaszcza małe tętnice, zwane tętniczkami, przechodzące w naczynia włosowate. Zwężanie się i rozszerzanie tętniczek wskutek skurczu włókien mięśniowych decyduje w dużej mierze o ukrwieniu narządów. Tętnice pulsują w rytmie skurczów serca (tętno).
Żyły
Żyły odprowadzają krew z tkanek do serca.
Żyły charakteryzują się dość cienkimi ścianami i słabą kurczliwością. Ich ściany składają się z trzech warstw:
● przydanki (warstwa zewnętrzna) – błona zewnętrzna elastyczna, zbudowana z włókien tkanki łącznej,
● błony pośredniej (warstwy środkowej) – zbudowanej z włókien elastycznych i pewnej liczbie włókien mięśniowych,
● błony wewnętrznej (warstwy wewnętrznej) – utworzona z tkanki łącznej, zbudowna z nabłonka o typie pokrywowym.
Wewnątrz żył, w przeciwieństwie do tętnic, występują zastawki żylne (kieszonkowe fałdy błony wewnętrznej żyły), które pozwalają na przepływ krwi tylko w jednym kierunku – do serca, uniemożliwiające jej cofanie się. Szczególnie licznie występują w żyłach kończyn.
Naczynia włosowate (zwane kapilarami)
Naczynia włosowate są to cienkościenne przewody rozmieszczone w tkankach i łączące zwykle tętnice z żyłami. Ich ściana złożona złożona jest z jednej warstwy komórek tzw. śródbłonka. Odznaczającą się on wysoką przepuszczalnością. Między krwią i komórkami zachodzi wymiana gazów oddechowych, substancji odżywczych i różnorodnych produktów przemiany materii.
Inne rodzaje układu naczyń w organizmie oprócz typowego tętnica – naczynia włosowate - żyła (wymiana gazowa) to:
● Układ wrotny: naczynia włosowate jelit – żyła wrotna – naczynia włosowate wątroby. Elementy strawione zabierane są do wątroby, a tam przekształcane na związki potrzebne organizmowi.
● Układ dziwny: tętnica odprowadzająca, szeroka – naczynia włosowate typu dziwnego – tętnica odprowadzająca, wąska. Filtracji, oczyszczaniu krwi w mózgu i nerkach, przez co następuje silne ukrwienie niektórych narządów np. nerek, przysadki mózgowej). Za pośrednictwem tego układu odbywa się sprawna wymiana substancji między organem a płynami ciała.
SERCE
Serce mięśniowy narząd, którego praca warunkuje krążenie krwi. Umieszczony jest w worku osierdziowym, który składa się z dwóch warstw:
- warstwy zewnętrznej, włóknistej, przylegających do sąsiednich narządów,
- warstwy wewnętrznej, trzewnej pokrywającej serce.
U człowieka serce jest podzielone na 2 przedsionki oraz 2 komory, przy czym prawy przedsionek i prawa komora prowadzą tylko krew żylną - nieutlenowana i są całkowicie oddzielone ciągłą przegrodą od przedsionka lewego i komory lewej, prowadzących wyłącznie krew tętniczą - utlenowana. Między przedsionkiem i komorą każdej strony znajduje się ujście przedsionkowo-komorowe, okresowo zamykane przez zastawkę przedsionkowo-komorową (prawą trójpłatową, zw. trójdzielną, lewą dwupłatową, zw. dwudzielną). Do przedsionka prawego uchodzą żyły główne, do lewego — płucne; z lewej komory odchodzi tętnica główna, czyli aorta, rozpoczynająca krwiobieg wielki, z prawej komory — pień tętnic płucnych, rozpoczynający krwiobieg mały, płucny. W ich ujściu występują trójpłatowe zastawki półksiężycowate.
Mięsień sercowy jest zbudowany ze swoistej tkanki mięśniowej, poprzecznie prążkowanej, której włókna tworzą sieci, połączone tkanką łączną w zwartą masę. Zawiera ponadto warunkujący automatyzm pracy serca, tzw. układ bodźco-przewodzący (przedsionkowo-komorowy), zbudowany z tkanki mięśniowej o cechach embrionalnych, w którym powstają i są przewodzone bodźce do pracy serca. Mięsień sercowy pokrywa surowicza błona — nasierdzie (część osierdzia), od wewnątrz wyścieła wsierdzie (błona pokryta śródbłonkiem. Wyściela komory i przedsionki serca oraz pokrywa zastawki). W związku z intensywną pracą miesień sercowy jest bogato unaczyniony, zaopatrywany w krew przez tętnice wieńcowe (wieńcowe naczynia).
Praca serca polega na rytmicznych naprzemiennych skurczach (systole) i rozkurczach (diastole) mięśnia sercowego przetłaczających krew do krwiobiegu małego i krwiobiegu wielkiego. Pracę serca reguluje autonomiczny układ nerwowy, ma również na nią wpływ kora mózgowa i ośrodki podkorowe. U ujścia żyły głównej do prawego przedsionka znajduje się węzeł zatokowo – przedsionkowy – główny rozrusznik serca, inicjujący jego akcję. Na granicy przedsionków i komór leży drugi węzeł przedsionkowo – komorowy, od którego odchodzi pęczek włókien (pęczek Hissa) rozwidlający się na dwa włókna Purkiniego.
Serce działa na zasadzie pompy tłoczącej. Cykl jego pracy składa się z 3 faz:
I. faza skurczu przedsionków (przy rozkurczonych komorach)
II. faza skurczu komór (przy rozkurczonych komorach)
III. faza rozkurczu przedsionków i komór (czyli faza spoczynku pauza)
Chociaż serce ma swój automatyzm, pozostaje pod kontrolą układu nerwowego (autonomicznego) i hormonalnego, stale dostosowując swoją pracę do potrzeb organizmu.