Budowa i funkcje układu krwionośnego u człowieka i jego ewolucyjny rozwój u zwierząt.

Układ krążenia nazywany również sercowo-naczyniowym składa się z dwóch części tj. układu krwionośnego i układu limfatycznego. Układ krwionośny u człowieka jest zamknięty. Oznacza to , że krew nie wlewa się do jam ciała , ale krąży w systemie naczyń krwionośnych , zwanych żyłami i tętnicami. Tętnice wyprowadzają krew z serca , żyły zaś odprowadzają krew od serca. Naczynia włosowate są łącznikiem między tętnicami a żyłami , pośredniczą w wymianie gazów i składników odżywczych oraz produktów przemiany komórkowej między krwią a komórkami ciała.
Tętnice , dzięki obecności grubej warstwy mięśniowej i sprężystej tkanki łącznej , mają ściany napięte i wytrzymałe na duże ciśnienie krwi. Mogą aktywnie kurczyć się i rozszerzać zapewniając ciągły , jednolity
przepływ krwi.
Żyły mają cienkie i wiotkie ściany , gdyż zawierają mniej tkanki mięśniowej i znacznie mniej sprężystej.
Nie są poddawane dużemu ciśnieniu krwi , jednak muszą być rozciągliwe , gdyż przejmują znaczne jej ilości. W żyłach są zastawki uniemożliwiające cofanie się krwi.
Centralną częścią układu krwionośnego człowieka jest serce , leżące w jamie piersiowej między płucami.
Serce człowieka zbudowane jest z tkanki mięśniowej sercowej. Składa się z dwóch przedsionków i dwóch komór. Między przedsionkami i komorami znajdują się przegrody dzielące serce na część prawą (żylną)
i lewą (tętniczą). Z prawej komory krew wypływa tętnicą płucną , po czym powraca natleniona
(z płuc) do lewego przedsionka żyłą płucną. Z lewego przedsionka płynie do lewej komory ,
skąd wypływa aortą i zostaje rozprowadzona po całym organizmie. Serce działa na zasadzie pompy
tłoczącej. Cykl jego pracy składa się z trzech faz: I-skurcz przedsionków (przy rozkurczonych komorach) , II-skurcz komór (przy rozkurczonych przedsionkach) , III-pauza (faza rozkurczu przedsionków i komór). Serce pracuje z określoną częstotliwością (układ bodźcowo-przewodzącym) - u człowieka 70-75 razy na minutę. Ilość krwi wypychanej podczas skurczu serca nosi nazwę pojemności wyrzutowej. Chociaż serce ma swój automatyzm , pozostaje pod kontrolą układu nerwowego i hormonalnego.
Krew jest specyficznym rodzajem tkanki łącznej. Jest to płyn ustrojowy składający się
z elementów morfotycznych , tj. krwinek , i płynnego środowiska międzykomórkowego - osocza.
W skład krwi człowieka wchodzi 55% osocza i 45% krwinek , a wśród nich:
a) erytrocyty - krwinki czerwone przenoszące tlen i dwutlenek węgla , warunkujące grupę krwi
i utrzymujące pH krwi (wraz z osoczem).
b) leukocyty - krwinki białe uczestniczące w procesach odpornościowych organizmu.
c) trombocyty - płytki krwi odpowiedzialne za proces krzepnięcia krwi dzięki wytwarzanej
protrombinie.
Osocze jest substancją międzykomórkową krwi zawierającą około 90% wody i około 10%
związków organicznych i nieorganicznych. Rolą osocza jest:
? uczestniczenie w procesach odpornościowych organizmu
? udział w procesie krzepnięcia krwi
? utrzymywanie stałego pH krwi
? utrzymywanie stałego ciśnienia osmotycznego
? uczestniczenie w transporcie dwutlenku węgla
Limfa (chłonka) powstaje z krwi w wyniku jej przesączania przez naczynia włosowate do otoczenia i stąd przepływa do naczyń włosowatych chłonnych oraz dalej do większych naczyń chłonnych (limfatycznych). Dzięki krążeniu chłonki składniki odżywcze docierają tam , gdzie nie dochodzą naczynia krwionośne. Małe naczynia limfatyczne łączą się w większe naczynia biegnące
W kierunku klatki piersiowej. Przechodzą one w węzły limfatyczne (chłonne) , skąd do limfy przechodzą limfocyty. Naczynia chłonne łączą się w jeden przewód , którym limfa doprowadzana jest do układu żylnego w pobliżu serca. Chłonka pośredniczy więc w wymianie składników między krwią a tkankami , uczestniczy w mechanizmach obronnych organizmu oraz bierze udział w procesach wchłaniania substancji pokarmowych.
Układ krążenia u bezkręgowców po raz pierwszy pojawia się dopiero u wstężnic. Jest to układ zamknięty zbudowany z dwóch naczyń zlokalizowanych po bokach ciała , łączących się z przodu i z tyłu rozszerzeniami. Krew jest bezbarwna , tylko u nielicznych gatunków występuje barwnik oddechowy - zlokalizowany w krwinkach , które są owalne i jądrzaste. U większości wstężnic naczynia główne mogą się kurczyć. Przepływ kwi przebiega od tyłu ku przodowi ciała.
Lepiej wykształcony system krwionośny składający się z zamkniętych naczyń krwionośnych występuje u pierścienic. Pierścienice mają dwa główne naczynia , biegnące po stronie grzbietowej
i brzusznej oraz w każdym segmencie posiadają poprzeczne (okrężne) naczynia segmentalne.
W naczyniu grzbietowym krew płynie do przodu , w naczyniu brzusznym ku tyłowi ciała. Występuje u nich także sieć naczyń krwionośnych w pokryciu ciała (odbiór tlenu ze środowiska) ,
a także naczynia włosowate. Brak serca , jego funkcję pełnią pulsujące naczynia 7-11 elementu.
Ciałka krwi bezbarwne. Rozwój ciałek krwi , zachodzi w głównych naczyniach krwionośnych.
Stawonogi utraciły zamknięty krwiobieg. Ich system krążenia jest systemem otwartym. Krew wylewa się z serca (naczynia grzbietowego) do jamy ciała (hemocelu) , a z niej do sieci naczyń.
Krew łączy się z limfą w jeden płyn ustroju - hemolimfę. Naczynia doprowadzające krew do serca nie łączą się z nim , lecz otwierają do worka okołosercowego. W momencie rozkurczu serce , przez otwory w swoich ścianach , nabiera krwi z worka , a w czasie skurczu wypychana jest do naczyń , skąd wlewa się do jamy ciała i stamtąd naczyniami znów kierowana jest do worka okołosercowego.
Serce jednokomorowe , położone na grzbiecie - raki ; wielokomorowe z zastawkami pomiędzy komorami - owady i pajęczaki. U owadów serce jest położone w odwłoku, a z przodu znajduje się aorta. U form dużych występują serca dodatkowe , zlokalizowane w odnóżach , a czasem także u podstawy skrzydeł. Ich serce składa się z szeregu komór mających zdolność rytmicznego
kurczenia się. Przepływ krwi następuje od tyłu ku przodowi. Krew z aort wypływa do jamy ciała
i zasysana jest z niej przez otwory znajdujące się w komorach serca podczas rozkurczu.
U stawonogów po raz pierwszy rozwijają się białe ciałka krwi - leukocyty.
Mięczaki tak jak stawonogi posiadają układ krwionośny otwarty. Krew wlewa się do pierwotnej jamy ciała (nie do hemocelu - jak u stawonogów).Wtórna jama ciała jest wyłączona z obiegu krwi.
Serce umieszczone jest po stronie grzbietowej worka trzewiowego , składz się z komory
i przedsionków (1-4 w zależności od grupy systematycznej) , zawiera zastawki
przedsionkowo-komorowe.
Układ krwionośny wszystkich kręgowców jest zamknięty. Składa się z serca , żył , tętnic i sieci
Naczyń włosowatych. Etapy ewolucji układu krążenia u kręgowców najlepiej prześledzić na przykładzie serca , które podlegało istotnym przemianom.
U ryb i krągłoustych serce jest dwudziałowe , tzn. zbudowane z jednej komory (za nią jest stożek tętniczy i tętnice skrzelowe) i jednego przedsionka (poprzedzony zatoką żylną). Krew tętnicami skrzelowymi doprowadzana jest do skrzeli , gdzie się natlenia i odpływa tętnicami skrzelowymi odprowadzającymi do aorty i następnie do tętnic doprowadzających krew do poszczególnych narządów.
U płazów serce jest trójdziałowe , czyli zbudowane jest z jednej komory , w której miesza się krew natleniona i odtleniona , oraz dwóch przedsionków: prawego i lewego. Ponad to możemy wyróżnić uchodzącą do prawego przedsionka zatokę żylną znajdującą się przed przedsionkami i stożek tętniczy. Za komorą od stożka tętniczego odchodzi pień tętniczy rozdzielający się na trzy aorty. Jedna tworzy tętnice płucne , druga tętnice głowowe , trzecia doprowadza krew do poszczególnych narządów wewnętrznych.
U gadów serce również jest trójdziałowe z tą różnicą , że w komorze i stożku pojawia się przegroda , jednak w komorze jest ona częściowa. Dzięki temu krew w komorze nie miesza się całkowicie. Zachodzi również znaczna redukcja stożka tętniczego i zatoki żylnej. Wyjątkiem wśród gadów jest krokodyl , którego serce jest czterodziałowe.
U ptaków i ssaków serce jest czterodziałowe tzn. podzielone na cztery części: dwa przedsionki - lewy i prawy oraz dwie komory - prawą i lewą. W prawej komorze i przedsionku płynie krew odtleniona , natomiast w lewej komorze i przedsionku - natleniona.
Komplikowanie się budowy serca warunkuje istotny proces stałocieplności. W sercu
4-dziłowym ssaków i ptaków nie dochodzi do mieszania się krwi , a to uwarunkowało osiągnięcie stałej ciepłoty. Pozostałe kręgowce , jak ryby , płazy i gady to zwierzęta zmiennocieplne.
Mówiąc o teorii ewolucji układu krwionośnego nie można myśleć tylko o sercu. Ewolucyjnie cały układ krwionośny podlegał różnym zmianom Najsilniej zaznaczyła się ona między rybami a pozostałymi kręgowcami. Układ ryb zbudowany jest z jednego obiegu , natomiast począwszy od płazów przez gady i ptaki do ssaków istnieją dwa krwiobiegi , a raczej dwie części jednego: mały
(zwany płucnym) i duży.
Krwiobieg mały (serce - płuca - serce) = komora prawa - tętnica płucna - płuca (naczynia włosowate) - żyła płucna - przedsionek lewy.
Krwiobieg duży (serce - ciało - serce) =komora lewa - tętnica główna (aorta) - tętnice - ciało (naczynia włosowate) - żyły - żyła główna - przedsionek prawy.
Pojawienie się dwóch krwiobiegów miało związek z opanowaniem środowiska lądowego
składa się z dwóch części tj. układu krwionośnego i układu limfatycznego. Układ krwionośny u człowieka jest zamknięty. Oznacza to , że krew nie wlewa się do jam ciała , ale krąży w systemie naczyń krwionośnych , zwanych żyłami i tętnicami. Tętnice wyprowadzają krew z serca , żyły zaś odprowadzają krew od serca. Naczynia włosowate są łącznikiem między tętnicami a żyłami , pośredniczą w wymianie gazów i składników odżywczych oraz produktów przemiany komórkowej między krwią a komórkami ciała.
Tętnice , dzięki obecności grubej warstwy mięśniowej i sprężystej tkanki łącznej , mają ściany napięte i wytrzymałe na duże ciśnienie krwi. Mogą aktywnie kurczyć się i rozszerzać zapewniając ciągły , jednolity
przepływ krwi.
Żyły mają cienkie i wiotkie ściany , gdyż zawierają mniej tkanki mięśniowej i znacznie mniej sprężystej.
Nie są poddawane dużemu ciśnieniu krwi , jednak muszą być rozciągliwe , gdyż przejmują znaczne jej ilości. W żyłach są zastawki uniemożliwiające cofanie się krwi.
Centralną częścią układu krwionośnego człowieka jest serce , leżące w jamie piersiowej między płucami.
Serce człowieka zbudowane jest z tkanki mięśniowej sercowej. Składa się z dwóch przedsionków i dwóch komór. Między przedsionkami i komorami znajdują się przegrody dzielące serce na część prawą (żylną)
i lewą (tętniczą). Z prawej komory krew wypływa tętnicą płucną , po czym powraca natleniona
(z płuc) do lewego przedsionka żyłą płucną. Z lewego przedsionka płynie do lewej komory ,
skąd wypływa aortą i zostaje rozprowadzona po całym organizmie. Serce działa na zasadzie pompy
tłoczącej. Cykl jego pracy składa się z trzech faz: I-skurcz przedsionków (przy rozkurczonych komorach) , II-skurcz komór (przy rozkurczonych przedsionkach) , III-pauza (faza rozkurczu przedsionków i komór). Serce pracuje z określoną częstotliwością (układ bodźcowo-przewodzącym) - u człowieka 70-75 razy na minutę. Ilość krwi wypychanej podczas skurczu serca nosi nazwę pojemności wyrzutowej. Chociaż serce ma swój automatyzm , pozostaje pod kontrolą układu nerwowego i hormonalnego.
Krew jest specyficznym rodzajem tkanki łącznej. Jest to płyn ustrojowy składający się
z elementów morfotycznych , tj. krwinek , i płynnego środowiska międzykomórkowego - osocza.
W skład krwi człowieka wchodzi 55% osocza i 45% krwinek , a wśród nich:
a) erytrocyty - krwinki czerwone przenoszące tlen i dwutlenek węgla , warunkujące grupę krwi
i utrzymujące pH krwi (wraz z osoczem).
b) leukocyty - krwinki białe uczestniczące w procesach odpornościowych organizmu.
c) trombocyty - płytki krwi odpowiedzialne za proces krzepnięcia krwi dzięki wytwarzanej
protrombinie.
Osocze jest substancją międzykomórkową krwi zawierającą około 90% wody i około 10%
związków organicznych i nieorganicznych. Rolą osocza jest:
? uczestniczenie w procesach odpornościowych organizmu
? udział w procesie krzepnięcia krwi
? utrzymywanie stałego pH krwi
? utrzymywanie stałego ciśnienia osmotycznego
? uczestniczenie w transporcie dwutlenku węgla
Limfa (chłonka) powstaje z krwi w wyniku jej przesączania przez naczynia włosowate do otoczenia i stąd przepływa do naczyń włosowatych chłonnych oraz dalej do większych naczyń chłonnych (limfatycznych). Dzięki krążeniu chłonki składniki odżywcze docierają tam , gdzie nie dochodzą naczynia krwionośne. Małe naczynia limfatyczne łączą się w większe naczynia biegnące
W kierunku klatki piersiowej. Przechodzą one w węzły limfatyczne (chłonne) , skąd do limfy przechodzą limfocyty. Naczynia chłonne łączą się w jeden przewód , którym limfa doprowadzana jest do układu żylnego w pobliżu serca. Chłonka pośredniczy więc w wymianie składników między krwią a tkankami , uczestniczy w mechanizmach obronnych organizmu oraz bierze udział w procesach wchłaniania substancji pokarmowych.
Układ krążenia u bezkręgowców po raz pierwszy pojawia się dopiero u wstężnic. Jest to układ zamknięty zbudowany z dwóch naczyń zlokalizowanych po bokach ciała , łączących się z przodu i z tyłu rozszerzeniami. Krew jest bezbarwna , tylko u nielicznych gatunków występuje barwnik oddechowy - zlokalizowany w krwinkach , które są owalne i jądrzaste. U większości wstężnic naczynia główne mogą się kurczyć. Przepływ kwi przebiega od tyłu ku przodowi ciała.
Lepiej wykształcony system krwionośny składający się z zamkniętych naczyń krwionośnych występuje u pierścienic. Pierścienice mają dwa główne naczynia , biegnące po stronie grzbietowej
i brzusznej oraz w każdym segmencie posiadają poprzeczne (okrężne) naczynia segmentalne.
W naczyniu grzbietowym krew płynie do przodu , w naczyniu brzusznym ku tyłowi ciała. Występuje u nich także sieć naczyń krwionośnych w pokryciu ciała (odbiór tlenu ze środowiska) ,
a także naczynia włosowate. Brak serca , jego funkcję pełnią pulsujące naczynia 7-11 elementu.
Ciałka krwi bezbarwne. Rozwój ciałek krwi , zachodzi w głównych naczyniach krwionośnych.
Stawonogi utraciły zamknięty krwiobieg. Ich system krążenia jest systemem otwartym. Krew wylewa się z serca (naczynia grzbietowego) do jamy ciała (hemocelu) , a z niej do sieci naczyń.
Krew łączy się z limfą w jeden płyn ustroju - hemolimfę. Naczynia doprowadzające krew do serca nie łączą się z nim , lecz otwierają do worka okołosercowego. W momencie rozkurczu serce , przez otwory w swoich ścianach , nabiera krwi z worka , a w czasie skurczu wypychana jest do naczyń , skąd wlewa się do jamy ciała i stamtąd naczyniami znów kierowana jest do worka okołosercowego.
Serce jednokomorowe , położone na grzbiecie - raki ; wielokomorowe z zastawkami pomiędzy komorami - owady i pajęczaki. U owadów serce jest położone w odwłoku, a z przodu znajduje się aorta. U form dużych występują serca dodatkowe , zlokalizowane w odnóżach , a czasem także u podstawy skrzydeł. Ich serce składa się z szeregu komór mających zdolność rytmicznego
kurczenia się. Przepływ krwi następuje od tyłu ku przodowi. Krew z aort wypływa do jamy ciała
i zasysana jest z niej przez otwory znajdujące się w komorach serca podczas rozkurczu.
U stawonogów po raz pierwszy rozwijają się białe ciałka krwi - leukocyty.
Mięczaki tak jak stawonogi posiadają układ krwionośny otwarty. Krew wlewa się do pierwotnej jamy ciała (nie do hemocelu - jak u stawonogów).Wtórna jama ciała jest wyłączona z obiegu krwi.
Serce umieszczone jest po stronie grzbietowej worka trzewiowego , składz się z komory
i przedsionków (1-4 w zależności od grupy systematycznej) , zawiera zastawki
przedsionkowo-komorowe.
Układ krwionośny wszystkich kręgowców jest zamknięty. Składa się z serca , żył , tętnic i sieci
Naczyń włosowatych. Etapy ewolucji układu krążenia u kręgowców najlepiej prześledzić na przykładzie serca , które podlegało istotnym przemianom.
U ryb i krągłoustych serce jest dwudziałowe , tzn. zbudowane z jednej komory (za nią jest stożek tętniczy i tętnice skrzelowe) i jednego przedsionka (poprzedzony zatoką żylną). Krew tętnicami skrzelowymi doprowadzana jest do skrzeli , gdzie się natlenia i odpływa tętnicami skrzelowymi odprowadzającymi do aorty i następnie do tętnic doprowadzających krew do poszczególnych narządów.
U płazów serce jest trójdziałowe , czyli zbudowane jest z jednej komory , w której miesza się krew natleniona i odtleniona , oraz dwóch przedsionków: prawego i lewego. Ponad to możemy wyróżnić uchodzącą do prawego przedsionka zatokę żylną znajdującą się przed przedsionkami i stożek tętniczy. Za komorą od stożka tętniczego odchodzi pień tętniczy rozdzielający się na trzy aorty. Jedna tworzy tętnice płucne , druga tętnice głowowe , trzecia doprowadza krew do poszczególnych narządów wewnętrznych.
U gadów serce również jest trójdziałowe z tą różnicą , że w komorze i stożku pojawia się przegroda , jednak w komorze jest ona częściowa. Dzięki temu krew w komorze nie miesza się całkowicie. Zachodzi również znaczna redukcja stożka tętniczego i zatoki żylnej. Wyjątkiem wśród gadów jest krokodyl , którego serce jest czterodziałowe.
U ptaków i ssaków serce jest czterodziałowe tzn. podzielone na cztery części: dwa przedsionki - lewy i prawy oraz dwie komory - prawą i lewą. W prawej komorze i przedsionku płynie krew odtleniona , natomiast w lewej komorze i przedsionku - natleniona.
Komplikowanie się budowy serca warunkuje istotny proces stałocieplności. W sercu
4-dziłowym ssaków i ptaków nie dochodzi do mieszania się krwi , a to uwarunkowało osiągnięcie stałej ciepłoty. Pozostałe kręgowce , jak ryby , płazy i gady to zwierzęta zmiennocieplne.
Mówiąc o teorii ewolucji układu krwionośnego nie można myśleć tylko o sercu. Ewolucyjnie cały układ krwionośny podlegał różnym zmianom Najsilniej zaznaczyła się ona między rybami a pozostałymi kręgowcami. Układ ryb zbudowany jest z jednego obiegu , natomiast począwszy od płazów przez gady i ptaki do ssaków istnieją dwa krwiobiegi , a raczej dwie części jednego: mały
(zwany płucnym) i duży.
Krwiobieg mały (serce - płuca - serce) = komora prawa - tętnica płucna - płuca (naczynia włosowate) - żyła płucna - przedsionek lewy.
Krwiobieg duży (serce - ciało - serce) =komora lewa - tętnica główna (aorta) - tętnice - ciało (naczynia włosowate) - żyły - żyła główna - przedsionek prawy.
Pojawienie się dwóch krwiobiegów miało związek z opanowaniem środowiska lądowego

Układ krążenia nazywany również sercowo-naczyniowym składa się z dwóch części tj. układu krwionośnego i układu limfatycznego. Układ krwionośny u człowieka jest zamknięty. Oznacza to , że krew nie wlewa się do jam ciała , ale krąży w systemie naczyń krwionośnych , zwanych żyłami i tętnicami. Tętnice wyprowadzają krew z serca , żyły zaś odprowadzają krew od serca. Naczynia włosowate są łącznikiem między tętnicami a żyłami , pośredniczą w wymianie gazów i składników odżywczych oraz produktów przemiany komórkowej między krwią a komórkami ciała.
Tętnice , dzięki obecności grubej warstwy mięśniowej i sprężystej tkanki łącznej , mają ściany napięte i wytrzymałe na duże ciśnienie krwi. Mogą aktywnie kurczyć się i rozszerzać zapewniając ciągły , jednolity
przepływ krwi.
Żyły mają cienkie i wiotkie ściany , gdyż zawierają mniej tkanki mięśniowej i znacznie mniej sprężystej.
Nie są poddawane dużemu ciśnieniu krwi , jednak muszą być rozciągliwe , gdyż przejmują znaczne jej ilości. W żyłach są zastawki uniemożliwiające cofanie się krwi.
Centralną częścią układu krwionośnego człowieka jest serce , leżące w jamie piersiowej między płucami.
Serce człowieka zbudowane jest z tkanki mięśniowej sercowej. Składa się z dwóch przedsionków i dwóch komór. Między przedsionkami i komorami znajdują się przegrody dzielące serce na część prawą (żylną)
i lewą (tętniczą). Z prawej komory krew wypływa tętnicą płucną , po czym powraca natleniona
(z płuc) do lewego przedsionka żyłą płucną. Z lewego przedsionka płynie do lewej komory ,
skąd wypływa aortą i zostaje rozprowadzona po całym organizmie. Serce działa na zasadzie pompy
tłoczącej. Cykl jego pracy składa się z trzech faz: I-skurcz przedsionków (przy rozkurczonych komorach) , II-skurcz komór (przy rozkurczonych przedsionkach) , III-pauza (faza rozkurczu przedsionków i komór). Serce pracuje z określoną częstotliwością (układ bodźcowo-przewodzącym) - u człowieka 70-75 razy na minutę. Ilość krwi wypychanej podczas skurczu serca nosi nazwę pojemności wyrzutowej. Chociaż serce ma swój automatyzm , pozostaje pod kontrolą układu nerwowego i hormonalnego.
Krew jest specyficznym rodzajem tkanki łącznej. Jest to płyn ustrojowy składający się
z elementów morfotycznych , tj. krwinek , i płynnego środowiska międzykomórkowego - osocza.
W skład krwi człowieka wchodzi 55% osocza i 45% krwinek , a wśród nich:
a) erytrocyty - krwinki czerwone przenoszące tlen i dwutlenek węgla , warunkujące grupę krwi
i utrzymujące pH krwi (wraz z osoczem).
b) leukocyty - krwinki białe uczestniczące w procesach odpornościowych organizmu.
c) trombocyty - płytki krwi odpowiedzialne za proces krzepnięcia krwi dzięki wytwarzanej
protrombinie.
Osocze jest substancją międzykomórkową krwi zawierającą około 90% wody i około 10%
związków organicznych i nieorganicznych. Rolą osocza jest:
? uczestniczenie w procesach odpornościowych organizmu
? udział w procesie krzepnięcia krwi
? utrzymywanie stałego pH krwi
? utrzymywanie stałego ciśnienia osmotycznego
? uczestniczenie w transporcie dwutlenku węgla
Limfa (chłonka) powstaje z krwi w wyniku jej przesączania przez naczynia włosowate do otoczenia i stąd przepływa do naczyń włosowatych chłonnych oraz dalej do większych naczyń chłonnych (limfatycznych). Dzięki krążeniu chłonki składniki odżywcze docierają tam , gdzie nie dochodzą naczynia krwionośne. Małe naczynia limfatyczne łączą się w większe naczynia biegnące
W kierunku klatki piersiowej. Przechodzą one w węzły limfatyczne (chłonne) , skąd do limfy przechodzą limfocyty. Naczynia chłonne łączą się w jeden przewód , którym limfa doprowadzana jest do układu żylnego w pobliżu serca. Chłonka pośredniczy więc w wymianie składników między krwią a tkankami , uczestniczy w mechanizmach obronnych organizmu oraz bierze udział w procesach wchłaniania substancji pokarmowych.
Układ krążenia u bezkręgowców po raz pierwszy pojawia się dopiero u wstężnic. Jest to układ zamknięty zbudowany z dwóch naczyń zlokalizowanych po bokach ciała , łączących się z przodu i z tyłu rozszerzeniami. Krew jest bezbarwna , tylko u nielicznych gatunków występuje barwnik oddechowy - zlokalizowany w krwinkach , które są owalne i jądrzaste. U większości wstężnic naczynia główne mogą się kurczyć. Przepływ kwi przebiega od tyłu ku przodowi ciała.
Lepiej wykształcony system krwionośny składający się z zamkniętych naczyń krwionośnych występuje u pierścienic. Pierścienice mają dwa główne naczynia , biegnące po stronie grzbietowej
i brzusznej oraz w każdym segmencie posiadają poprzeczne (okrężne) naczynia segmentalne.
W naczyniu grzbietowym krew płynie do przodu , w naczyniu brzusznym ku tyłowi ciała. Występuje u nich także sieć naczyń krwionośnych w pokryciu ciała (odbiór tlenu ze środowiska) ,
a także naczynia włosowate. Brak serca , jego funkcję pełnią pulsujące naczynia 7-11 elementu.
Ciałka krwi bezbarwne. Rozwój ciałek krwi , zachodzi w głównych naczyniach krwionośnych.
Stawonogi utraciły zamknięty krwiobieg. Ich system krążenia jest systemem otwartym. Krew wylewa się z serca (naczynia grzbietowego) do jamy ciała (hemocelu) , a z niej do sieci naczyń.
Krew łączy się z limfą w jeden płyn ustroju - hemolimfę. Naczynia doprowadzające krew do serca nie łączą się z nim , lecz otwierają do worka okołosercowego. W momencie rozkurczu serce , przez otwory w swoich ścianach , nabiera krwi z worka , a w czasie skurczu wypychana jest do naczyń , skąd wlewa się do jamy ciała i stamtąd naczyniami znów kierowana jest do worka okołosercowego.
Serce jednokomorowe , położone na grzbiecie - raki ; wielokomorowe z zastawkami pomiędzy komorami - owady i pajęczaki. U owadów serce jest położone w odwłoku, a z przodu znajduje się aorta. U form dużych występują serca dodatkowe , zlokalizowane w odnóżach , a czasem także u podstawy skrzydeł. Ich serce składa się z szeregu komór mających zdolność rytmicznego
kurczenia się. Przepływ krwi następuje od tyłu ku przodowi. Krew z aort wypływa do jamy ciała
i zasysana jest z niej przez otwory znajdujące się w komorach serca podczas rozkurczu.
U stawonogów po raz pierwszy rozwijają się białe ciałka krwi - leukocyty.
Mięczaki tak jak stawonogi posiadają układ krwionośny otwarty. Krew wlewa się do pierwotnej jamy ciała (nie do hemocelu - jak u stawonogów).Wtórna jama ciała jest wyłączona z obiegu krwi.
Serce umieszczone jest po stronie grzbietowej worka trzewiowego , składz się z komory
i przedsionków (1-4 w zależności od grupy systematycznej) , zawiera zastawki
przedsionkowo-komorowe.
Układ krwionośny wszystkich kręgowców jest zamknięty. Składa się z serca , żył , tętnic i sieci
Naczyń włosowatych. Etapy ewolucji układu krążenia u kręgowców najlepiej prześledzić na przykładzie serca , które podlegało istotnym przemianom.
U ryb i krągłoustych serce jest dwudziałowe , tzn. zbudowane z jednej komory (za nią jest stożek tętniczy i tętnice skrzelowe) i jednego przedsionka (poprzedzony zatoką żylną). Krew tętnicami skrzelowymi doprowadzana jest do skrzeli , gdzie się natlenia i odpływa tętnicami skrzelowymi odprowadzającymi do aorty i następnie do tętnic doprowadzających krew do poszczególnych narządów.
U płazów serce jest trójdziałowe , czyli zbudowane jest z jednej komory , w której miesza się krew natleniona i odtleniona , oraz dwóch przedsionków: prawego i lewego. Ponad to możemy wyróżnić uchodzącą do prawego przedsionka zatokę żylną znajdującą się przed przedsionkami i stożek tętniczy. Za komorą od stożka tętniczego odchodzi pień tętniczy rozdzielający się na trzy aorty. Jedna tworzy tętnice płucne , druga tętnice głowowe , trzecia doprowadza krew do poszczególnych narządów wewnętrznych.
U gadów serce również jest trójdziałowe z tą różnicą , że w komorze i stożku pojawia się przegroda , jednak w komorze jest ona częściowa. Dzięki temu krew w komorze nie miesza się całkowicie. Zachodzi również znaczna redukcja stożka tętniczego i zatoki żylnej. Wyjątkiem wśród gadów jest krokodyl , którego serce jest czterodziałowe.
U ptaków i ssaków serce jest czterodziałowe tzn. podzielone na cztery części: dwa przedsionki - lewy i prawy oraz dwie komory - prawą i lewą. W prawej komorze i przedsionku płynie krew odtleniona , natomiast w lewej komorze i przedsionku - natleniona.
Komplikowanie się budowy serca warunkuje istotny proces stałocieplności. W sercu
4-dziłowym ssaków i ptaków nie dochodzi do mieszania się krwi , a to uwarunkowało osiągnięcie stałej ciepłoty. Pozostałe kręgowce , jak ryby , płazy i gady to zwierzęta zmiennocieplne.
Mówiąc o teorii ewolucji układu krwionośnego nie można myśleć tylko o sercu. Ewolucyjnie cały układ krwionośny podlegał różnym zmianom Najsilniej zaznaczyła się ona między rybami a pozostałymi kręgowcami. Układ ryb zbudowany jest z jednego obiegu , natomiast począwszy od płazów przez gady i ptaki do ssaków istnieją dwa krwiobiegi , a raczej dwie części jednego: mały
(zwany płucnym) i duży.
Krwiobieg mały (serce - płuca - serce) = komora prawa - tętnica płucna - płuca (naczynia włosowate) - żyła płucna - przedsionek lewy.
Krwiobieg duży (serce - ciało - serce) =komora lewa - tętnica główna (aorta) - tętnice - ciało (naczynia włosowate) - żyły - żyła główna - przedsionek prawy.
Pojawienie się dwóch krwiobiegów miało związek z opanowaniem środowiska lądowego


JAK POWSTAJE CHŁONKA ?
90 % objętości powstającego przesączu z naczyń włosowatych powraca do krążenia za pomocą naczyń żylnych, pozostałe 10 % naczyniami chłonnymi. Początkowe naczynia limfatyczne zbudowane są z jednej warstwy komórek oplecionych filamentami łączącymi się z włóknami elastycznymi. Gromadzenie się płynu w przestrzeni międzykomórkowej doprowadza do rozciągania włókien zakotwiczonych w komórkach śródbłonka początkowych naczyń chłonnych, powoduje to otwarcie okienek międzykomórkowych i płyn wnika do naczyń. Ciśnienie chłonki wewnątrz naczyń wzrasta powyżej wartości ciśnienia płynu śródmiąższowego co powoduje skurcz i zamknięcie zastawek. Woda z chłonki powraca do przestrzeni śródmiąższowej zgodnie z wektorem różnicy ciśnień. Stąd w początkowym odcinku naczyń limfatycznych chłonka staje się trzykrotnie bardziej zagęszczona niż płyn międzykomórkowy. W odcinkach proksymalnych układu limfatycznego chłonka zostaje ponownie zagęszczona na poziomie węzłów limfatycznych
OBRZĘK LIMFATYCZNY
Jak dotąd nie podano jednoznacznej definicji obrzęku limfatycznego uzgodnionej według konsensusu międzynarodowego. Najprościej określić go można jako nadmierne gromadzenie się w przestrzeni międzykomórkowej płynu śródmiąższowego bogatobiałkowego.
Utrudnienie odpływu chłonki doprowadza do:
? powstania przewlekłego procesu zapalnego charakteryzującego się proliferacją włókien łącznotkankowych i komórek
? lokalnego upośledzenie odporności spowodowanego upośledzeniem transportu komórek biorących udział w odpowiedzi immunologicznej : limfocytów T oraz komórek Langerhansa.
SKÓRA
Skóra jest barierą mechaniczną i chemiczną chroniącą organizm przed wpływem szkodliwych czynników. Kwaśne pH chroni przed infekcjami grzybiczymi, a integralność skóry jest barierą dla infekcji bakteryjnych. Kończyna objęta obrzękiem jest bardziej narażona na czynniki szkodliwe ze względu na spowodowane zastojem chłonki lokalne upośledzenie odporności. Dlatego nawet niewielkie uszkodzenie ciągłości skóry może stać się przyczyna infekcji, która spowodować może dalsze pogorszenie odpływu chłonki. Wszelkiego rodzaju zadrapania, ukąszenia przez insekty lub zwierzęta domowe, otarcia czy odparzenia powinny być odkażane i obserwowane czy nie szerzy się wokół nich proces zapalny.
Profilaktyka powinna obejmować:
? noszenie rękawic ochronnych do zajęć domowych takich jak zmywanie naczyń, sprzątanie czy praca w ogródku
? uważne wycinanie skórek w trakcie manicure czy pedicure ( a najlepiej zaniechanie tych czynności)
? codzienne nawilżanie skóry balsamami hypoalergicznymi
? noszenie wygodnego obuwia nie powodującego otarć
? depilację za pomocą kremów lub wosku, unikać należy maszynek do golenia i depilatorów mechanicznych
? w okresie letnim stosowanie repelentów
? ochronę skóry przed grzybicą ( zwłaszcza stóp w przestrzeniach międzypalcowych i głębokich fałdach skórnych )
W każdym przypadku zaczerwienienia, nadmiernego ucieplenia lub pojawienia się wysypki konieczne jest skonsultowanie się z lekarzem w poradni. Najprawdopodobniej są to objawy ostrego epizodu zapalnego (szczegółowe omówienie w dalszej części skryptu).
Uklad rozrodczy meski

Uklad rozrodczy meski sklada sie z narzadow rozrodczych wewnetrznych, do ktorych zalicza sie :
-jadra
-najadrza
-nasieniowody
-pecherzykinasienne
-przewodywytryskowe
-gruczolkrokowy
-gruczolyopuszkowo
-cewkoweoraz narządów zewnetrznych:
-pracia
-moszny

Jadra w liczbie dwoch sa okreslane mianem gruczolow plciowych meskich. Kazde otoczeone jest lacznotkankowa blona bialawa, ktora przy tylnym brzegu tworzy zgrubienie - srodjadrze. Od srodjadrza biegna promienisto lacznotkankowe przegrodki jadra dzielace miazsz gruczolu na placiki, w ktorych wystepuja kanaliki nasienne i tkanka laczna srodmiazszowa.
Komorki tej tkanki wydzielaja meskie hormony plciowe. Sciane kanalika nasieniowego tworzy kilka warstw komorek, wsrod ktorych znajduja sie komorki plciowe bedace w roznym stopniu dojrzalosci (od permatogoniow do plemnikow).
Pomiedzy komorkami plciowymi wystepuja komorki Sertoliego, ktore odzywiaja komorki bedace prekursorami plemnikow. Kanaliki nasienne w srodjadrzu tworza siec jadra, z ktorej odchodzi okolo 15 przewodzikow odprowadzajacych. W najadrzu przewodziki odprowadzajace uchodza poczatkowo do przewodu najadrza, a ten przechodzi w nasieniowod.

Jadra powstaja w jamie brzusznej. Dopiero miedzy 7 a 9 miesiacem ciazy zstepuja do moszny, ktora stanowi worek skorny bedacy uwypukleniem przedniej czesci jamy brzusznej.

Nasieniowody sa przewodami dlugosci okolo 50 cm. Pojedynczy nasieniowod biegnie od najadrza do polaczenie z przewodem wydalajacym pecherzyka nasiennego. Od tego miejsca bierze poczatek przewod wytryskowy, ktory przechodzi przez gruczol krokowy i uchodzi do cewki moczowej.

Pecherzyki nasienne stanowia gruczoly wydzielajace gesty plyn, ktorego skladniki pobudzaja ruchy plemnikow.

Gruczol krokowy - inaczej stercz, ma ksztalt i wielkosc zblizona do kasztana. Stercz jest pojedynczym gruczolem, ktorego metna bialawa wydzielina zawiera miedzy innymi bialko spermine nadajace charakterystyczny zapach nasieniu. W czasie wytrysku nasienia wydzielina gruczolu krokowego zostaje wycisnieta do cewki moczowej.

Gruczoly opuszkowo-cewkowe maja wielkosc ziaren grochu. Ich wydzielina ma charakter zasadowy, przez co zabezpiecza plemniki przed szkodliwym dzialaniem kwasnego odczynu charakterystycznego dla cewki moczo ej i pochwy. Dolacza ona podczas ejakulacji do wydzieliny pecherzykow nasiennych i gruczolu krokowego, tworzac wspolne tzw. osocze nasienia.

Pracie jest narzadem kopulacyjnym sluzacym jednoczesnie do wyprowadzania moczu z pecherza moczowego. Zbudowane jest z dwoch cial jamistych i jednego ciala gabczastego, w ktorym przebiega cewka moczowa. Gdy dochodzi do wzwodu pracia, ciala jamiste wypelniaja sie krwia tetnicza. W tym czasie odplyw krwi jest utrudniony, co powoduje zwiekszenie i usztywnienie pracia, a w konsekwencji umozliwia kopulacje.
Układ dokrewny

Układ dokrewny, drugi poza układem nerwowym układ regulujący i koordynujący czynności rozmaitych części ciała u zwierząt wyższych, ogół narządów i tkanek wytwarzających do krwi lub chłonki swoiste substancje chemiczne zwane hormonami, oddziaływujące specyficznie na pewne określone komórki. W obrębie układu dokrewnego można wyszczególnić wielokomórkowe gruczoły dokrewne, czyli takie które nie posiadają przewodów odprowadzających, a wytwarzane przez nie substancje (hormony) przenikają bezpośrednio do krwi lub limfy (chłonki): szyszynkę, podwzgórze, przysadkę mózgową, gruczoł tarczowy, gruczoły przytarczyczne, grasicę, gruczoły mleczne, trzustkę, nadnercza, gruczoły płciowe - gonady, oraz układy rozproszonych komórek gruczołowych tj. zespół komórek nerwowych wytwarzających neurohormony, komórki błony śluzowej żołądka oraz jelita cienkiego wytwarzające hormony tkankowe. Układ dokrewny i układ nerwowy ściśle współdziałają ze sobą i uzupełniają swoje czynności regulacyjne, przy czym reakcje układu nerwowego są szybkie, natomiast reakcje układu dokrewnego o wiele wolniejsze, dotyczące przeważnie procesów długotrwałych. Układ dokrewny reguluje przede wszystkim zmiany przystosowawcze związane z metabolizmem, wzrostem i rozmnażaniem, jego wydzieliny spełniają zasadniczą rolę w utrzymywaniu stałego stężenia glukozy, sodu, potasu, wapnia i wody we krwi i płynach poza komórkowych.
Pojęcie "hormony" jest ogólne i kryje różne typy hormonów:
?klasyczne, tzn. takie wydzielane do krwiobiegu i oddziaływujące na komórki ze specyficznymi dla nich receptorami;
?tkankowe, tzn. takie, które wydzielane są do przestrzeni pozakomórkowej i działają na komórki sąsiednie bądź na komórkę "matczyną" (tę samą, która wydzieliła hormony);
?neurohormony: do nich zalicza się hormony syntetyzowane przez podwzgórze; neuroprzekaźniki i neuropeptydy: wytwarzane w ośrodkach ponadpodwzgórzowych, tworzą układ wewnątrzwydzielniczy mózgu i wpływają na podwzgórze i przysadkę.
Obecność gruczołów wydzielania wewnętrznego i hormonów to nie wszystko. Po to by mogły one wywierać wpływ na inne komórki, narządy, organy konieczne jest istnienie receptorów (białek z którymi hormon się wiąże). Dlatego pewne zaburzenia endokrynologiczne związane są z nieprawidłową funkcją samego gruczołu dokrewnego (wydzielania wewnętrznego), inne wynikają z nieprawidłowej budowy samego hormonu bądź błędu na poziomie receptorowym.

Regulacja hormonalna procesów życiowych człowieka na wybranych przykładach.

Organizmy wielokomórkowe dysponują systemami regulacji i koordynacji procesów komórkowych, co umożliwia ścisłą współpracę wielkich zespołów komórek i funkcjonowanie organizmu jako całości. Aby regulacja mogła zachodzić, konieczne jest komunikowanie się komórek między sobą. Komórki wymieniają więc między sobą sygnały różnej natury, głównie chemiczne i elektryczne.

Wiele procesów indukowanych hormonalnie zależy od warunków środowiska zewnętrznego (temperatury, pory roku, dnia), wydzielanie hormonów musi być więc regulowane w ten sposób, by warunkowało adaptację organizmu do otoczenia. Musi być ono także modyfikowane w zależności od środowiska wewnętrznego, bo hormony wpływają np. na utrzymanie fizjologicznego poziomu glukozy, jonów, wody w płynach ustrojowych - co zapewnia stałość środowiska wewnętrznego organizmu, a więc jego homeostazę.

Wyróżniamy trzy podstawowe mechanizmy decydujące o poziomie sekrecji hormonów w organizmie człowieka:

Mechanizm sprzężenia zwrotnego.

Układ dokrewny ma hierarchiczną strukturę. W funkcjonowaniu układu dokrewnego szczególną pozycję zajmuje przedni płat przysadki mózgowej, który produkuje i wydziela hormony działające bezpośrednio na tkanki, jak hormon wzrostu (GH=STH), prolaktyna (PRL), hormon lipotropowy (LPH) oraz hormony tropowe oddziałujące na komórki docelowe za pośrednictwem innych gruczołów dokrewnych, zwanych podległymi = /obwodowymi/. Ze względu na wydzielanie hormonów tropowych przysadkę nazywa się gruczołem nadrzędnym w stosunku do takich gruczołów obwodowych jak tarczyca, kora nadnerczy, gonady. Do hormonów tropowych zalicza się: tyreotropinę (TSH), adrenokortykotropinę (ACTH), folitropinę (FSH) i lutropinę (LH).
Właściwy hormon tropowy pobudza funkcję wydzielniczą odpowiedniego gruczołu podległego. Wzrost stężenia we krwi hormonu wydzielanego z gruczołu podległego z jednej strony wywołuje reakcję komórek docelowych wyposażonych w charakterystyczny dla niego receptor, a z drugiej - hamuje wydzielanie przez przedni płat przysadki mózgowej hormonu tropowego, który wcześniej pobudził działalność wydzielniczą gruczołu podległego. Wzajemna zależność gruczołu nadrzędnego, wydzielającego hormony tropowe, i gruczołów podległych, wydzielających hormony docelowe, nazywa się sprzężeniem zwrotnym, przy czym związek przysadki z gruczołem podległym określa się mianem mechanizmu sprzężenia dodatniego, ponieważ przysadka wydziela hormon tropowy, który pobudza do wydzielania gruczoł podległy, a związek gruczołu podległego z przysadką- mechanizmu sprzężenia ujemnego, ponieważ gruczoł podległy wydziela hormon wpływający hamująco na wydzielanie przez przysadkę określonego hormonu tropowego. Mechanizm działania hormonów oparty na zasadzie sprzężenia zwrotnego ujemnego oznacza, że efekt reakcji oddziałuje ograniczająco na wywołującą go przyczynę.
Przykładem gruczołu dokrewnego, którego funkcje endokrynne pozostają pod bezpośrednią kontrolą układu podwzgórzowo- przysadkowego, jest np. tarczyca. Komórki nabłonka pęcherzyków tarczycy wychwytują z krwi jod nieorganiczny i aminokwas tyrozynę. Dochodzi do jodowania tyrozyny, powstają hormony : trójjodotyronina ( T3) i czterojodotyronina (T4), czyli tyroksyna. Hormony te:
*są niezbędne do prawidłowego wzrostu, dojrzewania i różnicowania komórek ośrodkowego układu nerwowego *ich działanie wzmaga podstawową przemianę materii, w tym przyspiesza utlenianie biologiczne
*pobudzają one również syntezę białek komórkowych, w tym enzymatycznych, ale w stanach nadczynności tarczycy powodują rozpad białek i prowadzą do ujemnego bilansu azotu w organizmie
*przyczyniają się do zmniejszenia poziomu cholesterolu we krwi dzięki wychwytywaniu go z krwi i przyspieszaniu rozpadu w wątrobie
*przyspieszają wydalanie z organizmu wody i soli mineralnych.


Hormony
Funkcjami organizmu niezależnymi od naszej woli sterują dwa ściśle współpracujące ze sobą układy: nerwowy i hormonalny.
Układ nerwowy (szczególnie wegetatywny układ nerwowy) wysyła krótkie impulsy elektryczne, trwające tysięczną część sekundy, które wywołują błyskawiczną reakcję. Sygnały te przekazywane są przez komórki nerwowe z prędkością 200 m/s. Układ hormonalny wysyła większość sygnałów powoli, za pomocą hormonów. Wywołują one długotrwałe efekty. Słowo hormon pochodzi od greckiego hormao, tzn. uruchamiam, napędzam. Hormony wywołują określone reakcje, pobudzają narządy do określonych czynności. Dlatego nazywa je się także posłańcami. Istnieje przypuszczenie, że nazwa grecka wywodzi się od posłańca bogów, Hermesa. Hormony regulują szybkość reakcji enzymatycznych oraz koordynują funkcjonowanie organizmu. Układ hormonalny jest zespołem gruczołów dokrewnych, które wydzielają hormony bezpośrednio do krwi. Do gruczołów tych zaliczamy przysadkę mózgową, tarczycę, grasicę, nadnercza, trzustkę, jajniki lub jądra i wiele innych. Ich zadaniem jest kontrola wewnętrznego środowiska ? nie tylko pojedynczych komórek czy narządów, ale również całego organizmu. Ich ośrodkiem zawiadowczym jest podwzgórze, które działa za pośrednictwem umieszczonego pod nim gruczołu wielkości ziarnka grochu ? przysadki mózgowej. Na podstawie poleceń otrzymanych z podwzgórza, przysadka mózgowa zarządza działaniem innych gruczołów. Stężenie biologicznie czynne hormonu jest zwykle bardzo niewielkie, rzędu 10-8 mola/l.Hormony wywierają swój efekt dopiero po połączeniu z białkiem zwanym receptorem. Receptor jest swoisty dla danego hormonu co oznacza, że określony hormon oddziałuje tylko na komórki zawierające odpowiedni receptor. Budowa chemiczna receptorów jest bardzo różnorodna, ale zawsze są to substancje białkowe. Rozróżniamy 3 rodzaje receptorów: błonowe, cytozolowe, jądrowe. Niektóre komórki posiadają receptory jednego lub kilku hormonów. Receptory działają jak zamki w drzwiach. Dostać się do ich wnętrza mogą tylko te hormony, które mają do nich właściwe klucze. Łącząc się z daną komórką, hormon powoduje zmiany takich jej funkcji, jak produkcja białka, przechowywanie i wydzielanie glukozy czy produkcja innych hormonów. Hormony rozpuszczalne w tłuszczach (lipofilne) takie jak steroidy nadnerczowe, steroidy płciowe, hormony tarczycy (trójjodotyronina), aktywna postać witamin D (kalcitrol, oraz witamina A1 (kwas retinowy) łatwo przechodzą do wnętrza komórki i tam łączą się ze swoistym receptorem. Wszystkie te hormony wpływają na transkrypcje genu, a więc powodują syntezę nowego białka. Hormony płciowe i trójjodotyronina łączą się z receptorem w jądrze komórkowym, pozostałe w cytozolu (płynna część cytoplazmy), a następnie są transportowane do wnętrza jądra. Receptory steroidowe, hormonów tarczycy i witaminy D należą do rodziny receptorów wiążących się z jądrowym DNA. Z chemicznego punktu widzenia hormony należą do dwóch głównych grup, peptydów i steroidów. Ich synteza w gruczołach dokrewnych polega zazwyczaj na utworzeniu cząsteczek nieaktywnego fizjologicznie pro-hormonu, który w razie potrzeby jest przekształcany w aktywny hormon. Prawie cały zapas hormonu jest przechowywany w syntezujących go komórkach, w otoczonych błoną pęcherzykach wytworzonych przez liczne aparaty Golgiego. Ich wydzielanie jest na ogół powodowane przez działanie innego hormonu lub impuls nerwowy. Stężenie wielu hormonów we krwi zmienia się cyklicznie w cyklach dziennych, miesięcznych i innych, odznaczających się znaczną regularnością. We krwi niemal wszystkie hormony są przenoszone w formie kompleksów z białkami osocza, których funkcją jest ochrona cząsteczek hormonu przed rozłożeniem, nim dotrą one do celu. Ze względu na równowagę między wolnym hormonem a jego postacią związaną, kompleks z białkiem jest również formą rezerwy tej substancji. Gdy zmniejsza się udział wolnego hormonu, zwiększa się jego dysocjacja z nośników białkowych i pomaga w utrzymaniu stałego stężenia.
Czasami można mieć pewnego rodzaju świadomość, że adrenalina, najszybciej działający hormon, przygotowuje ciało do walki lub ucieczki. Serce zaczyna szybciej bić, oddech pogłębia się, zwiększa się wydzielanie potu, by ochłodzić organizm, źrenice rozszerzają się, by wyostrzyć wzrok, a twarz blednie w wyniku skurczenia się naczyń krwionośnych. Układ hormonalny jest ściśle powiązany z układem nerwowym i odpornościowym. Odgraniczenie poszczególnych systemów lub zaszeregowanie niektórych substancji czynnych do jednego z tych układów jest trudne ze względu na powiązania anatomiczne i czynnościowe. Ta sama substancja czynna może spełniać rolę hormonu, neuroprzekaźnika lub może wykazywać odmienną aktywność zależnie od miejsca swego działania. Wyodrębniono już ponad 500 substancji czynnych, które zapewniają regulowanie procesów metabolicznych, a prawie każda z tych substancji spełnia różne role w zależności od jej lokalizacji, rozprzestrzenienia i receptorów. Prawidłowy rozwój istot żywych nie jest uzależniony od tego czy innego hormonu, lecz od pracy i obecności ich wszystkich, i to w odpowiednich stosunkach. Życie wymaga zharmonizowanego działania wszystkich składających się na nie elementów.
Funkcja układu hormonalnego i hormonów

Układ hormonalny kontroluje ogólny metabolizm w ciągu całego życia: - koordynuje nieustannie przebiegi procesów biochemicznych
- utrzymuje określone środowisko wewnętrzne (główne hormony
przysadki, rdzenia i kory nadnerczy, tarczycy i trzustki)
- reguluje gospodarkę wodną i ciśnienie osmotyczne ( hormony kory
nadnerczy, tylnego płata przysadki)
- reguluje procesy trawienia ( hormony tkankowe przewodu
pokarmowego.
Układowi hormonalnemu podlegają poszczególne etapy rozwoju organizmu:
- reguluje procesy wzrostu (somatotropina, h. tarczycy, nadnerczy i tarczycy pobudzają wzrost, h. gruczołów płodowych hamują go)
- różnicowania się narządów ( tyroksyna powoduje metamorfozę płazów, h. wylinki ? linienie owadów i skorupiaków)
- kontroluje procesy związane z fukcjami rozrodczymi organizmu
(h. gonadotropowe ? rozwój i funkcjonowanie gruczołów płciowych, h. płciowe ? rozwój drugorzędnych i trzeciorzędnych cech płciowych, zachowanie się seksualne, np. toki ptaków, h. laktogenne ? wytwarzanie mleka, wydzieliny wola u gołębi, instynkt macierzyński).
Hormony odgrywają również rolę w przewodzeniu bodźców nerwowych (neurohormony).
Gruczoły dokrewne człowieka

ŻOŁĄDEK I DWUNASTNICA

Śluzówka żołądka i dwunastnica zawiera komórki, które wytwarzają hormony. Hormony te stymulują szereg procesów trawiennych.
Gastryna, wydzielana do krwiobiegu przez komórki żołądka, pobudza żołądkowe gruczoły egzokrynowe do produkcji kwasu solnego.
Sekretyna i pankreozymina wytwarzane w komórkach śluzówki dwunastnicy, z chwilą dotarcia do trzustki z prądem krwi pobudzają ją do sekrecji różnych składników soku trawiennego. Ponadto sekretyna pobudza wątrobę do wytwarzania żółci.
Jeszcze jednym hormonem dwunastnicy jest cholecystokinina (CCK), która stymuluje ściany pęcherza moczowego do skurczu, co powoduje przepływ zgromadzonej żółci do dwunastnicy.

NADNERCZA

Gruczoły nadnercze położone są w sąsiedztwie nerek. U człowieka małe, żółtawe ciało na górnym biegunie każdej nerki składa się z 2 części, różnych pod względem budowy, pochodzenia i funkcji:
- zewnętrzna, kora nadnerczy
- wewnętrzna, rdzeń nadnerczy
U płazów, gadów, ptaków komórki tworzące obie części nadnercza są wymieszane ze sobą (istnieją także u ryb i krągłoustych, ale całkowicie rozdzielone, nie tworzą wspólnie wyodrębnionego narządu).

Kora nadnerczy

Kora nadnerczy produkuje kortykosteroidy, czyli steroidowe hormony wytwarzane pod kontrolą adrenokortykotropiny. Rozróżnia się 2 rodzaje kortykosteroidów:
- tzw. mineralokortykoidy (11-deoksykortykosteron, aldosteron), kontrolujące równowagę elektrolitów i wody w ustroju
- tzw. glikokortykoidy (kortyzol, kortykosteron, kortyzon) kontrolujące przemiany sacharydów, białek i tłuszczów;
Brak kortykosteroidów w organizmie objawia się zaburzeniami przemiany materii, oddychania i krążenia, osłabieniem mięśni. Preparaty kortykosteroidów stosuje się w leczeniu zaburzeń przemiany materii, oparzeń, stanów zapalnych, chorób uczuleniowych.

TRZUSTKA

Trzustka to narząd gruczołowy położony w nadbrzuszu, poprzecznie, za żołądkiem. Składa się z głowy, trzonu i ogona, ma strukturę płatowo-zrazikową. Waży od 60 do 125 gramów, jednak przeważająca część jej masy nie jest gruczołem dokrewnym; nie produkuje hormonów, lecz soki trawienne, które są odprowadzane do przewodu pokarmowego, ściślej mówiąc - do dwunastnicy. Dziennie narząd ten wytwarza 1200-1500 ml soku trzustkowego, zawierającego enzymy trawiące cukry, białka i tłuszcz. Ta czynność trzustki to jej funkcja egzokrynna, czyli wydzielanie zewnętrzne.
Funkcję endokrynną, czyli produkcję i wydzielanie do krwi hormonów, pełnią komórki zgrupowane w niewielkich skupiskach zwanych wyspami Langerhansa. Wyspy te są rozrzucone w całym narządzie, jest ich około miliona, a ich łączna masa stanowi zaledwie 2% masy całego gruczołu. W obrębie wysp Langerhansa wyróżniono 3 rodzaje komórek: A, B, i D. W komórkach A wytwarzany jest glukagon, w komórkach B insulina, w D-somatostatyna.
Wszystkie hormony produkowane przez trzustkę są ważne dla organizmu, bowiem współpracują w utrzymaniu równowagi biochemicznej. I tak np. przeciwstawne oddziaływanie insuliny i glukagonu na gospodarkę węglowodanową pomaga w utrzymaniu stałego poziomu glukozy we krwi.
Glukagon ingeruje w przemianę tłuszczów, cukrów i białek. Powoduje rozpad glikogenu i uwolnienie glukozy z zapasów w wątrobie, rozpad tłuszczów (czyli lipolizę) w tkance tłuszczowej i wątrobie, oraz ma wpływ kataboliczny na białka. Szybko i efektywnie podnosi poziom glukozy we krwi, a bodźcem do jego wydzielania jest spadek glikemii. Jego rola w organizmie to współpraca z insuliną w utrzymaniu równowagi przemiany materii i zachowaniu homeostazy (stałości środowiska wewnętrznego) węglowodanowej. Funkcja somatostatyny zaś polega na hamowaniu uwalniania innych hormonów.
Jednak z klinicznego punktu widzenia zdecydowanie najważniejsza jest insulina. O chorobach spowodowanych nadmiarem lub niedoborem innych hormonów trzustkowych prawie się nie słyszy, należą bowiem one do rzadkich patologii. Dlatego też dalej skupimy się na omówieniu działania insuliny.
Insulina jest hormonem o budowie białkowej, a dokładnie - polipeptydowej. Produkujące ją komórki B zajmują najwięcej miejsca w wyspach Langerhansa, stanowią bowiem 80% ogółu komórek wysp. Insulina jest bardzo ważnym hormonem regulującym zużytkowanie i magazynowanie składników pokarmowych. Reguluje przemianę cukrów, białek i tłuszczów. Osoby chore na cukrzycę, której istotą jest niedobór insuliny, muszą codziennie lub kilka razy dziennie przyjmować insulinę w postaci zastrzyków. Insulina nasila transport glukozy do wnętrza komórek (np. komórek wątrobowych czy mięśniowych). Zwiększa wewnątrzkomórkowe zużytkowanie glukozy, czyli jej spalanie. W wątrobie i mięśniach zwiększa wytwarzanie glikogenu - wielocukru, który jest magazynowany w komórkach i wykorzystywany w razie potrzeby (jeżeli wystąpi niedobór glukozy w płynach ustrojowych czy tkankach, glikogen rozpada się i uwalnia potrzebną glukozę). Wypadkową tych wszystkich procesów metabolicznych jest obniżenie poziomu glukozy we krwi. Bodźcem do wydzielania insuliny przez komórki B wysp Langerhansa jest wzrost poziomu cukru we krwi, np. po posiłku. Wydzielona przez trzustkę insulina normalizuje ten poziom, czyli tzw. glikemię. Jeśli glikemia obniży się, wydzielanie insuliny ustaje. Dzięki tej samoregulacji (ujemnemu sprzężeniu zwrotnemu między poziomem cukru a wydzielaniem insuliny) nie dochodzi do nadmiernego obniżenia poziomu cukru we krwi. Podanie insuliny w iniekcji powoduje obniżenie stężenia glukozy we krwi. Jeśli poda się za dużą dawkę tego hormonu, następuje znaczy spadek glikemii, tzw. hypoglikemia (niedocukrzenie), co jest groźne dla życia, powoduje bowiem zaburzenia funkcji, a następnie uszkodzenie komórek mózgowych, które są bardzo wrażliwe na niedocukrzenie.
Insulina nasila syntezę kwasów tłuszczowych. Nasila wytwarzanie trójglicerydów, czyli estryfikację kwasów tłuszczowych do trójglicerydów. Hamuje też lipolizę, czyli rozpad tłuszczów. Efektem jej działania jest magazynowanie tłuszczów w tkankach.
Insulina jest też ważnym hormonem anabolicznym, nasilającym wytwarzanie białka i zarazem hamującym jego rozpad. Zwiększa ona transport aminokwasów (podstawowa jednostka, z której zbudowane są białka) do wnętrza komórek. Intensyfikuje wewnątrzkomórkowe wytwarzanie białka i przez wpływ na przemianę aminokwasów hamuje jego rozpad.
Insulina, oddziałując na procesy metaboliczne, wpływa przede wszystkim na:
?mięśnie, w których umożliwia ona wykorzystanie glukozy jako źródła energii i biosyntezę białka,
?tkankę tłuszczową, gdzie jej głównym zadaniem jest szybkie przekształcanie glukozy w tłuszcz i utrzymanie tego zapasu,
?wątrobę, w której jej wpływ przejawia się w zwiększeniu wytwarzania glikogenu (magazynowanie cukru), trójglicerydów i białek.
Skutki niedoboru insuliny
Niedobór insuliny powoduje CUKRZYCĘ, czyli zaburzenie przemiany węglowodanowej powstające wskutek względnego lub bezwzględnego upośledzenia czynności wydzielniczej tzw. wysp trzustkowych (Langerhansa) ? grupy komórek wytwarzających insulinę. Główne objawy: wysoki poziom cukru we krwi, cukromocz, nieustanne pragnienie, wielomocz (do 10 l na dobę) i osłabienie. Wskutek nadmiernego, w stosunku do węglowodanów, spalania tłuszczów i białek dochodzi do kwasicy i śpiączki. Odporność ustroju jest obniżona (stąd często gruźlica, czyraczność). Mogą wystąpić powikłania, zwykle w wyniku uszkodzeń naczyń krwionośnych (angiopatia cukrzycowa), co może spowodować chorob nerek, uszkodzenia siatkówki. Obecnie leczenie polega na diecie z dodatnim bilansem cukrów, podawaniu odpowiedniej ilości insuliny. Przed odkryciem 1922 insuliny cukrzyca była często śmiertelna, obecnie ? przy właściwym postępowaniu lekarskim ? nie zagraża życiu.

JAJNIKI

Jajniki są gruczołami rozrodczymi żeńskimi, z reguły parzystymi, wytwarzającymi żeńskie komórki rozrodcze ? jaja, u kręgowców także hormony. Jajniki kobiety mają kształt owalny, dł. 2?5 cm, grub. ok. 1 cm, są położone wewnątrzotrzewnowo, po bokach jamy miedniczej. Podobnie jak u wszystkich kręgowców nie są połączone bezpośrednio z jajowodem. W warstwie obwodowej jajników wszystkich ssaków występują pęcherzyki jajnikowe, zawierające komórkę jajową (jajo).
Wytwarzają one następujące hormony:
1.Estrogeny, czyli steroidowe hormony płciowe żeńskie wytwarzane przez jajniki, a także w niewielkich ilościach przez jądra i korę nadnerczy. Do estrogenów są zaliczane: estradiol, estriol, estron, a także ekwilina i ekwilenina wyodrębnione z moczu ciężarnych klaczy. Estrogeny są rozpowszechnione zarówno w świecie zwierzęcym, jak i roślinnym. Związki tego typu znaleziono również w węglu kamiennym, borowinach, ropie naftowej. Syntetyczne estrogeny znalazły zastosowanie w lecznictwie, do takich estrogenów należy np. stilbestrol.
2.Progesteron, czyli steroidowy żeński hormon płciowy wytwarzany przez ciałko żółte i łożysko (w czasie ciąży). Umożliwia implantację zapłodnionego jaja w błonie śluzowej macicy i utrzymanie ciąży, wstrzymuje dojrzewanie pęcherzyków Graafa. W lecznictwie stosowany zapobiegawczo w poronieniach, zatruciu ciążowym, zaburzeniach miesiączkowania.

JĄDRA

Jądra, czyli męskie gruczoły rozrodcze (płciowe) wytwarzające plemniki. Z reguły parzyste. U kręgowców jądra produkują również hormony, są więc jednocześnie gruczołami dokrewnymi. Jądra ssaków w rozwoju zarodkowym powstają w jamie brzusznej, ale tylko u nielicznych gat. (np. słoń) pozostają w niej stale, u większości ulegają przemieszczeniu do moszny (zstępowanie jąder). Miąższ jąder jest podzielony przegródkami łącznotkankowymi na wiele części ? tzw. zrazików, zawierających nasieniotwórcze kanaliki kręte. W ich nabłonku występują komórki nasienne, z których powstają plemniki, oraz komórki podporowe (komórki Sertolego), mające znaczenie odżywcze i podporowe dla komórek nasiennych. W tkance łącznej, między kanalikami krętymi, leżą komórki śródmiąższowe jądra (komórki Leydiga), tworzące gruczoł o działaniu dokrewnym. Plemniki są wyprowadzane z jąder systemem kanalików, uchodzących ostatecznie do najądrza.
Jądra produkują testosteron główny steroidowy hormon męski, wytwarzany przez gruczoł śródmiąższowy jąder (komórki Leydiga). Wykazuje działanie androgenne (androgeny) i anaboliczne (np. przyspiesza syntezę białek). W lecznictwie stosowany (obecnie syntet.) w przypadkach niedoczynności lub zaniku czynności narządow płciowych męskich, u kobiet ? w pewnych zaburzeniach miesiączkowania, raku sutka i innych. Testosteron wyodrębnił 1935 E. Laqueur, zsyntetyzowali go (1935) A. Butenandt i L. Ruika.

NADCIŚNIENIE TĘTNICZE (hipertensja) jest to wzrost ciśnienia tętniczego krwi ponad wartości uznane za graniczne (wg WHO 150/90 mm Hg). Stały lub napadowy objaw chorobowy w pierwotnych schorzeniach nerek, tętnic, nadnerczy, przysadki i in. narządów lub schorzenie samoistne, tzw. choroba nadciśnieniowa, stanowiąca ponad 90% przypadków nadciśnienia tętniczego. W jej rozwoju duże znaczenie mają bodźce psychiczne, związane zwłaszcza z nerwowym, konfliktowym życiem we współczesnym świecie, powodujące wyzwalanie przez ośrodkowy i autonomiczny układ nerwowy substancji podwyższających ciśnienie krwi (gł. adrenalina i noradrenalina). Choroba nasila się stopniowo. Bóle i zawroty głowy, zaburzenia widzenia, szum w uszach to są objawy tej choroby. Napadowe nadciśnienie tętnicze jest wywoływane przez chromochłonny gruczolak nadnercza, wyzwalający falowo duże ilości noradrenaliny. Nadciśnienie tętnicze utrwalone (niezależnie od przyczyn) wywołuje zmiany miażdżycowe w tętnicach, prowadzi do przerostu serca i do niewydolności mięśnia sercowego. Groźnym powikłaniem jest udar mózgowy i zawał serca. Leczenie przyczynowe lub objawowe.


Choroby jajników

ZAPALENIE JAJNIKÓW jest odosobnione, występuje rzadko, częściej łącznie z zapaleniem jajowodów (przydatki)

GUZY JAJNIKÓW: złośliwe lub niezłośliwe, mogą wykazywać czynność hormonalną. Początkowo przebiegają bezobjawowo, później bóle w jamie brzusznej, wzdęcie, nieprawidłowe krwawienie. Uszypułowane mogą ulegać skrętowi, co powoduje ostry ból i objawy wstrząsu. Leczenie operacyjne.

Układ krążenia człowieka

Funkcje:
Transportuje azy oddechowe.
Rozprowadza produkty trawienia, witaminy, sole mineralne, wody.
Transportuje zbędne produkty przemiany materii (np. mocz do nerek).
Transportuje hormony.
Spełnia funkcję obronną.
Utrzymuje stałą temperaturę ciała.

Budowa układu krążenia:
-Serce
-Naczynia krwionośne
?Tętnice ? to naczynia wyprowadzające krew z serca.
?Żyły - to naczynia przyprowadzające krew do serca.
?Naczynia włosowate ? łączą tętniczki z żyłkami.
?Serce tętnice tętniczki naczynia włosowate żyłki żyły serce
Budowa serca:
- Jest czterodziałowe: składa się z dwóch przedsionków i dwóch komór.
-Pełni rolę pompy tłoczącej.
-Umieszczone jest w worku osierdziowym.
- Pomiędzy osierdziem a nasierdziem jest wąska szczelina wypełniona płynem, który chroni serce przed uszkodzeniem.
- Pomiędzy przedsionkiem prawym (PP) a i komorą prawą (KP) występuje zastawka przedsionkowo komorowa trójdzielna, a pomiędzy przedsionkiem lewym (PL)
i komora lewą (KL) występuje zastawka przedsionkowo komorowa dwudzielna.
-Ściana serca:
?Wsierdzie ? łącznokształtowa błona wyścielająca wnętrze serca.
?Śródsierdzie ? błona utworzona przez mięsień poprzecznie prążkowany serca.
?Nasierdzie ? łącznotkankowa błona pokrywająca ścianę z zewnątrz.
- Zastawki zbudowane są z błoniastych fałdów, których brzegi strunami ścięgnistymi przyczepione są do mięsni brodawkowych komory. Uniemożliwiają one powrót krwi do przedsionku w czasie skurczu komór.
- Przedsionki: do przedsionka prawego wlewa się krew odtlenowana żyłą czczą górną, żyłą czczą dolną i z zatoki wieńcowej. Do przedsionka lewego wlewa się krew natlenowana czterema żyłami płucnymi.
- Komory: z komory prawej wychodzi pień płucny, który rozgałęzia się na dwie tętnice płucne prowadzą one krew odtlenowaną do płuc.

Z komory lewej natlenowana krew toczona jest do aorty (tętnicy głównej) ok. której odchodzi szereg tętnic prowadzących krew do wszystkich narządów.
- Przy wejściu do pnia płucnego i aorty znajdują się zastawki półksiężycowate złożone z trzech półksiężycowatych płatów. Uniemożliwi