Ideologie i doktryny

IDEOLOGIA- system idei i przekonań odwołujących się do systemu wartości, która wpływa na życie polityczne.
- całokształt, ogół poglądów na temat funkcjonowania struktur państwa i społeczeństwa.
DOKTRYNA- konkretyzacja ideologii, system twierdzeń poglądów
DOKTRYNA POLITYCZNA- wynikający z określonej ideologii oraz uporządkowany zbiór poglądów na życie polityczne danego społeczeństwa z zagadnieniem władzy i ustroju państwa na czele. Doktryna musi zawierać wskazania teoretyczne i praktyczne, jak zrealizować te poglądy w określonym czasie i przestrzeni.
PROGRAM- konkretne działania zmierzające do wprowadzenia w życie doktryny.

Cechy ideologii:
- określa rolę jednostek i wspólnot
- określa kształt i zasady funkcjonowania struktury politycznych, społecznych i ekonomicznych
- wskazuje potrzebę zachowania istniejącego porządku lub zburzenia go i zastąpienia innym ładem społecznym

Funkcje:
- uzasadniająca działalność różnych ugrupowań politycznych
- programowo- polityczna – określa cele zawarte w programach partii, ruchów społecznych oraz wskazuje drogi do realizacji tych celów
- poznawcza- tworzy i upowszechnia określony obraz świata
- integrująca- łączy ludzi na bazie określonych poglądów

Podział ideologii:
· ze względu na stosunek do zmian społecznych i ich tempa:
- prawicowe (konserwatyzm, liberalizm)
- lewicowe (socjalizm)
- centrowe (myśl chrześcijańsko- demokratyczna)

lub też:
- zachowawcze
- rewolucyjne
- reformistyczne – dopuszczane duże zmiany, ale na etapie ewolucji

Taki podział wyniknął po Rewolucji Francuskiej, kiedy to na wszelkich posiedzeniach na prawo siedzieli konstytucyjni- monarchiści, centrum symbolizowało poglądy umiarkowane, tj. ulegało prawicy bądź lewicy, oraz lewica, która postulowała zniesienie monarchii.

· ze względu na stosunek do sprawy narodowej:
- nacjonalistyczne (w Polsce Stronnictwo Narodowo-demokratyczne Romana Dmowskiego)
- internacjonalistyczne (partie socjalistyczne)

· ze względu na stosunek do pluralizmu ideowego oraz głoszenie różnych przekonań:
- demokratyczne
- totalitarne

· ze względu na rodzaj postulatów:
- realistyczne (np. konserwatyzm, liberalizm)
- utopijne (postulują kształt społeczeństwa, dają wizje, np. socjalizm utopijny)

Rozwój ideologii:
Awans ideologii w życiu społecznym nastąpił w XVIII w., oświecenie przyniosło nowe możliwości wymiany poglądów (prasa o charakterze masowym, kawiarnie)
I etap- XVIII/XIX w.- 30/40 XIX w.- ideologie kształtowały się na fundamencie epoki napoleońskiej i Rewolucji Francuskiej -> konserwatyzm i liberalizm
II etap- 30/40 XIX do końca XIX w. pojawiły się: socjalizm, myśl chrześcijańsko- demokratyczna, ideologie nacjonalistyczne
Nacjonalizm (nawet i od romantyzmu) po Rewolucji Francuskiej:
- wykształciła się tożsamość narodowa. Współczesny związany był z procesami zjednoczeniowymi, wyrażał dążenia narodowo- wyzwoleńcze.
III etap- koniec XIX do I WS-> rozwój chrześcijańskiej- demokracji
IV etap- XX-lecie międzywojenne i II WS-> ideologie totalitarne: komunizm na bazie socjalizmu oraz faszyzm (nazizm)
V etap- (1945-89) konfr ideologii komunistycznych a innymi. Pojawił się maoizm, eurokomunizm, nowe postawy: ekologizm, feminizm
VI etap- 1989 ideologia komunistyczna odrzucona, uznano konserwatyzm, chrześcijańską- demokrację, liberalizm i socjal-demokrację, nowe prądy: pacyfizm, antyglobalizm.

KONSERWATYZM
łac. conservare- zachować. Zrodził się po epoce napoleońskiej, po Rewolucji Francuskiej. Był ideologią środowisk arystokratycznych i ziemiańskich, gdyż te warstwy społeczne związane były z feudalizmem, który to został podważony przez Rewolucję. Był on odpowiedzią na zaburzenie porządku społecznego w Europie. Główna myśl głosi, iż należy zachować stary ład, bo wypracowany został na przełomie wieków. Należy więc odrzucić wszelkie zmiany społeczne dokonane przez Rewolucję. Wartości: tradycja, rodzina, Kościół, naród, poszanowanie prawa, hierarchia społeczna, władza elit, dyscyplina społeczna. Człowiek jest słaby i ma skłonności do popełniania zła, dlatego potrzebuje autorytetów- silnej władzy (stąd bierze się hierarchizacja) oraz stróża moralnego- Kościoła. Ponieważ były potrzebne obie instytucje (Kościół i władza) mówiono o nawiązaniu sojuszu ołtarza z tronem. Czasem podkreślano szczególną rolę papiestwa-> ultramontanie (łac. ultra montes- za górami, czyli za Alpami). Cechą konserwatyzmu jest również uznanie wyższości społeczeństwa nad jednostką.
Przedstawiciele: Irlandczyk Edmund Burke, Joseph de Maistre, Charles Maurras, Beniamin Disraeli, Niemiec Haller, Polacy: ks. Adam Czartoryski, Hr. Andrzej Zamojski, obecnie najsławniejszą konserwatystką jest Margaret Thatcher, Helmut Kohl, Regann.
Konserwatyzm w obecnej postaci kładzie nacisk na władzę elit, przeciwny jest rozwiniętej ingerencji państwa w życie społeczne i ekonomiczne, bo to powoduje nieefektywność gospodarczą oraz niszczy więzi społeczne i prowadzi do przemocy. Obowiązuje równość społeczna, ale tylko w wymiarze etycznym, tzn., że wszyscy jesteśmy ludźmi i jesteśmy równi wobec prawa.

LIBERALIZM
fr. liber- wolny; reakcja na Kongres Wiedeński (przeciw zasadzie konserwacji) oraz na konserwatyzm. Liberalizm powstał już w XVIII w. związany z rozwojem oświecenia. Naczelny postulat: rozwinięta wolność jednostki. Koncepcja praw naturalnych: prawo do życia, prawo do zrzeszania się, prywatnej własności, wolność sumienia. Liberalizm w swych założeniach mówi, że najlepszym modelem państwa jest monarchia konstytucyjna. Postuluje o rozszerzenie praw wyborczych, zwiększenie znaczenia parlamentu, równość wobec prawa (ale nie równość społeczną)- prowadziło to do wielu konfliktów społecznych. Fizjokratyzm- poszanowanie i rozwój prywatnej własności, obowiązek pracy, wolność jednostki, ograniczone w swych funkcjach państwo.
John Locke (ojciec koncepcji)- ograniczona rola rządu/ państwa-> stanie na straży praw naturalnych. Charakterystyczna dla liberalizmu jest zasada podziału władzy i indywidualizmu. Rozwinął ją Monteskiusz- podkreślał pojęcie wolności: można czynić wszystko, na co pozwalają przepisy i ustawy, dlatego też powinien istnieć podział władzy (na trzy), by nie było mowy o silnym podmiocie władzy, który będzie mógł ograniczyć swobodę obywateli. Te trzy podmioty władzy powinny być względem siebie ograniczające i uzupełniające.
Liberalizm ekonomiczny- Adam Smith-> spontaniczna działalność poszczególnej jednostki prowadzi do dobra wspólnego- swoboda działania jednostki-> leseferyzm (fr. laser fair- pozwólcie działać)- wolność działań gospodarczych, a państwo ma pełnić rolę ‘nocnego stróża’, czyli ma zapewniać minimum bezpieczeństwa obywatelom (bezpieczeństwo wewnętrzne i zewnętrzne). Gospodarką rządzą obiektywne prawa ekonomiczne określone mianem ‘niewidzialnej ręki’.
W wieku XX wprowadzono szerszą ingerencję państwa. Ingerencja państwa ogranicza pomysłowość jednostki, więc prowadzi do nieefektywności działań-> konkurencja, prywatna własność i nieingerencja państwa. System państwa powinien wprowadzić udogodnienia, by jednostka mogła korzystać ze swoich praw, ale równocześnie to jednostka dba o swoją pomyślność i sama zabiega o swoje dobra.
Idea polit. Demokracja- Spinoza i Hobs. Likwidacja monarchii absolutnej na rzecz konstytucyjnej. DEMOKRACJA PARLAMENTARNA
Liberalizm socjalny- państwo powinno brać pod opiekę kobiety, starców, dzieci, chorych, niepełnosprawnych. Demoliberalizm.
Ślady liberalizmu we współczesnym świecie:
· ustawodawstwo socjalne Bismarcka, jako kanclerza Niemiec 1871-90 (zasiłki chorobowe, zasiłki powypadkowe)
· program reform w GB w latach ‘20
· ‘New Deal’-> nowy ład, USA od 1933r. przez F.D. Russewelta
· karta Atlantycka 1941r.
· system czterech wolności H. Trumanna-> ludzie powinni życ wolni od niedostatku.
Przedstawiciele: Żeremi Bentan, J.S. Mill, Beniamin Constant, Francois Chateaubriand, w Polsce XIX w. bracia Niemojowscy, a obecnie Hans Kelsen, Ludwig von Mises, Kenneth Galbraith, Friedrich von Hayek. W Polsce w latach ’90 odbył się Kongres Liberalno-demokratyczny, który połączył się w Unię Wolności. Jan Korwin- Mikke (Unia Polityki Realnej). W Niemczech FDP
Liberał- człowiek dużej tolerancji, otwarty na różne idee, akceptujący pełną swobodę działań gospodarczych jednostki, domagający się odsunięcia Kościoła od państwa.

Wszystko, co nie jest zakazane, jest dozwolone.
Granicą wolności jednego człowieka jest wolność drugiego człowieka.