Religie świata.

Religia była od zawsze bardzo ważnym czynnikiem rozwoju cywilizacji. Spełniała zawsze ważną rolę społeczną, ekonomiczną, kulturową jak i polityczną. Według badań archeologicznych, wierzenia mogły powstawać już z pojawieniem się neandertalczyków, nasza wiedza o nich, ze względów oczywistych, jest znikoma. Kiedy w IV tysiącleciu p.n.e. spotykamy pierwsze dzieła pisane, religie są już dobrze ukształtowane. Rozwijają się one wraz z wielkimi cywilizacjami na terenie Żyznego Półksiężyca, czyli dzisiejszego Bliskiego Wschodu oraz Egiptu, oraz w Dolinie Indusu a także w Chinach. Na Bliskim Wschodzie obserwujemy skomplikowane i „pstrokate” politeistyczne religie Mezopotamii oraz Egiptu, obfitujące w rozrośnięte panteony bogów, jak i monoteistyczną religię Żydów. Na Dalekim Wschodzie kształtować się będą filozoficznie głębokie systemy religijne, często wykluczające istnienie jakichkolwiek bogów. Z czasem na Bliskim Wschodzie zaobserwujemy swoistą rewolucje religijną. W pierwszych wiekach naszej ery, grupa wyznawców żydowskiego kaznodzieja, Jezusa z Nazaretu utworzy system religijny zwany chrześcijaństwem. Religia ta, wyrosła w prostej linii z judaizmu, niebawem opanowała większość ówczesnej cywilizacji basenu Morza Śródziemnego. Również na Bliskim Wschodzie, wśród ludów arabskich, zaczęła się kształtować inna monoteistyczna religia zwana islamem. Zapoczątkowana przez proroka Mahometa, łączyła w sobie tradycje judaistyczne a także chrześcijańskie. Niebawem religia ta opanowała cały Bliski Wschód i stała się drugą po chrześcijaństwie wielką religią świata. Rozwój monoteizmów w Europie i na Bliskim Wschodzie, łączył się z eliminacją starych, niespójnych religii politeistycznych, choć i one pozostawiły po sobie drobne ślady w nowych tradycjach. Ferment religijny na Bliskim Wschodzie, nie udzielił się Dalekiemu Wschodowi. Tam dalej rozwijały się częściowo filozoficzne systemy religijne takie jak taoizm, shintoizm czy wreszcie buddyzm. Dziś do największych religii należy zaliczyć chrześcijaństwo, islam, buddyzm, religie chińskie, hinduizm, judaizm. Oprócz tych zwartych systemów religijnych w głębokich puszczach Ameryki Południowej, Afryki Środkowej czy wysp Oceanii rozwijają się dalej małe, lokalne wierzenia. W mojej pracy będę starała się przedstawić rozmieszczenie największych religii świata, przedstawię ich charakterystykę, będę starała się przedstawić ich znaczenie dla spraw społecznych, ekonomicznych, kulturowych i politycznych. Będę je opisywała od największej religii do najmniejszych religii lokalnych. Terenem moich rozważań będzie obszar całego świata, przy czym ograniczę się jedynie do czasów współczesnych, choć dla wyjaśnienia pewnych spraw, będę sięgała również do historii.

Religia, którą wyznaje najwięcej ludzi nas świecie to chrześcijaństwo. Do tej podzielonej na kilkadziesiąt wyznań, religii, przyznaje się dziś blisko 2 mld osób z czego 1,3 uczestniczy w nabożeństwach. Religia ta wywodzi się bezpośrednio z religii judaistycznej i w pewnym sensie jest jej kontynuacją. Powstała na Bliskim Wschodzie, jednak jej uniwersalistyczny charakter, doprowadził do rozwinięcia się poza ten obszar geograficzny i objęło cały rejon śródziemnomorski, stopniowo ogarniając całą Europę a potem, wraz z odkryciami, inne kontynenty. Założycielem religii, był kaznodzieja żydowski Jezus z Nazaretu. Miał on być realizatorem zapowiedzi proroków żydowskich, mówiących, iż w trakcie dziejów nadejdzie Mesjasz zbawiciel, który przyniesie zbawienie wszystkim ludziom. Jezus Chrystus, jeśli wierząc Ewangelii, narodził się w Betlejem, prawdopodobnie między 7 a 5 rokiem p.n.e. W wieku 30 lat rozpoczął swoją działalność na terenie Judei. W swojej nauce poruszał elementy miłosierdzia, całkowitego oddania się Bogu, miłości bliźniego. Wielokrotnie dawał do zrozumienia, iż jest obiecanym przez proroków Mesjaszem. Kłóciło się to z wyobrażeniem ówczesnych elit religijnych Izraela dotyczących Zbawiciela (sądzono, że będzie to silny i potężny król), stąd podchodziły one do Jezusa z nieufnością. Wypowiedzi Jezusa krytykujące kapłanów żydowskich za niezrozumienie słów Pisma i wypaczenie woli bożej doprowadziło do nienawistnych wystąpień przeciwko jego nauczaniu i osobie. Tuż przed świętem Paschy, w Jerozolimie, Jezus został przez sanhedryn aresztowany i oskarżony o bluźnierstwo. Po dramatycznym sądzie, opisanym w Ewangeliach, zostaje skazany na hańbiąca śmierć krzyżową. Brutalnie pobity i ukrzyżowany zmarł z przekonaniem iż faktycznie spełnia proroctwa. W zasadzi z tymi faktami historia nie dyskutuje, problem rozpoczyna się gdy zapytamy co dalej działo się z Jezusem. Według jego przepowiedni, wypowiedzianych przed śmiercią, miał po trzech dniach zmartwychwstać. Ciało Jezusa faktycznie zniknęło po trzech dniach z grobu w niewyjaśnionych okolicznościach. Chrześcijanie wierzą, iż spełniając swe słowa powstał z martwych. Miał przez kolejne dni od zmartwychwstania ukazywać się swoim najbliższym wyznawcą, dając ostatnie pouczenia, po czym wstąpił do nieba gdzie zjednoczył się na nowo z Bogiem. Wydarzenia te stały się podstawą pod rozwój nowej religii. Od drugiego imienia Jezusa, nadanego już przez jego uczniów, wyznawców nazarejczyka, nazywano christanoi, czyli chrześcijanie (christos- pomazaniec). Nauki Jezusa, kontynuowali jego pierwsi wyznawcy, zwani apostołami. Najważniejszym spośród nich był Szymon Piotr. Pierwszym teologiem chrześcijaństwa był św. Paweł, nawrócony faryzeusz zwany wcześniej Szawłem. Jego listy dydaktyczne stały się ważnym elementem Nowego Testamentu. Jeśli mówimy już o Nowym Testamencie, zbiór najważniejszych dla chrześcijaństwa pism. Zawiera on 4 księgi zwane ewangeliami (od greckiego euaggelion to jest, Dobra Nowina) opisujące nauczanie i częściowo życie Jezusa z Nazaretu. Trzy z nich są ewangeliami synoptycznymi, gdyż są one pod względem stylu, treści, do siebie podobne. Czwarta, spisana najprawdopodobniej przez ucznia Jezusa, św. Jana, ma charakter tajemniczy i jest księga niezwykle symboliczną. Oprócz ewangelii w skład, Nowego Testamentu wchodzą, Dzieje apostolskie (spisane przez św. Łukasza Ewangelistę) oraz listy apostolskie w tym 14 listów Pawłowych i 7 listów powszechnych. W skład Nowego Testamentu wchodzi też najbardziej tajemnicza księga, nie tylko Nowego Testamentu, ale i Biblii, Apokalipsa według św. Jana. Chrześcijanie oprócz Nowego Testamentu, uznają księgi tzw. Starego Testamentu, czyli judaistycznej części Biblii. Chrześcijanie, uważają bowiem swoją religie za uzupełnienie i wypełnienie słów Starego Testamentu. Opierając się na Biblii utworzyli doktrynę swej religii. Spory wokół doktryny chrześcijaństwa, doprowadzały do licznych podziałów. Wieloznaczność i wielowarstwowość słów Jezusa, sprzyjała licznym secesją w kościele. Przez wieki chrześcijaństwo ogarnęło całą Europę, przesiąkając licznymi tradycjami pogańskimi. Rozwinęła też się ogromna warstwa kleru diecezjalnego. Wielokrotnie zaczęto wypaczać słowa Jezusa, wykorzystując jego nauki do własnych celów. Na początkach 2 tysiąclecia kościół rozpadł się na kościół rzymskokatolicki hołdujący tradycje rzymskokatolickie i wschodni zwany kościołem ortodoksyjnym lub prawosławnym. Wpłynęły na to różnice kulturowe i nie kiedy doktrynalne. Kulturowa rewolucja renesansu, doprowadziła do wystąpień przeciwko kościołowi zachodniemu. „Rewolucjoniści” tacy jak Luter, występowali przeciwko nadużyciom kościoła, nawoływali do jego reform i odnowy moralnej. Spotykając się z nienawiścią ze strony papiestwa, doprowadzili do licznych secesji z kościoła rzymskokatolickiego. Wytworzyło się wiele kościołów protestanckich, które z czasem zaczęły opanowywać zachodnią Europę. W religii chrześcijańskiej wyodrębniły się więc 4 nurty wyznaniowe. Kościół rzymskokatolicki nawiązujący do tradycji łacińskiej, kościół prawosławny nawiązujący do tradycji greckiej, kościoły protestanckie kształtujące się w opozycji zwłaszcza do kościoła rzymskiego, oraz kościoły takiej jak kościół ormiański czy koptyjski, które wykształtowały się jeszcze w pierwszych wiekach chrześcijaństwa a były wynikiem sporów doktrynalnych wewnątrz kościoła. W wyniku licznych wojen z Turkami Seludżkami a później Turkami Osmańskimi a także innymi ludami islamskimi, chrześcijanie wyparci praktycznie zostali z Bliskiego Wschodu, gdzie religia kształtowała się. Głównym terenem rozwoju tej religii stała się więc Europa. Wraz z odkryciami i kolonizacja Nowego Świata oraz Afryki, chrześcijaństwo opanowało również te tereny, choć ogromną rolę do dziś dnia odgrywają tam kulty lokalne o czym napisze później. Po 2 tysiącach lat chrześcijaństwa stało się jak już wspomniałam największa religią świata. Przechodząc do rozmieszczenia głównych skupisk chrześcijańskich, należy jednak podkreślić wspomniane już wcześniej wewnętrzne podziały w tej religii. Swoje rozważania na temat rozmieszczenia chrześcijan zacznę od Europy. W Europie najliczniejszą grupą chrześcijan są katolicy. Katolicyzm wywodzi się z łacińskiego kręgu kultury. Posiada on charakter hierarchiczny z elementami demokratycznymi ustanowionymi przez Sobór Watykański II. Na czele kościoła stoi biskup Rzymu czyli papież. Posiada on w kościele władzę absolutną, według dogmatów kościoła jako namiestnik Boga na ziemi jest nieomylny. Jest wybierany dożywotnio, przez konklawe złożone z kardynałów. Lokalnymi władzami kościoła, w każdym kraju katolickim są Episkopaty, w których skład wchodzą arcybiskupi i biskupi określonego kraju. Państwami o najwyższym odsetku katolików są Polska, Włochy, Hiszpania, Portugalia, Litwa, Belgia oraz Irlandia. We wszystkich tych krajach ilość katolików przekracza 75% przy czym w krajach takich jak Polska, Włochy czy Hiszpania, a także Irlandia, przekracza 90%. Nieco mniej katolików, obliczanych na 50% do 75% znajduje się na Słowacji, Węgrzech, Słowenii, Austrii oraz Chorwacji. Około 35% katolików znajduje się w Czechach, Niemczech (zwłaszcza w Bawarii), Albanii, Szwajcarii, Holandii. W Skandynawii, na Wyspach Brytyjskich (zwłaszcza w Anglii) oraz na wschodzie Europy a także w większości krajów Półwyspu Bałkańskiego, liczba katolików nie przekracza 10%, a we wspomnianej Skandynawii są oni rzadkością. Drugim wyznaniem na terenie europy jest na pewno prawosławie. Obejmuję ono w większości kraje, na które silnie oddziaływała kultura bizantyjska. Warto tu zaznaczyć, iż kościół prawosławny nie ma tak jednolitej i współzależnej struktury jak kościół katolicki. Każde państwo, w którym żyją wyznawcy prawosławia, posiada własny, niezależny, kościół autokefaliczny z patriarchą na czele. Teoretyczną głową kościoła jest patriarcha Konstantynopola (Istambułu), choć jest to raczej pozycja umowna i nie tak ważna jak pozycja papieża w kościele katolickim. Równie ważnym, duchownym kościoła prawosławnego jest też, patriarcha Wszechrusi, a w związku z ilością wiernych, większą od okręgu dzisiejszego Stambułu, często jest on uważany za właściwą głowę i mentora prawosławia na świecie. Najwięcej wyznawców prawosławia, znajdziemy w Grecji, Bułgarii oraz w Mołdowie. Stanowią oni powyżej 75% społeczeństwa. Nieco mniej prawosławnych mamy na Ukrainie i w Rumunii a także Macedonii. Około 50% społeczeństwa, która przyznaje się do prawosławia, znajduje się w Rosji, na Białorusi, w Bośni oraz Serbii i Czarnogórze. Małe społeczności prawosławne znajdują się również, na północnym i południowym krańcu Polski, na Litwie oraz Estonii. W ogóle prawosławia nie znajdziemy na zachodzie Europy, chyba, że sporadycznie, wśród przybyszów ze wschodu. Te społeczności jednak nie są zorganizowane w kościoły autokefaliczne więc o nich nie wspominamy. Najbardziej rozdrobnionym i niespójnym wyznaniem jest protestantyzm. Jest to w zasadzie kilkadziesiąt wyznań z czego największe to luteranizm (kościół ewanglicko-augsburski), kalwinizm, i oczywiście anglikanizm. Są to największe i najstarsze z kościołów protestanckich. To co łączy kościoły protestanckie to na pewno podejście do ewangelii (jest o wiele dokładniejsze, protestanci odrzucają wiele tradycji narośniętych później), nie uznawanie prymatu papieża, oraz mniejszy niż w kościele katolickim czy prawosławnym kult obrazów czy miejsc świętych. Warto tez wspomnieć o odrzucanym przez protestantów celibacie wśród kleru. Oprócz tych różnic występuje też wiele sprzeczności dogmatycznych, których nie będę analizować. Struktura tych kościołów, zwłaszcza tych najstarszych, jest w zasadzie pokrewna z organizacją kościoła katolickiego. Najbardziej podobną strukturę ma kościół anglikański, który odziedziczył hierarchiczność (na czele kościoła stoi monarcha panujący).Nieco mniej hierarchiczne są kościoły luterański oraz kalwiński. Najczęściej ograniczają oni hierarchię do biskupów, którzy tworzą w obrębie państwa własne Rady. Kościoły protestanckie (oprócz anglikanizmu) są kościołami silnie zdemokratyzowanymi. Warto tu zaznaczyć, iż opisałam cechy największych kościołów, protestantyzm stanowi bowiem swoistą grupę wyznaniowa na które składa się setki różnorakich wyznań, zazwyczaj o dość młodym rodowodzie i małych społecznościach. Protestanci, zwłaszcza luteranie, przeważają w takich krajach jak Norwegia, Finlandia, Dania czy Islandia. Nieco mniej znajduję się ich w Szwecji, na Łotwie, w Estonii oraz Anglii. Około 50% znajduję się ich w Niemczech, Szwajcarii, Holandii oraz na Węgrzech. W pozostałych krajach Europy, oprócz krajów typowo prawosławnych, odsetek protestantów sięga od 2% do 7%. Podział wyznaniowy Europy jest w gruncie rzeczy podziałem który decyduje o podziale chrześcijan na świecie. Chrześcijaństwo „zdobyło” bowiem świat w okresie kolonizacji „Nowego Świata” oraz Afryki. W zależności od tego jakie państwo dokonywało kolonizacji, takie wyznanie panuje obecnie. Ameryka Południowa i Środkowa (z wyjątkiem kubańskim), kolonizowane przez Hiszpanie i Portugalie, to kraje praktycznie jednolicie katolickie. Mowa tu oczywiście o terenach kontynentu ucywilizowanych. W głębokich puszczach zachowały się bowiem dawne wierzenia indiańskie o czym powiem później. Ameryka Północna stanowi natomiast istną mieszankę religijną. Historia tych terenów, związana z kolonizacją angielską i francuską a także hiszpańską, oraz późniejsze migracje ludności biednej z Europy do ziemi obiecanej, jaką była Ameryka Północna, spowodowała, że ta cześć świata jest wielo wyznaniowa. Jeśli chodzi o chrześcijan, przeważają rzecz jasna katolicy oraz protestanci. Demokratyczna tradycja Ameryki ułatwia ponad to rozwój, kościołów zwłaszcza protestanckich. Według badań stanowią oni od 50% do 75% w zależności od stanu. Katolików oblicza się na 30%. Na terenach oceanii sytuacja jest podobnie skomplikowana. Na małych wyspach zachowały się często tradycje lokalne. W Nowej Zelandii przeważają protestanci (anglikanie) zaś w nieopodal leżącej Australii więcej bo około 60% ludności stanowią katolicy głównie pochodzenie irlandzkiego, co ma swe uzasadnienie w historii, gdyż Australia była wyspą, gdzie wysyłano więźniów politycznych (zwłaszcza Irlandczyków). Ciekawa sytuacja panuje w Afryce. Trudno bowiem mówić tam o przewadze jakiejkolwiek grupy wyznaniowej. Trudna sytuacja polityczna i brak stabilności na kontynencie afrykańskim wpływa bowiem na niestabilność struktur religijnych. Generalnie chrześcijaństwo rozwija się w środkowej Afryce (tu przeważa katolicyzm) oraz na południu (tu protestantyzm). W większości są to jednak kościoły o charakterze misyjnym, choć występują już elementy struktur. W tak ustabilizowanym kraju jak Republika Południowej Afryki, kościół rozwija się bez przeszkód, i przekracza 70% wiernych (przy czym jest to kościół protestancki). Jeśli chodzi o Afrykę Środkową, częstym zjawiskiem jest afrochrześcijaństwo, które rozwija się na słabo schrystianizowanych terenach, i miesza ze sobą nowe wierzenia chrześcijańskie ze starymi, naturalnymi wierzeniami. W Azji chrześcijanie stanowią zdecydowaną mniejszość. Większość chrześcijan zajmuje, azjatycka część Rosji oraz Kazachstan. Są to w większości chrześcijanie prawosławni. Pewien odsetek chrześcijan (zwłaszcza katolików) znajduje się w Chinach, choć brak w tej sprawie konkretnych danych. Na koniec warto wspomnieć o kościołach, które swój początek biorą ze sporów dogmatycznych w pierwszych wiekach chrześcijaństwa. Są to kościoły koptyjski oraz ormiański. Kościół ormiański rozwija się w zasadzie tylko w Armenii, kościół koptyjski jest zaś bardzo rozbitym kościołem i zawierającym niewielu wyznawców. Obszary gdzie znajdujemy ślady koptów to na pewno Egipt, oraz Liban. Trudno jest jednoznaczne określić charakter społeczno-gospodarczy chrześcijan. Każde wyznanie bowiem, na drodze rozwoju wykształciło wśród ludzi pewne cechy, np. protestanci uważani są zazwyczaj za pracowitszych, uczciwszych, natomiast mniej liturgicznych i skorych do wysokiej tolerancji dla pewnych patologii, ale ich kraje są zazwyczaj bogatsze i lepiej rozwinięte. Kraje katolickie są zazwyczaj biedniejsze, lecz zauważa się większe znaczenie i rozwój tradycji w tych krajach. Docenia się kuchnie, zwyczaje, krajów katolickich. Po za tym wierni w tych krajach są o wiele bardziej konserwatywni, oraz cenią liturgię, czego prostym przykładem jest wiele katolickich miejsc kultu, których w innych kościołach wyraźnie brakuje. Kościół prawosławny różni się od innych pod względem rytuału. Jest on ściśle związany z tradycja grecką, co odzwierciedla się w sztuce sakralnej, czy może przede wszystkim w piśmie używanym w tych krajach. Pewne cechy wśród ludzi, które mogą brać swój rodowód z wyznania, są podobne do krajów katolickich. Chrześcijaństwo, które początkowo był niszową, prześladowaną, niezrozumiałą religią, wciągu zaledwie kilku wieków stało się największą religią świata. Jej wpływ na cywilizacje, nie tylko chrześcijańską, ale i ogólnoświatową jest ogromny. Wiele chrześcijańskich symboli, tradycji, przedostało się na stałe do świeckiego życia człowieka prawie w każdej części globu, powodując, że chrześcijaństwo stało się religią powszechną, o której pierwsi chrześcijanie zapewne marzyli.

Drugą religia świata, pod względem ludzi przyznających się do jej wyzwania, jest islam. Sama nazwa islam jest pochodzenia arabskiego i oznacza tyle co „poddanie się Allachowi”. Allach w islamskim rozumieniu, to tyle samo co Bóg. Wydaję się, że jest to najprostsza ale zarazem najsurowsza religia monoteistyczna świata. Powstawała w klimacie arabskich koczowników, co bardzo wyraźnie odzwierciedliło się w jej doktrynie (ogromne znaczenie księżyca). Muslimuna (wyznawcy) czyli muzułmanie, uważają islam za religię objawioną. Owym objawiającym religie, był nijaki Muhamada, zwany w Europie Mahometem. O jego życiu wiemy znacznie więcej niż o założycielach innych religii, Buddzie czy Jezusie. Sam Mahomet, jest centralną postacią islamu. Miał on być prorokiem, wysłannikiem Boga. Nakazy boskie, spisane zostały w wielkiej księdze zwanej Koranem. Sam Koran nie jest jedyną podstawą islamu. Wiele jego doktryn powstało znacznie później, formując tzw. tradycję. Podstawowym źródłem wiadomości o Mahomecie, jest tzw. hadis, czyli zbiór opowiadań o czynach Mahometa. Były one skrupulatnie zapisywane i zbierane. Aby hadis uznany był za prawdziwy wymagał jednak potwierdzenia go przez świadków. Potwierdzenie musiało jednak dochodzić do osoby, która mogła słyszeć i widzieć czyny Proroka. Wiele z tych historii, wymyślanych często dla celów politycznych, nie możemy uznać za autentyczne. Często aby uwiarygodnić hadis, sporządzano biografie świadków, z czego do dziś dnia przetrwało około 30 tysięcy. Posegregowane i sprawdzone hadisy, utworzyły tzw. sire, czyli zbiór opowiadań o Mahomecie, opowiadających jego życie i działalność. Przybliżają nam one życie Proroka o wiele bardziej niż Koran, który często pozostaje jedynie uzupełnieniem tradycji siru. Urodził się prawdopodobnie około roku 570. Pochodził ze zubożałej rodziny kupieckiej. Wcześnie stracił ojca i matkę. Małżeństwo z Hadidżi, pozwoliło mu usamodzielnić się. W wieku 40 lat przeżył pierwsze objawienia. Poczuł się powołany przez Allacha i głosił jego naukę. Pierwszymi uczniami byli członkowie jego rodziny. Mieszkańcy Mekki, gdzie Mahomet mieszkał, uważali go jednak za dziwaka i podchodzili do niego nieufnie. Doszło nawet do prześladowań wyznawców Mahometa. Część z jego zwolenników uciekała do Etiopii, sam Mahomet został w Mekce, gdzie pocieszał się, że poprzedni prorocy, Noe, Abraham, Mojżesz, Jan Chrzciciel i Jezus, też byli prześladowani. Ogólnie zauważa się w islamie, wiele elementów judaizmu i chrześcijaństwa. Islam miał być jakby ich kontynuacją. Po śmierci żony, Mahomet pozostał sam z grupką uczniów w nieprzychylnym środowisku. Zwrotem w historii było zainteresowanie się nauką Proroka, mieszkańców miasta Jatrib. Poprosili oni aby Mahomet przybył do ich miasta, i tam głosił naukę. Mahomet przeniósł się do Jatrib we wrześniu 622 roku. W tradycji, przenosiny te, nazwano hidżrą czyli zerwaniem, ucieczką. Jatrib stało się „Miastem proroka” zwanym w skrócie Medyną. Ta dobrze przemyślana przeprowadzka, stała się początkiem islamu. Mahomet jednak, z mistyka, stał się tam przywódcą politycznym, stopniowo jednocząc rozbite plemiona arabskie. Stworzył on społeczność opartą na więzi religijnej, a nie jak dotąd wyłącznie na więzach krwi. Był uosobieniem najwyższej władzy religijnej i społecznej. Zmarł 8 czerwca 632 roku w Medynie. Z jego religijnej społeczności wyrósł islam. Sam Mahomet jest dziś oceniany raczej pozytywnie. Jego „widzenia” nie są wykluczone, mógł bowiem przeżywać pewne psychologiczne uniesienia. Był człowiekiem biednym, niewykształconym, z reszta nie podważał tego, dopiero późniejsza tradycja przypisała mu cechy boskie. Oprócz nowej religii stworzył on przede wszystkim nowy naród, scalił rozbite plemiona arabskie. Doktryna współczesnego islamu, opiera się na Koranie. Nazwa „koran” pochodzi od arabskiego terminu Qur`an oznaczającego dosłownie „recytacja”. Jej powstanie przypisuje się sekretarzowi Mahometa Zajdowi ibn Tabitowi. Koran jest dla muzułmanów księga objawioną. Uważają oni, że spisane są tam słowa archanioła Gabryjela, który podyktował Mahometowi treść z tablicy czy księgi zamkniętej w siódmym niebie. Język Koranu jest niezrównany a jego siła tkwi w ekspresyjności, rytmie i melodyjności. To piękno ocenić jednak można po odpowiedniej recytacji. Stąd też tłumaczenia Koranu nie oddają w pełni jego słów i piękna. Koran objętościowo podobny do Nowego Testamentu, jest księga zupełnie inną. Przypominać on może raczej zbiór Psalmów, modlitw opartych na proroczym uniesieniu. Koran jest dziełem zwartym, technicznie zadbanym, ułożonym. Składa się ze 114 rozdziałów zwanych surami. Ich podział jest mechaniczny i uzależniony od długości (dłuższe są na początku, z wyjątkiem pierwszej, krótsze są zaś na końcu). Koran przedstawia Boga absolutnie jedynego, najpotężniejszego, wszechmocnego, absolutnego. Mahomet jest największym z bożych proroków, jest „posłańcem bożym”. Człowiek winien być uległy Allachowi i jego postanowieniom. Nagrodą ma być niebo gdzie człowiek zażywał będzie rozkoszy. Aby być dobrym muzułmaninem należy wyznawać wiarę (uznawać Allacha za jedynego Boga), modlić się (pięć razy dziennie winien zwrócić swą twarz ku Mekce i pogrążyć się w modlitwie, oplecionej w odpowiednia formułę- padanie na twarz itd.), dawać jałmużnę, przeżyć post w miesiącu ramadan (nie może jeść i pić od wschodu do zachodu) oraz odbyć pielgrzymkę do Mekki. Sam islam oprócz swych walorów religijnych stał się też źródłem prawa. Kariera islamu zaczęła się w średniowieczu. Początkowo uważano islam za jakaś sektę chrześcijańską. Po śmierci Mahometa, jego następcy-kalifowie, rozpoczęli ekspansje islamu na zachód. Z czasem opanowali większość terenów zamieszkanych przez Arabów i wyruszyli do Afryki i Europy. Rozpoczęły się wojny z chrześcijanami-niewiernymi giaurami, co z resztą miało wynikać z zapisu Koranu mówiącym o świętej wojnie Dżihadzie przeciwko niewiernym. Oprócz wojen zewnętrznych, islam przeżył wewnętrzny podział wynikający z konfliktu o następstwo po Mahomecie. Muzułmanie podzielili się na sunnitów, uważających Mahometa za wzór postępowania i wierzących w sunnę czyli tradycje sunnitów, oraz odrzucającym tradycje szyitów. Po za tymi podziałami, które trwają z reszta do dziś, w islamie pojawiło się wiele drobnych ugrupowań i sekt. Islam przeżył też, podobnie jak chrześcijaństwo wiele drobnych herezji. Generalnie jednak podział na sunnitów i szyitów jest największym i najbardziej utwierdzonym w islamie podziałem. Islam uznawany jest za jedna z najbardziej tradycyjnych religii, które jakby żyją po za nowoczesna cywilizacją. W zasadzie jedynym państwem gdzie dokonano ucywilizowania islamu jest obecnie Turcja. W pozostałych państwach procesy modernizacyjne praktycznie nie wpływają na ogólna postać religii. Według najnowszych badań islam wyznaję około 1,215 mld ludzi z czego zdecydowana większość, blisko 85% to sunnici. Muzułmanie w przeciwieństwie do chrześcijan mieszkają na dość zwartym terenie, i są reprezentowani na nim licznie. Rzadko kiedy ilość wiernych jest mniejsza niż 80%. Zamieszkują cały Bliski Wschód oraz północna część Afryki a także wyspy Indonezji. Jak już wspomniałem większość tych terenów zamieszkują sunnici. Szyici zamieszkują na terenie dzisiejszego Iraku. Oprócz sunnitów i szyitów w islamie istnieje jeszcze jedna mała społeczność a są nimi wahhabici. Jest to najbardziej ortodoksyjny odłam islamu odrzucający tradycje późniejsze i opierający się wyłącznie na Koranie. Zamieszkują oni północną część Arabii Saudyjskiej, a ich duże skupisko znajduje się w okolicach Medyny. Oprócz zwartych społeczności wyznawcy islamu grupują się w małych centrach. Rozrzucone są one po całym świecie choć zdecydowanie najwięcej jest ich w Europie. Najwięcej islamistów znajduje się we Francji, gdzie muzułmanie zostali sprowadzeni z byłych afrykańskich kolonii francuskich w latach 70-ych. Centra islamistów znajdują się w Paryżu, Marsylii, Londynie, Brukseli, Berlinie, w Sofii. Mocne skupisko muzułmanów w Europie znajdują się w Bośni i Hercegowinie (około 50%) oraz w Albanii gdzie ilość muzułmanów przekracza 60%. Pod względem społeczno- ekonomicznym islam jest religia bardziej wyrazista od chrześcijaństwa. Uległość muzułmanina wobec Allacha jest zarazem uległością wobec państwa, należy bowiem pamiętać, iż islam był oprócz walorów religijnych, bardzo ważnym elementem w kształtowaniu się narodu arabskiego, a w zasadzie najważniejszym czynnikiem do tego procesu. Twardość, ortodoksyjność oraz tradycyjność religii oraz jest mocne powiązanie z państwem powoduje, iż w krajach islamskich trudno jest mówić o demokracji. Nie jest ona możliwa w Państwach w których religia jest w 75% częścią życia społecznego. Religia kieruje człowiekiem. Mówienie o świeckości państwa, w przypadku krajów islamskich jest prawie nie możliwe, gdyż islam uczestniczył tworzeniu się struktur państwowych. Uległość wobec państwa, utrudnia też kształtowanie się tam gospodarki wolno rynkowej. Islam jest też lepszym polem do popisu dla fundamentalistów, którzy w imię dżihadu bronią święte miasta islamu przed giaurami. Fanatyzm religijny, który łatwiej jest wpoić w tym kręgu kulturowym, wykorzystywany w historii wielokrotnie, dziś jest nagminnie wykorzystywany przez organizacje paramilitarne i terrorystyczne. Z drugiej zaś strony muzułmanin zawsze był osoba dobrze wykształconą, odkrywczą. Na pewno muzułmanin potrafi być bardziej lojalny wobec drugiego człowieka. Ponad to tworzy on niesamowitą i wartą poznania kulturę muzułmańską. Częścią owej kultury może być kalendarz, który wierny jest tradycji mierzenia czasu na podstawie miesięcy księżycowych, od jednego nowiu do drugiego. Rok w islamie trwa 354 dni, zaś przystępny 355. Lata w krajach muzułmańskich liczy się od momentu hidżry. Islam, mimo problemów z fundamentalizmem, ogólnoświatową nieufnością wobec islamu, kojarzonego z terroryzmem, rozwija się dalej. Dalej jest popularną i kulturowo cudowną religią. Niestety ostatnie wydarzenia przysłaniają nam jej prawdziwy obraz i pogłębiają stereotypy.

Trzecią religią świata, choć nie tak potężną jak dwie poprzednie, jest buddyzm. Trudno jest w zasadzie jednoznacznie ocenić czy faktycznie religia czy jedynie religio podobny system filozoficzny. Podobnie jak islam jest to religia, której wyznawcy powołują się na naukę człowieka, w tym kontekście Buddy, którego też uważają za założyciela religii. Religii tej nic nie spaja, nie posiada zwartego systemu religijnego, doktryn ani kościoła. Mimo to należy uważać ją za dość jednolitą religię, która wyciska swoje specyficzne znamię na sposobie myślenia, stylu życia i religijności wielu ludzi oraz całych narodów, ludów i państw. Miliony ludzi od wyspy Cejlon po Wyspy Japońskie poprzez rozległe obszary azjatyckiego lądu wyznają dziś głównie łagodną, szlachetną i głoszącą pokój religię. Według ludzi badających ta religię jest to jedna z bardziej przemyślanych religii, opierających się na racjonalizmie i znajomości natury człowieka. W buddyzmie istnieją generalnie dwa kierunki, swoiste szkoły doktrynalne- hinajana oraz mahajana. Termin „hinajana”, który tłumaczy się zwrotem „mały wóz”, co podkreśla indywidualną surowość i zbawienie poprzez przykład osobisty. Ta część buddyzmu zamyka w swej nauce drogę do zbawienia zwyczajnym ludziom, gdyż wymaga odizolowania się od świata zewnętrznego. Mahajana („wielki wóz”) uznaje, że zbawienie można osiągnąć przez wiarę i dobre uczynki, a więc jest otwarta dla szerszego spektrum. Te obydwie doktryny pochodzą jednak od nauki jednego z największych myślicieli religijnych świata Siddhartha Gautama, którego później nazwano Budda czyli przebudzonym. Dzięki jego nauce powstała wielką wspólnota ludzi, idących za przykładem Buddy, czyli jego buddystów. Samo istnienie Buddy było jednak wielokrotnie podważane, gdyż pierwsze dzieła mówiące o jego istnieniu powstały pięć lub sześć wieków później. Pisma, zebrane przez uczniów Buddy, zgromadzono i spisano w kanonie buddyjskim, tzw. „Trójkoszu”, zachowanym w średnioindyjskim języku pali. Powstał w Cejlonie najprawdopodobniej w I wieku p.n.e. Z tekstów tych dowiadujemy się, że Budda pochodził z klanu Siakjów, będącego silnym rodem rycerskim. Już przy urodzeniu Buddy miały dziać się rzeczy dziwne i niezrozumiałe (matce miał się objawić biały słoń). Sam Budda był od młodych lat szykowany do władzy. Wychowywany w przepychu, miał być ochroniony od cierpień świata doczesnego. Nie udało się jednak odciąć od świata spostrzegawczego Siddharta. Przyszły Budda opuścił potajemnie miasto i rodzinę i postanowił pozostać ascetą. Przy Aradynie Kalamie i Rudraku Ramaputru, uczonych ascetów, nauczył się medytacji. Opuścił jednak swych nauczycieli, gdyż nie byli oni wstanie zaspokoić jego duchowych potrzeb. Szybko tez wyrzekł się postu, gdyż nie tyle, że nie przyniósł mu spokoju, co nie omal nie doprowadził do jego śmierci. Postanowił więc pogrążyć się w medytacji. W pobliżu miejsca Radżagriha, siedząc pod drzewem figowym, medytował do nadejścia „przebudzenia”. Mimo zakusów złych bogów, przebudzenie przyszło i młody Siddharta stał się Buddą czyli „oświeconym”. Aby nie pozostawiać prawdy o życiu samemu sobie postanowił rozpocząć nauczanie. Trwało ono blisko 40 lat, po czym słuch o Buddzie znika. Pojawia się on znowu w wieku 80 lat, tuz przed śmiercią. Wydaje ostatnie nauki po czym umiera pogrążony w medytacjach. Przed śmiercią zakłada zakon mnisi sangha. W swej nauce Budda skutecznie pomijał Boga. Starał się skupić przede wszystkim na człowieku i jego drodze ku zbawieniu. Bóg, jako istota transcendentalna, był dla niego pozostałością starych kultów, z którymi walczył. Mówił językiem prostym i zrozumiałym, starał się omijać tematy teologiczne i filozoficzne. Chciał być przewodnikiem, na trudnej ścieżce, prowadzącej do zbawienia czyli nirwany. Zachęcał do skupienia, medytacji, oraz doskonalenia się etycznego, polegającego na wyrzeczeniu się kłamstwa, oszustw itp. Odrzucał wszelki rytuał i tradycje indyjską, uważając iż pogrążając się w bezsensownej tradycji ludzie czynią z siebie głupców.. Uważał swe myśli za nowe, choć zauważa się w nich pozostałości po filozofii sankhji i jodze. Buddyzm jest religia bez boga, można rzec więc, iż jest odmianą uduchowionej filozofii. Nie odpowiada na tematy teologiczne lecz stara się przedstawić człowiekowi receptę na dotarcie do zabawienia. Spopularyzowała się zwłaszcza na Dalekim Wschodzie i tam jest wyznawana. Najwięcej wyznawców buddyzmu znajduje się w Chinach, zwłaszcza w jego tybetańskiej części. Sprowadził ją tam cesarz Ming-tin. Najdalej na zachód wysuniętym punktem zorganizowanych form wyznawców Buddy znajduje się na Cejlonie, najdalej na wschód wyznawcy zamieszkują na wyspach japońskich choć mieszają się tam z wyznawcami shintoizmu. Buddyści zamieszkują też Indonezje choć są masowo wypierani przez muzułmanów. Buddyzm jako religia zdobywa tez ogromna popularność wśród pojedynczych ludzi na całym globie. Często osoby zagubione w życiu, którym zorganizowane systemy religijne nie dają zaspokojenia potrzeb duchowych, zagłębiają się w nauki Buddy. Szczególna popularność zauważamy w U.S.A. oraz w Europie. Obecnie wylicza się ilość wyznawców buddyzmu na około 300 milionów. Należy jednak pamiętać, że jest to liczba zaniżona gdyż większość z nich zamieszkuje w Chinach, skąd informacji nie posiadamy. O dziwo buddyzm nie przyjął się w rodzimych Indiach gdzie od wieków niepodzielnie „rządzi” hinduizm, choć mimo wszystko znajdujemy tam blisko milionową rodzinę wyznawców. Buddyzm pozostaje do dziś jedną z ciekawszych i inspirujących religii świata, z której kręgi europejskie zdają się coraz bardziej korzystać.

Hinduizm wyznaję obecnie blisko 786 mln, wobec jednak nie wystarczających informacji z Chin dotyczących ilości wyznawców buddyzmu, wśród religioznawców panuję spór która z tych religii jest większa. Oficjalne wiadomości stawiają na tym miejscu hinduizm lecz jeśli spojrzeli byśmy na popularność religii na świecie, trzecie miejsce winno przyznać się buddyzmowi. Hinduizm jest religia politeistyczną, opierająca się na spisach legend i mitów staroindyjskich. W związku z jej skomplikowanym charakterem nie będę zagłebiała się w jej doktrynę. Wart dodać, że to niezwykle rozwinięta religia pod względem rytualnym, gdzie duże znaczenie ma kult zwierząt i składanie ofiar. Po za tym religia jest podstawa, do podziału mieszkańców Indii na kasty, czyli stany co jest bardzo ważnym czynnikiem społecznym i gospodarczym. Hinduizm wyznaje się głównie w Indiach i Pakistanie. Nie jest religia uniwersalną i ściśle zamyka się tylko w tym rejonie. W przeciwieństwie do poprzednich religii nie jest ona religią ogólnoludzką, lecz lokalną.

Podobny charakter ma judaizm. Wiele kwestii, dotyczących judaizmu, wyjaśniłam w przypadku chrześcijaństwa. Doktryna judaizmu zapisana jest w Torze czyli Pięcioksięgu (pierwszych pięć ksiąg Biblii). W zależności od grupy wyznaniowej, judaiści włączają do swego kanony różne inne księgi jak księgi prorocze czy psalmów. Opiera się na Prawie mojżeszowym z czego najważniejsze jest 10 (w zasadzie 11) przykazań, spisanych na glinianych tablicach i zamkniętych w zaginionej Arce Przymierza. Judaizm ogranicza się jedynie do narodu żydowskiego, który uważa się za wybrany. Rytuałem włączającym osobę do tego kościoła jest obrzezanie (tylko w przypadku mężczyzn). Wyznawcy judaizmu po 1946 roku powrócili na mocy uchwały ONZ do Palestyny. Diaspora, która dotknęła naród żydowski spowodowała, że wyznawcy rozrzuceni pozostają na całym świecie. Obecnie oblicza się, że blisko 11 milionów żydów zamieszkuje po za Izraelem a tylko 3,5 miliona to mieszkańcy tego kraju. Judaizm w dużym stopniu pokrywa się z chrześcijaństwem, żydzi do tej pory jednak oczekują Mesjasza czyli Zbawiciela-króla Izraela. To pokrewieństwo religii nie wpływa jednak korzystnie na stosunki. Ortodoksyjni chrześcijanie oskarżają do dziś dnia Żydów za zamordowanie Jezusa, natomiast Żydzi oskarżają chrześcijan o obrazę Boga jakim było uznanie fałszywego Mesjasza. Spory między tymi dwoma religiami, choć opierają się na dziwnych i wynikających z dosłownego traktowania słów Biblii, pozostają mimo prób hierarchii kościelnych obu stron, ważnym problemem współczesnego świata. Wydaje się jednak, że dopóki kościoły wyraźnie nie odetną się od fundamentalnych stronnictw w swoich kościołach, ruch antysemicki i antychrześcijański będą dalej się rozwijać.

W swoich rozważaniach na temat religii moglibyśmy wymienić ich setki. W Chinach oprócz buddystów mamy konfucjanistów wierzących że szczęście i życie w pokoju otrzymamy wtedy gdy poddamy się woli Nieba. Mamy też taoistów, którzy wierzą iż każdy człowiek ma swoja ścieżkę tao, po której winien wiernie kroczyć. Trudno jest jednak oszacować ilość wyznawców tych religii w związku z problemami związanymi z uzyskaniem danych o ilości ludzi wierzących z ChRL. Religie te oparte na naukach wielkich filozofów dalekowschodnich wskazują na ogromny potencjał filozoficzny jakim dysponowały tamte religie a jaki jest w tak małym stopniu wykorzystany przez Europę. Warto tez zaznaczyć, że są one jakże różne od typowych religii „europejskich”. Są pozbawione rozbudowanych hierarchii, a wiarę starają się kształtować w każdym poszczególnym człowieku, a nie w społecznościach i być może dlatego nie maja tak potężnych ilości wyznawców.

Warto też wspomnieć o tak zwanych religiach animistycznych, czyli religiach opierających się na starych kultach. Kształtują się one wśród dzikich plemion Afryki, Amazonii oraz Niżu Australijskiego (aborygeni) oraz na słabo ucywilizowanych terenach Rosji. Jak wspomniałam, opierają się na starych wierzeniach plemiennych. Na terenach tych działają jednak chrześcijańscy misjonarze, którzy prowadza ciężką prace polegająca już nie tyle na nawracaniu, co popularyzowani cywilizacji. Szacunkowo określa się ilość animistów na 225 mln osób choć nie wiadomo na ile do tej liczby można mieć zaufanie.

Na zakończenie wart parę słów napisać o społeczności która w ogóle odrzuca istnienie jakiegokolwiek Boga, oraz życia duchowego w rozumieniu religii. Niereligijnych, agnostyków (uznają, że nie ma ani dowodów na istnienie Boga ani na jego nieistnienie), bezwyznaniowców lub ateistów, oblicza się na blisko 100 mln co ustawia ich praktycznie na pozycji trzecie „religii” świata. Większość zamieszkuje oczywiście Europę gdzie wielokrotnie, zwłaszcza w dobie wielkich rewolucji społecznych, popularyzowały się tendencje ateistyczne. Duża ilość niewierzących zamieszkuje kraje postkomunistyczne gdzie władze prowadziły twardą i bezkompromisową walkę z objawami religii. Jednak ta zatrważająca ilość ateistów musi zastanawiać i dać do myślenia dygnitarzom wszelkich kościołów istniejących na świecie.

Religia zawsze była ważnym elementem życia społecznego. Do dziś wywołuje skrajne emocje i wpływa na ogólny obraz na świecie. Bez religii nie jesteśmy wstanie zrozumieć wielu aspektów politycznych, gospodarczych, ekonomicznych współczesnego świata. Religia pozostawia w ludziach ogromny ślad w postaci zachowań, poglądów a to w demokratyzującym się świecie nie jest bez znaczenia. Mimo wyraźniej laicyzacji świata religia pozostaje bardzo ważna. Socjologowie zastanawiają się czy laicyzacja ta to bardziej próba oddzielenia religii od polityki, niż porzucanie religii. Według badań wiele osób jest niezdecydowanych, a w tym obliczu kościoły są nieatrakcyjne w większości pozamykane w wąskie ramy swych wydumanych doktryn. Pomijając wszelkie wydarzenia socjologiczne, religia przez długi czas pozostanie podstawowym i najważniejszym kluczem do rozwikłania tajemnic tego świata.

BIBLIOGRAFIA:

Atlas Geograficzny, pod red. Beaty Byer i Marzeny Wieczorek, Warszawa 2001.
Don Paolo Crivellaro, Ewangelia Jezusa, tłum. Danuta Szumska, Paryż 1984.
„Leksykon religioznawczy”, pod red. Tyloch Witolda, Warszawa 1988.
Tyloch Witold, Bogowie czterech stron świata, Łódź 1988.